Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK CZĘŚCIOWY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 stycznia 2025 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Tadeusz Bulanda

Protokolant: sekretarz sądowy Karolina Stańczuk

po rozpoznaniu w dniu 9 grudnia 2024 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. Z.

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości (...) Bank S.A. z siedzibą w W. w upadłości

o zapłatę i ustalenie, ewentualnie zapłatę i ustalenie

ustala, że nieważna jest umowa kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF, sporządzona w dniu 23 sierpnia 2008 r. i podpisana w dniu 28 sierpnia 2008 r. pomiędzy B. Z.i (...)Bank S.A. z siedzibą w K. (...) Oddział w Ł., którego następcą prawnym jest (...) Bank S.A. z siedzibą w W. w upadłości.

Sygn. akt I C 979/23

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 21 lipca 2020 r. B. Z. wniosła o:

1)  zasądzenie od pozwanego (...) Bank S.A. z siedzibą w W. na jej rzecz kwoty 629 101,34 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, do dnia zapłaty;

2)  ustalenie nieważności umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 28 sierpnia 2008 r. zawartej pomiędzy stronami („Umowa”);

ewentualnie o:

3)  zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty 283 335,99 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, do dnia zapłaty;

4)  ustalenie bezskuteczności częściowej Umowy w zakresie klauzul indeksacyjnych zawartych w § 1 ust. 1, § 9 ust. 2 oraz § 10 ust. 3 Umowy.

Ponadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości podwójnej stawki minimalnej ( pozew – k. 4-38).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Bank zakwestionował powództwo co do zasady i wysokości oraz podniósł, że Umowa nie zawiera postanowień niedozwolonych, a powódce nie przysługuje w sprawie status konsumenta. Z ostrożności procesowej podniósł również zarzut zatrzymania, wnosząc, aby w przypadku stwierdzenia nieważności Umowy uwzględnić, że zapłata ze strony pozwanego może nastąpić jedynie w przypadku równoczesnego spełnienia świadczenia ze strony powodowej w wysokości udzielonego kredytu ( odpowiedź na pozew – k. 131-171).

Postanowieniem z dnia 18 października 2023 r. Sąd zawiesił postępowanie na podstawie art. 174 § 1 pkt 4 k.p.c. oraz podjął postępowanie z udziałem syndyka masy upadłości (...) Bank S.A. z siedzibą w W. (punkty 1 i 2), a także zawiesił postępowanie w zakresie roszczenia o ustalenie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. do czasu zakończenia postępowania prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy pod sygn. akt (...) (punkt 3) ( postanowienie z dnia 18 października 2023 r. – k. 410).

Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2023 r. Sąd oddalił wniosek powódki o podjęcie zawieszonego postępowania ( postanowienie – k. 489).

Na skutek zażalenia powódki, postanowieniem z dnia 20 sierpnia 2024 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił postanowienie z dnia 12 grudnia 2023 r. w ten sposób, że podjął zawieszone postępowanie z udziałem syndyka masy upadłości (...) Bank S.A. z siedzibą w W. w zakresie roszczenia o ustalenie (żądanie główne i ewentualne) oraz pozostawił rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego Sądowi w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji ( zażalenie – k. 511-516, postanowienie z dnia 20 sierpnia 2024 r. – k. 663).

Do czasu zamknięcia rozprawy odnośnie do roszczenia o ustalenie stanowiska stron nie uległy zmianie ( protokół rozprawy – k. 717-717v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 4 czerwca 2008 r. B. Z. złożyła do (...) Banku S.A. (...)Oddział w Ł., którego następcą prawnym jest (...) Bank S.A. w upadłości, wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego w kwocie 500 000 zł, w walucie CHF, z przeznaczeniem na zakup lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym, refinansowanie kredytu mieszkaniowego, prowizję kredytową, składkę ubezpieczeniową oraz ubezpieczenie od utraty wartości nieruchomości.

Przy złożeniu wniosku, B. Z. został przedstawiony formularz oświadczenia kredytobiorcy o wyborze waluty obcej, prezentujący sytuacje modelowe wpływu zmian oprocentowania i kursu waluty kredytu na wysokość miesięcznych rat. B. Z. złożyła podpis pod oświadczeniem, że po zapoznaniu się z ryzykiem kursowym oraz ryzykiem związanym ze zmienną stopą procentową, wnosi o udzielenie kredytu indeksowanego do waluty obcej ( wniosek kredytowy – k. 182-185, oświadczenie kredytobiorcy o wyborze waluty obcej – k. 186, zeznania świadków S. P. – k. 283-288, J. K. – k. 319v-320v, powódki B. Z. – k. 290v-292v).

W dniu 28 sierpnia 2008 r. B. Z. zawarła z (...)Bank. S.A. z siedzibą w K. (...)Oddział w Ł. umowę kredytu hipotecznego nr (...), indeksowanego do CHF, na mocy której bank udzielił jej kredytu w kwocie 538 592,38 zł, indeksowanego kursem CHF, z przeznaczeniem na pokrycie części ceny nabycia lokalu mieszkalnego (500 000 zł), uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości (10 771,85 zł), pokrycie składek ubezpieczeniowych wskazanych w § 4 ust. 1 Umowy (24 364,66 zł), uiszczenie kosztów związanych z ustanowieniem hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu (224,32 zł) oraz uiszczenie składki z tytułu (...)na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki (3 231,55 zł).

W § 1 ust. 1 Umowy zawarto oświadczenie kredytobiorcy, że jest świadomy ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko.

Stosownie do § 9 ust. 2 oraz § 10 ust. 3 Umowy, a także § 19 ust. 5 Regulaminu (...) („Regulamin”) przy uruchomieniu kredytu w złotych polskich bank miał przeliczyć wypłacaną kwotę na CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów obowiązującego w dniu uruchomienia środków, natomiast spłata rat kredytu miała następować w CHF po przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonych w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty.

Umowa została zawarta według standardowego wzorca umownego stosowanego przez bank. Postanowienia dotyczące waloryzacji nie podlegały negocjacji. B. Z. była zapewniana o stabilności kursu CHF i że oferta kredytu walutowego jest dla niej najkorzystniejsza, nie poinformowano jej jednak szczegółowo o ryzyku kursowym, nie przedstawiono symulacji zmiany rat kredytu uwzględniających wyższe wahania kursowe, ani tabel historycznych dot. kursu CHF obejmujących szerszy niż rok przedział czasu, ograniczając się do zapewnień, że jest to stabilna waluta.

Bank wypłacił kredyt w transzach zgodnie z wnioskami kredytobiorczyni, przeliczając wypłacone w PLN transze na CHF wg kursu obowiązującego w tabeli banku ( umowa kredytu hipotecznego nr (...) – k. 45-56, potwierdzenie wypłaty środków – k. 67, zaświadczenie banku z dnia 22 kwietnia 2020 – k. 69-80, Regulamin (...) – k. 189-193, zeznania świadka J. K. – k. 319v-320v, powódki B. Z. – k. 290v-292v).

Umowa została zmieniona:

1)  aneksem nr (...) z dnia 13 sierpnia 2009 r., na mocy którego strony ustaliły m.in., że kredytobiorca będzie dokonywać spłat rat kapitałowo-odsetkowych w walucie CHF;

2)  aneksem nr (...) z dnia 15 października 2012 r., zmieniającym postanowienia dotyczące zabezpieczenia spłaty kredytu;

3)  aneksem nr (...) z dnia 3 kwietnia 2018 r., również zmieniającym Umowę w zakresie zabezpieczenia spłaty kredytu ( Aneks nr (...) – k. 58-59, 202-202v, Aneks nr (...) – k. 61-62, 204-204v, Aneks nr (...) – k. 64-65).

W latach 2011-2012, B. Z. uzyskała dla kredytowanej Umową nieruchomości warunki zabudowy dla inwestycji polegającej na budowie budynków mieszkalnych, jednorodzinnych z garażami wraz z infrastrukturą techniczną, budynku usługowego, a działka składająca się na kredytowaną nieruchomość została podzielona. W późniejszym czasie B. Z. sprzedała część z powstałych działek ( decyzja o warunkach zabudowy nr (...) – k. 205-206, decyzja o warunkach zabudowy nr (...) – k. 207-210, decyzja z dnia 13 marca 2012 r. – k. 211-212, decyzja z dnia 14 marca 2012 r. – k. 213, pismo z dnia 2 kwietnia 2014 r. – k. 214-215, zeznania świadka J. K. – k. 319v-320v, powódki B. Z. – k. 290v-292v).

Pismem z dnia 28 maja 2020 r. B. Z., działająca za pośrednictwem pełnomocnika, skierowała do (...) Banku S.A. wezwanie do zapłaty kwoty 283 335,99 zł, podnosząc, że w Umowie znajdują się klauzule niedozwolone oraz wezwała do zawarcia porozumienia regulującego zasady dalszej spłaty kredytu ( wezwanie do zapłaty wraz z potwierdzeniem odbioru – k. 100-102).

W odpowiedzi z dnia 1 lipca 2020 r. bank oświadczył, że Umowa nie zawiera postanowień niedozwolonych i nie wyraża zgody na zmianę dotychczasowych zasad obsługi zobowiązania ( pismo z dnia 1 lipca 2020 r. – k. 117-117v).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie powołanych w treści uzasadnienia dokumentów, których autentyczności nie kwestionowała żadna ze stron, a i Sąd nie miał znalazł podstaw do zakwestionowania tych dowodów.

Zeznaniom świadków S. P. ( k. 283-288), J. K. ( k. 319v-320v) oraz powódki B. Z., Sąd dał wiarę w zakresie, w jakim korelują z materiałem dowodowym w postaci dokumentów. Osoby te zeznawały spontanicznie i przekonująco, a także spójnie z zeznaniami doradców kredytowych i kredytobiorców składanymi w szeregu podobnych spraw. W okresie, gdy zawierana była sporna w sprawie umowa, ryzyko istotnego wzrostu kursu CHF do PLN postrzegane było jako mało prawdopodobne i owo przekonanie, również pośród pracowników banków i doradców finansowych, znajdowało wyraz w treści informacji udzielanych klientom zainteresowanym kredytem waloryzowanym do CHF.

Dowód z zeznań świadka R. D. ( k. 306-314) nie stanowił podstawy ustaleń faktycznych, bowiem zeznania te dotyczyły kwestii ekonomicznych i księgowych związanych z udzielaniem przez bank kredytu waloryzowanego, co było obojętne dla rozstrzygnięcia sprawy. Zagadnienia te zostały szeroko opisane przez pozwanego w odpowiedzi na pozew i twierdzenia te w znacznej części nie były kwestionowane przez stronę powodową. Zeznania świadka o sposobie ustalania przez bank kursów walut obcych stanowiących podstawę przeliczeń związanych z uruchomieniem i spłatą kredytów nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, bowiem kluczowe znaczenie miało oparcie przeliczeń na kursach z tabeli, którą bank mógł kształtować swobodnie.

Z tego samego względu również ostatecznie dowód z opinii biegłego z zakresu bankowości, finansów, rynków i produktów finansowych S. A. ( k. 363-387) nie stanowił podstawy ustaleń stanu faktycznego, ponieważ kurs faktycznie stosowany przez pozwanego, czy wyliczenia wartości uiszczonych przez powódkę rat przy przyjęciu, że udzielony na podstawie umowy kredyt byłby kredytem złotowym z zachowaniem oprocentowania ustalonego w umowie, czy też byłby kredytem złotowym oprocentowanym według stawki WIBOR 3M i marży ustalonej w Umowie, nie miały znaczenia w kontekście ustalenia nieważności Umowy z przyczyn wyjaśnionych w dalszej części uzasadnienia.

Sąd uznał pozostałe dokumenty za nie mające znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powództwo o ustalenie nieważności Umowy zasługiwało na uwzględnienie, bowiem zawiera ona postanowienia abuzywne, które nie mogą być zastąpione jakimikolwiek innymi umownymi lub wynikającymi z przepisów prawa.

Powódce przysługuje interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności spornej umowy (art. 189 k.p.c.). Będący przesłanką powództwa o ustalenie interes prawny jest obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawa, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebą uzyskania wyroku, który wprowadzi jasność co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1972 r., III CRN 607/71, OSNC 1973, nr 4, poz. 64 i z dnia 22 września 1999 r., I PKN 263/99, OSNAP 2000, nr 2, poz. 36 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r., III CZP 121/13, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1987 roku, III CRN 57/87, OSNPG 1987, nr 7, poz. 27). Powód nie posiada interesu prawnego, gdy obok powództwa o ustalenie istnieje inna forma ochrony jego praw podmiotowych, a więc np. w procesie o świadczenie lub ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa (patrz: orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia z 6 czerwca 1997 roku, II CKN 201/97). Istnienie interesu prawnego należy oceniać na dzień orzekania (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2019 r., sygn. III CSK 237/18).

W ocenie Sądu powódka posiada interes prawny w żądaniu ustalenia, czy zawarta przez nią umowa kredytu jest nieważna, bowiem według umowy ostateczny termin spłaty przypada na rok 2048, a wyrok ustalający wprowadza jasność co do sytuacji prawnej powódki, w szczególności co do istnienia uprawnienia banku do dalszego żądania od powódki spłaty zadłużenia i sposobu ustalania wysokości rat kapitałowo-odsetkowych.

W myśl art. 58 § 1-3 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Umowa kredytu bankowego jest umową nazwaną uregulowaną w art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez powódkę umowy kredytowej, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do ust. 2 cytowanego przepisu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Zawarta przez powódkę umowa kredytu zawiera elementy wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego, w szczególności określa kwotę udzielonego kredytu (538 592,38 zł), zasady i termin spłaty kredytu (okres kredytowania wynoszący 480 miesięcy), wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany (oprocentowanie stanowiące sumę stawki bazowej (...) i marży banku).

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Poddanie wynikających z umowy kredytu świadczeń w PLN waloryzacji wartością CHF nie jest sprzeczne z przepisami regulującymi typ umowy kredytu. Po pierwsze w dacie zawarcia umowy kredytu stanowiącej przedmiot niniejszej sprawy obowiązywał art. 358 ¹ § 2 k.c., zgodnie z którym strony mogły zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Chodzi tu o miernik inny niż pieniądz, w którym zobowiązanie zostało wyrażone. Miernikiem tym może być także inna waluta (M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016). Po drugie, brak jest przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wyłączałyby zastosowanie waloryzacji w przypadku umów kredytu. Po trzecie, poddanie waloryzacji świadczeń stron umowy kredytu nie jest sprzeczne z funkcją tego typu umowy, którą sprowadza się do odpłatnego (odsetki) sfinansowania przez bank określonego celu, który chce osiągnąć kredytobiorca.

W dacie zawarcia spornej umowy (28 sierpnia 2008 r.) ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 1997 r. Nr 140, poz. 939, z późn. zm.) nie zawierała uregulowań, które odnosiłyby się do umów kredytu denominowanego/indeksowanego w walucie obcej. Tym niemniej obecnie nie budzi wątpliwość dopuszczalność zawierania takich umów zgodnie z zasadą swobody umów (art. 353 ¹ k.c.) w okresie przed ich uregulowaniem wprost w ustawie. Potwierdza to ustawa z dnia 11 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 165, poz. 984 – „ustawa antyspreadowa”), a zwłaszcza te jej przepisy, które znajdują zastosowanie także w odniesieniu do umów zawartych przed dniem jej wejścia w życie, w zakresie niespłaconej jeszcze części pożyczki/kredytu. (art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 75b Prawa bankowego w zw. z art. 4 i art. 5 ust. 1 ustawy antyspreadowej). Dopuszczalność umowy kredytu indeksowanego i denominowanego przed wejściem w życie tej ustawy jest także ugruntowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyrok SN z 27 lutego 2019 r. w sprawie II CSK 19/18 i powołane tam wcześniejsze orzecznictwo).

W ocenie Sądu przedmiotowa umowa nie jest sprzeczna z przepisami Prawa bankowego i zawiera wszelkie wymagane elementy (w tym kwotę kredytu i sposób jej spłaty).

Problematykę abuzywności postanowień umownych reguluje art. 385 ¹ § 1 k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie – poza postanowieniami określającymi główne świadczenia stron – nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Zważywszy na treść wskazanego artykułu nie ulega zatem wątpliwości, iż uznanie konkretnej klauzuli umownej za postanowienie niedozwolone wymaga stwierdzenia łącznego wystąpienia wszystkich wymienionych w przepisie przesłanek, tj. kontrolowane postanowienie umowy zawartej z konsumentem (lub wzorca umownego):



nie było postanowieniem uzgodnionym indywidualnie,



nie było postanowieniem w sposób jednoznaczny określającym główne świadczenia stron,



kształtowało prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Paragraf 2 powołanego przepisu wskazuje, że jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Natomiast § 3 definiuje nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy jako te, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Zgodnie z § 4 powołanego przepisu ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje.

Przyjąć należy, że zawierając Umowę kredytu, której dotyczy niniejsze postępowanie, B. Z. działała jako konsument, bowiem z umowy kredytu i pozostałego materiału dowodowego nie wynika, iżby kredyt miał służyć działalności gospodarczej kredytobiorcy. Zauważyć należy, że we wniosku o udzielenie kredytu jako źródło swojego dochodu powódka wskazała umowę o pracę, co przemawia za przyjęciem, że zawarcie kredytu nie było związane z działalnością gospodarczą. Pozwany nie wykazał, żeby zawarcie umowy kredytu miało związek z działalnością gospodarczą powódki, natomiast późniejszy podział kredytowanej nieruchomości i uzyskanie dla niej warunków zabudowy uwzględniających potencjalną inwestycję w postaci budowy domów jednorodzinnych skoro nastąpiło już po zawarciu Umowy nie ma wpływu na jej ocenę jako umowy o charakterze konsumenckim.

W wyroku z dnia 18 września 2019 r., IV CSK 334/18 (LEX nr 2745525) Sąd Najwyższy podkreślił, że osoba fizyczna zarządzająca swoim majątkiem przez inwestowanie posiadanych środków finansowych (oszczędności) w nabywanie przykładowo akcji, udziałów w spółkach kapitałowych, obligacji, jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych w celu niezwiązanym bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową jest konsumentem, o ile jej działaniom nie można przypisać cech działalności gospodarczej lub zawodowej związanej bezpośrednio z inwestowaniem na rynkach finansowych. Podobnie przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 lipca 2019 r., I CSK 587/17 (LEX nr 2727474).

Jeżeli inwestowanie środków na giełdzie w celu osiągnięcia korzyści nie wyklucza statusu konsumenta, to także późniejsze przeznaczenie nieruchomości uzyskanej na mocy umowy przez B. Z. na inwestycję, o ile nie zostanie zakwalifikowane jako działalność gospodarcza, nie pozbawia powódki statusu konsumenta. Nie można bowiem oczekiwać, że osoba nieprowadząca działalności gospodarczej pozbawiona zostałaby możliwości pomnażania swoich środków finansowych i działanie w tym celu miałoby skutkować pozbawieniem ochrony należnej konsumentowi.

Materiał dowodowy zgromadzony w toku postępowania pozwala na przyjęcie, że umowa kredytu zawarta została przez strony przy wykorzystaniu wzoru przygotowanego przez bank i nie była przedmiotem negocjacji, albowiem jej zapisy zasadniczo nie odbiegają od zapisów innych umów stosowanych przez bank przy udzielaniu kredytów powiązanych z walutą obcą. Powódka mogła podpisać umowę w kształcie zaproponowanym przez bank lub z kredytu zrezygnować.

Pozwany nie udowodnił, aby konkretne postanowienia wzorca zostały zmienione w umowie z powódką, a także, aby poza teoretyczną możliwością podjęcia negocjacji przez powódkę, rzeczywiście została stworzona możliwość negocjacji zapisów umowy. Z zeznań świadka S. P. wynika, że wszelkie warunki dotyczące indeksacji do CHF były narzucone kredytobiorcy z góry. Skoro sporna umowa została zawarta przy zastosowaniu standardowego wzorca umownego stosownego przez pozwanego, to postanowienia tej umowy obejmuje domniemanie, iż nie zostały uzgodnione indywidualnie, którego to domniemania pozwany nie wzruszył. Sam wybór określonego produktu oferowanego przez pozwanego w postaci kredytu indeksowanego nie świadczy, aby postanowienia umowne były negocjowane przez powódkę. O indywidulanym uzgodnieniu treści umowy można bowiem mówić wtedy, gdy strony wprowadzają do umowy nowe, nieprzewidziane wcześniej przez bank rozwiązania, a więc gdy konsument ma rzeczywisty wpływ na postanowienia umowy.

Postanowienia odnoszące się do ryzyka walutowego oraz przeliczeń walutowych zawarte w § 9 ust. 2 oraz § 10 ust. 3 Umowy, a także § 19 ust. 5 oraz § 21 ust. 5 Regulaminu należy uznać za postanowienia abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Wskazać należy, że postanowienia te określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń walutowych koniecznych do realizacji takiej umowy określa sama istota umowy kredytu powiązanego z walutą obcą.

W wyroku TSUE z dnia 20.09.2017 r. w sprawie C-186/16 Trybunał wyodrębnił klauzulę ryzyka walutowego jako niezależną grupę postanowień umowy kredytu, która musi być badana przez sąd meritii w ramach kontroli postanowień wzorca umownego, a zastrzeżony w nim mechanizm podlegać musi ocenie, czy właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku kursu waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować potencjalnie istotne konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.

W świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości, kredytobiorca-konsument musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu indeksowanego do waluty obcej , ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku zmian kursowych waluty kredytu. W tym obszarze, względem przedsiębiorcy zawierającego umowę z konsumentem, stawiane są wysokie wymagania - nie wystarczy przekazanie konsumentowi informacji - nawet licznych, w tym pozwalających konsumentowi na zrozumienie, że zmiana kursu może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, ani przedstawienie mu ewentualnych wahań kursów wymiany. Istotne jest zwrócenie uwagi na powagę zagrożenia w aspekcie możliwego rozmiaru deprecjacji waluty krajowej, a w szczególności podkreślenie, że może być ona gwałtowna i drastyczna (przekraczać nawet kilkadziesiąt procent), z uwzględnieniem sytuacji majątkowej konkretnego konsumenta, decydującej o tym, jaki stopień deprecjacji waluty indeksacji przekraczać będzie granice jego zdolności do spłacania kredytu. Wymagana w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej informacja co do tego, że konsekwencje silnej deprecjacji mogą być trudne do udźwignięcia dla konsumenta, nie powinna ograniczać się do ogólnego stwierdzenia o jej wpływie na wysokość zadłużenia czy nawet rat, ale obrazować ów wpływ konkretnymi wyliczeniami w tym uświadamiać, że deprecjacja taka może powodować utratę zdolności do spłaty kredytu, z czym wiąże się poważne ryzyko utraty nieruchomości - stanowiącej częstokroć miejsce zamieszkania konsumenta - obciążonej hipoteką zabezpieczającą spłatę kredytu (por. wyroki z dnia 20 września 2017 r., w sprawie C-186/16, (...)i in. przeciwko (...), pkt 59, 50, z dnia 20 września 2018 r., C-51/17,(...)i (...), pkt 74-75, z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...)., pkt 34-35, 40, 43, 46, z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19-C-782/19,(...) pkt 56, 69, 71, 72, 74, postanowienia z dnia 22 lutego 2018 r. w sprawie C-119/17, L. L. O. L.przeciwko (...)., pkt 25 i n. i z dnia 6 grudnia 2021 r., C-670/20,(...), pkt 34, teza).

Odnosząc powyższe do całokształtu okoliczności sprawy, wskazać należy, iż lakoniczne pouczenie o ryzyku kursowym w postaci formularza nie pozwalało kredytobiorczyni na zrozumienie wszelkich konsekwencji finansowych związanych z zawarciem kredytu powiązanego z walutą obcą, w szczególności dotyczących konsekwencji wzrostu kursu waluty na saldo zadłużenia przeliczone na złotówki.

Przywołane wyżej postanowienia przeliczeniowe przyznawały wyłącznie bankowi uprawnienie do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron, przez stosowanie bliżej niesprecyzowanego mechanizmu ustalania kursów walut, które najpierw stosowano w celu oznaczenia kwoty kredytu w walucie polskiej, a następnie do określenia wysokości rat, którymi kredytobiorca spłaca taki kredyt.

Postanowienia umowne odnoszące się do bankowej tabeli kursów dają bankowi możliwość uzyskania korzyści finansowych stanowiących dla kredytobiorców dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie było możliwe w dniu podpisania umowy. Czynniki obiektywne, a zatem sprawdzalne z punktu widzenia konsumenta, jak wysokość rynkowych kursów wymiany CHF, tylko częściowo wpływają na ostateczny koszt kredytu ponoszony przez konsumenta. Kurs sprzedaży waluty obcej określony w tabeli kursowej banku zawiera bowiem także marżę kupna lub sprzedaży, która to wartość jest zależna wyłącznie od woli banku. W ocenie Sądu, taka regulacja stanowi naruszenie przez bank dobrych obyczajów, które nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy były możliwe do przewidzenia.

W ocenie Sądu przeciętny konsument, a za takiego należy uznać powódkę, nie był w stanie zrozumieć i zweryfikować na podstawie takiej treści zapisów, jak druga strona umowy kształtuje kursy wymiany walut i jakimi zasadami przy tym się kieruje. Tak właśnie było w przypadku powódki, której pomimo niejasnych zapisów umowy, nie udzielono dodatkowych wyjaśnień, które przybliżałyby stosowany mechanizmu ustalenia kursów na potrzeby wykonania umowy, co wynika z treści jej zeznań.

W świetle powyższego należało uznać, że kwestionowane postanowienia umowne nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem, ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu.

Stwierdzona niejednoznaczność postanowień przeliczeniowych pozwala na dokonanie przez Sąd oceny, czy przedmiotowe postanowienia umowne kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

W ugruntowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że klauzula pozwalająca na pełną swobodę decyzyjną banku przy kształtowaniu kursu waluty obcej jest klauzulą niedozwoloną, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny
z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385 ¹ §1 k.c.). Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na CHF w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie z CHF na PLN w chwili wymagalności poszczególnych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Przenosząc to na okoliczności przedmiotowej sprawy, zdaniem Sądu, zastosowane w spornej umowie konstrukcje, pozwalały bankowi arbitralnie wpływać na wyjściowy rozmiar wypłaconego kredytu, a także na wielkość świadczeń należnych mu z tytułu spłaty, co oznacza nadużycie pozycji banku, jako silniejszego kontrahenta umowy. Takie rozwiązania umowne są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy klienta banku, który jako strona słabsza, pozbawiony był realnego wpływu na kształt tych zapisów.

Rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków wynikających z umowy na jego niekorzyść, skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2006 r., I CK 297/05, nie publ., z dnia 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, OSNC - ZD 2017, Nr 1, poz. 9; z dnia 27 listopada 2015 r., I CSK 945/14, nie publ.; z dnia 30 września 2015 r., I CSK 800/14, nie publ. i z dnia 29 sierpnia 2013 r. I CSK 660/12, nie publ.).

Nie miały znaczenia natomiast okoliczności, w jaki sposób bank rzeczywiście stosował abuzywne postanowienia umowne, czy stosowane przez niego tabele kursowe miały charakter zbliżony do rynkowych. Znaczenie miało to, że w umowie nie określono precyzyjnie od czego zależy kurs waluty, dając tym samym bankowi możliwość jednostronnego kształtowania zobowiązania kredytobiorcy. O tym bowiem czy postanowienie jest niedozwolone decydują okoliczności z chwili zawarcia umowy. Nie ma więc znaczenia jak umowa była wykonywa później i jakie kursy bank faktycznie ustalał (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 oraz orzecznictwo TSUE przytoczone w uzasadnieniu tej uchwały).

Mając na uwadze powyższe rozważania, w ocenie Sądu, postanowienia dotyczące nieograniczonego ryzyka kursowego oraz przeliczeń kursowych zawarte w przedmiotowej umowie kredytu uznać należało za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta. Co do możliwości uzupełnienia przez sąd powstałej luki po niedozwolonej klauzuli umownej, należy mieć na względzie stanowisko wyrażone przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 roku, C-260/18, który wykluczył uzupełnianie luk w umowie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, w szczególności odwołujących się do zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów i to niezależnie od zgody stron, a także w wyroku z dnia 18 listopada 2021 r. C 212/20, w którym wskazano, że art. 5 i 6 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy, który stwierdził nieuczciwy charakter warunku umowy dokonał wykładni tego warunku w celu złagodzenia jego nieuczciwego charakteru, nawet jeśli taka wykładnia odpowiadałaby wspólnej woli stron. W konsekwencji art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że niezgodny z tym artykułem jest przepis prawa krajowego dający sądowi możliwość uzupełnienia umowy przez zmianę treści owego warunku. Możliwość taka istniałaby tylko w przypadku, gdyby stwierdzenie nieważności nieuczciwego warunku zobowiązywało sąd do unieważnienia umowy w całości, narażając tym samym konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

Sąd Najwyższy również opowiedział się za możliwością zastąpienia niedozwolonej klauzuli umownej jedynie wtedy, gdy jej brak naraża konsumenta, przez upadek umowy w całości, na szczególnie niekorzystne skutki, przy czym decydujące w tym zakresie jest zdanie konsumenta (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2022 r., I CSK 1669/22 i przywołane tam orzecznictwo).

Na niedopuszczalność zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych odsyłających do kursu waluty wynikającego z tabeli bankowej, odesłaniem do kursu średniego waluty obcej ustalanego przez Narodowy Bank Polski, względnie ogólnie pojmowanego „kursu rynkowego”, Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w licznych orzeczeniach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2022 r., II CSKP 45/22; zob. też wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2022 r., II CSKP 163/22, II CSKP 285/22 i II CSKP 382/22, z dnia 20 maja 2022 r., II CSKP 403/22 i z dnia 20 lutego 2023 r., II CSKP 809/22; w nowszym orzecznictwie - np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2023 r., II CSKP 820/23).

Przywołać należy w tym miejscu treść jednej z ostatnich uchwał Sądu Najwyższego (III CZP 25/22 z 25 kwietnia 2024 r.), z godnie z treścią której w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.

Mając na uwadze powyższe, ugruntowane już orzecznictwo, po wyeliminowaniu z umowy postanowień uznanych za abuzywne, które określają główny przedmiot umowy i niezastąpieniu ich innymi postanowieniami, należało przyjąć i ustalić, że umowa nr (...) nie istnieje ze względu na brak jej elementów istotnych.