Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

W., dnia 23 lutego 2024 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący sędzia (del.) Marcin Polit

Protokolant stażysta Agata Chmielewska

po rozpoznaniu w dniu 9 lutego 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. w W.

przeciwko R. J.

o zapłatę

oddala powództwo;

zasądza od powoda Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. w W. na rzecz pozwanego R. J. kwotę 5 417 (pięć tysięcy czterysta siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5 400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 774/23

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do tut. Sądu w dniu 31 sierpnia 2022 r. (data prezentaty – k. 3) skierowanym przeciwko R. J. – Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym w Ś., powód Polski Fundusz Rozwoju S.A. z siedzibą w W. wniósł o:

orzeczenie nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, że pozwany ma zapłacić na rzecz powoda kwotę 144.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 31 lipca 2020 r. do dnia zapłaty;

zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz zwrotu opłat skarbowych od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że dochodzi zwrotu nienależnie uzyskanej przez pozwanego, będącego komornikiem sądowym, kwoty subwencji finansowej w ramach programu rządowego „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm” oraz zawartej między stronami w oparciu o zasady tego programu umowy z dnia 8 lipca 2020 roku. Spółce Polski Fundusz Rozwoju S.A. powierzono realizację rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami COVID-19. Programem objęci byli - zgodnie z brzmieniem warunków programu oraz dokumentami regulującymi udzielanie wsparcia w ramach programu - przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa przedsiębiorców, którzy spełniali warunki wskazane w Programie. W ramach umowy zawartej pomiędzy stronami zawarto uregulowanie przyznające powodowi uprawnienie do kontrolowania prawdziwości informacji i oświadczeń złożonych przez beneficjenta, a w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości takich informacji lub oświadczeń – uprawnienie do podjęcia decyzji o zwrocie subwencji. Na mocy tych uprawnień (§3 ust 6 umowy) powód – już po wypłacie subwencji – ustalił, że pozwany, jako komornik, nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 Prawa przedsiębiorców, w związku z czym nie może być beneficjentem programu, w konsekwencji podjął decyzję o zwrocie przez pozwanego całości subwencji finansowej i poinformował go o tej decyzji, wzywając do zwrotu kwoty wypłaconego wsparcia. Powód upatrywał zatem podstawy prawnej powództwa w §3 ust. 6 umowy. Jako alternatywną podstawę prawną żądania powództwa powód wskazał art. 415 k.c. oraz art. 471 k.c. (pozew – kk. 3-16).

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym wydanym w dniu 21 września 2022 r. uwzględniono w całości roszczenie powoda (nakaz zapłaty – k. 91).

W sprzeciwie od nakazu zapłaty wniesionym w dniu z 10 października 2022 r. (data stempla pocztowego – k. 158) pozwany R. J. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu sprzeciwu pozwany wskazał, że w okresie złożenia wniosku o subwencję był zarejestrowany w CEIDG i był ujawniony w tej ewidencji nieprzerwanie do dnia 25 stycznia 2021 r. – choć komornik sądowy, w myśl ustawy o komornikach sądowych, nie może prowadzić działalności gospodarczej, to biorąc pod uwagę charakter jego działalności (prowadzenie kancelarii jako zespołu osób i środków materialnych w zakresie powierzonych zadań i czynności, zawieranie umów, pokrywanie kosztów działalności z wynagrodzenia prowizyjnego i opłat komorniczych, ponosi ryzyko za zaciągnięte zobowiązania i odpowiada majątkiem wobec pracowników i usługodawców), pozwany jako komornik spełnia kryteria określone w art. 4 ust. 1 Prawa przedsiębiorców, oraz że – w myśl przywołanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, „dysponuje quasi-przedsiębiorstwem”. Pozwany zwrócił też uwagę, że zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym przez Ministerstwo Sprawiedliwości w ramach pisma z dnia 19 czerwca 2020 r., komornicy nie są wyłączeni z możliwości korzystania z form pomocy przewidzianych w tarczach antykryzysowych. PFR przyznając komornikom subwencje, uprzednio podjął pozytywne decyzje, a zatem musiał mieć świadomość statusu prawnego komornika sądowego oraz stanowiska wyrażonego przez organy publiczne, a zatem uznał, że komornicy posiadają uprawnienia do otrzymania subwencji. Pozwany zwrócił uwagę na aspekt zaufania obywateli do działania organów państwowych, a także na fakt, że dochodzenie niniejszego powództwa pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.), albowiem oznaczałoby to konieczność zwrotu środków wykorzystanych zgodnie z celem programu, tj. utrzymania miejsc pracy, umożliwienia kontynuacji działalności, co w konsekwencji oznaczałoby konieczność zaciągnięcia kredytu/pożyczki, zbycia składników majątkowych, ograniczenia kadry (sprzeciw – kk. 97-109).

W dalszym toku postępowania strony podtrzymywały swoje stanowiska.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W 2020 r. w związku z pandemią choroby zakaźnej COVID-19 wywoływanej wirusem Sars-Cov-2 doszło w Polsce do znacznych zakłóceń gospodarczych spowodowanych między innymi wprowadzanymi restrykcjami sanitarnymi mającymi zapobiec rozwojowi epidemii. Zakłócenia gospodarcze spowodowały istotny spadek aktywności gospodarczej. Aby przeciwdziałać negatywnym skutkom gospodarczym panującej epidemii na podstawie uchwały Rady Ministrów z 27 kwietnia 2020 r. w sprawie „Tarczy Finansowej Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej: „Program”) ustanowiono program rządowy mający na celu realizację podstawowego interesu ekonomicznego Rzeczypospolitej Polskiej w postaci zapewnienia stabilności przedsiębiorstw i gospodarki, w szczególności poprzez zapewnienie płynności i stabilności finansowej oraz ochrony miejsc pracy i bezpieczeństwa finansowego obywateli. Program kierowany był do beneficjentów, którzy łącznie wytwarzali istotną część polskiego PKB. Program miał na celu zapobiegnięcie ryzyka masowej upadłości beneficjentów oraz zwolnień ich pracowników na skutek znaczących zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki w związku z epidemią COVID-19.

Zasady Programu zostały zatwierdzone na mocy decyzji Komisji Europejskiej z 27 kwietnia 2020 r. C(2020) 2822, State Aid SA.56996 (2020/N) – Poland. Realizacja Programu została natomiast powierzona Polskiemu Funduszowi Rozwoju S.A. (dalej: PFR) na podstawie art. 21a ustawy z 4 lipca 2019 r. o systemie instytucji rozwoju oraz umowy pomiędzy Skarbem Państwa a PFR.

W celu określenia zasad rozpatrywania wniosków sporządzony został dokument w postaci „Regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” (dalej: Regulamin). Wersja pierwotna Regulaminu obowiązywała od 29 kwietnia 2020 r., zaś wersja zmieniona została przyjęta 13 maja 2020 r. z datą wejścia w życie w dniu 28 maja 2020 r. Szczegółowe warunki wsparcia finansowego oraz zobowiązania beneficjenta programu określała natomiast umowa subwencji finansowej zawierana pomiędzy PFR a przedsiębiorcą ubiegającym się o subwencję finansową.

W definicjach zawartych w §1 ust. 2 Regulaminu określono, że Beneficjent oznacza na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie, przedsiębiorcę w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa Przedsiębiorców pod warunkiem uznania, iż podmiot ten spełnia warunki przyznaniu mu statusu Mikroprzedsiębiorcy lub MŚP, wnioskującego do PFR o udzielenie subwencji finansowej, lub któremu PFR udzielił subwencji finansowej.

Mikroprzedsiębiorcę zdefiniowano - na potrzeby określenia podmiotu uprawnionego do udziału w Programie, zgodnie z Regulaminem - Beneficjenta, który na 31 grudnia 2019 r. łącznie spełnia następujące warunki: (i) zatrudnia co najmniej jednego pracownika oraz nie więcej niż dziewięciu pracowników (z wyłączeniem właściciela) oraz (ii) jego roczny obrót za 2019 r. lub suma bilansowa w 2019 r. nie przekracza kwoty 2 mln EUR. Na potrzeby ustalenia statusu Mikroprzedsiębiorcy jako podmiotu uprawnionego do udziału w Programie zgodnie z Regulaminem, przez pracownika rozumie się osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, przy czym za pracowników nie uważa się pracowników na urlopach macierzyńskich, ojcowskich, rodzicielskich wychowawczych i zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego. Określenie statusu Mikroprzedsiębiorcy powinno uwzględniać inne warunki określone w treści regulaminu oraz złącznika I do Rozporządzenia Pomocowego.

Finansowanie programowe udzielane było za pośrednictwem Banków, przyjmujących w imieniu PFR wnioski, odwołania, przekazujących Beneficjentom decyzje PRF, zawierających umowy subwencji finansowej w charakterze pełnomocników PFR i przekazujących Beneficjentom w imieniu PFR środki pieniężne tytułem subwencji finansowych (wyłącznie po uprzednim otrzymaniu tych środków od PFR - § 3 ust. 3 regulaminu).

Zgodnie z §3 ust. 6 Regulaminu w przypadku stwierdzenia złożenia przez Beneficjenta nieprawdziwych oświadczeń lub podania we wniosku nieprawdziwych informacji, PFR mógł podjąć decyzję o zobowiązaniu beneficjenta do zwrotu całości lub części subwencji finansowej.

W rozdziale 3.1. załącznika nr 1 – wyciągu z dokumentu programu Tarczy Finansowej wskazano, że programem objęci są: przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2019 r. poz. 1292, z późn. zm.), tj. osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne niebędące osobą prawną, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonujące działalność gospodarczą oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, będący mikro-, małymi lub średnimi przedsiębiorcami spełniającymi następujące kryteria:

mikroprzedsiębiorca („Mikrofirma”) – to przedsiębiorca, który łącznie spełnia następujące warunki:

zatrudnia co najmniej 1 pracownika oraz nie więcej niż 9 pracowników, z wyłączeniem właściciela, oraz

jego roczny obrót lub suma bilansowa nie przekracza kwoty 2.000.000 EUR;

małe i średnie przedsiębiorstwo („MŚP” lub „mała i średnia firma”) – to przedsiębiorca, który zatrudnia do 249 pracowników, z wyłączeniem właściciela, a jego roczny obrót nie przekracza 50.000.000 EUR lub suma bilansowa nie przekracza 43.000.000 EUR, przy czym: (i) nie jest Mikrofirmą, lub (ii) nie jest beneficjentem Programu DP.

Umowy subwencji były zawierane z beneficjentami programu za pośrednictwem systemu bankowego z wykorzystaniem środowiska informatycznego i sieciowego udostępnianego przez banki. Wniosek o udzielenie subwencji finansowej udostępniany był w bankowości elektronicznej banku wyłącznie jako interfejs i służył zebraniu wszelkich oświadczeń składanych przez przedsiębiorcę starającego się o subwencję finansową. Oświadczenia wpisane przez przedsiębiorcę we wniosku implementowane były do projektu umowy subwencji finansowej udostępnianej w bankowości elektronicznej. Każdy podmiot ubiegający się o subwencję musiał zaakceptować oświadczenia znajdujące się w formularzu aplikacyjnym dostępnym w bankowości elektronicznej. PFR został uprawniony do stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowych, w tym ich realizowania za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np. banków), wyłącznie z wykorzystaniem danych pochodzących od partnerów Programu oraz na podstawie oświadczeń składanych przez beneficjentów Programu. (rozdział 3.2 Regulaminu)

Z uwagi na pomocowy charakter programu, polegający na udzielaniu subwencji finansowych w związku z istotnymi zakłóceniami w funkcjonowaniu gospodarki na skutek COVID-19, oraz efektywność i szybkość rozpoznawania wniosków w interesie wszystkich aplikujących przedsiębiorców kwalifikujących się jako potencjalni beneficjenci programu, PFR został uprawniony do:

stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowych, w tym ich realizowania za pośrednictwem kanałów elektronicznych (np. banków), wyłącznie z wykorzystaniem danych pochodzących od partnerów programu oraz na podstawie oświadczeń składanych przez beneficjentów programu,

przyjęcia, iż każdy beneficjent programu jest wypłacalny i zdolny do zwrotu i spłaty subwencji,

do uznawania jakiegokolwiek warunku programowego, za spełniony wyłącznie w oparciu o oświadczenie beneficjenta programu, jego przedstawiciela lub osoby, która podaje się wobec PFR za beneficjenta programu lub jego przedstawiciela (rozdział 3.2 Załącznika nr 1 do Regulaminu).

Zgodnie z §10 ust. 11 Regulaminu PFR mógł, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności z uwzględnieniem zasady racjonalności ekonomicznej, w tym wyważenia słusznych interesów danego beneficjenta, ogółu wszystkich beneficjentów i Skarbu Państwa oraz realizacji celów szczegółowych określonych w programie, odstąpić od stosowania niektórych spośród wymienionych wyżej warunków programowych, każdorazowo z zastrzeżeniem stosowania się do zasad i warunków decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej programu.

W myśl §11 ust. 13 Regulaminu w przypadku, gdy beneficjent otrzymał subwencję finansową na podstawie nieprawdziwych oświadczeń, od których uzależnione było udzielenie subwencji finansowej lub wysokość subwencji finansowej, beneficjent zobowiązany był do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych od otrzymania subwencji finansowej, zwrotu subwencji finansowej lub jej części na wyodrębniony rachunek techniczny Banku (Regulamin ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza finansowa PFR dla małych i średnich firm – kk. 27-59).

Z uwagi na wątpliwości co do statusu komorników w świetle wymagań zawartych w powyższych regulacjach odnoszących się do możliwości korzystania z Tarczy Finansowej PFR, komornicy sądowi występowali m.in. do PFR o udzielenie informacji, czy mogą korzystać z wsparcia w postaci subwencji w ramach Tarczy finansowej dotyczącej mikroprzedsiębiorców. Odpowiedzi udzielane przez PFR były twierdzące.

W ramach prowadzonej korespondencji mailowej w wiadomości z dnia 18 kwietnia 2020 r. skierowanej do M. W. – Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Gdańsk-Południe w Gdańsku, PFR poinformował, że branża komornicza może skorzystać ze wsparcia w ramach Tarczy Finansowej. Jednym z warunków jest zatrudnianie co najmniej jednego pracownika, od którego odprowadzane są składki na ubezpieczenie społeczne (korespondencja mailowa – k. 164).

Odpowiedź twierdzącą na podobnie zadane pytanie otrzymał również Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Tychach M. P. (korespondencja mailowa – kk. 196-196v.).

Pismem z dnia 18 maja 2020 r. skierowanym do Prezesa Krajowej Rady Komorniczej, Ministerstwo Sprawiedliwości (Departament Wykonania Orzeczeń i Probacji) zwróciło uwagę, że mimo iż komornicy sądowi nie zostali zaliczeni do kategorii przedsiębiorców w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej, to na podstawie odesłania zawartego w art. 33 ust. 3 u.k.s. znajdują do nich zastosowanie liczne przepisy dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. W związku z czym nie można uznać, że komornicy sądowi nie otrzymali żadnej pomocy ze strony Państwa na podstawie przepisów ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (pismo – kk. 341-341v.).

Kolejnym pismem z dnia 19 czerwca 2020 r. będącym odpowiedzią na wątpliwości zgłoszone przez Prezesa Krajowej Rady Komorniczej, Ministerstwo Sprawiedliwości (pismo zostało podpisane przez Sekretarza Stanu w MS – Sebastiana Kaletę) wskazało, że co prawda komornicy sądowi nie zostali zaliczeni do przedsiębiorców z mocy przepisów ustawy o komornikach sądowych, niemniej znajdują do nich zastosowanie przepisy ustawy podatkowych, o systemie ubezpieczeń społecznych, o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, dotyczące osób prowadzących działalność gospodarczą, na co wyraźnie wskazywało Ministerstwo Finansów i ZUS. Ponadto wskazano, że komornicy sądowi organizują i prowadzą kancelarię komorniczą, zatrudniają pracowników na podstawie umów o pracę, zlecenia, o dzieło lub świadczenie usług, a koszty działalności egzekucyjnej pokrywają z uzyskiwanych prowizji w postaci opłat egzekucyjnych. W piśmie wskazano ponadto, że „w ocenie Ministra Sprawiedliwości dzięki zrównaniu w wielu aspektach przez ustawodawcę Komorników Sądowych z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność gospodarczą, powinni oni korzystać z pomocy podobnej do tej, którą otrzymują inni pracodawcy w okresie pandemii koronawirusa, a wspomniane wyłączenie Komorników Sądowych z możliwości skorzystania z niektórych form pomocy przewidzianych w tarczach antykryzysowych, jak się wydaje, nie wynika z brzmienia obecnie obowiązujących przepisów, a z ewentualnego niewłaściwego ich stosowania przez organy wypłacające środki” (pismo – kk. 111-111v.).

Ww. informacje komunikaty spowodowały, że kilkuset komorników w całej Polsce złożyło analogiczne wnioski. W przeważającej większości były one uwzględniane, a występowały również decyzje odmowy udzielenia subwencji w stosunku do komorników, które jednak – w myśl zajętego wówczas przez PFR stanowiska – nie dotyczyły kwestii rozumienia pojęcia beneficjenta (okoliczność bezsporna; ponadto zeznania pozwanego R. J. – k. 383).

R. J. jest komornikiem sądowym przy Sądzie Rejonowym w Ś.. Prowadzi kancelarię komorniczą, jako pracodawca zatrudnia pracowników oraz wynajmuje lokal na potrzeby prowadzenia kancelarii. Wybuch pandemii znacznie ograniczył jego możliwość wykonywania funkcji zawodowych, pogorszył standard życia jego oraz jego małżonki, spowodował zwiększenie kosztów utrzymania. Przychód kancelarii komorniczej R. J. spadł co najmniej o (...) (zaświadczenia z ZUS – kk. 355-360; umowa najmu – kk. 361-362; zeznania świadek A. J. – kk. 380v.-382; zeznania pozwanego – k. 383).

Podczas pandemii, aby zapewnić dalsze funkcjonowanie kancelarii, w tym utrzymanie pracowników, R. J. złożył wniosek o udzielenie subwencji finansowej. W treści wniosku, w miejscu określenia swojej osoby jako beneficjenta wpisał, iż jest komornikiem sądowym. Dane te znalazły się również w treści zawartej umowy. Zaakceptował oświadczenia, które były w formularzu aplikacyjnym dostępnym w bankowości elektronicznej: że na dzień 31 grudnia 2019 roku był mikroprzedsiębiorcą, że na dzień złożenia wniosku o subwencję prowadził działalność gospodarczą, że na dzień 31 grudnia 2019 roku prowadził działalność gospodarczą oraz że jest świadomy tego, że subwencja finansowa [...] dotyczy wyłącznie przedsiębiorstw spełniających kryteria Mikro-, Małego i Średniego - Przedsiębiorcy w rozumieniu Programu. W treści wniosku wskazał, że w 2019 r. zatrudniał(...) pracowników, a jego obroty w wyniku pandemii spadły o (...).

Po wprowadzeniu przez R. J. danych w formularzu wniosku, w bankowości elektronicznej został wygenerowany projekt umowy subwencji finansowej. Tak wygenerowany projekt umowy subwencji finansowej został następnie podpisany przez obie strony. Do zawarcia pomiędzy PFR a pozwanym umowy subwencji finansowej nr (...) doszło 8 lipca 2020 r.

Integralną część umowy subwencji finansowej stanowił Regulamin (§11 ust. 5 umowy). Zgodnie zaś z §3 ust. 6 umowy, do czasu całkowitego zwrotu subwencji finansowej przez przedsiębiorę, PFR może kontrolować prawdziwość informacji i oświadczeń złożonych w związku z zawarciem umowy przez przedsiębiorcę lub osobę go reprezentującą. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości informacji lub oświadczeń zawartych w umowie może podjąć decyzję o zwrocie przez przedsiębiorcę całości lub części subwencji finansowej. W takim przypadku subwencja finansowa stanie się wymagalna w terminie 14 dni roboczych od dnia udostępnienia przedsiębiorcy informacji o decyzji PFR w sposób pozwalający przedsiębiorcy zapoznać się z informacją o decyzji PFR (wniosek – k. 63-63v.; umowa subwencji – kk. 64-72).

Cały proces zawierania umowy subwencji finansowej pomiędzy PFR a beneficjentami odbywał się w sposób zinformatyzowany, zautomatyzowany, za pośrednictwem bankowości elektronicznej (tj. strony internetowej właściwego banku), przy udziale programu komputerowego, który automatycznie weryfikował oświadczenia składane przez beneficjentów (zeznania świadka M. T. – k. 379v.; zeznania świadka R. M. – kk. 380-380v.; zeznania świadek A. J. – k. 382).

W okresie złożenia wniosku o subwencję R. J. był zarejestrowany w CEIDG i był ujawniony w tej ewidencji nieprzerwanie do dnia 25 stycznia 2021 r. jako prowadzący działalność prawniczą (wydruk z CEIDG – k. 110).

Decyzją z dnia 9 lipca 2020 r. PFR dokonał częściowo pozytywnej weryfikacji spełnienia przez R. J. warunków otrzymania kwoty subwencji finansowej, w związku z czym podjął decyzję o wypłacie subwencji finansowej w kwocie 144.000 zł. Jako zweryfikowaną przez PFR liczbę pracowników ustalono liczbę (...)(decyzja – k. 61).

Kwota subwencji została pozwanemu wypłacona w dniu 10 lipca 2020 r. W miejscu oznaczenia odbiorcy wskazany został R. J. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Ś. (potwierdzenie przelewu – k. 76).

R. J. spożytkował środki z subwencji na cele związane z prowadzoną działalnością komorniczą. Środki te umożliwiły mu dalsze funkcjonowanie, zapewniły płynność finansową i utrzymanie zatrudnienia, tj. dokonywanie przelewów z tytułu czynszu najmu, składek ZUS, wynagrodzeń (potwierdzenia przelewów – kk. 113-155; księgi przychodów i rozchodów – kk. 156-157; zeznania świadek A. J. – kk. 381; zeznania świadek O. W. – k. 382v.).

Zgłoszeniem z dnia 15 lipca 2020 r. R. J. oświadczył, że na skutek omyłkowego zaznaczenia określonego oświadczenia, przyjęto jako miesiąc referencyjny miesiąc lipiec 2019 r., kiedy to wnioskodawca zatrudniał 6 osób, podczas gdy jego intencją było ustalenie grudnia 2019 r. jako miesiąca referencyjnego, kiedy to zatrudniał on 8 osób. W związku z czym R. J. oświadczył, że cofa oświadczenie w tym przedmiocie, co powinno skutkować dopłatą kwoty 48.000 zł (zgłoszenie – kk. 78-78v.).

Pismem z dnia 9 grudnia 2020 r. PFR wezwał R. J. do niezwłocznego, nie później niż w terminie 14 dni roboczych zwrotu całej kwoty subwencji finansowych wraz z odsetkami. PFR ustalił, że pozwany nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 Prawa przedsiębiorców, a w konsekwencji nie może być beneficjentem programu, uprawnionym do otrzymania (i zatrzymania) subwencji finansowej. PFR wskazał że pozwany jest komornikiem sądowym i zgodnie z art. 2 ust. 1 u.k.s. oraz art. 3 ust. 1 u.k.s. jest funkcjonariuszem publicznym oraz organem władzy publicznej w zakresie wykonywania czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym. Natomiast nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej (art. 33 ust. 1 u.k.s.) tj. w rozumieniu art. 4 ust. 1 Prawa przedsiębiorców. PFR powołał się również na §3 ust. 6 umowy subwencji oraz §11 ust. 13 Regulaminu, uzasadniając obowiązek zwrotu złożeniem nieprawdziwych oświadczeń przez wnioskodawcę (pismo – kk. 80-81).

W piśmie z dnia 14 grudnia 2020 r. stanowiącym odpowiedź na zgłoszenie, PFR oświadczył, że dokonał negatywnej weryfikacji zgłoszenia R. J., wskazując, że beneficjent nie posiada statusu przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 Prawa przedsiębiorców i nie spełnia warunków programu (odpowiedź na zgłoszenie – kk. 82-82v.).

W dniu 11 sierpnia 2021 r. R. J. złożył do PFR za pośrednictwem Banku (...) S.A. wniosek o umorzenie subwencji PFR na podstawie zawartej umowy z tytułu działalności aktywnej w wysokości 25% przyznanej subwencji (tj. w kwocie 36.000 zł) oraz z tytułu utrzymania zatrudnienia w wysokości 50% przyznanej subwencji (tj. w kwocie 72.000 zł), a zatem o łączne umorzenie subwencji w łącznej kwocie 108.000 zł (wniosek – kk. 86-87v.).

Pismem z dnia 19 listopada 2021 r. PFR oświadczył, że nie zachodzą okoliczności uzasadniające możliwość złożenia oświadczenia o rozliczeniu i jedynie spłata subwencji w całości, wraz z należnymi odsetkami, będzie skutkowała wywiązaniem się R. J. z zobowiązania w stosunku do PFR wynikającego z zawartej umowy (pismo – kk. 89-89v.).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedstawionego materiału dowodowego w postaci przedłożonych dokumentów, w szczególności regulaminu ubiegania się o udział w programie rządowym „Tarcza finansowa (...) Funduszu (...) dla małych i średnich firm”, przedmiotowej umowy subwencji finansowej a także stanowiska Ministerstwa Sprawiedliwości czy korespondencji dotyczącej dopuszczalności wnioskowania przez komorników o wsparcie finansowe z Funduszu, które oprócz udowodnienia faktu zawarcia i wykonania przedmiotowej umowy subwencji, przede wszystkim posłużyły do potwierdzenia generalnie wyrażanego przez MS oraz PFR stanowiska, iż komornikom sądowym przysługuje uprawnienie do subwencji w ramach programu „Tarczy finansowej”.

Sąd Okręgowy oparł się także na zeznaniach wymienionych świadków, a także słuchanego w charakterze strony pozwanego R. J., uznając je za spójne, logicznie i wiarygodne. Stan faktyczny między stronami, odnoszący się do faktu zawarcia umowy o subwencję finansową i uzyskania środków przez pozwanego z jej tytułu, nie był sporny. Pozwany kwestionował jedynie zasadność powództwa, tj. to, czy zasadne jest żądanie zwrotu otrzymanej przez pozwanego subwencji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu w całości.

Program rządowy „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm” był programem, dzięki któremu mali i średni przedsiębiorcy mogli skorzystać z finansowania na preferencyjnych warunkach. Rozwiązanie miało na celu zapewnienie płynności i stabilności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce w związku ze skutkami pandemii COVID-19. Dofinansowanie było częściowo bezzwrotne. Środki uzyskane w ramach Tarczy Finansowej PFR dla MŚP można było przeznaczyć wyłącznie na pokrycie kosztów bieżącej działalności, w tym pokrycie kosztów wynagrodzeń pracowników. W myśl zapisów regulujących zasady funkcjonowania programu, aby zostać jego beneficjentem, należało mieć status przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców. Kwestią problematyczną było ustalenie, czy pozwany – jako komornik sądowy - mógł zostać zakwalifikowany jako beneficjent Programu, a więc czy posiadał status przedsiębiorcy.

Status prawny komorników reguluje ustawa o komornikach sądowych z dnia 22 marca 2018 r. („u.k.s."), która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2019 roku (art. 306 u.k.s.). Zgodnie z ustawą komornik jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym (art. 2 ust. 1 u.k.s.) oraz organem władzy publicznej w zakresie wykonywanych czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym (art. 3 ust. 1 u.k.s). W ustawie wskazano, że komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej (art. 33 ust. 1 u.k.s.), tj. w rozumieniu Prawa przedsiębiorców. Komornik nie może prowadzić działalności gospodarczej (art. 33 ust. 2 u.k.s.) Przepisy przejściowe u.k.s. przewidywały roczny termin na dostosowanie się do zakazu prowadzenia działalności gospodarczej przez komorników sądowych (art. 301 ust. 3 u.k.s.). Termin ten upłynął w dniu 1 stycznia 2020 roku. Ustawa od dnia 1 stycznia 2019 r. pozbawiła więc komorników sądowych statusu przedsiębiorcy. Z literalnej wykładni wskazanych przepisów wynikałoby więc, że skoro program stosuje się tylko do przedsiębiorców w rozumieniu art. 4 ust. 1 i 2 u.p.p. (§ 1 ust. 2 regulaminu), a komornik sądowy nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów tej ustawy (art. 33 ust. 1 u.k.s.), to komornicy sądowi nie mogli skorzystać z tego Programu. Tak też swoje stanowisko argumentował PFR na etapie wnoszenia pozwu i popierał taką interpretację w toku postępowania.

Z powyższego wynika, że mimo iż działalność komornika w pewnym sensie ma cechy przedmiotowe i funkcjonalne działalności gospodarczej, to jednak nie pozwala to na uznanie komornika za przedsiębiorcę w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców, bowiem jako funkcjonariusz publiczny podejmuje on czynności z zakresu imperium państwowego. W takim wypadku należałoby uznać, że komornicy sądowi – biorąc pod uwagę literalne brzmienie przepisów – nie mogli skorzystać ze wsparcia finansowego zapewnianego w ramach programu rządowego „Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm” realizowanego przez powoda.

Należy jednak mieć na uwadze fakt, jakie stanowisko w tym przedmiocie zostało wyrażone przez Ministerstwo Sprawiedliwości oraz sam Polski Fundusz Rozwoju S.A. Celem rozwiania wątpliwości, komornicy sądowi występowali m.in. do PFR o udzielenie informacji, czy mogą korzystać ze wsparcia w postaci subwencji w ramach programu. Odpowiedzi udzielane przez PFR były jednoznacznie twierdzące. Również argumenty za przyjęciem wykładni funkcjonalnej co do pojęcia „przedsiębiorcy” w świetle warunków programu przedstawione zostały przez Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości w piśmie z 19 czerwca 2020 r. (k. 111). Zatem to dopiero na skutek uzasadnionego ww. stanowiskiem (wyrażonym ze strony Ministra Sprawiedliwości, czyli organu nadzoru nad działalnością komorników, będącego w dodatku członkiem Rady Ministrów – a więc twórcy Programu) przeświadczenia komorników, że ich grupa zawodowa została objęta programem, następnie występowali oni z wnioskami o przyznanie subwencji. Wnioski te były akceptowane. Jednak niecały rok po uruchomieniu programu podejście PFR do komorników uległo diametralnej zmianie i powodowy Fundusz zaczął wystosowywać wezwania do zwrotu udzielonych subwencji, a następnie występować na drogę sądową z powództwami o zapłatę, uznając, że komornicy sądowi jednak nie spełniają kryteriów do otrzymania subwencji.

Tego typu zachowanie powoda w ocenie Sądu niewątpliwie podważa zaufanie obywatela do państwa, a uwzględnienie powództwa w niniejszej sprawie naruszałoby bezpieczeństwo prawne jednostki, dawałoby przywilej władzy w związku z naruszeniem zasady jednoznaczności prawa i faktycznie prowadziłoby do pozbawienia pozwanego uprawnień nabytych. Wszystkie powyższe zasady wywodzone są z art. 2 Konstytucji RP stanowiącym, że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym. Zasada zaufania obywatela do państwa ma podstawowe znaczenie dla normatywnej treści klauzuli państwa prawnego. Jest ona oczywistą cechą demokratycznego państwa prawnego, bowiem „demokratyczne państwo prawne oznacza państwo, w którym chroni się zaufanie do państwa i stanowionego przez nie prawa". Zasada ta oznacza przede wszystkim konieczność ochrony i respektowania praw słusznie nabytych i ochrony interesów w toku (por. m.in. orzeczenie TK z 2 marca 1993 r., K 9/92, OTK 1993, Nr 1, poz. 6), ale obejmuje jednocześnie zakaz tworzenia przez ustawodawcę takich konstrukcji normatywnych, które są niewykonalne, stanowią złudzenie prawa i w konsekwencji jedynie pozór ochrony tych interesów majątkowych, które są funkcjonalnie związane z treścią ustanowionego prawa podmiotowego" (wyrok z 19 grudnia 2002 r., K 33/02, OTK-A 2002, Nr 7, poz. 97).

Zasada ochrony zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa, nazywana także zasadą lojalności państwa względem obywateli, ściśle wiąże się z bezpieczeństwem prawnym jednostki. Wyraża się ona w takim stanowieniu i stosowaniu prawa, "by nie stawało się ono swoistą pułapką dla obywatela i aby mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, iż nie naraża się na prawne skutki, których nie mógł przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, iż jego działania podejmowane zgodnie z obowiązującym prawem będą także w przyszłości uznawane przez porządek prawny" (wyrok TK z 7 lutego 2001 r., K 27/00, OTK 2001, Nr 2, poz. 29). Opierają się one zatem na pewności prawa, czyli takim zespole cech przysługujących prawu, które gwarantuje jednostce bezpieczeństwo prawne, umożliwiając jej decydować o swoim postępowaniu na podstawie pełnej znajomości przesłanek działania organów państwa, a zarazem znajomości konsekwencji prawnych, jakie postępowanie to może za sobą pociągnąć (zob. wyroki TK z: 14 czerwca 2000 r., P 3/00, OTK 2000, Nr 5, poz. 138; 19 listopada 2008 r., KP 2/08, OTK-A 2008, Nr 9, poz. 157; 20 stycznia 2009 r., P 40/07, OTK-A 2009, Nr 1, poz. 4; 24 lutego 2010 r., K 6/09, OTK-A 2010, Nr 2, poz. 15).

Koniecznym wymogiem realizacji zasady zaufania jest zagwarantowanie bezpieczeństwa prawnego. Bezpieczeństwo prawne jednostki związane z pewnością prawa umożliwia więc przewidywalność działań organów państwa, a także prognozowanie działań własnych (wyrok TK z 14 czerwca 2000 r., P 3/00, OTK 2000, Nr 5, poz. 138). Chodzi przy tym o pewność prawa nie tyle w rozumieniu stabilności przepisów, co w aspekcie pewności tego, że na podstawie obowiązującego prawa obywatel może kształtować swoje stosunki życiowe. W tym kontekście zasada ta wykazuje pewne podobieństwo do znanej z prawa prywatnego i międzynarodowego zasady pacta sunt servanda, nakazującej dotrzymywania zawartych umów (wyrok TK z 13 listopada 2013 r., K 2/12, OTK-A 2012, Nr 10, poz. 12; 20.12.1999 r., K 4/99, OTK 1999, Nr 7, poz. 165; 12 maja 2015 r., P 46/13, Dz.U. z 2015 r. poz. 702).

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podejmował rozważania na temat wymagań, jakie Konstytucja RP narzuca wprowadzaniu w życie nowych przepisów, zwłaszcza w zakresie, w jakim zawierają one rozwiązania mniej korzystne dla adresatów (wyrok z 10 kwietnia 2006 r., SK 30/04, OTK-A 2006, Nr 4, poz. 42). Zasada państwa prawnego, a zwłaszcza wynikające z niej zasady: zaufania obywatela do państwa, pewności prawa oraz ochrony praw nabytych nakazują, by zmiana prawa dotychczas obowiązującego, która pociąga za sobą niekorzystne skutki dla sytuacji prawnej podmiotów, dokonywana była zasadniczo z zastosowaniem techniki przepisów przejściowych.

Skoro takie ograniczenia wprowadzane są dla zmiany przepisów, tym bardziej niedopuszczalna jest sytuacja pogarszania sytuacji obywatela bez ich zmiany, jedynie na podstawie zmiany interpretacji ustanowionego prawa. Wiąże się to z zasadą jednoznaczności prawa, rozumianą jako dyrektywa poprawnej legislacji. Odnośnie do nakazu respektowania przez ustawodawcę zasad przyzwoitej legislacji, stanowiących element zasady demokratycznego państwa prawnego, TK stwierdził, że zasady te obejmują m.in. "wymaganie określoności przepisów, które muszą być formułowane w sposób poprawny, precyzyjny i jasny", a "standard ten wymagany jest zwłaszcza, gdy chodzi o ochronę praw i wolności" (wyrok z 11 stycznia 2000 r., K 7/99, OTK 2000, Nr 1, poz. 2). Z tak ujętej zasady określoności wynika, że każdy przepis prawny powinien być skonstruowany poprawnie z punktu widzenia językowego i logicznego – dopiero spełnienie tego warunku podstawowego pozwala na jego ocenę w aspekcie pozostałych kryteriów. Wymóg jasności oznacza nakaz tworzenia przepisów klarownych i zrozumiałych dla ich adresatów, którzy od racjonalnego ustawodawcy oczekiwać mogą stanowienia norm prawnych niebudzących wątpliwości co do treści nakładanych obowiązków i przyznawanych praw. Związana z jasnością precyzja przepisu powinna przejawiać się w konkretności nakładanych obowiązków i przyznawanych praw, tak by ich treść była oczywista i pozwalała na wyegzekwowanie (wyrok TK z 21 marca 2001 r., K 24/00, OTK 2001, Nr 3, poz. 51). Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że zasady przyzwoitej legislacji są przejawem ogólnej zasady ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, a w konsekwencji jedną z cech państwa prawnego. Brak precyzji przepisów powoduje bowiem stworzenie nazbyt szerokich ram dla organów stosujących prawo, które muszą zastępować ustawodawcę w zakresie tych zagadnień, które uregulował on w sposób nieprecyzyjny. Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny, „ustawodawca nie może poprzez niejasne formułowanie tekstu przepisów pozostawiać organom mającym je stosować nadmiernej swobody przy ustalaniu w praktyce zakresu podmiotowego i przedmiotowego ograniczeń konstytucyjnych wolności i praw jednostki" (wyrok z 22 maja 2002 r., K 6/02, OTK-A 2002, Nr 3, poz. 33) (por. Komentarz do art. 2 Konstytucji RP, red. Safjan/Bosek 2016, wyd. 1/Tuleja, Legalis).

W przedmiotowej sprawie z całą pewnością zasada jednoznaczności prawa, związana z jasnością i precyzją przepisów została naruszona. Nieostrości tworzonych aktów prawnych – bo tak należy kwalifikować problem, jaki w związku z uruchomieniem programu pojawił się w zakresie grupy zawodowej komorników sądowych – skutkujące zmianą w toku wykonywania umowy interpretacji przepisów, nie mogą w ocenie Sądu obciążać pozwanego. R. J. jako obywatel działał bowiem w zaufaniu do państwa, sugerując się oficjalnym komunikatem z Ministerstwa Sprawiedliwości o możności kwalifikowania komorników jako spełniających warunek przyznania im statusu beneficjenta w rządowym programie. Polski Fundusz Rozwoju w korespondencji mailowej, w odpowiedzi na zgłaszane przez komorników wątpliwości w tym zakresie, także uznawał, że mogą oni skorzystać z programu. Mimo że PFR nie jest jednostką organizacyjną Skarbu Państwa, to jednak powierzenie mu realizacji rządowego programu udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego w związku ze skutkami COVID-19, a więc istotnego ze względu na bezpieczeństwo ekonomiczne państwa, słusznie mogło rodzić przekonanie zależności pomiędzy komunikatami rządowymi a działaniem Funduszu. To Rada Ministrów określiła ogólne ramy programu, a sam Regulamin sporządzony został przez PFR w oparciu o ten dokument. Komornicy sądowi wykazali się zatem należytą starannością, uzależniając złożenie wniosków o wypłatę dofinansowania dopiero po potwierdzeniu takiej możliwości przez organy władzy państwowej i nie mogą teraz ponosić negatywnych konsekwencji w związku ze zmianą oficjalnego stanowiska ze strony państwa. Co prawda szczególny okres pandemii i konieczność niezwłocznego przyjmowania przepisów chroniących obywateli przed skutkami wprowadzanych ograniczeń w pewien sposób usprawiedliwia niedoskonałości ówczesnych aktów prawnych, nie może to jednak skutkować negatywnymi konsekwencjami po stronie obywateli, których owe przepisy dotyczyły. Państwo nie może zastawiać pułapek legislacyjnych na obywatela, który w zaufaniu do państwa podjął określone decyzje, a następnie, korzystając z nich, obciążać go grożącym niepowetowaną szkodą obowiązkiem zwrotu uprzednio przyznanego świadczenia.

Powód swoje roszczenie oparł na §3 ust. 6 oraz §11 ust. 13 Regulaminu, uzasadniając obowiązek zwrotu subwencji złożeniem nieprawdziwych oświadczeń przez pozwanego. W świetle powyższych rozważań nie można się z takim twierdzeniem zgodzić. Pozwany w treści wniosku o skorzystanie z pomocy jasno zaznaczył, że jest komornikiem. Sporny status komornika jako statusu przedsiębiorcy w rozumieniu warunków programu został rozstrzygnięty na korzyść komorników. Powód zatem miał pełną świadomość, że pozwany jest komornikiem, a umowa została poparta decyzją PFR o przyznaniu subwencji. To, że następnie nastąpiła reinterpretacja przepisów i zmiana oceny statusu komorników nie może prowadzić do uznania, że pozwany w jakikolwiek sposób wprowadził powoda w błąd, tudzież złożył nieprawdziwe oświadczenie w zakresie tego, czy jego działalność zawodowa objęta jest działaniem programu. Przeciwnie – oświadczenia pozwanego złożone w ramach wniosku o udzielenie subwencji należy uznać jako zgodne z ówczesną oceną statusu komorników sądowych stosowaną przez sam Fundusz. Powód jednocześnie nie może skutecznie uzasadniać swojego powództwa faktem, że sam proces składania wniosków, a następnie zawierania umów, był zinformatyzowany i zautomatyzowany, a powód nie dokonywał w jego ramach indywidualnej analizy poszczególnych wniosków, weryfikacji prawdziwości lub zgodności z prawem złożonych oświadczeń – pozostaje to bez znaczenia dla oceny zasadności powództwa, albowiem problem nie dotyczy indywidualnej analizy wniosku pozwanego, ale faktycznie dokonanej przez Fundusz oceny statusu całej kategorii wnioskodawców, jakimi byli komornicy sądowi. Fundusz oczywiście był uprawniony do takiej oceny przed rozpoznaniem wniosku i jej dokonał na korzyść komorników sądowych. Pozwany zaś nie miał innej możliwości złożenia wniosku niż poprzez zaznaczenie oświadczeń przygotowanych w formularzu. Fundusz miał niewątpliwie wiedzę, że pozwany jest komornikiem już w dacie wnioskowania, z kolei o tym, że Fundusz miał wpływ na rozpoznanie wniosku, dodatkowo świadczy również fakt, że były wydawane również decyzje odmowy udzielenia subwencji w stosunku do komorników, które jednak – w myśl zajętego wówczas przez PFR stanowiska – nie dotyczyły kwestii rozumienia pojęcia beneficjenta. Świadczy o tym także fakt, że zgodnie z treścią decyzji w przedmiocie wniosku pozwanego, weryfikacja wniosku była tylko częściowo pozytywna. Powód niewątpliwie zatem mógł i powinien był zweryfikować oświadczenia składane przez pozwanego już w dacie ich wpłynięcia za pośrednictwem systemu bankowego.

Nawet gdyby jednak uznać, że §11 ust. 13 Regulaminu został spełniony, tj. powód po weryfikacji uznał, że pozwany nie jest przedsiębiorcą, a zatem nie może być beneficjentem programu, to z pewnością nie można uznać pozwanego za bezpodstawnie wzbogaconego w myśl art. 405 k.c., a co za tym idzie, by ponosił on z tego tytułu odpowiedzialność za szkodę. Przesłanka braku podstawy prawnej, o której stanowi ten przepis, oznacza brak tytułu prawnego do przesunięcia korzyści majątkowej z majątku zubożonego do wzbogaconego. Przez tytuł prawny należy rozumieć przepis ustawy lub aktu wydanego na jej podstawie, akt administracyjny, czynność prawną czy wreszcie orzeczenie sądowe. Chodzi przy tym zarówno o sytuację, gdy tej podstawy prawnej nie było w momencie przesunięcia majątkowego, jak i o późniejsze jej odpadnięcie (L. Jantowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2024, art. 405). W świetle powyższego z całą pewnością nie można uznać, by podstawa prawna do uzyskania świadczenia odpadła, albowiem nie uległy zmianie same przepisy regulujące warunki korzystania z programu, a jedynie ich interpretacja. Z kolei pozwany – jak wskazano wyżej – pozostawał w uzasadnionym przekonaniu, że istnieje podstawa prawna do uzyskania subwencji. Niewątpliwie również świadczenie zostało wykorzystane zgodnie z celami jej przyznania (§2 Regulaminu), bowiem środki pieniężne zostały spożytkowane na pokrycie bieżących kosztów prowadzonej działalności, czego powodowy Fundusz nie negował. Wypłacenie tych środków spowodowało, że pozwany nie musiał podejmować niekorzystnych decyzji dotyczących jego działalności, jak np. zwolnienia pracowników. W zakresie osiągnięcia celu programu nie sposób zatem uznać, aby powód poniósł jakąkolwiek szkodę. Środki subwencyjne zostały zużyte na cele zgodnie z programem, tj. utrzymanie miejsc pracy i wsparcie podmiotów polskiej gospodarki w związku z pandemią i spadkiem dochodów beneficjenta. Nie sposób też uznać, by strona powodowa jakkolwiek wykazała istnienie szkody co do zasady – wykazanie to nie ogranicza się do określenia kwoty żądania matematycznie wyliczonego w pozwie.

Nie można również uznać, by subwencja była świadczeniem nienależnym w myśl art. 410 k.c. Art. 411 pkt 1 k.c. stanowi bowiem, że nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany. Niewątpliwie status prawny komornika sądowego był dla PFR znany, skoro jeszcze przed składaniem przez komorników wniosków o subwencje występowały wątpliwości prawne, które należało rozstrzygnąć. PFR niewątpliwie miał świadomość, że komornicy sądowi w rozumieniu art. 4 ust. 1 Prawa przedsiębiorców przedsiębiorcami nie są, a mimo to zajął wówczas stanowisko na korzyść pozwanego i przyznał mu subwencję, w związku z czym w myśl art. 411 pkt 1 k.c. zwrot subwencji powodowi się nie należy.

O braku zasadności powództwa świadczy również treść §10 ust. 11 Regulaminu, który stanowił, że PFR mógł, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności z uwzględnieniem zasady racjonalności ekonomicznej, w tym wyważenia słusznych interesów danego beneficjenta, ogółu wszystkich beneficjentów i Skarbu Państwa oraz realizacji celów szczegółowych określonych w programie, odstąpić od stosowania niektórych spośród wymienionych wyżej warunków programowych, każdorazowo z zastrzeżeniem stosowania się do zasad i warunków decyzji Komisji Europejskiej dotyczącej programu. Zapis ten przewidywał zatem w pewnych wypadkach odstąpienie od warunków programowych. Do takiego odstąpienia niewątpliwie doszło w niniejszej sprawie. Nawet gdyby bowiem uznać, że komornik sądowy od samego początku nie spełniał warunku programu dotyczącego bycia przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ust. 1 Prawa przedsiębiorców, to powód, zarówno wyrażając stanowisko w wiadomościach mailowych skierowanych do komorników w odpowiedzi na ich zapytania, jak i następnie poprzez wydawanie pozytywnych decyzji w przedmiocie wniosków o subwencję, niewątpliwie uznał, że od konieczności spełnienia ww. warunku odstępuje i przyznał wnioskowaną subwencję. Trudno uznać za zasadne żądanie zwrotu tak przyznanej subwencji z tego tylko tytułu, że podmiot ją przyznający ostatecznie zmienił zdanie i jednak stwierdził, że od stosowania tych zasad nie odstępuje. Tego typu zachowanie takiego podmiotu – jako realizującego rządowy program udzielania przedsiębiorcom wsparcia finansowego – również godzi w ww. zasady zaufania obywatela do państwa i jednoznaczności prawa.

Pozwany zasadnie również podniósł zarzut nadużycia prawa przez powoda w świetle art. 5 k.c., który stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Należy w tym miejscu odnieść się do okoliczności faktycznych, w jakich doszło do powierzenia realizacji programu Funduszowi oraz w jakich doszło do zwiększonej potrzeby uzyskania państwowego wsparcia finansowego, a więc pandemii koronawirusa. Niewątpliwie skutki wprowadzenia ustawowych obostrzeń w prowadzeniu działalności dotknęły wiele branż – nie wyłączając komorników, bowiem zważywszy na ograniczenia wprowadzone w zakresie egzekucji świadczeń (m.in. ograniczenia w prowadzeniu egzekucji z nieruchomości, wstrzymanie eksmisji), niewątpliwie również dla tej grupy zawodowej okres pandemii był dotkliwy. Komornicy sądowi jednak musieli w dalszym ciągu prowadzić bieżącą działalność związaną z funkcjonowaniem kancelarii, w tym w szczególności zatrudnieniem pracowników. Z kolei celem „Tarczy Finansowej” była właśnie pomoc podmiotom, które znalazły się w trudnej sytuacji ekonomicznej w związku z epidemią COVID-19. Na skutek pozytywnej decyzji wydanej po zawarciu umowy PFR wypłacił środki, które zostały spożytkowane przez R. J. zgodnie z umową, tj. na pokrycie bieżących kosztów prowadzonej działalności, czego Fundusz nie negował. Wypłacenie tych środków spowodowało, że pozwany nie musiał podejmować niekorzystnych decyzji dotyczących jego działalności, jak np. zwolnienia pracowników. Następcze pozbawianie go prawa do skorzystania z pomocy przewidzianej programem pozostaje w sprzeczności z klauzulą generalną określoną w art. 5 k.c. stanowiącą o niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego. Klauzula ta ma na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli uwzględnienie powództwa, zgodnego z literą prawa, powodowałoby skutki rażąco niesprawiedliwe i krzywdzące (summum ius summa iniuria), niedające się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznawanych w społeczeństwie, art. 5 k.c. zezwala na jego oddalenie. W ocenie Sądu tak jest też w tym przypadku i oczekiwanie od pozwanego, że zwróci uzyskane środki pieniężne, które już zostały przeznaczone m.in. na wypłaty pensji pracowników, jest zachowaniem ewidentnie sprzecznym z zasadami współżycia społecznego i przejawem nadużycia prawa podmiotowego. Z tego też względu rzeczony przepis z art. 5 k.c. stanowi kolejną, dodatkową podstawę do oddalenia powództwa (punkt I wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98§1, §1 ¹, §3 i art. 99 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Na zasądzone koszty składały się koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5.400 zł (ustalone na podstawie §2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r.) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. (punkt II wyroku).