Treść orzeczenia V ACa 978/21 - Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

V ACa 978/21 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny w Warszawie z 2022-06-22

Sygn. akt V ACa 978/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 czerwca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Kaniok

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 22 czerwca 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa E. G. i R. G.

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 6 października 2021 r., sygn. akt II C 1693/20

I. oddala apelację;

II. zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz E. G. i R. G. kwotę 4050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Ewa Kaniok

Sygn. akt. V ACa 978/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 października 2021 roku Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie w punkcie pierwszym ustalił, że pomiędzy E. G. i R. G. a (...) Spółką Akcyjną w W. nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy NR (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF zawartej w dniu 24 sierpnia 2009 roku pomiędzy (...) Bank Spółką Akcyjną w W. a E. G. i R. G.; w punkcie drugim zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki E. G. kwotę 49.679,66 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 lipca 2020 roku do dnia zapłaty; w punkcie trzecim zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda R. G. kwotę 49.679,66 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 16 lipca 2020 roku do dnia zapłaty; w punkcie czwartym zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki E. G. kwotę 11.553,46 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 marca 2021 roku do dnia zapłaty; w punkcie piątym zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda R. G. kwotę 11.553,45 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 marca 2021 roku do dnia zapłaty; w punkcie szóstym oddalił powództwo w pozostałym zakresie; w punkcie siódmym zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki E. G. kwotę 3.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; w punkcie ósmym zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda R. G. kwotę 3.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Z ustaleń faktycznych, jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że E. G. i R. G. w 2009 roku planowali pobudować dom na nieruchomości w Z., przy ulicy (...). Na budowę domu i refinansowanie zakupu nieruchomości potrzebowali z kredytu kwoty 650.000 zł. Deweloper skierował ich do konkretnego doradcy kredytowego w oddziale (...) Bank S.A. Doradca kredytowy poinformował powodów, że najkorzystniejszy będzie dla nich kredyt waloryzowany kursem CHF. Oferta tego rodzaju kredytu została im przedstawiona przez doradcę kredytowego jako bardzo korzystna, w szczególności w związku z niską ratą miesięczną, niskim oprocentowaniem, jak również niższym wymaganym progiem zdolności kredytowej. Wskazywano, że kredyt jest bezpieczny i tani.

Nie omawiano z powodami szczegółowo kwestii związanej z ryzykiem walutowym, jak też ze sposobem ustalania przez bank kursu CHF oraz nie omawiano tego, w jaki sposób kształtował się średni kurs CHF w ciągu ostatnich lat przed zawarciem umowy. Nie mówiono, że będzie stosowany inny kurs do wypłaty kredytu a inny do spłaty. Doradca mówił, że zaproponowane przez bank warunki kredytu i wzór umowy są typowe dla tego rodzaju umów. Poinformował powodów, że CHF jest walutą stabilną i bezpieczną. Powodowie nie byli informowani co to jest spread walutowy, nie zostali wprost poinformowani, że z kredytem wiąże się nieograniczone ryzyko w związku ze zmiennością kursu waluty. Nie wskazano im, że wraz ze wzrostem kursu waluty wzrośnie nie tylko rata kredytu w przeliczeniu na PLN, lecz także saldo zadłużenia kredytowego w PLN, od którego naliczane są odsetki. Wskazywano im, że nie ma możliwości negocjowania warunków umowy.

E. G. i R. G. w dniu 24 sierpnia 2009 roku zawarli z (...) Bank S.A. w W. umowę kredytu o numerze (...) na kwotę 650.000 zł. Celem kredytu miała być budowa domu jednorodzinnego. Gdy powodowie udali się do oddziału banku umowa była już przygotowana do podpisu, a oparta była na stosowanym powszechnie w banku wzorze umowy. Powodowie po zapoznaniu się z jej treścią złożyli pod nią podpisy. Na mocy umowy z dnia 24 sierpnia 2009 roku bank udzielił powodom kredytu w kwocie 650.000 zł, indeksowanego kursem CHF, a kredytobiorcy zobowiązali się do jego wykorzystania i spłaty zgodnie z warunkami umowy. Kredyt został udzielony na 30 lat. Wypłacany był w 2 transzach, każdorazowo w PLN.

Spłaty kredytu miały następować w równych ratach kapitałowo- odsetkowych. Oprocentowanie kredytu miało być zmienne a kredytobiorca miał być informowany o zmianach. Oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym w dniu zawarcia umowy wynosiło 4,10%. Saldo kredytu oraz harmonogram spłat był podawany w CHF.

W § 1 ust. 3A umowy zaznaczono, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji (na koniec dnia 12 sierpnia 2009 roku) według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 246.053,67 CHF. Podano, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania banku. Zaznaczono, że wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu, może być różna od podanej w niniejszym punkcie.

W § 7 ust. 1 ustalono, że m. udziela kredytobiorcy na jego wniosek kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel określony w § 1 ust. 1, w kwocie określonej w § 1 ust. 2, waloryzowanego kursem kupna waluty CHF wg tabeli kursowej (...) Banku. Ponadto kwota kredytu wyrażona w CHF w walucie jest określona na podstawie kursu kupna waluty CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia i godziny uruchomienia kredytu.

W § 9 umowy kredytu zaznaczono, że istnieje możliwość zmiany wysokości oprocentowania kredytu w przypadku zmiany stopy referencyjnej określonej dla danej waluty oraz zmiany parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego w kraju, którego waluta jest podstawą waloryzacji.

W myśl § 10 ust. 5 raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.

Z kolei w § 12 ust. 6 wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującym na dzień i godzinę spłaty.

W § 15 ust. 3 wskazano, iż z chwilą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, od dnia wytoczenia powództwa o zapłatę wierzytelności m.z tytułu umowy kredytowej, m. dokonuje przeliczenia wierzytelności na złote po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego lub wytoczenia powództwa.

Umowa kredytu zawierała w § 4 ust. 1 oświadczenie o poddaniu się egzekucji przez powodów w trybie art. 97 Prawa bankowego, upoważniając bank do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego do kwoty 1.300.000 zł.

Z § 3 ust. 3 umowy, jako jedno z zabezpieczeń kredytu wskazano ubezpieczenie niskiego wkładu własnego.

W dniu 14 marca 2012 roku strony zawarły aneks do wskazanej umowy, na podstawie którego powodowie uzyskali możliwość dokonywania spłaty kredytu bezpośrednio w CHF.

W dniu, w którym zawierana była umowa kredytu obowiązywał Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach (...)hipotecznych, który przewidywał, że bank udzielał kredytów hipotecznych w walucie polskiej, jak i kredytów waloryzowanych kursem walut obcych: USD/EURO/CHF, według tabeli kursowej (...) Banku S.A. (obecnie (...) S.A.). W regulaminie również był zamieszczony przepis, który informował o możliwości zmiany waluty będącej podstawą waloryzowania. Ponadto, podpisując umowę kredytu powodowie podpisali się również pod § 28 ust. 1 tej umowy, który zawiera oświadczenie kredytobiorców, że zostali zapoznani z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłat kredytu i w pełni je akceptują. Dodatkowo kredytobiorcy są świadomi, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu.

Bank uruchomił kredyt i wypłacił powodom kwotę kredytu w PLN zgodnie z terminami wypłaty transz określonymi w umowie.

Powodowie przez kilka pierwszych lat obowiązywania umowy wpłacali na rachunek osobisty środki w PLN zaś w dniu spłaty rat kredytowych, automatycznie następował przelew z ich rachunku osobistego kwoty stanowiącej równowartość obowiązującej raty kredytu w CHF przeliczonej według kursu sprzedaży obowiązującego w banku na datę spłaty. Początkowo rata kredytu wynosiła około 2500 zł miesięcznie. Na początku 2012 roku wysokość raty wzrosła (przekroczyła 3000 zł), dlatego powodowie od kwietnia 2012 roku zaczęli spłacać kredyt bezpośrednio w CHF.

W połowie stycznia 2015 roku, w wyniku decyzji Szwajcarskiego Banku Narodowego o tzw. „uwolnieniu kursu franka szwajcarskiego”, czyli zaprzestaniu polityki polegającej na sztywnym uregulowaniu kursu tej waluty, kurs CHF ulegał systematycznemu umacnianiu się względem PLN. W krótkim czasie średni kurs CHF w NBP uległ drastycznemu wzrostowi nawet o około 20-30%. Kurs ten od tamtego czasu ulega dalszemu systematycznemu wzrostowi. Wzrost kursu CHF istotnie wpłynął na wysokość rat kredytów udzielonych przez bank w walucie wymiennej, skutkując w przypadku pozwanych nagłym wzrostem raty kredytu o kilkaset złotych.

Po zawarciu umowy kredytu powodowie zaczęli realizację inwestycji, korzystając ze środków udostępnionych przez bank. Udało się im wybudować dom, w którym mieszkają nieprzerwanie od grudnia 2009 roku. Obecnie rata kredytu w przeliczeniu na PLN stanowi kwotę około 4.300 zł miesięcznie.

W związku z umową kredytu za okres od 1 grudnia 2010 roku do 2 czerwca 2014 roku powodowie uiścili na rzecz pozwanego łącznie kwotę 92.110,48 zł z tytułu kapitału i odsetek kredytowych. Natomiast za okres od 2 kwietnia 2012 roku do dnia 2 grudnia 2013 roku uiścili na rzecz banku z tego tytułu kwotę 23.106,91 CHF. W dniu 1 października 2012 roku pobrano od nich w związku z umową kredytu kwotę 7.248,84 zł z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego.

Pismem z dnia 10 czerwca 2020 roku powodowie wystąpili do pozwanego z reklamacją, powołując się na nieważność umowy kredytu i domagając się zwrotu na swoją rzecz kwoty 534.108,82 zł uiszczonej w związku z umową kredytu. W przypadku zanegowania skutku w postaci nieważności, domagali się zapłaty: 1) 142.445,02 zł z tytułu nadpłaconej części rat uiszczonych za okres od 1 lipca 2010 roku do 1 kwietnia 2020 roku, 2) 7.248,84 zł tytułem nienależnie pobranej składki na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. Wezwano do zapłaty należności w terminie 30 dni od dnia otrzymania reklamacji.

Bank otrzymał reklamację w dniu 15 czerwca 2020 roku.

Sąd Okręgowy wskazał, że powodowie mają interes prawny w ustaleniu nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu. Pozwany domaga się od powodów dalszej spłaty rat kredytu wraz z nadejściem terminów wymagalności, co potwierdza stanowisko procesowe pozwanego w niniejszej sprawie. Powodowie z kolei chcieliby zaprzestać spłacania rat kredytu, czego wyrazem był ich wniosek o udzielenie zabezpieczenia zgłoszony w niniejszej sprawie. Zaprzestanie spłaty kredytu przez powodów w chwili obecnej bez posiadania prawomocnego orzeczenia sądu przesądzającego nieważność umowy, narażałoby powodów na ryzyko wytoczenia powództwa o zapłatę przeciwko nim przez pozwanego, jak również na podjęcie przez pozwanego próby wpisania powodów do rejestrów dłużników. Samo wytoczenie powództwa o zapłatę przez powodów nie przesądziłoby całkowitej nieważności umowy kredytu, zwłaszcza, gdy powodowie domagają się obecnie zwrotu świadczeń jedynie za część dotychczasowego okresu obowiązywania umowy. Dopiero jednoznaczne ustalenie przez sąd nieważności całej umowy kredytu pozwoli powodom na definitywne zakończenie sporu z pozwanym w kwestii ważności, czy nieważności umowy oraz pozwoli na podejmowanie działań mających na celu usunięcie skutków jakie umowa wywołała dotychczas (np. co do obciążenia hipotecznego nieruchomości).

Zdaniem Sądu, zawarta w dniu 24 sierpnia 2009 roku pomiędzy E. G. i R. G. a (...) Bank S.A. w W. umowa kredytu o numerze (...) jest w całości bezwzględnie nieważna.

Bezwzględnej nieważności umowy kredytu upatrywać można zarówno w oparciu o regulacje prawne Unii Europejskiej, jak również w oparciu o ustawodawstwo krajowe. Sąd podał, że w pierwszym rzędzie podstawę do stwierdzenia nieważności umowy kredytu stanowi art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, przy czym zastosowanie znajduje także w tym zakresie art. 385¹ k.c., który powinien być interpretowany w zgodzie z dyrektywą, umożliwiając sankcję nieważności całej umowy (por. Preambułę dyrektywy oraz art. 8 dyrektywy). Na możliwość taką wskazał TSUE w uzasadnieniu wyroku w sprawie C-260/18, jak też Sąd Najwyższy w wyroku wydanym w dniu 11 grudnia 2019 roku w sprawie V CSK 382/ 18. Ponadto, zdaniem Sądu umowa kredytu jest nieważna także przy zastosowaniu art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353¹ k.c. i art. 69 Prawa bankowego, jak również w oparciu o art. 58 § 2 k.c. jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Zawierając umowę kredytu powodowie występowali w roli konsumentów w rozumieniu art. 2 lit. b dyrektywy Rady 93/13/EWG oraz art. 22¹ k.c. Zawarli bowiem umowę kredytu w celu niezwiązanym bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą lub zawodową.

Sąd powołał i wyjaśnił treść art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG, art. 2 a), art. 3 ust. 1 i 3 oraz przykładowy katalog nieuczciwych warunków umownych znajdujący się w załączniku do dyrektywy. W załącznik tym wskazano, że nieuczciwe są między innymi warunki umowy, których celem lub skutkiem jest: l.j) umożliwienie sprzedawcy lub dostawcy według własnego uznania jednostronnej zmiany warunków bez uzasadnionego powodu wymienionego w umowie; l.k) umożliwienie sprzedawcy lub dostawcy dokonywania jednostronnych zmian w cechach dostarczanego produktu lub usługi bez uzasadnionego powodu. Sąd powołał także art. 4 dyrektywy.

Sąd powołując się na orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, przywołane w uzasadnieniu wyroku wydanego w sprawie XXV C 2514/19 Sądu Okręgowego w Warszawie wyjaśnił pojęcie umowy kredytu i wskazał, że świadczenia podstawowe tej umowy odnoszą się do kwoty pieniężnej, która musi być określona w stosunku do waluty wypłaty i określonej spłaty. W konsekwencji okoliczność, że kredyt musi zostać spłacony w określonej walucie, nie ma związku z posiłkowym sposobem płatności, lecz związana jest z samym charakterem zobowiązania dłużnika, przez co stanowi podstawowy element umowy kredytowej. Wyjaśnił także wyrażenie "określenie głównego przedmiotu umowy" wskazując iż obejmuje wprowadzony do zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem umowy kredytu denominowanego w walucie obcej warunek, który nie był przedmiotem indywidualnych negocjacji, zgodnie z którym to warunkiem do celów obliczenia rat kredytu stosowany jest kurs sprzedaży wspomnianej waluty. Wskazał, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany walut określają główny przedmiot umowy kredytu.

Umowa kredytu, której dotyczy niniejsza sprawa została ukształtowana jako tzw. kredyt indeksowany, którego wartość została wyrażona w złotych polskich. Powodom jako kredytobiorcom wypłacono należności w walucie polskiej, jednak wszystko było księgowane przez pozwanego w walucie obcej poprzez ustalenie salda w walucie obcej, jak też rat, które były spłacane poprzez przeliczenie raty wyrażonej w CHF na złote polskie według kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50 (§ 10 ust. 5 umowy). Do rozliczeń z klientem bank stosował kurs CHF ustalany samodzielnie w oparciu o własne wewnętrzne procedury. Ponadto, w umowie stosowany był innego rodzaju kurs dla wypłaty kredytu (kurs kupna- § 1 ust. 3A umów kredytu) a innego rodzaju dla spłaty kredytu (kurs sprzedaży).

W ocenie Sądu, w umowie kredytu nr (...) znajdują się nieuczciwe warunki umowne, o jakich mowa w art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG.

Chodzi o wskazane wyżej zapisy § 1 ust. 3A, § 7 ust. 1, § 10 ust. 5, § 12 ust. 6, § 15 ust. 3, § 28 umowy kredytu, jak też powiązaną z nimi Tabelę kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A.

Zdaniem Sądu, wyżej wymienione zapisy umowy kredytu, nie zostały sformułowane prostym i zrozumiałym językiem. Nie wyjaśniono bowiem kredytobiorcom w przejrzysty sposób mechanizmu ustalania kursu waluty przez bank, jak też nie poinformowano ich dostatecznie o możliwości wystąpienia w zasadzie nieograniczonego ryzyka związanego z kredytem indeksowanym i o kosztach kredytu jakie mogą wystąpić z uwagi na wahania kursu CHF. Ponadto, zapisy o kursie sprzedaży i kursie kupna, które występowały w umowach mogły być niezrozumiałe dla przeciętnego potencjalnego kredytobiorcy. Konsumenci nie mieli zatem możliwości podjęcia świadomej decyzji odnośnie tego, czy godzą się na ryzyko walutowe, ustalanie przez bank samodzielnie kursu waluty obcej, jak też na zastosowanie przez bank „spreadu walutowego”.

Sam fakt, że kredytobiorcy podpisując umowę kredytu, równocześnie złożyli podpisy pod oświadczeniem wskazującym na to, że są świadomi ryzyka związanego z zawieraniem kredytu indeksowanego z § 28 umowy kredytu nie oznacza, że bank dopełnił formalności w zakresie tworzenia warunków umowy w sposób prosty i zrozumiały. Po pierwsze § 28 został wpleciony do umowy kredytu między inne §, było to typowe oświadczenie sformułowane na podstawie istniejącego wzoru, przygotowane przez przedsiębiorcę jako dodatkowy element umowy. Ponadto, sama treść ust. 2 wspomnianego § 28 budzi wątpliwości i pozwala uważać, iż bank nie formułuje swoich warunków w sposób prosty i zrozumiały. Kredytobiorcy w ust. 2 niejako potwierdzają, że zostali dokładnie zapoznani z kryteriami zmiany stóp procentowych obowiązującymi w m. oraz zasadami modyfikacji oprocentowania kredytu i w pełni je akceptują. W całym oświadczeniu nie ma wzmianki na temat tego, czy konsument na pewno zdaje sobie sprawę z różnicy między kursem sprzedaży, a kursem kupna CHF, jednakże powinno być to jednoznacznie zawarte w tymże oświadczeniu.

Zapisy § 1 ust. 3A, § 7 ust. 1, § 10 ust. 5, § 12 ust. 6, § 15 ust. 3, § 28 przedmiotowej umowy kredytu stanowią nieuczciwe warunki umowne o jakich mowa w art. 3 wspomnianej już wcześniej dyrektywy, bowiem powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron. Jej przejawy można dostrzec m.in. w tym, że bank jest uprawniony do jednostronnego, samodzielnego ustalania kursu kupna i sprzedaży CHF, czym może wpływać jednostronnie i dowolnie (bez zastrzeżonego ograniczenia co do wysokości) na wysokość zobowiązania konsumenta, zaś konsument nie ma wpływu na wysokość kursu, co skutkuje tym, że bank uzyskuje dodatkową korzyść stosując kurs wyższy od kursu banku narodowego, bank ma ograniczone ryzyko walutowe (maksymalnie do kwoty wypłaconej konsumentowi), zaś konsument jest obarczony nieograniczonym ryzykiem kursowym (powodującym nieograniczoną możliwość zysku banku) bez dostatecznego rozeznania co do mechanizmów kształtowania się tego ryzyka, co w sytuacji konsumentów spowodowało w ciągu kilku lat wzrost wysokości raty kredytu. Bank bez szczególnej potrzeby i uzasadnienia ustala dodatkowy koszt kredytu w postaci różnicy pomiędzy kursem sprzedaży i kursem kupna, o którym to dodatkowym koszcie nie informuje wprost kredytobiorcy, co skutkuje tym, że już z chwilą wypłaty kredytu wiadome jest, iż świadczenie banku z tytułu kapitału kredytu nie jest ekwiwalentem świadczenia konsumenta. Sprawiedliwe i możliwe do zastosowania wydaje się zastosowanie do rozliczeń przy wypłacie i spłacie kredytu tego samego kursu CHF (np. kursu średniego, kursu kupna, czy też kursu sprzedaży waluty), bank przerzuca na kredytobiorcę ryzyko wystąpienia różnic kursowych między kursem z dnia zawarcia umowy a kursem przy wypłacie kredytu, zaś sam nie ponosi jakiegokolwiek ryzyka z tym związanego.

W ocenie Sądu, po wyeliminowaniu z umowy kredytu, opisanych wyżej nieuczciwych warunków umownych, umowa nie może dalej funkcjonować. Pozbawiona została bowiem istotnych postanowień odnoszących się do głównych świadczeń stron. Nie spełnia już wymogów umowy kredytu (art. 69 Prawa bankowego), czy też kredytu konsumenckiego (w tym ze względu na kwotę). Zakwestionowaniu podlegał bowiem cały mechanizm związany z przeliczaniem kredytu z PLN na CHF, mający zastosowanie zarówno przy wypłacie kredytu, jak i przy jego spłacie oraz kwestia zastosowania tzw. spreadu walutowego. Umowy obecnie nie da się wykonać bowiem nie można określić sposobu i wysokości świadczeń stron. Nie jest znana także kwota kredytu. Nie jest zatem możliwie i zasadne poszukiwanie jakiegoś innego kursu po jakim możliwe byłoby ustalenie wypłaty kredytu i jego spłaty np. średniego kursu NBP. Już przy wypłacie kredytu bank zastosował własny kurs kupna - § 1 ust. 3A umów kredytu (zaznaczyć przy tym należy, że konsumenci nie dysponowali walutą CHF, którą mieliby sprzedać bankowi), a szukanie teraz innego kursu spowodowałoby istotną zmianę umowy, co jest niedopuszczalne na gruncie przepisów unijnych o nieuczciwych warunkach umownych, jak też prawa krajowego. Sąd nie ma możliwości uzupełniania umowy (w tym przez zastosowanie regulacji art. 358 § 2 k.c., gdyż nawet jego zastosowanie nie doprowadziłoby do zapewnienia równowagi kontraktowej a przy tym nie byłoby zgodne z pierwotną wolą stron i stanowiłoby zmianę umowy, na którą konsumenci nie wyrażają zgody. Nie jest możliwe zastosowanie rozwiązania polegającego na uznaniu umowy za kredyt udzielony w polskich złotych i zastosowanie oprocentowania przyjętego w umowach kredytu w PLN bez indeksacji.

Ponadto, uwzględnić należy stanowisko zajęte przez konsumentów w niniejszej sprawie, którzy godzili się na unieważnienie umowy i byli świadomi konsekwencji z tym związanych tj. w szczególności obowiązku zwrotu całej otrzymanej od banku kwoty. Konsumenci nie godzili się na dalsze obowiązywanie umowy w obecnym kształcie. Unieważnienie umowy jest korzystne dla konsumentów gdyż wpłacili na poczet umowy łącznie kwotę bliską takiej jaką otrzymali tytułem kredytu.

W konsekwencji analizowana umowa kredytu okazała się w całości bezwzględnie nieważna w oparciu o art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich i art. 385¹ k.c.

Nie jest to jednak jedyna podstawa do stwierdzenia nieważności przedmiotowej umowy. Umowa jest w całości bezwzględnie nieważna także w oparciu o art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353¹k.c. jako naruszająca granice zasady swobody umów oraz na podstawie art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 Prawa bankowego, jako sprzeczna z naturą stosunku z umowy kredytu. Bezwzględna nieważność umowy wynika również z art. 58 § 2 k.c. wobec sprzeczności umowy z zasadami współżycia społecznego jakimi są: uczciwość, rzetelność podmiotów profesjonalnych (banków) i udzielanych przez nie informacji, ochrona podmiotów słabszych, w tym konsumentów.

Sąd przytoczył i wyjaśnił treść art. 353¹ k.c. Umowa kredytu zawarta przez powodów z bankiem została skonstruowana przez bank w taki sposób, że zasady te zostały istotnie zachwiane na skutek wprowadzenia nieuczciwych warunków umownych o jakich mowa powyżej, korzystnych dla banku a szkodliwych dla konsumentów. Ponadto, konsumenci nie zostali w sposób dostateczny poinformowani o nieograniczonym ryzyku związanym z umową. Zastosowane klauzule niedozwolone skutkowały tym, że jedna strona umowy stała się znacznie silniejsza od drugiej i mogła jednostronnie wpływać na sytuację obu stron umowy, w tym zwłaszcza działać na własną korzyść, kształtując swobodnie kurs kupna i kurs sprzedaży CHF.

Już na etapie zawierania umowy i wypłaty kredytu brak ekwiwalentności świadczeń. Bank przy ustalaniu salda początkowego i wypłacie kredytu posiłkował się kursem kupna a powodowie musieli go spłacać według wyższego kursu sprzedaży, zatem ich świadczenie główne z tytułu zwrotu kapitału było wyższe od otrzymanych środków już na samym początku. Ponadto, również odsetki i inne koszty obliczane były od tego wyższego kapitału. W konsekwencji bank wykorzystując w pewien sposób nieświadomość kredytobiorców uzyskiwał dodatkowy dochód w ukryty sposób.

Bank musiał być świadomy nieograniczonego ryzyka istniejącego po stronie konsumenta w związku z zawieraniem takiego kredytu, natomiast w sposób niejasny i niepełny poinformował o tym kredytobiorców. Kredytobiorcy uwierzyli pracownikowi banku, że to właśnie ten kredyt będzie dla nich najlepszy w związku z niższą ratą początkową. W ten sposób bank mógł wywołać błędne przekonanie u konsumentów. Ponadto, bank stosuje wzorce umowne przygotowane samodzielnie i podawane klientom do podpisu z informacją, że warunki nie podlegają negocjacjom. Banki wprowadzając do umów klauzule niedozwolone takie jak wyżej nadużywają swojej pozycji celem uzyskania jak najwyższych zysków kosztem konsumentów. Ponadto, bank swoje dodatkowe dochody, związane z różnicą w kursach kupna i sprzedaży, zdobył w pewien sposób wykorzystując nieświadomość i niewiedzę konsumentów. Działanie takie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, zasadami współżycia społecznego i rażąco narusza interesy strony słabszej, czyli konsumentów.

W konsekwencji, wobec nieważności umowy kredytu, powodom przysługuje roszczenie o zwrot nienależnych świadczeń uiszczonych w wykonaniu umowy, bowiem spełnione były one bez podstawy prawnej. Wszystkie wpłaty dokonane przez powodów na rzecz banku w związku z umową kredytu (tak raty kredytu, jak i należności z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego) powinny podlegać zwrotowi w oparciu o art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Powodowie uiścili na rzecz pozwanego łącznie kwotę: 1) 92.110,48 zł z tytułu kapitału i odsetek kredytowych za okres od 1 grudnia 2010 roku do 2 czerwca 2014 roku, 2) 23.106,91 CHF z tytułu kapitału i odsetek kredytowych za okres od 2 kwietnia 2012 roku do dnia 2 grudnia 2013 roku, 3) 7.248,84 zł z tytułu ubezpieczenia niskiego wkładu własnego wpłaconą w dniu 1 października 2012 roku.

Wskazane kwoty podlegają zwrotowi na rzecz powodów. Z uwagi na to, że domagali się ostatecznie zasądzenia tych kwot w częściach równych, zasądzono na ich rzecz od pozwanego należności zgodnie z treścią pisma z dnia 1 października 2021 roku.

Zasądzono zatem od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwotę 49.679,66 zł, stanowiącą połowę kwoty 99.359,32 zł (92.110,48 zł + 7.248,84 zł) jako nienależnego świadczenia z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych i pobranej nienależnie składki na ubezpieczenie niskiego wkładu własnego. Ponadto, powodowie w swoim roszczeniu wnieśli o zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 16 lipca 2020 roku do dnia zapłaty. Takie żądanie, w ocenie Sądu jest zasadne w kontekście regulacji art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Słusznie powodowie powołują się na art. 455 k.c. zgodnie z którym, jeśli termin świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być wypłacone niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Natomiast zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy i odsetki powinny być liczone od wyznaczonych terminów na podstawie art. 481 k.c. Skoro powodowie wezwali pozwanego do zapłaty należności pismem z dnia 10 czerwca 2020 roku, powołując się na nieważność umowy i wyznaczyli termin 30 dni na spełnienie świadczenia, dochodzenie odsetek za okres od 16 lipca 2020 roku należy uznać za zasadne.

Podobnie, zasądzono od pozwanego na rzecz: 1) powódki E. G. kwotę 11.553,46 CHF, część bliską połowie kwoty 23.106,91 CHF, jak również 2) powoda R. G. 11.553,45 CHF, stanowiącą pozostałą część kwoty 23.106,91 CHF, jako nienależnego świadczenia z tytułu rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych bezpośrednio w CHF. Odsetki ustawowe za opóźnienie zasądzono w tym zakresie zgodnie ż żądaniem pozwu, od dnia następnego po doręczeniu odpisu pozwu pozwanemu, czyli od dnia 2 marca 2021 roku (k. 82) do dnia zapłaty, stosownie do art. 481 k.c.

Sąd wyjaśnił, iż nie traktował punktów 1 i 2 pozwu jako zawierających żądania główne a punktów 3, 4, 5 i 6 jako żądań ewentualnych. Uznano, że powodowie domagali się: 1) zapłaty kwoty 139.275,10 zł, 2) zapłaty kwoty 7.248,84 zł, 3) zapłaty kwoty 23.106,91 CHF, 4) ustalenia nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu. W ocenie Sądu, strona powodowa występując z tymi żądaniami przedstawiła kilka alternatywnych podstaw do zasądzenia tychże kwot, wskazując, że przy uwzględnieniu każdej z nich należności te należą się powodom w całości lub w części. Skoro tutejszy Sądu, przy uwzględnieniu stanowiska powodów i po rozważeniu najdalej idącego zarzutu nieważności umowy kredytu, doszedł do przekonania, że umowa kredytu jest w całości bezwzględnie nieważna, zasądził na rzecz powodów świadczenia odpowiadające rzeczywiście uiszczonym przez nich kwotom w związku z umową kredytu. Odrębnie należy przy tym traktować żądania zasądzenia kwot w PLN i CHF, skoro nie ma możliwości przyjęcia określonego kursu wymiany waluty CHF właściwego do dokonania rozliczeń. Nie było zatem możliwe uwzględnienie w całości żądania zasądzenia opisanej wyżej kwoty 139.275,10 zł (skoro z twierdzeń powoda wynika, że mieściła się w tym kwota przeliczona z CHF), lecz w tym zakresie uwzględniono kwotę 92.110,48 zł, co obligowało Sąd do oddalenia powództwa ponad wskazaną kwotę. Nie było także możliwości zastosowania tzw. teorii salda, powszechnie już odrzucanej w orzecznictwie.

Wszelkie zarzuty pozwanego okazały się bezzasadne, w szczególności zaś zarzut przedawnienia roszczeń. Wskazać należy, że w sprawie znajdzie zastosowanie ogólny termin przedawnienia wskazany w art. 118 k.c., wynoszący 10 lat. Roszczenie powodów istnieje od daty zawarcia umowy, jednak stało się wymagalne dopiero na skutek podjęcia decyzji przez powodów jako przez konsumentów o tym, że decydują się na nieważność umowy kredytu. Powodowie zakomunikowali chęć unieważnienia umowy kredytu poprzez skierowanie do pozwanego pisma z dnia 10 czerwca 2020 roku, doręczonego w dniu 15 czerwca 2020 roku. Termin przedawnienia zatem nie upłynął. Zarzut przedawnienia roszczeń jest także sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Pozwany sformułował umowę zawierającą klauzule niedozwolone, działając na szkodę konsumenta i wykorzystując jego niewiedzę. Brak zwrotu świadczeń konsumentom w takiej sytuacji byłby oczywiście niesłuszny i krzywdzący. Przez wiele lat strony nie były świadome nieważności umowy i umowa była wykonywana. W sprawie nie znajdzie zastosowania regulacja z art. 411 k.c. O nieważności umowy strony ostatecznie przekonały się dopiero na skutek wyroku sądu, zaś bankowi mogą przysługiwać niezależne roszczenia o zwrot kwot wypłaconych na rzecz powodów. W sprawie nie może znaleźć zastosowania regulacja prawa zatrzymania (art. 496 k.c.), która ma zastosowanie przy umowach wzajemnych, do których nie należy umowa kredytu.

Za bezzasadny Sąd uznał zarzut nadużycia prawa podmiotowego przez powodów (art. 5 k.c.). To bank był autorem umowy i to on sformułował postanowienia umowne, które okazały się abuzywne. Bank naruszył w sposób istotny interesy konsumentów, działając na swoją korzyść i mając możliwość jednostronnego kształtowania obowiązków drugiej strony umowy. To bank naruszył dobre obyczaje, wykorzystał silniejszą pozycję względem konsumentów. Nie może zatem w takiej sytuacji powoływać się na nadużycie przez powodów prawa podmiotowego. Powodowie skorzystali z przepisów prawa krajowego i unijnego, które nakazują przedsiębiorcom dbać o interesy konsumentów, zaś sądom przyznanie konsumentom ochrony prawnej w szerokim zakresie. Bank nie poinformował należycie kredytobiorców o nieograniczonym ryzyku związanym z umowę kredytu, naraził ich na utratę całego majątku, jak również nie starał się na przestrzeni ostatnich lat złagodzić negatywnych skutków zawartej umowy kredytu. W takiej sytuacji, kredytobiorcy są uprawnieni do domagania się ustalenia nieistnienia umowy kredytu z uwagi na jej nieważność, jak też do żądania zwrotu wszelkich świadczeń uiszczonych w związku z umową.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. Powodowie w przeważającym zakresie wygrali niniejszą sprawę. Z uwagi na to, że sprawa nie okazała się skomplikowana i wyrok został wydany już po pierwszym terminie rozprawy, uznano, że nie zachodzą podstawy do zasądzenia opłaty za czynność radcy prawnego w podwójnej wysokości.

Nie zasądzono w wyroku odsetek ustawowych za opóźnienie od kosztów procesu, albowiem odsetki te należą się z mocy ustawy w oparciu o art. 98 § 1¹ k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana zaskarżając go w pkt I, II, III, IV, V, VII i VIII i zarzuciła:

1. nierozpoznanie istoty sprawy z uwagi na fakt, że:

(i) Sąd Okręgowy bezpodstawnie przyjął, że Powód w swoich żądaniach przedstawił kilka alternatywnych podstaw do dochodzonych kwot, podczas gdy Powód wprost wskazał, że pkt 1 i 2 stanowią roszczenie główne, pkt 3 i 4 stanowią roszczenie ewentualne, a pkt 5 i 6 stanowi kolejne roszczenie ewentualne, co jest o tyle istotne, że w przypadku konstrukcji powództwa z roszczeniem ewentualnym, Sąd rozpoznaje żądanie ewentualne i orzeka o nim dopiero po oddaleniu głównego żądania pozwu;

(ii) Sąd Okręgowy nie odniósł się w uzasadnieniu wyroku do przyczyn, które legły u podstaw uznania, że postanowienia Umowy zawierające odesłanie do tabel kursowych Banku w rażący sposób naruszają interesy Powoda, przez co nie jest wiadome, z jakich przyczyn Sąd I instancji uznał, że na gruncie niniejszej sprawy ziściła się owa przesłanka warunkująca możliwość uznania danego postanowienia umownego za abuzywne, co w konsekwencji prowadzi do konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku w całości do ponownego rozpoznania (art. 386 § 4 KPC);

2. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

(i) naruszenie art. 233 § 1 KPC w zw. z art. 243² KPC poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego oraz dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceny dowodów, pozbawionej wszechstronnego i obiektywnego rozważenia całości materiału dowodowego i wyciągnięcie na tej wadliwej podstawie bezpodstawnych i niezgodnych z rzeczywistym stanem faktycznym wniosków leżących u podstaw wyroku, w szczególności poprzez:

-: bezpodstawne przyjęcie, że kredyty indeksowane kursem waluty obcej są kredytami w walucie polskiej;
-: bezpodstawne przyjęcie, że Umowa rażąco narusza interesy Powoda ze względu na rzekomą arbitralność Banku przy ustalaniu kursów CHF w tabeli kursowej, podczas gdy Powód w toku przesłuchania jednoznacznie łączył naruszenie swoich interesów z nagłym wzrostem kursu CHF, a nie z konstrukcją tabel kursowych stosowanych przez Pozwaną, odnośnie do treści i sposobu ustalania której w ogóle nie był zainteresowany;
-: bezpodstawne przyjęcie, że Bank nie określił sposobu ustalania kursów CHF oraz spreadu, podczas gdy w § 2 ust. 4 Regulaminu wskazane są wprost czynniki, na podstawie których wyznaczane są ich wartości;
-: bezpodstawne przyjęcie, że sporne postanowienia umowne nie były indywidualnie negocjowane z Powodem, który jednocześnie nie miał zdolności do zaciągnięcia kredytu w złotówkach, pomimo że zacytowane twierdzenia są prima facie niezgodne z treścią dokumentów przedłożonych przez strony, a więc poprzez pominięcie chociażby takich faktów jak te, że: (i) Powodowi sprawdzono tzw. zdolność kredytową do zaciągnięcia kredytu złotowego, którą także wykazywał, możliwe było zatem zawarcie umowy kredytu złotowego bez spornych postanowień, (ii) Powód we wniosku kredytowym zaznaczył walutę CHF, a także zaproponował 1. dzień każdego miesiąca jako dzień przeliczenia wysokości raty z CHF na PLN, a ta propozycja została uwzględniona w § 4 ust. 3 Umowy (vide: wniosek kredytowy - załącznik nr 3 do Odpowiedzi na Pozew, Umowa - załącznik do pozwu), (iii) strony indywidualnie uzgodniły treść Harmonogramu spłat, stanowiącego załącznik do Umowy, w którym wskazana była wysokość kwoty kredytu wyrażona w walucie CHF - rzeczywisty wpływ Powoda wyrażał się w szczególności w wyborze dnia uruchomienia kredytu;
-: bezpodstawne przyjęcie, że Powód nie miał świadomości istnienia rzeczywistego ryzyka kursowego, podczas gdy Powód posiadał od 2005 r. kredyt hipoteczny waloryzowany kursem CHF, a przedmiotowa Umowa została zawarta w dniu 24 sierpnia 2009 r., czyli po kryzysie finansowym, a zatem Powodowie z całą pewnością mieli świadomość ww. ryzyka (wniosek kredytowy - załącznik nr 2 do Odpowiedzi na pozew);
-: bezpodstawne przyjęcie, że kurs CHF przed zawarciem Umowy był stabilny i nie podlegał wahaniom, podczas gdy przykładowo 1 sierpnia 2008 r. wynosił on 1,9723, a 18 lutego 2009 r. 3,3167;
-: bezpodstawne przyjęcie, że Powód nie miał świadomości w przedmiocie istnienia rzeczywistego ryzyka kursowego, podczas gdy: (i) ze zgromadzonego materiału dowodowego nie wynika, aby złożone przed podpisaniem Umowy (załącznik nr 2 do Odpowiedzi na pozew), jak i w Umowie oświadczenia były podpisywane pod presją czasu, tak że Powód nie miał możliwości zrozumienia ich treści, (ii) niepodpisanie oświadczeń (a w konsekwencji - brak akceptacji warunków Umowy) wyrażało przede wszystkim brak akceptacji ryzyka walutowego, immanentnie związanego z zaciąganym kredytem waloryzowanym, a brak tej akceptacji uniemożliwiał zaciągnięcie kredytu, (iii) z oświadczeń tych niezawodnie wynika, że Powód został w należyty sposób poinformowany, że niekorzystna zmiana kursu waluty oraz niekorzystna zmiana stopy procentowej spowoduje wzrost comiesięcznych rat spłaty kredytu oraz wzrost całego zadłużenia, które to informacje zostały mu przedstawione w postaci symulacji wysokości rat kredytu (vide: oświadczenie dla kredytów i pożyczek zawarte we wniosku kredytowym - załącznik nr 2 do odpowiedzi na pozew, Umowa - załącznik do pozwu);
-: pominięcie dowodów w postaci ekspertyzy Tabela kursowa m. - metodyka oraz analiza porównawcza, oraz pisma okólnego z 1 kwietnia 2009 r., z których wynika, że Bank nie ma możliwości arbitralnego czy jednostronnego ustalania kursów, a zasady wyznaczania kursu stosowne przez Bank odpowiadają utrwalonej i powszechnej praktyce bankowej, która to praktyka znalazła odzwierciedlenie w Regulaminie, w treści którego sprecyzowane zostały czynniki, które uwzględniane są przez Bank przy wyznaczaniu kursów walut obcych;
-: pominięcie dowodów w postaci ekspertyzy Tabela kursowa m. - metodyka oraz analiza porównawcza, z których wynika, że nie zaistniała przesłanka braku zgodności z dobrymi obyczajami (ponieważ Bank nie mógł ustalać kursów dowolnie, a przyjęcie kursu kupna/sprzedaży wynikało ze sposobu finansowania kredytu Powoda), a także, że nie została spełniona przesłanka rażącego naruszenia interesu konsumenta (ponieważ Bank zawsze publikował rynkowy kurs, a Powód poniósł mniejsze koszty rat kredytu w związku z wprowadzeniem do Umowy spornych klauzul w porównaniu do umowy kredytu bez tych postanowień);
-: pominięcie dowodów w postaci pliku Tabela z informacją o kursach CHF z tabel m. od marca 2000 r., z którego wynika, że Bank nie mógł ustalać i nie ustalał kursów walut w sposób dowolny;
-: pominięcie dowodów w postaci opracowania UOKiK pt. Raport dotyczący spreadów, z którego wynika, że poprzez wprowadzenie spornych klauzul interes Powoda nie został w ogóle naruszony, a z całą pewnością nie został naruszony w sposób rażący;
-: pominięcie dowodów w postaci w postaci plików: Tabela z informacją o kursach CHF z tabel m. od marca 2000 r. oraz Tabele kursów kupna i sprzedaży NBP za okres 2005-2020 r. , z których wynika, że Bank nie mógł ustalać i nie ustalał kursów walut w sposób dowolny, a kursy stosowane przez Pozwaną nie odbiegają w istotny sposób od innych kursów dostępnych na rynku, co przekłada się na brak możliwości przyjęcia, że Umowa w tym zakresie rażąco narusza interesy Kredytobiorcy;

(ii) naruszenie art. 327¹ § 1 pkt 1 KPC poprzez brak odniesienia się w uzasadnieniu wyroku do:

-: szeregu dowodów, okoliczności i argumentów w szczególności wymienionych powyżej - bez podania przyczyn takiego stanu rzeczy;
-: przyczyn, które legły u podstaw uznania, że postanowienia Umowy zawierające odesłanie do tabel kursowych Banku w rażący sposób naruszają interesy Powoda, przez co nie jest wiadome, z jakich przyczyn Sąd I instancji uznał, że na gruncie niniejszej sprawy ziściła się owa przesłanka warunkująca możliwość uznania danego postanowienia umownego za abuzywne;

iii) naruszenie art. 235² § 1 pkt 2 KPC w zw. z art. 278 § 1 KPC w zw. z art. 227 KPC poprzez pominięcie, wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego na fakty wskazane w odpowiedzi na pozew, podczas gdy przeprowadzenie przedmiotowych dowodów miało służyć wykazaniu, że:

-: wyliczenie hipotetycznej nadpłaty przy zastosowaniu kursów średnich publikowanych przez Narodowy Bank Polski jawi się jako uzasadnione
-: wyliczenie wartości wynagrodzenia za korzystanie przez Powoda z udostępnionego mu przez Bank kapitału pozwoliłoby na właściwą, indywidualnie ukierunkowaną ocenę szkodliwości skutków upadku Umowy, będącej przedmiotem sporu w niniejszej sprawie;

(iv) naruszenie art. 235² § 1 pkt 4 KPC w zw. z art. 227 KPC poprzez pominięcie wniosku o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z pisemnych zeznań świadka M. P. wobec braku wskazania adresu świadka, w sytuacji gdy adres świadka został wskazany w odpowiedzi na pozew, a ponadto dowód ten był istotny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy;

3. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

(i) naruszenie art. 189 KPC poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że Powód posiada interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności Umowy, podczas gdy realia sprawy wskazują, że powództwo o zapłatę jest konkurencyjne względem powództwa o ustalenie nieważności umowy i ma względem niego pierwszeństwo;

(ii) naruszenie art. 69 ust. 1 i 2 pkt 2 Prawa bankowego w zw. z art. 58 § 1 KC poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że w Umowie brak było określenia kwoty kredytu, podczas gdy Umowa określała wszystkie elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu;

(iii) naruszenie art. 69 ust. 1 i 2 pkt 4 Prawa bankowego w zw. z art. 58 § 1 KC poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że podstawa do naliczenia odsetek była wyższa od kwoty wypłaconego kredytu, a odsetki winny być naliczane od kwoty wykorzystanego i pozostałego do spłaty kredytu, podczas gdy podstawą naliczenia odsetek od początku była i nadal jest wartość kredytu określona w CHF, a podstawa naliczenia odsetek nie zmienia się wraz ze zmianą kursu waluty CHF;

(iv) naruszenie art. 353¹ KC w zw. z art. 58 § 1 KC poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że Pozwana była upoważniona do jednostronnego określania kursów walut, wykorzystywanych zarówno do ustalenia salda kredytu, jak i obliczania kwot pobieranych z rachunku bankowego Powoda, podczas gdy klauzula waloryzacyjna nie pomija, nie modyfikuje, czy też nie zniekształca więzi prawnej wynikającej z umowy kredytu;

(v) naruszenie art. 353¹ KC w zw. z art. 58 § 1 KC poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że postanowienia umowne dawały Bankowi uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków Powoda, podczas gdy wysokość zobowiązania Kredytobiorcy wynika wprost z Umowy;

(vi) naruszenie art. 58 § 2 KC poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie i uznanie, że Bank naruszył na etapie zawierania Umowy zasady współżycia społecznego, podczas gdy brak jest danych, które pozwalałyby uznać, że Bank, zawierając umowę z Powodem, działał z zamiarem jego niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania, czy też wykorzystania jego niewiedzy;

(vii) naruszenie art. 58 § 1 in fine KC oraz art. 58 § 3 KC poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji uznanie, że nie istnieje przepis ustawy mogący wejść w miejsce rzekomo nieważnych postanowień Umowy, podczas gdy takim „odpowiednim" przepisem ustawy jest art. 358 § 2 KC, a następnie bezpodstawne przyjęcie, że cała Umowa upada, podczas gdy rzekomą nieważnością dotknięta jest tylko część czynności prawnej, wobec czego Umowa - co do pozostałych części - winna pozostać w mocy;

(viii) art. 385¹ § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 4 ust. 1 i art. 5 dyrektywy 93/13 EWG poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że postanowienia Umowy zawierające odniesienie do tabeli kursowej Banku stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385¹ § 1 KC, podczas gdy treść klauzuli ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany została sformułowana na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, natomiast Powodowi nie można przyznać przymiotu dostatecznie uważnego i racjonalnego konsumenta;

(ix) naruszenie art. 385¹ § 1 KC oraz art. 385² KC w zw. z art. 4 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG oraz w zw. z art. 56 KC i art. 65 ust. 1 i 2 KC poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że postanowienia Umowy zawierające odniesienie do tabeli kursowej Banku stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385¹ § 1 KC, podczas gdy nie ma podstaw do uznania, że kwestionowane postanowienia były sprzeczne z dobrymi obyczajami lub że rażąco naruszyły interes Powoda;

(x) naruszenie art. 385¹ § 2 KC poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że wskutek stwierdzenia abuzywności spornych postanowień Umowy, cała Umowa jest bezwzględnie nieważna, podczas gdy powołany przepis stanowi, że jeżeli abuzywne postanowienie umowy nie wiąże konsumenta strony są związane umową w pozostałym zakresie;

(xi) naruszenie art. 385¹ § 1 KC w zw. z art. 385¹ § 3 KC poprzez ich błędną wykładnię i w konsekwencji bezpodstawne przyjęcie, że sporne klauzule nie były negocjowane, podczas gdy Powód miał rzeczywisty wpływ - w rozumieniu art. 385¹ § 3 KC - na te postanowienia, a jednocześnie nie wykazał, że sporne klauzule nie były z nimi uzgadniane w sytuacji, gdy ciężar dowodu w tym zakresie spoczywał na Kredytobiorcy;

(xii) naruszenie art. 385¹ § 1 zdanie drugie KC poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie i uznanie, że kwestionowane postanowienia Umowy w zakresie przeliczeń walutowych sformułowane zostały w sposób niejednoznaczny;

(xiii) naruszenie art. 385² KC poprzez błędne przyjęcie, że okoliczność rażącego naruszenia interesów Powoda bada się na moment zawarcia umowy, podczas gdy według stanu z chwili zawarcia umowy bada się wyłącznie okoliczność zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami;

(xiv) naruszenie art. 385¹ § 2 KC oraz art. 358 § 2 KC, art. 65 § 1 i 2 KC, art. 354 KC i art. 353¹ KC poprzez ich błędne zastosowanie i przyjęcie, że na skutek ustalenia bezskuteczności postanowień zawierających odniesienie do tabeli kursowej Banku, z Umowy wyeliminowany zostaje mechanizm waloryzacji kursem waluty obcej, podczas gdy z materiału dowodowego wynikało, że zgodnym celem i zamiarem stron było zawarcie umowy kredytu waloryzowanego kursem CHF, co oznacza, że pominięcie waloryzacji jest sprzeczne z treścią Umowy oraz wolą stron;

(xv) naruszenie art. 56 KC w zw. z art. 4 i art. 5 ust. 2 ustawy z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw ( „ustawa antyspreadowa") poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji pominięcie, że Ustawodawca w ustawie antyspreadowej określił szczególne sankcje związane z brakiem jednoznacznego wskazania sposobu ustalania kursów walut w Umowie, a Powód miał od lipca 2009 r. możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej, czyli bez konieczności stosowania tabel kursowych Banku;

(xvi) naruszenie art. 56 KC w zw. z art. 354 KC i art. 65 § 1 i 2 KC poprzez ich błędne zastosowanie i w konsekwencji zanegowanie możliwości wykonania zobowiązania w sposób odpowiadający istniejącym zwyczajom, utrwalonej praktyce i zgodnie z wolą stron wyrażoną przy wnioskowaniu o kredyt i przy zawarciu Umowy, tj. przez zanegowanie możliwości stosowania kursu rynkowego waluty obcej (ewentualnie kursu średniego NBP);

(xvii) naruszenie art. 358 § 2 KC poprzez jego błędne niezastosowanie i w konsekwencji zanegowanie możliwości wykonania zobowiązania poprzez zastosowanie przepisu ustawy mogącego wejść w miejsce rzekomo nieważnych postanowień Umowy, tj. przez zanegowanie możliwości stosowania kursu średniego publikowanego przez NBP;

(xviii) naruszenie art. 410 § 1 i 2 KC w zw. 405 KC poprzez przyjęcie, że świadczenie spełnione przez Powoda tytułem spłaty kredytu, stanowi świadczenie nienależne;

(xix) naruszenie art. 5 KC poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy działanie Powoda kwalifikować należy jako nadużycie prawa, polegające na próbie wykorzystania przepisów dotyczących ochrony konsumentów w celu uzyskania korzyści, nieproporcjonalnych względem zarzucanego Bankowi nieprecyzyjnego sformułowania treści Umowy.

W konkluzji skarżąca wniosła o: rozpoznanie, mającego wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, postanowienia Sądu I instancji z dnia 4 października 2021 r., tj. postanowienia w przedmiocie oddalenia wniosku dowodowego Pozwanej o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości i finansów i dopuszczenie tegoż dowodu na fakty szczegółowo wskazane w pkt 8 petitum odpowiedzi na pozew i pkt 9b petitum odpowiedzi na pozew, o rozpoznanie, mającego wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, postanowienia Sądu I instancji z dnia 4 października 2021 r., pomijającego wniosek Pozwanej o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka M. P. na okoliczności wskazane w pkt 6 odpowiedzi na Pozew, uchylenie kwestionowanego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu Warszawa Praga w Warszawie do ponownego rozpoznania ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, nadto o zasądzenie zwrotu kosztów procesu za postępowanie przed Sądem I, jak i II instancji.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji, pominięcie wniosków dowodowych oraz o zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Na rozprawie apelacyjnej pozwana cofnęła wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. P. ( k.289-290) i poparła wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego zawarty w apelacji.

Sąd Apelacyjny pominął wniosek pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na podstawie art. 235²par. 1 pkt 2 k.p.c. Rozstrzygnięcie sprawy nie wymaga zasięgania wiadomości specjalnych, zaś okoliczności, na które dowód został zawnioskowany nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia. Zarzut naruszenia art. 235² § 1 pkt 2 KPC w zw. z art. 278 § 1 KPC w zw. z art. 227 KPC poprzez pominięcie, wniosku pozwanej o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego na fakty wskazane w odpowiedzi na pozew jest chybiony.

Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne.

Zarzut naruszenia art. 233 par. 1 k.p.c. nie jest trafny. Sąd I instancji wszechstronnie rozważył materiał dowodowy, ocenił go zgodnie z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego. Ustalone przez ten sąd fakty nie pozostają w sprzeczności z w/w materiałem dowodowym.

Jako niezasadny należy ocenić zarzut nieuwzględnienia przez Sąd Okręgowy wniosku o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. P.. Dowód ten zmierza w istocie do wykazania tego, w jaki sposób pozwany wykonywał sporną umowę, podczas gdy jest to okoliczność obojętna dla oceny abuzywności postanowień umowy, a tym samym dla wyniku niniejszego procesu. Wiedza świadka na temat sposobu przeliczania kwoty kredytu na walutę indeksacji, wpływu kursu waluty na funkcjonowanie kredytów na etapie ich udzielania i spłaty, czy relacji kursu stosowanego przez stronę pozwaną do kursów stosowanych przez inne banki i do kursu średniego ustalanego przez NBP, w żaden sposób nie przyczyniłaby się do ustalenia okoliczności prawnie relewantnych. Dalsze informacje, jakie sąd mógł w ten sposób uzyskać, dotyczące ogólnych założeń, jakie powinny być realizowane w procesie zawierania umów kredytowych, bez ich odniesienia do realiów, w jakich sporny stosunek prawny nawiązała strona powodowa, nie mogą uzasadniać przyjęcia tego, że miała ona możliwość podjęcia negocjacji odnośnie do warunków indeksacji, a zwłaszcza, że takie negocjacje toczyła, jak również tego, że zakres udzielonych jej informacji, w tym zwłaszcza dotyczących ryzyka walutowego, był szerszy niż wynika to z dokumentów oraz złożonych w sprawie zeznań strony powodowej. Świadek nie uczestniczył bezpośrednio w procesie zawierania umowy, a kluczowe znaczenie dla rozpoznania niniejszej sprawy miało ustalenie, jakie konkretnie informacje uzyskała strona powodowa przy zawieraniu umowy, a nie jakie zasady obowiązywały wówczas w banku. Sam fakt istnienia określonych procedur nie może świadczyć o tym, że w przypadku strony powodowej zostały one dopełnione. Zatem pozwana nie podważyła w apelacji prawidłowości oceny Sądu Okręgowego co do braku przydatności dowodu z zeznań w/w świadka dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko sądu I instancji, że dowody w postaci: ekspertyzy Tabela kursowa m. - metodyka oraz analiza porównawcza, pisma okólnego z 1 kwietnia 2009 r., Tabeli z informacją o kursach CHF z tabel m. od marca 2000 r., Tabeli kursów kupna i sprzedaży NBP za okres 2005-2020 r. i opracowania UOKiK pt. Raport dotyczący spreadów, nie mają wpływu na rozstrzygnięcie, zatem nie było potrzeby szczegółowego analizowania w/w dowodów. Zarzut naruszenia art. 327^{(
1)} par. 1 pkt 1 k.p.c. jest chybiony.

Okoliczność, w jaki sposób Bank ustalał kursy walut w Tabeli Kursów i czy miały one rynkowy charakter pozostaje bez wpływu na rozstrzygnięcie ponieważ oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (uchwała Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r. III CZP 29/17). Wydarzenia mające miejsce po zawarciu umowy, nie mają wpływu na ocenę abuzywności postanowień umowy. Nawet w sytuacji gdyby kurs w Tabeli Kursów pozwanego Banku był kursem rynkowym istniałaby podstawa do przyjęcia, że klauzule przeliczeniowe są abuzywne, albowiem potencjalnie dawały bankowi możliwość dowolnego kształtowania owego kursu i jednostronnego decydowania o wysokości rat spłat obciążających kredytobiorców, co samo przez się rażąco narusza ich interesy. Abuzywność postanowienia umownego ocenia się przez pryzmat uprawnień, jakie przyznał sobie przedsiębiorca w kwestionowanym postanowieniu, a nie przez analizę, czy i jak następnie wykorzystywał przyznane sobie uprawnienie.

Chybiony jest zarzut nierozpoznania przez sąd I instancji istoty sprawy. Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że gdy chodzi o żądanie zapłaty, powodowie przedstawili kilka alternatywnych podstaw do zasądzenia dochodzonych przez nich kwot, przy tożsamym stanie faktycznym, ponieważ nie mieli pewności co do tego jaki skutek wywoła usunięcie z umowy kredytu klauzul abuzywnych. Strona nie ma obowiązku wskazania podstawy prawnej swojego roszczenia a jeżeli taką podstawę wskaże, sąd nie jest nią związany. Samo wskazanie alternatywnej podstawy materialnej dochodzonego roszczenia procesowego, bez zmiany żądania i okoliczności faktycznych je uzasadniających nie stanowi przedmiotowej zmiany powództwa (wyrok Sądu Najwyższego z 21 maja 2009 r.,VCSK439/08). Trafnie zatem sąd I instancji wskazał, że punktów 1 i 2 pozwu nie należy traktować jako zawierających żądania główne a punków 3, 4, 5 i 6 jako zawierających żądania ewentualne. Formułując żądanie zapłaty powodowie wskazywali, że istotą sporu pozostaje ocena treści postanowień zawartych w par. 1 ust. 3A, par. 7 ust.1, par. 10 ust.5, par. 12 ust. 6 i par. 15 ust.3 umowy kredytu ( k.8). W przypadku uznania przez sąd umowy kredytu za bezwzględnie nieważną w całości wnosili jak w punktach 5 i 6 pozwu ( k.4v). Ocena, czy na skutek eliminacji klauzul abuzywnych umowa jest nieważna w całości, czy tylko w części, należy do sądu, skoro sąd doszedł do przekonania, że umowa kredytu jest w całości bezwzględnie nieważna, uprawniony był do uwzględnienia żądań zwartych w punktach 5 i 6 pozwu.

Nie jest prawdą, że Sąd Okręgowy nie odniósł się w uzasadnieniu wyroku do przyczyn, które legły u podstaw uznania, że postanowienia Umowy zawierające odesłanie do tabel kursowych Banku w rażący sposób naruszają interesy Powoda. Przyczyny te wymienione zostały wprost na kartach 196 i 197 ( tj. 11 i 12 strona uzasadnienia wyroku).

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 353¹ k.c., rację ma sąd I instancji, że pozwany Bank był na podstawie umowy kredytu upoważniony do jednostronnego określania kursów walut wykorzystywanych do ustalania salda kredytu i przeliczania rat odsetkowo kapitałowych z PLN na CHF a tym samym do kształtowania według swej woli zakresu świadczeń kredytobiorców.

Rację ma sąd I instancji, że wobec nie wskazania w umowie kredytu i regulaminie jasnych, obiektywnych kryteriów według, których Bank ustalać będzie kurs wymiany walut mający zastosowanie do wyliczenia rat spłaty oraz do przeliczenia kwoty kredytu na PLN, kredytobiorcy nie mogli oszacować wypływających dla nich z tych umów konsekwencji ekonomicznych i wyliczyć kwoty, którą będą mieli obowiązek świadczyć. W orzecznictwie uznaje się, iż określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14 (OSNC 2016, Nr 11, poz. 134, z dnia 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16 (nie publ.), z dnia 19 września 2018 r., I CNP 39/17, nie publ., z dnia 24 października 2018 r., II CSK 632/17, nie publ., z dnia 13 grudnia 2018 r., V CSK 559/17, nie publ., z dnia 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18, nie publ., z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115, z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, nie publ., z dnia 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, nie publ.). Ze spornej umowy nie wynika, w jaki sposób kryteria wymienione w rozdziale IV par. 2 ust. 4 regulaminu ( k.41v) wpływać będą na ustalenie kursu wymiany CHF przez Bank. W rozdziale IV par. 2 ust. 2 regulaminu wskazano, że „wysokość kursów kupna/sprzedaży walut obowiązujących w danym dniu roboczym może ulegać zmianie. Decyzja o zmianie wysokoici kursów jak również o częstotliwości zmiany podejmowana jest samodzielnie przez bank z uwzględnieniem czynników wymienionych w ustępie 4”. Nie wiadomo jednak, o ile mogą różnić się kursy ustalane przez Bank od kursów wymiany walut na rynku międzybankowym, ani jaki wpływ na kursy ustalane przez bank ma „różnica stóp procentowych oraz stóp inflacji na rynku krajowym”, czy „stan bilansu płatniczego i handlowego”. Wskazane kryteria są nieprecyzyjne a zakres związania Banku tymi kryteriami przy ustalaniu kursu w tabeli kursowej banku nie jest możliwy do zweryfikowania. Jeśli chodzi o wysokość spreadu walutowego, to wskazano jedynie miejsce jego publikacji, bez doprecyzowania sposobu ustalania owej wysokości (k.41v).

Rację ma sąd I instancji, że tzw. klauzule przeliczeniowe nie zostały wprowadzone do spornej umowy w wyniku negocjacji. Zgodnie z art. 385¹ par. 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Bezsporne jest, że postanowienia umowy kredytu z 24.08.2009r. przejęte zostały z wzorca umowy stosowanego przez bank. Z zeznań powodów wynika, że był wzór umowy i w momencie podpisania nie było możliwości negocjacji, bo to była promocja pod nazwą „Powrót franka” ( k.165) a pozwany nie udowodnił, że negocjacje co do postanowień umowy dotyczących mechanizmu indeksacji miały miejsce. Okoliczność, że Bank dopuszczał możliwość zmiany postanowień zawartych we wzorcu umownym, nie oznacza, że postanowienia dotyczące przeliczeń kursowych zostały indywidualnie uzgodnione. Kredyt w PLN indeksowany kursem CHF stanowił jeden z wariantów kredytu oferowanego przez pozwanego. Wybór tego kredytu nie oznacza, że doszło do indywidualnego uzgodnienia postanowień dotyczących indeksacji. Zeznania powodów nie budzą wątpliwości co do ich wiarygodności, a zapis z par. 9 ust. 2 umowy ( k.31v) potwierdza, iż umowa została zawarta w ramach promocji „Powrót franka”.

Korekty wymagają rozważania prawne sądu I instancji, w części, w której sąd ten przyjął, że zawarta przez strony umowa jest nieważna z uwagi na sprzeczność jej treści z art. 353¹ k.c. i art. 69 Prawa bankowego, na podstawie art. 58 par. 1 k.c. W sytuacji kolizji art. 58 par.1 k.c. i art. 385¹ k.c. należy dać pierwszeństwo drugiemu z rzeczonych przepisów traktując go jako lex specialis w zakresie ochrony konsumenckiej, względem ogólnych regulacji kodeksowych. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 28.04.2022r., sygn. III CZP 40/22, sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385¹par. 1 k.c.

Ustalenia i rozważania prawne sądu I instancji co do tego, że w umowie zawarto postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania powodów oraz ustalenia wysokości rat kredytu, bez wskazania obiektywnych i weryfikowalnych kryteriów oznaczenia tego kursu są prawidłowe. Postanowienia te (zawarte w par. 1 ust.3, par. 7ust.1, par. 7 ust.5, par. 10 ust. 5par. 12 ust. 6 umowy z 24 sierpnia 2009r. oraz par. 26 ust. 2 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych dla osób fizycznych w ramach m. hipotecznych), są abuzywne w rozumieniu art. 385^{(

1)} par. 1 k.c. Brak przejrzystości warunków umownych odnoszących się do indeksacji, obciążenie konsumenta ryzykiem nieproporcjonalnym do otrzymanej kwoty kredytu oraz korzyści wynikających z obniżonego oprocentowania, gdyż konsument musi długoterminowo ponieść koszt zmiany kursu waluty, sprawia, że nie można przyjąć, iż przedsiębiorca, postępując w sposób przejrzysty z konsumentem, mógł racjonalnie oczekiwać, iż konsument ten przyjąłby takie warunki w drodze indywidualnych negocjacji.

Sąd Apelacyjny przyjmuje, że na skutek eliminacji postanowień uznanych za niedozwolone, umowa kredytu jest nieważna (bezskuteczna) ex lege i nie wiąże stron ze skutkiem ex tunc, ( art. 385¹par. 1 k.c.).

Prawidłowe jest ustalenie sądu I instancji, że zarówno indeksacja jak i odesłanie do tabel kursowych stanowią główny przedmiot umowy, oraz że postanowienia te nie zostały sformułowane jednoznacznie, gdyż Bank nie wskazał zasad ustalania kursów oraz nie udzielił powodom rzetelnej informacji o ryzyku kursowym przy jednoczesnym wykreowaniu takiego ryzyka w umowie kredytu.

Sąd Apelacyjny przyjmuje, że informacje udzielone powodom przez Bank o skali ryzyka walutowego ( kursowego) nie pozwalały im na podjęcie świadomej i rozważnej decyzji co do związania się postanowieniami umowy o kredyt w PLN indeksowany kursem CHF, a w związku z powyższym dopuszczalne jest badanie abuzywności klauzuli ryzyka kursowego.

Zapis zawarty w par. 10 ust.7 umowy kredytu oraz oświadczenia powodów zawarte w par. 28 ust. 2 umowy kredytu z 24.08.2009r. ( k.34v) świadczą o formalnym poinformowaniu ich o ryzyku kursowym, bez przedstawienia wyczerpujących i rzetelnych informacji o skali tego ryzyka a zatem w sposób nie spełniający wymogów z art. 4 ust. 2 dyrektywy nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich, zgodnie z którym warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem. Z oświadczeń tych wynika, że kredytobiorcy wiedzą, że z kredytem indeksowanym CHF związane jest ryzyko kursowe a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu i wysokość rat kredytu. Jednocześnie powodowie zeznali, że doradca przedstawił im symulację rat kredytu w PLN i CHF i rata w PLN była dużo wyższa a gdy zapytali o ryzyko kursowe powiedziano im, że wahania waluty się uspokoją. Umowa zawarta była w ramach promocji „Powrót franka”, produkt przedstawiano jako korzystny i zapewniano, że kurs franka wraca do normy ( k.165-166 i 167).

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma podstaw by takim zeznaniom powodów odmówić wiarygodności. Bezsporne jest, że umowa zawarta została w ramach promocji „Powrót fanka”, wynika to wprost z par. 9 ust. 2 umowy. Pozwany nie przedstawił dowodów, podważających te zeznania a w szczególności nie dołączył symulacji wysokości rat kapitałowo odsetkowych zakładających wzrost kursu CHF, przedstawionych powodom przed zawarciem umowy. Oświadczenie powodów zawarte w punkcie IX wniosku kredytowego (k.134) jest oświadczeniem standardowym stanowiącym część owego wniosku opracowanego przez pozwanego jako wzorzec dla klientów ubiegających się o kredyt indeksowany kursem waluty obcej. Nie wynika z niego, że przedstawiono powodom historyczne notowania kursu CHF ani jak duży wzrost raty kapitałowo – odsetkowej zakładał bank w symulacji uwzględniającej niekorzystną zmianę kursu.

Rację ma sąd I instancji, że pozwany nie udowodnił, iż poinformował powodów o skali ryzyka kursowego, jakie przyjmują na siebie podpisując umowę o kredyt indeksowany kursem CHF a zwłaszcza o tym, że ryzyko to jest nieograniczone. Nie ulega wątpliwości, że powodowie poinformowani zostali przez Bank o tym, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost comiesięcznych rat spłaty kredytu. Taka informacja nie może być jednak uznana za wystarczającą do podjęcia przez kredytobiorców świadomej decyzji o wyborze kredytu w PLN indeksowanego do CHF.

Z uwagi na długi okres kredytowania (360 miesięcy), Bank powinien wyraźnie wskazać powodom niebezpieczeństwa wiążące się z oferowanym kredytem, tak by mieli pełne rozeznanie co do jego skutków ekonomicznych. Bank nie może uwolnić się od odpowiedzialności odwołaniem do samych tylko formalnych ram swych obowiązków i do treści rekomendacji S. Powodom, jako konsumentom, do podjęcia rozsądnej decyzji potrzebna była wiedza o sposobie kształtowania się kursów CHF w szerokim horyzoncie czasowym, z uwzględnieniem historycznych danych i wypływających z nich prawidłowości oraz o znaczeniu tych okoliczności dla całościowej kwoty ostatecznego zobowiązania. Ogólne informacje o wzroście kosztów kredytu przy wahaniach kursowych nie są wystarczające Do kwestii minimum informacji o ryzyku kursowym, jakie powinien otrzymać konsument przed zawarciem umowy kredytu, w której wartość świadczeń uzależniona jest od kursu waluty obcej Trybunał Sprawiedliwości UE odniósł się między innymi w wyroku z 20.09.2017r. R.P. Andriciuc i in. Przeciwko Banca Romaneasca SA , w którym stwierdził, że konsumentowi przed zawarciem umowy powinno być wyjaśnione co najmniej jak na wysokość jego zobowiązań wpłynie silna deprecjacja waluty krajowej w stosunku do waluty obcej. Informacje przekazane konsumentowi przez bank powinny umożliwić konsumentowi nie tylko zrozumienie, że zmiana kursu waluty rozliczeniowej może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz muszą również pozwolić zrozumieć rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest konsument w trakcie obowiązywania umowy. W tym celu konieczne jest przedstawienie konsumentowi symulacji wysokości rat kredytu i salda jego zadłużenia w przypadku istotnej i niekorzystnej dla niego zmiany kursu waluty obcej wykorzystywanej jako miernik wartości. Pozwany nie twierdzi i nie udowodnił, że takie symulacje powodom przedstawił. Wobec powyższego brak jest podstaw do odmówienia wiarygodności zeznaniom powodów, że zawierając umowę nie wiedzieli, iż są zagrożeni dużym wzrostem kursu CHF, oraz że kredyt ten określono jako najbardziej korzystny z uwagi na najniższe oprocentowanie.

Powodowie jako kredytobiorcy nie dysponowali odpowiednimi informacjami, których powinien udzielić im pozwany tak, aby mogli podjąć świadomą i rozważną decyzję o zawarciu umowy kredytu. O posiadaniu przez nich takich informacji nie świadczy fakt, iż przed zawarciem spornej umowy mieli już kredyt indeksowany kursem CHF. Jak zeznał powód, środki z poprzedniego kredytu zostały im wypłacone w 2007r. (k.167), zatem mieli orientację co do kursów CHF z ostatnich 2 lat, jednak pozwany bank promował kredyty indeksowane CHF a doradca kredytowy twierdził, że kurs franka wraca do normy. Na tej podstawie powodowie przekonani byli, że kurs CHF ustabilizuje się. Posiadana przez nich wiedza nie wskazywała na rzeczywisty zakres ryzyka kursowego i nie była wystarczająca do weryfikacji twierdzeń doradcy odnośnie nieznacznego ryzyka potencjalnego wzrostu kursu CHF po zawarciu umowy o kredyt.

Umowa kredytu indeksowanego kursem CHF zawarta 24.08.2009r. była dla powodów niekorzystna od samego początku. Nie ulega wątpliwości, że obiektywnie możliwe do osiągnięcia przez nich korzyści z przedmiotowej umowy, wynikające z oprocentowania kredytu z zastosowaniem stawki bazowej LIBOR3M nie równoważyły w sposób dostateczny ryzyka kursowego związanego z umową w całym okresie jej obowiązywania, oraz że bank nie zaproponował powodom innego zabezpieczenia przed ryzykiem walutowym.

Nielojalność banku wobec powodów jako konsumentów wyrażająca się w proponowaniu im produktu związanego z istotnym ryzykiem walutowym i jednocześnie zaniechaniu rzetelnego poinformowania o tym, jak kosztowne mogą być dla niech skutki związania się takim kredytem w dalszej perspektywie, stanowi o naruszeniu dobrych obyczajów i rażąco narusza interesy powodów, przy czym owo rażące naruszenie interesów powodów wyraża się w tym, że nie byli w stanie ocenić ryzyka, z jakim wiązało się zawarcie umowy kredytu. Twierdzenie pozwanego, że zawierając sporną umowę z powodami nie naruszył zasad współżycia społecznego nie znajduje oparcia w materiale dowodowym.

Narzucenie powodom zarabiającym w walucie krajowej niczym nieograniczonego ryzyka walutowego, w przypadku kredytu hipotecznego zaciąganego na wiele lat i opiewającego na wysoką sumę, naraziło ich na znaczny wzrost zadłużenia, podrożyło koszty kredytowania w stopniu, którego nie byli świadomi w dacie zawierania umowy, a nawet może spowodować taki wzrost zadłużenia, któremu nie podołają, i tym samym rażąco narusza interes powodów.

W wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. (C- 776/19, pkt 100-103) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjął, że w świetle wiedzy i większych środków, jakimi dysponuje przedsiębiorca w celu antycypowania ryzyka kursowego, które może urzeczywistnić się w dowolnym momencie w trakcie obowiązywania umowy, a także nieobjętego górnym pułapem ryzyka wahań kursów wymiany walut, jakim obciążają konsumenta warunki umowne, należy stwierdzić, że takie warunki mogą prowadzić do znaczącej nierównowagi wynikających z danej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Trybunał uznał że warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową, a waluta krajowa jest walutą spłaty, i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku do konsumenta, iż ten konsument zaakceptowałby, w następstwie indywidualnych negocjacji, nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków Przerzucenie na konsumenta nieograniczonego ryzyka zmiany kursu waluty, zaburza równowagę kontraktową. Takie zaburzenie równowagi kontraktowej ma miejsce w niniejszej sprawie.

Postanowienia abuzywne są od początku, z mocy samego prawa dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorcy, chyba że następczo udzieli on świadomej i wolnej zgody na te klauzule i w ten sposób przywróci im skuteczność z mocą wsteczną (zob. uchwałę składu 7 sędziów SN - zasada prawna z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz. 56). Powodowie takiej zgody nie udzielili, domagając się uznania umowy za nieważną. Składając zeznania oświadczyli, że zdają sobie sprawę z konsekwencji nieważności umowy, wiedzą o roszczeniach z jakimi może przeciwko nim wystąpić Bank i godzą się na te skutki (k.166-167).

Zawierając aneksy do spornej umowy w tym aneks z 14.03.2012r. ( k.37-38) powodowie nie sanowali zawartych w niej postanowień abuzywnych. Okoliczność, że mogą spłacać zaciągnięte kredyty bezpośrednio w CHF nie prowadzi do usunięcia pierwotnej wadliwości umowy.

Wyeliminowanie ryzyka kursowego wynikającego z par. 1 ust.3, par. 7 ust. 1 i par. 10 ust. 5 umowy, oznacza że utrzymanie umowy w mocy nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością. Nie może zostać uznany za ważny kontrakt, w którym nie osiągnięto konsensusu co do elementów przedmiotowo istotnych umowy. Nie ulega wątpliwości Sądu Apelacyjnego, że postanowienia dotyczące ryzyka kursowego i klauzul przeliczeniowych odnoszą się do głównego przedmiotu umowy. Nie ma przepisu, który nadawałby się do uzupełnienia luki powstałej wskutek eliminacji abuzywnego postanowienia wprowadzającego do umowy ryzyko kursowe. Mogłyby one być co najwyżej hipotetycznie rozważane w sprawach, w których ryzyko kursowe nie byłoby abuzywne per se, a jedynie postanowienia wyznaczające sposób ustalania kursu waluty związane z mechanizmem indeksacji, okazałyby się niedozwolone. Odwołanie się do art. 358 k.c. nie usuwałoby z umowy postanowień abuzywnych, te bowiem nie odnoszą się wyłącznie do zasad ustalania przez bank kursu CHF i zagadnienia spreadu, lecz do kwestii zasadniczej – ryzyka walutowego wiążącego się z samym faktem związania konsumenta kredytem walutowym. Takiego ryzyka w oczywisty sposób nie niweluje art. 358 § 2 k.c., który nie został przez ustawodawcę przewidziany jako przepis mogący zastąpić bezskuteczne postanowienia umów zawieranych przez profesjonalistów z konsumentami, lecz dotyczy samej możliwości wykonania ważnie zawartej umowy przez spełnienie świadczenia w walucie polskiej. Także w orzecznictwie wskazuje się na brak możliwości zastąpienia klauzul abuzywnych postanowieniami dotyczącymi kredytu indeksowanego do średniego kursu CHF w Narodowym Banku Polskim z uwagi na brak normy prawnej pozwalającej na taką operację, a nadto nieobjęcie takiego rozwiązania zgodnym zamiarem stron umowy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18). Dlatego zarzut naruszenia art. 358 § 2 k.c. nie jest zasadny.

Z tych samych względów nie jest możliwe zastosowanie w sprawie w miejsce postanowień abuzywnych m.in. art. 24 i 32 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim (tekst jednolity: Dz.U. z 2020 roku, poz. 2027), jako mających charakter ogólny, których ratio legis nie jest zastępowanie luk w umowie wywołanych wyeliminowaniem z niej postanowień niedozwolonych. Przepisem uzupełniającym lukę nie jest także art. 41 ustawy z dnia 22 sierpnia 1936 roku Prawo wekslowe (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 roku, poz. 160) z racji na zawężenie jego stosowania do zobowiązań wekslowych.

Tzw. Ustawa antyspreadowa nie może stanowić podstawy do uzupełnienia w umowie luk powstałych na skutek eliminacji klauzul niedozwolonych albowiem ustawodawca nie przewidział w jej treści możliwości sanowania postanowień niedozwolonych a jedynie nałożył na Banki obowiązek wprowadzenia stosownych zmian do umów już zawartych, ze skutkiem ex nunc.

W punkcie 3 sentencji wyroku z dnia 3 października 2019 roku (C-260/18, Dziubak) Trybunał Sprawiedliwości dokonał negatywnej oceny możliwości (zgodności z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/16) podstawienia w miejsce niewiążących konsumenta postanowień umownych rozwiązań opartych na ogólnych normach odzwierciedlonych w przepisach art. 56 k.c., 65 k.c., 353¹ k.c., 354 k.c. (pkt. 8 - 11 oraz pkt. 59, 60, 61 i 62 wyroku), zatem zarzut naruszenia w/w przepisów nie zasługuje na uwzględnienie.

Unormowania zawarte w art. 385 ^1-385³ k.c. mają charakter szczególny w stosunku do tych przepisów, które mają ogólne zastosowanie do kształtowania przez kontrahentów treści umowy (np. art. 58, 353¹ czy 388 k.c.). Stanowią implementację w polskim prawie postanowień dyrektywy nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich, co rodzi określone konsekwencje dla ich wykładni. Przede wszystkim musi ona prowadzić do takich rezultatów, które pozwolą urzeczywistnić cele dyrektywy.

Klauzula ryzyka walutowego (walutowa) oraz klauzula kursowa (spreadowa) stanowią elementy składające się na całościowy mechanizm indeksacyjny (klauzulę waloryzacyjną). W rezultacie, ze względu na ich ścisłe powiązanie nie jest dopuszczalne uznanie, że brak abuzywności jednej z tych klauzul skutkuje brakiem abuzywności całego mechanizmu indeksacyjnego; innymi słowy, wystarczy, że jedna z tych klauzul jest uznana za abuzywną, aby cały mechanizm indeksacji został uznany za niedozwoloną klauzulę umowną. W niniejszej sprawie niedozwolony jest cały mechanizm indeksacyjny.

Zarzut naruszenia art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c. nie jest zasadny. Sąd Apelacyjny podziela stanowisko sądu I instancji.

Wobec nieważności umowy kredytowej powodom przysługuje roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu tej umowy, zgodnie z art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c. Roszczenie to jest niezależne od tego, czy i w jakim zakresie powodowie są dłużnikami banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (tak Sąd Najwyższy w uchwale z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021/6/20 oraz w uchwale składu 7 sędziów, mającej moc zasady prawnej, z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Spełnione przez kredytobiorcę nienależnie na podstawie postanowienia abuzywnego świadczenie podlega zwrotowi choćby kredytobiorca był równolegle dłużnikiem banku (wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC – zb. dod. 2021/B/20).

Jeżeli umowa kredytu jest nieważna, płatności kredytobiorcy ukierunkowane na umorzenie umownego zobowiązania kredytowego (jak się okazało – nieważnego) nie prowadzą do umorzenia jego zobowiązania do zwrotu otrzymanej kwoty kredytu jako świadczenia nienależnego, gdyż sprzeciwia się temu zarówno brak woli umorzenia zobowiązania z tytułu nienależnego świadczenia, jak i brak podstaw po stronie banku, aby inaczej rozumieć działanie świadczącego. Argumentu na rzecz tezy przeciwnej nie dostarcza też art. 411 pkt 4 k.c., gdyż również w tym przepisie chodzi tylko o świadczenie ukierunkowane na zaspokojenie oznaczonej, istniejącej, lecz jeszcze niewymagalnej wierzytelności (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów, mającej moc zasady prawnej, z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Spełnienie przez kredytobiorcę świadczenia bez zastrzeżenia zwrotu nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia gdyż nastąpiło w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

Pozwany nie wykazał, że uzyskane od powodów kwoty zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, a więc w sposób konsumpcyjny bez uzyskania w zamian jakichkolwiek korzyści.

Zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. jest chybiony. Sąd Apelacyjny podziela w tym zakresie rozważania prawne sądu I instancji i odwołuje się do nich, nie znajdując potrzeby ponownego ich przytaczania.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 5 k.c. Przepis ten ma charakter wyjątkowy, przy czym istnieje domniemanie, że osoba uprawniona korzysta z przysługującego jej prawa podmiotowego w sposób legalny, tj. zasługujący na ochronę prawną. Kwestionujący takie uprawnienie obowiązany jest wykazać racjonalne przesłanki swojej kontestacji, a tak się w niniejszej sprawie nie stało. Poza tym pozwany, wprowadzając do umowy postanowienia abuzywne naruszył zasady współżycia społecznego, same przepisy o nieuczciwych postanowieniach umownych odwołują się do zasad współżycia społecznego (sprzeczność z dobrymi obyczajami). Byłoby aksjologicznie niedopuszczalne, aby konsument z powołaniem się na zasady współżycia społecznego został pozbawiony możliwości kwestionowania postanowień, które ze względu na te same zasady są właśnie uznane za nieuczciwe. W takiej sytuacji okazywałoby się bowiem, że te same zasady współżycia społecznego przemawiają zarówno za ochroną konsumenta, jak i przeciw niej.

Stwierdzenie nieważności umowy mieści się w zakresie sankcji, jakie dyrektywa 93/13 przewiduje w związku z wykorzystywaniem przez przedsiębiorcę nieuczciwych postanowień umownych. Zaakcentować należy, że zagwarantowana konsumentom przez przepisy tej dyrektywy ochrona ukierunkowana jest m.in. na osiągnięcie skutku prewencyjnego, o czym mowa w jej art. 7, tj. zniechęcenia przedsiębiorców do wykorzystywania w zawieranych umowach nieuczciwych postanowień umownych. W wyroku z dnia 26 marca 2019 r. (w sprawach C-70/17 i C-179/17, Abanca Corporación Bancaria SA i Bankia SA, pkt 54) TSUE wykluczył, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia apelacji i z mocy art. 385 k.p.c. oddalił ją.

O kosztach procesu za II instancję Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu wyrażoną w art. 98 par. 1 i 3 k.p.c. obciążając nimi pozwanego.

SSA Ewa Kaniok

Dodano: 30 sierpnia 2022, Opublikował(a): Małgorzata Szmit
Podmiot udostępniający informację: Sąd Apelacyjny w Warszawie
Osoba, która wytworzyła informację: Ewa Kaniok
Data wytworzenia informacji: 22 czerwca 2022