Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 9 stycznia 2025 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący sędzia Marcin Polit

Protokolant Jakub Wojdyna

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2024 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. M.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę i ustalenie

I.  zasądza od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powoda J. M. kwotę 73 432,15 zł (siedemdziesiąt trzy tysiące czterysta trzydzieści dwa złote i piętnaście groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 11 maja 2022 roku do dnia zapłaty oraz ustawowe odsetki za opóźnienie, naliczane:

1.  od kwoty 371,10 zł (trzysta siedemdziesiąt jeden złotych i dziesięć groszy) od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 23 lutego 2023 roku,

2.  od kwoty 66,26 zł (sześćdziesiąt sześć złotych i dwadzieścia sześć groszy) od dnia 11 maja 2023 roku do dnia 18 kwietnia 2023 roku,

3.  od kwoty 154,97 zł (sto pięćdziesiąt cztery złote i dziewięćdziesiąt siedem groszy) od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 27 sierpnia 2023 roku,

4.  od kwoty 195,43 zł (sto dziewięćdziesiąt pięć złotych i czterdzieści trzy grosze) od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 27 marca 2024 roku,

5.  od kwoty 6 878,62 zł (sześć tysięcy osiemset siedemdziesiąt osiem złotych i sześćdziesiąt dwa grosze) od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 29 kwietnia 2024 roku,

6.  od kwoty 553,94 zł (pięćset pięćdziesiąt trzy złote i dziewięćdziesiąt cztery grosze) od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 24 października 2023 roku;

II.  oddala powództwo w części obejmującej żądanie ustalenia;

III.  w pozostałej części umarza postępowanie w sprawie;

IV.  zasądza od pozwanego (...) S.A. w W. na rzecz powoda J. M. kwotę 4 083 (cztery tysiące osiemdziesiąt trzy) złote tytułem zwrotu kosztów procesu – z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 395/23

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 3 lutego 2023 roku (data stempla pocztowego – k. 30) przeciwko (...) S.A. w W. (dalej: (...)) powód J. M. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kwoty 81 652,47 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 11 maja 2022 roku do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ponadto wniósł o ustalenie, że zastosowane przez pozwanego w treści OWU w zakresie wartości rachunku, a tożsamością z nominalną sumą oszczędności zgromadzonych przez ubezpieczonego oraz sprzeczności z właściwością umowy ubezpieczenia polegającej na przerzuceniu całego ryzyka na ubezpieczonego, są niedozwolone i skutkują ich nieważnością przedmiotowej umowy ubezpieczenia.

W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, że w dniu 27 października 2016 roku za pośrednictwem pośrednika (...) Bank (...) S.A. zawarł on z (...) S.A. (poprzednikiem prawnym pozwanego) umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...), dokonując jednocześnie wpłaty jednorazowej składki w kwocie 100 000 zł i nabył Polisę nr (...). Wartość polisy jednak spadła do 25 277,57 zł, w związku z czym powód stracił zainwestowane oszczędności. Powód wypowiedział umowę, zaś z tytułu zwrotu wpłaconej składki powód otrzymał łącznie 18 347,53 zł, w związku z czym do pełnego rozliczenia pozostała kwota 81 652,47 zł. Powód podniósł, że treść i cel zawartej umowy stoją w sprzeczności z właściwością umowy ubezpieczenia (art. 805 k.c.). Umowa ta nie kreuje żadnego zabezpieczenia dla uposażonej (żony powoda A. M.), żadnego rzeczywistego zabezpieczenia w razie zaistnienia wypadku ubezpieczeniowego w postaci śmierci ubezpieczonego – powoda. Nadto zarzucił, że umowę uznać należy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, gdyż przedstawiono mu ofertę zupełnie nieodpowiadającą jego potrzebom oraz sytuacji życiowej, o której powód informował pośrednika przed zawarciem umowy (pozew – kk. 3-7).

W odpowiedzi na pozew wniesionej w dniu 31 lipca 2023 roku (data prezentaty – k. 47) pozwany (...) wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu podnosił m.in., że:



strony zawarły ważną, prawidłową i niezawierającą postanowień abuzywnych umowę, umowa nie narusza zasad współżycia społecznego,



powód był informowany o ryzyku związanym z zawarciem umowy, nie był on wprowadzony w błąd przez przedstawiciela Banku, został on poinformowany o jej charakterze, prawach i obowiązkach z niej wynikających,



powód miał już wiedzę i praktyczne doświadczenie w zakresie produktów inwestycyjnych, w tym umów ubezpieczenia z (...),



pozwany wykonuje umowę zgodnie z jej postanowieniami,



powód nie wykazał istnienia po swojej stronie interesu prawnego w sformułowaniu roszczenia o ustalenie.

(odpowiedź na pozew – kk. 47-52).

W piśmie z dnia 20 maja 2024 roku (data stempla pocztowego – k. 94) powód zmodyfikował żądanie pozwu w ten sposób, że:

1.  ograniczył żądanie pozwu do kwoty 73 986,09 zł i zrzekł się roszczenia co do kwoty 7 666,38 zł;

2.  wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda odsetek ustawowych za opóźnienie zapłaty kwot:

1)  371,10 zł liczonymi od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 23 lutego 2023 roku,

2)  66,26 zł liczonymi od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 18 kwietnia 2023 roku,

3)  154,97 zł liczonymi od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 27 sierpnia 2023 roku,

4)  195,43 zł liczonymi od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 27 marca 2024 roku,

5)  6 878,62 zł liczonymi od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 29 kwietnia 2024 roku,

3.  w pozostałym zakresie wniósł jak w pozwie.

W uzasadnieniu powód wskazał, że pozwany dokonał kolejnych wpłat z tytułu wykupu – spłaty należności, w łącznej kwocie 7 666,38 zł (modyfikacja powództwa – k. 88).

Na rozprawie w dniu 22 maja 2024 roku powód poparł powództwo, jako podstawę prawną roszczenia wskazując art. 410 k.c. (protokół – kk. 81-81v.).

Pozwany podtrzymał dotychczasowe stanowisko w piśmie z dnia 27 czerwca 2024 roku, kwestionując roszczenie co do zasady i wysokości oraz zwracając uwagę, że powód najpewniej pominął wypłatę wykupu częściowego w kwocie 553,94 zł zarejestrowaną w systemie pozwanego dnia 19 października 2023 roku. Pozwany zaznaczył, że fakt realizowania wykupów z opóźnieniem jest od niego niezależny i wynika z faktu ogłoszenia redukcji wykupów przez Fundusz Inwestycyjny Zamknięty – w którego certyfikaty alokowana była składka opłacana przez powoda (pismo z 27.06.2024 – kk. 111-112v.).

Na rozprawie w dniu 13 grudnia 2024 roku powód oświadczył, że pominął otrzymaną kwotę w wysokości 553,94 zł i cofnął roszczenie wobec tej kwoty, zrzekając się go w tym zakresie, podtrzymując jednocześnie roszczenie w stosunku do odsetek ustawowych za opóźnienie od tej kwoty od dnia 11 maja 2022 roku do dnia 24 października 2023 roku (oświadczenie powoda – protokół k. 121).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 18 października 2016 roku J. M. została przedstawiona przez (...) S.A. propozycja ubezpieczenia (...) – umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (UFK). Ubezpieczenie miało mieć charakter inwestycji średnio-/długoterminowej, a jego podstawowym celem było inwestowanie środków i budowanie kapitału. W propozycji wskazano: „(...) nie gwarantuje realizacji założonego celu ani uzyskania określonego wyniku inwestycyjnego. Klient powinien też liczyć się z ryzykiem uzyskania wyników inwestycyjnych gorszych niż spodziewane, a nawet poniesienia strat.” (...) miało zapewniać następujące świadczenia:

1.  świadczenie o charakterze ochronnym – świadczenie z tytułu śmierci ubezpieczonego (suma ubezpieczenia w wysokości 100 zł powiększona o wartość polisy)

2.  świadczenia o charakterze inwestycyjnym:



wypłata wartości dodatkowej polisy,



wypłata części wartości podstawowej polisy,



wypłata części wartości dodatkowej polisy,



wypłata wartości wykupu (dokonywana w razie rozwiązania umowy ubezpieczonego z przyczyn innych niż śmierć ubezpieczonego).

Propozycja zawierała symulację – wykres poglądowy, opisujący kształtowanie budowania kapitału na rachunku podstawowym. Przy jednorazowej składce podstawowej 100 000 zł, okresie inwestycji 10 lat i zrównoważonym profilu ryzyka, zakładał on trzy scenariusze:



bazowy (roczna stopa zwrotu z funduszy = 4,16%)



obniżonej rentowności (roczna stopa zwrotu z funduszy = 1,41%)



podwyższonej rentowności (roczna stopa zwrotu z funduszy = 5,23%).

W Propozycji zawarto pouczenie o ryzyku inwestycyjnym: „Inwestowanie w ubezpieczeniowa fundusze kapitałowe obarczone jest ryzykiem inwestycyjnym – wartość inwestycji może rosnąć lub maleć, co wiąże się z możliwością utraty części lub całości zainwestowanej składki lub zrealizowania stopy zwrotu niższej od oczekiwanej. Klient inwestuje środki pochodzące ze składek na własne ryzyko, dlatego też wybór strategii inwestycyjnej powinien być świadomą i dobrze przemyślaną decyzją. Należy pamiętać, że wyniki funduszy osiągane w przeszłości nie są gwarancją osiągnięcia takich samych wyników w przyszłości. Najważniejszymi czynnikami ryzyka inwestycyjnego są: ryzyko stopy procentowej, ryzyko kursu walutowego, ryzyko płynności, ryzyko kredytowe, ryzyko polityczne oraz ryzyko inflacji.”

(propozycja ubezpieczenia – kk. 8-11, kk. 60-61v.)

J. M. również w dniu 18 października 2016 roku wypełnił ankietę badania adekwatności produktu, w której m.in. wskazał, że akceptuje umiarkowane ryzyko straty zainwestowanej składki w zamian za możliwość osiągnięcia wyższych zysków (ankieta badania adekwatności produktu – kk. 12-13, kk. 59-59v.).

Na skutek złożonego wniosku z dnia 18 października 2016 roku, w dniu 27 października 2016 roku J. M. (jako ubezpieczający, ubezpieczony) za pośrednictwem pośrednika (...) Bank (...) S.A. Oddział K. z (...) S.A. przy udziale opiekuna klienta J. D. – umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...), dokonując jednocześnie wpłaty jednorazowej składki w kwocie 100 000 zł i nabył Polisę nr (...). Jako uposażonego wskazano A. M.. Składka została zainwestowana w fundusz (...). W treści wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia został zawarty tekst oświadczenia podlegający akceptacji wnioskodawcy, pouczenia o ryzyku inwestycyjnym: „Inwestowanie w ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe jest obarczone ryzykiem inwestycyjnym. Wartość jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych jest zmienna i może ulegać istotnym zmianom w zależności od sytuacji rynkowej, co może powodować, że wartość środków przysługujących Ubezpieczającemu może być wyższa lub niższa od składek wpłaconych przez Ubezpieczającego. Przyszłe wyniki ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych mogą znacznie odbiegać od wyników osiąganych w przeszłości” (wniosek – kk. 15-17; polisa – k. 18; zeznania świadka J. D. – protokół kk. 120-121).

Umowa została zawarta na skutek propozycji ze strony dyrektora oddziału Banku, aby w jakiś sposób ulokować oszczędności klienta. J. M. opierał się na wiedzy Banku, w tym swojego opiekuna klienta, gdyż nie posiada on szczegółowej wiedzy związanej z giełdami i papierami wartościowymi – co prawda inwestował wcześniej w inne produkty, lecz nie osiągnął z nich zysku. Zależało mu na wybraniu produktu bezpiecznego, o charakterze rosnącym i taki tez został mu zaproponowany. Po około roku jednak wartość funduszu, w który zainwestował, spadła. Był on uspokajany przez opiekuna klienta, jednak spadek wartości funduszu postępował (zeznania powoda – protokół kk. 121-122). Był to tzw. otwarty fundusz ubezpieczeniowy, który charakteryzuje się niewielkim ryzykiem po stronie ubezpieczyciela (zeznanie świadka J. Z. – protokół kk. 81v.-82).

W dniu 3 grudnia 2020 roku J. M. złożył wniosek o całkowite wypowiedzenie umowy ubezpieczenia objętej Polisą nr (...) (wniosek o wypowiedzenie – kk. 19-20).

Pismem z dnia 22 kwietnia 2022 roku J. M. wezwał (...) do zapłaty kwoty 82 046,77 zł w terminie do dnia 10 maja 2022 roku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie pod rygorem skierowania roszczenia na drogę postępowania sądowego. Wskazał, że z nadesłanej mu przez (...) w dniu 7 września 2020 roku szczegółowej informacji o polisie wynikało, iż jej wartość spadła do 25 277,57 zł. Pracownik (...) Banku zasugerował mu wypowiedzenie umowy, gdyż ma on szansę odzyskać część pieniędzy. Dotychczas J. M. otrzymał łącznie 17 953,23 zł, pozostała zatem do rozliczenia kwota 82 046,77 zł (pismo z 22.04.2022 – k. 24; potwierdzenie nadania – k. 25).

J. M. wystosował jeszcze ostateczne wezwanie do zapłaty ww. kwoty datowane na dzień 3 października 2022 roku (wezwanie – k. 26; potwierdzenie nadania – k. 27).

Pismem z dnia 7 października 2022 roku (...) oświadczyła, że zlecenie wypłaty z dyspozycji J. M. nie jest w pełni możliwe z przyczyn niezależnych od Towarzystwa. Wyjaśniono, że Certyfikaty Inwestycyjne emitowane przez (...) cechuje ograniczona płynność, co oznacza, że mogą być one umarzane jedynie w określone dni, będące dniami wyceny (...). Środki ubezpieczonego były inwestowane w fundusze:

­

(...),

­

(...).

Wypłata środków zaalokowanych w funduszu (...) została zrealizowana w dniu 5 stycznia 2021 roku, natomiast w przypadku funduszu (...), Towarzystwo dokonuje redukcji zleceń odpisania (sprzedaży jednostek uczestnictwa funduszu związanych z wypłatą środków. Oznacza to, że zlecenie wypłaty realizowane jest częściowo i nie może zostać zrealizowane w całości. Jest to efektem tego, że zmaterializowało się ryzyko w przypadku (...) S.A. – spadła wycena certyfikatów inwestycyjnych, co związane było m.in. ze wzmożonym napływem zleceń umorzenia certyfikatów inwestycyjnych. Wskutek tego (...) zmuszony był wyprzedawać aktywa po coraz niższych cenach, co negatywnie wpłynęło na wycenę certyfikatów, a by zapobiec dalszemu spadkowi cen, (...) S.A. zdecydowało się dokonać redukcji wykupów (pismo z 7.10.2022 – kk. 28-29v.).

Z tytułu zwrotu wpłaconej składki J. M. przed wniesieniem pozwu do Sądu otrzymał od (...) łącznie 18 347,53 zł:

­

17 054,70 zł – dnia 7 stycznia 2021 roku,

­

1,50 zł – dnia 16 marca 2021 roku,

­

96,25 zł – dnia 6 maja 2021 roku,

­

163,87 zł – dnia 29 września 2021 roku,

­

311,22 zł – dnia 27 października 2021 roku,

­

315,66 zł – dnia 28 grudnia 2021 roku,

­

10,03 zł – dnia 30 marca 2022 roku,

­

337,29 zł – dnia 31 maja 2022 roku,

­

57,01 zł – dnia 19 lipca 2022 roku.

(potwierdzenia przelewów – kk. 21-23)

(...) w toku postępowania dokonała kolejnych wpłat z tytułu wykupu – spłaty należności, w łącznej kwocie 7 666,38 zł:

­

371,10 zł – dnia 24 lutego 2023 roku,

­

66,26 zł – dnia 19 kwietnia 2023 roku,

­

154,97 zł – dnia 28 sierpnia 2023 roku,

­

195,43 zł – dnia 28 marca 2024 roku,

­

6 878,62 zł – dnia 30 kwietnia 2024 roku.

(potwierdzenia przelewów – kk. 89-93)

(...) uiściła także kwotę 553,94 zł – w dniu 25 października 2023 roku (bezsporne).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie przedłożonych do akt sprawy ww. dokumentów prywatnych, których wiarygodność nie była kwestionowania przez żadną ze stron. Mogły one tym samym stanowić podstawę do czynienia ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. Jako cenne uzupełnienie dowodów z dokumentów Sąd uznał zeznania świadka J. Z. (pełniącego wówczas funkcję dyrektora w (...)Banku) oraz świadka J. D. (opiekuna klienta powoda w Banku), a także dowód z przesłuchania stron z ograniczeniem do strony powodowej. Sąd pominął dowód z opinii biegłego jako niepotrzebny i zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo w zakresie roszczenia pieniężnego popieranego do dnia zamknięcia rozprawy podlegało uwzględnieniu w całości, natomiast powództwo o ustalenie podlegało oddaleniu.

Strony zawarły umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (UFK). Regulacje dotyczące umowy ubezpieczenia, jako typu umowy, zawarto w kodeksie cywilnym, jednak zasadnicze elementy decydujące o cechach i charakterze umowy ubezpieczenia na życie z UFK zostały pierwotnie określone w ustawie z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tj. z dnia 9 lipca 2015 r. Dz. U. z 2015 r. poz. 1206), stanowiącej implementację regulacji unijnych, zawartych w dyrektywie dotyczącej ubezpieczeń na życie tj. dyrektywy nr 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 05 listopada 2002 r. dotyczącej ubezpieczeń na życie (Dz. Urz. UE L 345 z 19 grudnia 2002 r.). Następnie ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej została z dniem 1 stycznia 2016 r. zastąpiona (poza enumeratywnie wymienionymi wyjątkami) przez ustawę z dnia 15 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1844), stanowiącą implementację m.in. Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. Urz. UE L 12 z 17.01.2015).

Ustawa ta, podobnie jak akt prawny który zastąpiła, w ramach podziału ryzyka według działów, grup i rodzajów ubezpieczeń, w zakresie Działu I „Ubezpieczenia na życie”, analogicznie jak ww. dyrektywy wymienia:

1.  Ubezpieczenia na życie.

2.  Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci.

3.  Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a także ubezpieczenia na życie, w których świadczenie zakładu ubezpieczeń jest ustalane w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe.

4.  Ubezpieczenia rentowe.

5.  Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4.

Ustawa ta dopuszcza możliwość zawarcia w umowach ubezpieczenia na życie, umieszczenie elementów o charakterze inwestycyjnym, który to element z czasem zaczął z czasem przeważać nad „klasycznym” elementem ubezpieczeniowym. Należy w tym miejscu przytoczyć definicję „produktu inwestycyjnego opartego na ubezpieczeniu” użytą w tzw. dyrektywie MiFID II (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniająca dyrektywę 2002/92/WE i dyrektywę 2011/61/UE – Dz. Urz. UE L 173) wedle której: „produkt inwestycyjny oparty na ubezpieczeniu oznacza produkt ubezpieczeniowy zapewniający wartość w dniu zapadalności lub wartość wykupu, w przypadku gdy ta wartość w dniu zapadalności lub wartość wykupu jest całkowicie lub częściowo narażona, bezpośrednio lub pośrednio, na wahania rynków, a ponadto nie obejmuje: produktów ubezpieczeniowych innych niż ubezpieczenia na życie, wymienionych w załączniku nr I do Dyrektywy 2009/138/WE (grupy ubezpieczeń innych niż na życie), umów ubezpieczenia na życie, w przypadku gdy świadczenia z umowy są wypłacane wyłącznie w przypadku śmierci lub w związku z niezdolnością z powodu uszczerbku na zdrowiu, choroby lub niepełnosprawności”. Przepisy art. 22-24 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej w brzmieniu obowiązującym w dniu zawierania przedmiotowej umowy regulowały kwestie związane z umowami ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym – jakie informacje powinien przekazać osobie zainteresowanej zakład ubezpieczeniowy oraz jakie elementy powinny być w umowie określone.

Nie sposób tym samym przychylić się do argumentacji powoda, który podnosił, że treść i cel zawartej umowy stoją w sprzeczności z właściwością umowy ubezpieczenia (w świetle art. 805 k.c.). Tego typu umowy są ukształtowane na bazie konstrukcji umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek, o której mowa w art. 808 k.c. Umowy UFK polegają na tym, iż strony uzgadniają, że przynajmniej część składek będzie alokowana w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego. Koniecznym elementem każdej takiej umowy - obok świadczeń ubezpieczeniowych - jest świadczenie inwestycyjne (oszczędnościowe) związane z możliwością wykupu "ubezpieczenia". Nie jest wykluczone, aby składnik inwestycyjny (oszczędnościowy) umowy, oparty na udzielanym ubezpieczycielowi zleceniu zarządzania wniesionymi środkami i przekazywaniu uzyskanego z tego tytułu zysku, jawił się jako świadczenie główne. W takiej umowie, jako umowie "ubezpieczenia" na życie i dożycie zawartej na cudzy rachunek, suma "ubezpieczenia" nie musi być określona ani kwotowo, ani wprost w oświadczeniu ubezpieczonego. Wystarczy, że suma ubezpieczenia zostanie oznaczona z odwołaniem się do obiektywnych czynników, na podstawie których zostanie wyliczona, o ile to odwołanie będzie jednoznaczne i transparentne; może ona w szczególności odpowiadać wartości zgromadzonych jednostek funduszu. Umowy UFK są szeroko stosowane w państwach członkowskich Unii Europejskiej (wyrok SN z 22.06.2023 r., II CSKP 1409/22, LEX nr 3590479).

Pozwany mógł więc ułożyć stosunek prawny ubezpieczenia na życie z UFK, w którym wartość wypłacanego świadczenia w przypadku wystąpienia zdarzeń opisanych w umowie (tj. śmierć ubezpieczonego) uzależniona jest przede wszystkim od wartości zgromadzonych przez ubezpieczonego aktywów, a więc elementu inwestycyjnego, a nie od elementu ubezpieczeniowego. Wysokość opłat z tytułu ryzyka ubezpieczeniowego polegającego na śmierci ubezpieczonego oraz wynikającego z tego zdarzenia świadczenia pieniężnego (ponad wartość zebranych aktywów ubezpieczonego) może być nawet marginalna. Takie ukształtowanie stosunku prawnego nie narusza istoty umowy ubezpieczenia na życie z UFK. To, który z elementów będzie dominować w danej umowie, zależało od decyzji ubezpieczonego, przystępującego do określonej oferty zakładu ubezpieczeń.

Powyższe oznacza, że taki model umowy ubezpieczenia na życie (zawierający elementy inwestycyjne, właściwe dla UFK) nie jest zakazany ani sprzeczny z istotą tego rodzaju prawnego uregulowanego ustawowo.

Powód podnosił jednak również, że umowa nie jest zgodna z zasadami współżycia społecznego, albowiem zawarto ją na podstawie oferty, która w rzeczywistości nie odpowiadała jego potrzebom oraz sytuacji życiowej. Sąd przychyla się do takiego stwierdzenia i uznaje, że działanie pozwanego (jak również pośredniczącego Banku) pozostawało w sprzeczności z zasadą zaufania klientów do banków i instytucji ubezpieczeniowych jako instytucji zaufania publicznego, jak też zasadą lojalności i rzetelnego informowania klientów o rodzaju, treści, a zwłaszcza skutkach zawierania konkretnych umów dotyczących instrumentów finansowych.

Oczywistym jest, że taki podmiot jest w swoich relacjach z klientem w pozycji z natury uprzywilejowanej. Klient – rozumiany jako przeciętny obywatel – nigdy nie będzie miał wiedzy i świadomości na poziomie osób zawodowo zajmujących się oferowaniem lub korzystaniem z transakcji finansowych związanych z obrotem papierów wartościowych, jakimi są np. pracownicy Banku, albowiem to oni przecież oferują klientowi skorzystanie z takich usług. Oczywistym jest, że po stronie klienta, przy tak znacznej dysproporcji w poziomie wiedzy i świadomości na temat danego produktu finansowego, występuje nadmierne zaufanie do Banku, jako do instytucji zaufania publicznego. Z tej dysproporcji wynika tym większy obowiązek po stronie Banku udzielenia klientowi rzetelnych, uczciwych informacji co do rzeczywistych, prawdopodobnych skutków zawarcia danej umowy, w tym – jeżeli dotyczy ona inwestycji w papiery wartościowe – o prawdopodobnym ryzyku utraty części lub nawet całości zainwestowanego kapitału. Nawet jeżeli więc powód faktycznie już wcześniej korzystał z podobnych produktów, to nigdy nie będzie to poziom wiedzy równy pracownikom opisanych instytucji. Jak podkreślił SN w przywołanym wyroku z 22 czerwca 2023 roku w sprawie II CSKP 1409/22, dokonując oceny transparentności i dopuszczalności umów konsumenckich uwzględniać trzeba normatywny model przeciętnego konsumenta. Nie można przy tym uznawać, że przeciętny konsument w stosunkach bankowo-ubezpieczeniowych, to konsument szczególnie uważny, rozsądny i doświadczony.

Pozwany podnosił, że powód był informowany o ryzyku związanym z zawarciem umowy, o jej charakterze, prawach i obowiązkach z niej wynikających. Rzeczywiście, w treści Propozycji ubezpieczenia z dnia 18 października 2016 roku wskazano: „(...) nie gwarantuje realizacji założonego celu ani uzyskania określonego wyniku inwestycyjnego. Klient powinien też liczyć się z ryzykiem uzyskania wyników inwestycyjnych gorszych niż spodziewane, a nawet poniesienia strat.” Zamieszczono też uwagi dotyczące symulacji, podkreślając, że symulacja jest „prognozą sporządzoną na podstawie wprowadzonych założeń dotyczących parametrów umowy ubezpieczenia”, że jest to wyłącznie symulacja, a „rzeczywiste wartości wykupu mogą być inne, w tym znacząco niższe” oraz że (...) S.A. „nie gwarantuje osiągnięcia założonej w symulacji stopy zwrotu.” (kk. 8-10). Zarówno w treści tego dokumentu, jak i w treści wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia został zawarty tekst oświadczenia podlegający akceptacji wnioskodawcy, pouczenia o ryzyku inwestycyjnym: „Inwestowanie w ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe jest obarczone ryzykiem inwestycyjnym. Wartość jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych jest zmienna i może ulegać istotnym zmianom w zależności od sytuacji rynkowej, co może powodować, że wartość środków przysługujących Ubezpieczającemu może być wyższa lub niższa od składek wpłaconych przez Ubezpieczającego. Przyszłe wyniki ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych mogą znacznie odbiegać od wyników osiąganych w przeszłości” (k. 16). W ocenie Sądu jednak nie było to wystarczające ostrzeżenie o potencjalnym zagrożeniu utraty większości zainwestowanych środków.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 czerwca 1972 r. (sygn. II CR 218/72, OSNC 1972, nr 12, poz. 228) wyjaśnił, na czym polega obowiązek takiego właściwego ostrzeżenia. Sprawa, nad którą SN się pochylał, dotyczyła środka ochrony roślin, który okazał się na tyle toksyczny, że spowodował śmierć osób go używających. SN uznał, że zamieszczone na opakowaniu tego środka ostrzeżenie o groźbie zatrucia oraz wskazówka, że „w silosach wgłębnych, zamkniętych należy pracować w masce z pochłaniaczem na benzol i często wychodzić na powietrze”, nie czyniły zadość obowiązkowi ostrzeżenia nabywcy o grożącym mu niebezpieczeństwie. Na producencie, jako na wytwarzającym wysoce szkodliwe trucizny, spoczywa obowiązek zamieszczenia takiego ostrzeżenia, aby stosujący mógł z łatwością przekonać się, że preparat stanowi nie tylko środek niebezpieczny, ale grożący śmiercią. Ostrzeżenie takie powinno być sformułowane w sposób dostatecznie jasny i odróżniający ogólną szkodliwość w potocznym rozumieniu tego słowa od szkodliwości, z którą może się łączyć utrata życia. SN uznał, że producent sformułował na etykiecie jedynie ogólne reguły ostrożności, a co więcej – w sytuacji, kiedy uniknięcie ewentualnej szkody jest możliwe jedynie przez zastosowanie środków ochronnych, których nie ma w ogólnym obrocie handlowym, nie zapewnił możliwości równoczesnego dostarczenia nabywcom potrzebnych masek ochronnych.

W ocenie Sądu ww. przypadek można zastosować per analogiam do przedmiotowej sprawy. Nie można uznać za wystarczające i adekwatne ogólne pouczenie o ryzyku inwestycyjnym, jakie zawarto przy zawieraniu przedmiotowej umowy. Ww. informacje są tak sformułowane, że nie stanowią wyraźnego ostrzeżenia o możliwej utraty większości, a nawet całości zainwestowanego kapitału, a jedynie wskazują, że istnieje możliwość „uzyskania wyników inwestycyjnych gorszych niż spodziewane, a nawet poniesienia strat.”. Nadto należy zwrócić uwagę, że w ramach zamieszczonej w Propozycji ubezpieczenia symulacji zamieszczono wyłącznie pozytywne dla ubezpieczonego scenariusze:



bazowy (roczna stopa zwrotu z funduszy = 4,16%)



obniżonej rentowności (roczna stopa zwrotu z funduszy = 1,41%)



podwyższonej rentowności (roczna stopa zwrotu z funduszy = 5,23%).

Każdy z nich zakładał potencjalny zysk – nawet scenariusz określony jako „scenariusz o obniżonej rentowności” zakładał bowiem roczną stopę zwrotu na poziomie 1,41%. Należy wiec uznać, że dotychczasowe analizy i doświadczenia przedsiębiorcy nie wskazywały na to, że może dojść do jakiejkolwiek straty zainwestowanych środków, a przynajmniej taki komunikat otrzymał ubezpieczony, gdy produkt był mu oferowany. Tymczasem w Ankiecie badania adekwatności produktu powód wyraźnie zaznaczył „profil zrównoważony”, tj. wskazał, że akceptuje „umiarkowane” ryzyko straty zainwestowanej składki w zamian za możliwość osiągnięcia wyższych zysków. Skoro zaś ostatecznie wartość polisy, w ramach której uiścił on składkę w wysokości 100 000 zł, spadła do kwoty 25 277,57 zł, nie ulega wątpliwości, że strata okazała się znaczna, a nie tego oczekiwał powód zawierając przedmiotową umowę.

Obowiązek udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji wynika również z art. 24 ust. 2 pkt 2 Ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1616), a niedochowanie takiego obowiązku stanowi praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, zachowanie nie tylko sprzeczne z prawem, ale też dobrymi obyczajami. W konsekwencji w ocenie Sądu umowa jest nieważna, jako niezgodna z zasadami współżycia społecznego, z uwagi na brak dostatecznego poinformowania o możliwym ryzyku dokonanej inwestycji, a roszczenie pieniężne powoda jest zasadne w oparciu o art. 405 w zw. z 410 k.c., tj. o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Pozwany obowiązany jest zatem zwrócić całość kwoty uiszczonej przez powoda tytułem składki ubezpieczeniowej. Skoro zaś powód ostatecznie dochodził zapłaty kwoty 73 432,15 zł, to taka kwota podlegała zasądzeniu tytułem roszczenia głównego.

W przedmiocie odsetek orzeczono na podstawie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c., zgodnie z żądaniem pozwu, od kwoty zasądzonej tytułem roszczenia głównego (od dnia 11 maja 2022 roku, jako dnia następującego po upływie terminu zakreślonego w piśmie z dnia 22 kwietnia 2022 roku stanowiącym wezwanie do zapłaty, do dnia zapłaty), a także od poszczególnych kwot uiszczonych przez pozwanego już po dniu wniesienia pozwu (za okres od dnia 11 maja 2022 roku do dni zaspokojenia żądania w zakresie poszczególnych kwot).

W oparciu o powyższe rozważania, Sąd orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Należało przychylić się do argumentacji pozwanego, iż roszczenie o ustalenie w oparciu o art. 189 k.p.c. że „zastosowane przez pozwanego w treści OWU w zakresie wartości rachunku, a tożsamością z nominalną sumą oszczędności zgromadzonych przez ubezpieczonego oraz sprzeczności z właściwością umowy ubezpieczenia polegającej na przerzuceniu całego ryzyka na ubezpieczonego, są niedozwolone i skutkują ich nieważnością przedmiotowej umowy ubezpieczenia”, nie mogło podlegać uwzględnieniu, albowiem nie został wykazany interes prawny tak dochodzonego roszczenia. Powództwo o ustalenie powinno być ostatecznym i jedynym środkiem, z jakiego powinien móc skorzystać powód, a więc nie powinien mu - co do zasady - służyć żaden inny instrument prawny służący ochronie omawianego interesu (wyrok SA w Poznaniu z 20.10.2022 r., I ACa 787/21, LEX nr 3435713). Skuteczne powołanie się na interes prawny wymaga zaś wykazania, że oczekiwane rozstrzygnięcie wywoła takie konsekwencje w stosunkach między stronami, w następstwie których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie i tym samym zostanie usunięta niepewność co do istnienia określonych uprawnień oraz ryzyko ich naruszenia w przyszłości (wyrok SN z 19.09.2013 r., I CSK 727/12, LEX nr 1523363). Powód w żaden sposób nie wykazał, jak również Sąd samodzielnie nie dostrzega, w jaki sposób zamieszczenie w treści wyroku stwierdzenia sformułowanego jak w tym żądaniu, miałoby zmierzać do realizacji celu przedmiotowego postępowania. Należy też zwrócić uwagę, że dokument OWU nie został w ogóle przedłożony do akt sprawy przez żadną ze stron, a skoro w ramach tego żądania powód domagał się ustalenia, że to zapisy OWU są niedozwolone, interes ten w oczywisty sposób nie został wykazany. W konsekwencji należało orzec jak w punkcie II sentencji wyroku.

Skoro zaś powód w toku postępowania cofnął pozew w zakresie częściowo spełnionego przez pozwanego roszczenia w łącznej kwocie 8 220,32 zł, w tym zakresie należało umorzyć postępowanie, o czym Sąd na podstawie art. 355 k.p.c. w zw. z art. 203§1 k.p.c. orzekł w punkcie III sentencji wyroku.

O kosztach procesu (punkt IV sentencji wyroku) orzeczono na podstawie art. 98§1 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. Sąd zastosował zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, który powód wygrał w przeważającej części (powództwo oddalono jedynie w zakresie żądania o ustalenie), a zatem pozwany obowiązany jest zwrócić całość poniesionych przez powoda kosztów procesu w postaci opłaty sądowej od pozwu w kwocie 4 083 zł.