Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 sierpnia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Stryczyńska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 30 sierpnia 2024 r. w W.

sprawy I. W.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o odsetki

na skutek apelacji I. W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 26 stycznia 2024 r. sygn. akt XIII 1U 639/22

oddala apelację.

Ewa Stryczyńska

Sygn. akt III AUa 883/24

UZASADNIENIE

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. decyzją z 16 sierpnia 2022 r., nr (...), odmówił wypłacenia na rzecz ubezpieczonego I. W. odsetek za okres od 1 października 2017 r. do 3 sierpnia 2022 r. od należności ustalonej w decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury z 26 lipca 2022 r. Organ emerytalny wskazał, że realizując prawomocny wyrok, decyzją z 26 lipca 2022 r. ponownie ustalono wysokość emerytury policyjnej odwołującego się. Świadczenie przeliczono z uwzględnieniem wszystkich przysługujących waloryzacji. Wyrównanie emerytury za okres od 1 października 2017 r. do 31 sierpnia 2022 r. zostało przekazane na konto bankowe odwołującego 3 sierpnia 2022 r.

I. W. złożył odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. z 16 sierpnia 2022 r. Wniósł on o przyznanie mu ustawowych odsetek w kwocie 45144 zł., odszkodowania łącznie w kwocie 187 822 zł. i zadośćuczynienia w kwocie 50 000 zł.

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Zarządzeniem z 27 grudnia 2023 r. roszczenia odwołującego o zasądzenie odszkodowania w kwocie 187 822 zł i zadośćuczynienia w kwocie 50 000 zł zostały wyłączone do odrębnego rozpoznania.

Wyrokiem z 26 stycznia 2024 r. Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie I. W. od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. z 16 sierpnia 2022 r. nr (...) odmawiającej wypłaty odsetek.

Podstawą powyższego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne:

Instytut Pamięci Narodowej wystawił Informację o przebiegu służby nr (...), w której stwierdził, że na podstawie posiadanych akt osobowych ustalono, iż I. W. w okresie od 1 września 1988 r. do 31 lipca 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biuro Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708 ze zm., zwanej „ustawą zaopatrzeniową”). Decyzją z 27 czerwca 2017 r., nr (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na podstawie art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej oraz na podstawie otrzymanej z (...) informacji nr (...), ponownie ustalił wysokość świadczenia emerytalnego I. W., określając je od 1 października 2017 r. na kwotę 2 069,02 zł. (bezsporne)

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 19 lipca 2021 r. (sygn. akt XIII 1U 3548/18), zmienił zaskarżoną decyzję Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. z 27 czerwca 2017 r., i przyznał odwołującemu prawo do emerytury policyjnej w wysokości ustalonej przed 1 października 2017 r.. Wyrokiem z 28 czerwca 2022 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie (w sprawie o sygn. akt III AUa 1408/21) oddalił apelację Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. od w/w wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie (dowód: wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie i wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – k. 245 i 299 akt Sądu Okręgowego w Warszawie o sygn. XIII 1U 3548/18)

Odpis wyroku Sądu Apelacyjnego, wydanego na posiedzeniu niejawnym 28 czerwca 2022 r. (którym oddalono apelację organu emerytalnego od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie) został prawidłowo doręczony pozwanemu organowi wraz z uzasadnieniem 6 lipca 2022 r (dowód: elektroniczne potwierdzenie odbioru – k. 323 akt SO w Warszawie).

I. W. 5 lipca 2022 r. złożył wniosek o uzupełnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie przez stwierdzenie odpowiedzialności pozwanego organu za nieprawidłowe ustalenie okoliczności prawnych i faktycznych skutkujące wydaniem wadliwej decyzji i niewypłaceniem przysługujących mu świadczeń w należnej wysokości w terminie, począwszy od 6 października 2017 r. oraz zobowiązanie do wypłacenia ustawowych odsetek od zaległego świadczenia i odszkodowania.

Postanowieniem z 13 lipca 2022 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił wiosek odwołującego o uzupełnienie wyroku.

Realizując prawomocny wyrok Sądu Okręgowego z 19 lipca 2021 r., decyzją z 26 lipca 2022 r. organ ponownie ustalił wysokość emerytury odwołującego się. W wymienionej decyzji świadczenie emerytalne przeliczono z uwzględnieniem wszystkich przysługujących waloryzacji oraz ustalono wyrównanie za okres od 1 października 2017 r. do 31 sierpnia 2022 r. w kwocie 282591,23 zł. brutto. Kwota netto wyrównania została przekazana na konto odwołującego 3 sierpnia 2022 r. Decyzją z 16 sierpnia 2022 r. pozwany odmówił odwołującemu wypłaty odsetek za okres od 1 października 2017 r. do 3 sierpnia 2022 r. od należności ustalonej w decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury z 26 lipca 2022 r. (dowód: decyzja z 16 sierpnia 2022 r., decyzja z 26 lipca 2022 r. - w aktach organu rentowego).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, w aktach emerytalnych oraz w aktach Sądu Okręgowego w Warszawie o sygn. XIII 1U 3548/18. Dokumenty te nie zostały zakwestionowane przez żadną ze stron, a Sąd nie znalazł podstaw by czynić to z urzędu. Zauważyć należy, że ustalone powyżej okoliczności faktyczne w istocie nie były sporne, strony różniły się jedynie w ocenie prawnej zaistniałych i niespornych zdarzeń.

Wobec braku wniosku stron o przeprowadzenie rozprawy oraz mając na względzie zgromadzony materiał dowodowy i stanowiska stron, Sąd na podstawie art. 148 ¹ k.p.c. rozpoznał niniejszą sprawę na posiedzeniu niejawnym.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne i wskazał, że stosownie do art. 49a ustawy zaopatrzeniowej, jeżeli organ emerytalny nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia w terminach określonych w ustawie, jest zobowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia na zasadach określonych w art. 85 ust. 1, 1a i 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przepis art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że jeżeli organ rentowy – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności.

Opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia może nastąpić albo wskutek dokonania przez organ rentowy błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, albo z powodu błędu w ustaleniach faktycznych, będącego następstwem naruszenia przepisów postępowania. W tym pierwszym przypadku mamy do czynienia z wydaniem przez organ rentowy decyzji niezgodnej z prawem, choć na podstawie prawidłowo i kompletnie zebranego materiału dowodowego i po ustaleniu niezbędnych okoliczności faktycznych możliwe było wydanie decyzji odpowiadającej prawu. Opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia jest wówczas następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można mu było zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa. Inaczej mówiąc, jeżeli organ rentowy dokonał nieprawidłowej wykładni lub błędnego zastosowania prawa, to ubezpieczonemu należą się odsetki od kwoty świadczenia przyznanego wyrokiem sądu liczone od upływu terminu, w którym organ rentowy powinien był wydać prawidłową decyzję uwzględniającą wniosek. Natomiast w przypadku błędu w ustaleniach faktycznych chodzi o wyjaśnienie okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w rozumieniu art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W ramach błędu w ustaleniach faktycznych istotne jest stwierdzenie, czy dokonano czynności mającej na celu ustalenie stanu faktycznego, czyli przeprowadzono dowody i ich ocenę. W sytuacji, w której przyznanie prawa do świadczenia następuje na skutek ustaleń faktycznych sądu, dla stwierdzenia, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie, konieczne jest wykazanie, że w przepisanym terminie nie dysponował materiałem umożliwiającym przyznanie świadczenia. Ocena ta musi być dokonana przy uwzględnieniu okoliczności, czy organ rentowy – w ramach swoich kompetencji i nałożonych obowiązków – poczynił wszystkie możliwe ustalenia faktyczne i wyjaśnił wszystkie okoliczności konieczne do wydania decyzji. Jeżeli bowiem zmiana decyzji w postępowaniu odwoławczym była uzasadniona ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu z uwagi na obowiązujące w postępowaniu przed tym organem ograniczenia dowodowe, to nie będzie podstaw do uznania, że opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność.

Należy mieć na względzie, że w postępowaniu przed organem rentowym dowodem jest tylko to, co prawo za dowód uznaje i jako dowód dopuszcza. Takie ograniczenia nie występują natomiast w procedurze cywilnej, w której okoliczności sporne mogą być wykazywane wszelkimi dowodami. W kontekście prawa do odsetek istotne jest więc stwierdzenie, czy organ rentowy w ramach udzielonych mu kompetencji i nałożonych obowiązków w konkretnym przypadku podjął określone działania zmierzające do ustalenia prawa i wyjaśnienia związanych z tym okoliczności faktycznych (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 1 grudnia 2020 r., sygn. III UK 518/19).

Sąd Okręgowy wskazał, że organ rentowy nie ma obowiązku wypłaty odsetek od świadczenia rentowego przyznanego w terminie 30 dni od wpływu prawomocnego wyroku sądu zmieniającego uprzednią decyzję tego organu odmawiającą prawa do świadczenia, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu odwoławczym uzasadnione było ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu z uwagi na ograniczenia dowodowe obowiązujące w postępowaniu przed tym organem (wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2009 r., I UK 345/08).

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy stwierdził, że istotą niniejszej sprawy było ustalenie, czy w świetle zgromadzonych i przeprowadzonych dowodów oraz w oparciu o przepisy ustawy zaopatrzeniowej, można przyjąć, że Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w W. wydając decyzję z 27 czerwca 2017 r. (nr (...)) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej odwołującego się, dopuścił się błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania przepisów ustawy zaopatrzeniowej, lub też nie wyjaśnił niezbędnych okoliczności faktycznych do wydania tej decyzji.

Stosownie do art. 15c ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, w brzmieniu ustalonym przepisami ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016, poz. 2270) w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 1) 0% podstawy wymiaru – za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b; 2) 2.6 % podstawy wymiaru – za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4. Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie zaś z art. 15c ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej w celu ustalenia emerytury, zgodnie z ust. 1-3, organ emerytalny występuje do Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z wnioskiem o sporządzenie informacji, o której mowa w art. 13a ust. 1 ustawy. Po otrzymaniu takiego wniosku Instytutu Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu sporządza na podstawie posiadanych akt osobowych i w terminie 4 miesięcy od dnia otrzymania wniosku, przekazuje organowi emerytalnemu informację o przebiegu służby wskazanych funkcjonariuszy na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Zgodnie z art. 13a ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej, informacja o przebiegu służby zawiera: dane osobowe funkcjonariuszy, wskazanie okresów służby na rzecz totalitarnego państwa, o których mowa w art. 13b; informację, czy z dokumentów zgromadzonych w archiwach IPN wynika, że funkcjonariusz w tym okresie, bez wiedzy przełożonych, podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległego Państwa Polskiego. Do informacji tej nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 15c ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej).

Zgodnie z art. 15c ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej, przepisów art. 15 ust. 1-3 nie stosuje się, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach, udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz Państwa Polskiego. W takich przypadkach środkiem dowodowym może być zarówno informacja, o której mowa w art. 13a ust. 1, jak i inne dowody, w szczególności wyrok skazujący, choćby nieprawomocny, za działalność polegającą na podjęciu, bez wiedzy przełożonych, czynnej współpracy z osobami lub organizacjami działającymi na rzecz niepodległości Państwa Polskiego w okresie służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b (art. 15c ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej).

Z powyższych regulacji wynika, że od 1 stycznia 2017 r. (data wejścia w życie ustawy z 16 grudnia 2016 r.) organ emerytalny, w przypadku funkcjonariuszy, którzy pełnili służbę od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach, wymienionych w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej i pozostawali w służbie przed 2 stycznia 1999 r., obowiązany był do wystąpienia z wnioskiem do Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu o sporządzenie informacji o przebiegu służby funkcjonariusza, której treść reguluje art. 13a ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej. Z przewidzianego przez ustawodawcę wyłączenia zastosowania do informacji IPN przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 13a ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej) należy wyprowadzić wniosek, że organ emerytalny ponownie ustalając wysokość emerytury odwołującego się nie mógł oprzeć się na innym dowodzie, aniżeli na wydanej przez IPN informacji o przebiegu służby (poza sytuacją uregulowaną w art. 15c ust. 5 i 6 ustawy zaopatrzeniowej). Treść informacji o przebiegu służby była zatem wiążąca dla organu emerytalnego i stanowiła wyłączną podstawę do wydania decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury funkcjonariusza.

Należy również podkreślić, że jeszcze przed wejściem w życie przepisów ustawy z 16 grudnia 2016 r., w orzecznictwie sądowym ugruntowany był pogląd, że o ile informacja IPN była wiążąca dla organu emerytalno-rentowego, o tyle nie jest wiążąca dla sądu. W postanowieniu z 9 grudnia 2011 r., sygn. II UZP 10/11 (OSNP 2012/23-24/298), Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa).

W konsekwencji powyższego stwierdzić należy, że na gruncie przepisów art. 15c ust. 4 w zw. z art. 13a ustawy zaopatrzeniowej, organ emerytalny w postępowaniu w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury funkcjonariusza, obowiązany jest jedynie do wystąpienia z wnioskiem do IPN o sporządzenie informacji o przebiegu służby funkcjonariusza i wydania stosownej decyzji w zależności od treści tej informacji, którą jest związany. Jeżeli zaś informacja o przebiegu służby funkcjonariusza zawiera wskazanie okresów jego służby na rzecz totalitarnego państwa, o których mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, organ emerytalny jest zobowiązany wydać decyzję o ponownym ustaleniu wysokości emerytury zgodnie z art. 15c ust. 1-3 tej ustawy, nawet w sytuacji zakwestionowania treści tej informacji.

Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należało, że w rozpatrywanej sprawie nie sposób przyjąć, aby Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji przy wydaniu decyzji z 27 czerwca 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury policyjnej I. W. dopuścił się błędnej wykładni prawa lub nieprawidłowego zastosowania przepisów ustawy zaopatrzeniowej lub też nie wyjaśnił okoliczności faktycznych niezbędnych do jej wydania. Postępowanie dowodowe niezbędne do dokonania oceny służby odwołującego się, pod kątem weryfikacji naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka, zostało przeprowadzone na etapie postępowania sądowego w sprawie, która zakończyła się wydaniem prawomocnego wyroku przez Sąd Okręgowy w Warszawie (sygn. akt XIII 1U 3548/18). Dopiero na etapie postępowania sądowego doszło do oceny przebiegu służby odwołującego się i ustalenia czy podejmował on działania polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków wyznaniowych, łamaniu prawa do wolności słowa i zgromadzeń, gwałceniu prawa do życia, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli. Tego rodzaju kwalifikacji służby odwołującego się nie dokonywał (i nie mógł dokonać) organ emerytalny w toku postępowania poprzedzającego wydanie decyzji z 27 czerwca 2017 r. Była ona bowiem oparta o treść wydanej przez IPN informacji o przebiegu służby odwołującego, która w myśl art. 15c ust. 4 w zw. z art. 13a ustawy zaopatrzeniowej, stanowiła wyłączny dowód, jaki miał obowiązek przeprowadzić organ emerytalny na okoliczność zaistnienia podstaw do zastosowania w odniesieniu do odwołującego się zasad ponownego ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego przewidzianych w art. 15c ust. 1-3 ustawy zaopatrzeniowej.

W niniejszej sprawie nie można również stwierdzić, że Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, wydając decyzję z 27 czerwca 2017 r. błędnie zastosował przepisy ustawy zaopatrzeniowej. Decyzja ta została zmieniona na skutek odmiennej oceny przebiegu służby odwołującego się, pomimo jednoznacznego brzmienia informacji o przebiegu służby, w której wskazano, że I. W. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej. Organem, który na gruncie przepisów ustawy zaopatrzeniowej nie jest związany treścią wydanej przez IPN informacji o przebiegu służby, a tym samym jest uprawniony do oceny tych informacji i faktycznego przebiegu służby funkcjonariusza w oparciu o zaoferowane środki dowodowe (akta osobowe funkcjonariusza, zeznania świadków, przesłuchanie stron), jest sąd rozpoznający odwołanie od decyzji organu emerytalnego, co znajduje potwierdzenie w utrwalonym orzecznictwie.

W tych okolicznościach Sad Okręgowy stwierdził brak podstaw do przyjęcia, że w toku postępowania skutkującego wydaniem decyzji z 27 czerwca 2017 r. doszło do błędnego zastosowania przepisów ustawy zaopatrzeniowej.

W związku z powyższym, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że opóźnienie (w spornym okresie) w wypłacie świadczeń przyznanych odwołującemu się w wyniku realizacji prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 19 lipca 2021 r. (sygn. akt XIII 1U 3548/18) nie nastąpiło wskutek okoliczności, za które organ emerytalny ponosi odpowiedzialność w rozumieniu art. 85 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 49a ustawy zaopatrzeniowej w zw. z art. 118 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Przypomnieć należy, że odpis wyroku Sądu Apelacyjnego, warunkujący wypłatę wyrównania świadczenia, organ emerytalny otrzymał 6 lipca 2022 r. Wynikający z ustawy 30 – dniowy termin na realizację prawomocnego orzeczenia Sądu Okręgowego upływał zatem 5 sierpnia 2022 r. Organ emerytalny 26 lipca 2022 r. wydał decyzję realizującą powyższy wyrok, z uwzględnieniem waloryzacji. Należne wyrównanie za okres od 1 października 2017 r. do 31 sierpnia 2022 r. przekazano odwołującemu się na jego rachunek bankowy 3 sierpnia 2022 r.

W świetle powyższego zaskarżona decyzja organu rentowego była prawidłowa i w żadnym razie nie naruszała wskazanych w odwołaniu przepisów Konstytucji RP.

Wbrew twierdzeniom odwołującego się, organ rentowy wydając zaskarżoną decyzję z 16 sierpnia 2022 r. nie przyjął, że jego służba przed 31 lipca 1990 r. była służbą na rzecz totalitarnego państwa. Zaskarżona decyzja w żadnym razie nie uniemożliwiła odwołującemu się korzystania z jego mienia w okresie od 6 października 2017 r. do 3 sierpnia 2022 r., nie miała wpływu na ciągłość zatrudnienia ubezpieczonego, nie rozstrzygała o ewentualnej szkodzie odwołującego się i obowiązku jej naprawienia. Odwołujący się nie sprecyzował również na czym konkretnie miałoby polegać naruszenie przez zaskarżoną decyzję art. 2 Konstytucji, co uniemożliwia szczegółowe odniesienie się do tego zarzutu. W związku z powyższym Sąd Okręgowy uznając odwołanie za bezzasadne, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł o jego oddaleniu.

Apelację od powyższego wyroku złożył odwołujący się, zaskarżając wyrok w całości zarzucił Sądowi Okręgowemu:

naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. :

l . art. 35 ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej w związku z art. 2 ust. 1 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. 2016 poz. 2270) i art. 11, art. 13a ust. l, art. 33 ust., ust. 4 pkt 2, art. 34 ust. 1 pkt 1 ustawy zaopatrzeniowej oraz art. 180 § 1 i 2, art. 7a § 1, art. 8 § 1, art. 9, art. 10 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 735 ze zm.) i art. 2 Konstytucji RP przez uznanie, że wydanie decyzji obniżającej świadczenie emerytalne bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania i bez wysłuchania ubezpieczonego oraz przy niedostatecznie ustalonym stanie faktycznym nie było niewykonaniem przez organ emerytalny podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych, obowiązków wynikających z ustawy oraz uznanie, że dokument Instytutu Pamięci Narodowej pt. „informacja o przebiegu służby”, w którym nie wskazano żadnych informacji o przebiegu służby odwołującego się, a tym bardziej takich z których wynikałoby pełnienie przez niego służby na rzecz totalitarnego państwa, mógł stanowić podstawę do wydania decyzji obniżającej świadczenie;

2. art. 49a ustawy zaopatrzeniowej w związku z art. 150 ust. 1 ustawy o Policji (Dz.U. z 1990 r. Nr 30 poz. 179 ze zm.) przez uznanie, że organ emerytalny był związany opinią archiwistów Instytutu Pamięci Narodowej i nie mógł ustalić odwołującemu się prawidłowo prawa do świadczenia w toku postępowania przed tym organem, w sytuacji gdy odwołujący się miał zachowaną ciągłość służby w Policji (potwierdzoną zaświadczeniem uprawnionego organu Policji tj. (...)w L.) i prawidłowo przyznane świadczenie prawomocną decyzją z 3 października 2016 r.

naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy tj.

art. 321 § 1 w zw. z art. 386 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego przez nierozpoznanie istoty sprawy na skutek niezbadania merytorycznych zarzutów odwołującego się i podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia.

Powołując się na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz zmianę decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji nr (...) z 16 sierpnia 2022 r. o odmowie wypłaty ustawowych odsetek za opóźnienie wypłaty części policyjnej emerytury lub stwierdzenie nieważności postępowania na podstawie art. 379 pkt 4 k.p.c. wobec tego, że skład Sądu pierwszej instancji był sprzeczny z przepisami prawa, gdyż w składzie sądu brała udział osoba powołana na urząd sędziego w Sądzie Okręgowym w Warszawie na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2018 poz. 3), a wadliwość procesu powoływania prowadzi w tej sprawie do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (vide: uchwała Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 roku (BSA 1-4110-1/20)).

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującego się, jako bezzasadna, podlegała oddaleniu.

W pierwszej kolejności oceny wymaga najdalej idący zarzut wskazujący na nieważność postępowania, który miał polegać na sprzecznym z przepisami prawa składzie sądu, w którym, w ocenie skarżącego, brała udział osoba wadliwie powołana na urząd sędziego, przez co doszło do spełnienia przesłanki, o której mowa w art. 379 pkt 4 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem nieważność postępowania zachodzi m.in., jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy.

W doktrynie nieważność postępowania określana jest jako tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza, gdyż powoduje uchylenie zaskarżonego orzeczenia niezależnie od ewentualnego wpływu na jego treść. Zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie przyjmuje się, że o nieważności postępowania decyduje waga uchybień procesowych, a nie skutki, które wynikają lub mogą z nich wynikać (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 18 grudnia 2003 r., sygn. akt I PK 117/03, Wokanda 2004, nr 9, s. 30). W razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (art. 386 § 2 k.p.c.).

Odnosząc się do podnoszonej przez skarżącego okoliczności jako podstawy zarzutu nieważności postępowania, dotyczącej udziału w rozpoznaniu sprawy sędziego powołanego na urząd sędziego Sądu Okręgowego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 3), wskazać należy, że w orzecznictwie stanowisko wobec tego zagadnienia nie jest jednolite. Zgodnie z jednym z poglądów prezentowanym w orzecznictwie, nie ma podstaw do przyjęcia, że sam fakt powołania sędziego sądu powszechnego na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa funkcjonującej na podstawie ww. ustawy jest okolicznością, która samodzielnie uzasadnia przyjęcie, że postępowanie prowadzone z udziałem takiego sędziego jest dotknięte nieważnością. Konieczne pozostaje przywołanie konkretnych okoliczności odnoszących się do sędziego biorącego udział w orzekaniu w sprawie, które wskazują na nieprzestrzeganie przez nich obiektywnie wyznaczonego standardu sędziego bezstronnego i niezawisłego, czego skarżący nie uczynił (zob. uchwałę SN z 5 kwietnia 2022 r., III PZP 1/22, OSNP 2022, Nr 10, poz. 95, oraz postanowienia SN: z 28 kwietnia 2021 r., IV CZ 5/21; z 29 marca 2022 r., I CSK 7016/22; z 20 października 2022 r., I CSK 4589/22; z 29 marca 2023 r., I CSK 7016/22). Powołując się w apelacji na zarzut niewłaściwej obsady Sądu, skarżący nie wykazał zaistnienia w odniesieniu do sędziego, którego zarzut dotyczy, obiektywnej przeszkody w bezstronnym rozpoznaniu sprawy.

Mając to na uwadze, w ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy, orzekający w niniejszej sprawie w pierwszej instancji, nie dopuścił się uchybień, które skutkowałyby wystąpieniem nieważności postępowania.

Za bezzasadny należy uznać także zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. powołany w związku z art. 321 § 1 k.p.c. nierozpoznania istoty sprawy na skutek niezbadania merytorycznych zarzutów odwołującego się.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pojęcie istoty sprawy odnosi się do aspektu materialnego sprawy, a nierozpoznanie istoty zachodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (zob. postanowienia SN z 9 listopada 2012 r. IV CZ 156/12; z 26 listopada 2012 r., CZ 147/12; z 16 listopada 2012 r. III CZ 83/12; z 6 lutego 2018 r., IV CZ 1/18; z 30 września 2020 r., IV CZ 53/20, postanowienie Sądu Najwyższego z 1 marca 2023 r., III CZ 285/22). O sytuacji takiej można mówić, jeżeli sąd rozstrzygnął o żądaniu powoda na innej podstawie faktycznej i prawnej niż zgłoszona w pozwie, nie rozważył wszystkich zarzutów dotyczących kwestii faktycznych czy prawnych rzutujących na zasadność roszczenia będącego przedmiotem sprawy. Innymi słowy, nierozpoznanie istoty sprawy polega na zaniechaniu zbadania materialnoprawnej podstawy żądania pozwu (odwołania), tj. niewyjaśnieniu i pozostawieniu poza oceną okoliczności faktycznych, stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą roszczenia. Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi również w sytuacji, w której sąd pierwszej instancji dokonał oceny prawnej roszczenia bez oparcia jej o właściwie ustaloną podstawę faktyczną i w związku z tym w sprawie zachodzi potrzeba poczynienia po raz pierwszy niezbędnych ustaleń faktycznych. W rozpoznawanej sprawie żadna z opisanych przesłanek nie zachodzi. Sąd pierwszej instancji poprawnie bowiem zinterpretował sformułowane w odwołaniu żądanie, prawidłowo ustalił podstawę faktyczną rozstrzygnięcia i dokonał właściwego zastosowania prawa materialnego, dokonując jego poprawnej wykładni, z obszernym i wyczerpującym wyjaśnieniem oceny zasadności odwołania.

Przypomnienia wymaga, że przedmiotem niniejszego postępowania jest prawidłowość decyzji organu emerytalnego z 16 sierpnia 2022 r., mocą której Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji odmówił wypłacenia na rzecz I. W. odsetek od należności ustalonej w decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury z 26 lipca 2022 r.

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w uzasadnieniu swej decyzji wskazywał, że stwierdzenie braku przesłanek do przeliczenia świadczenia w oparciu o art. 15c ust. 1 i 3 ustawy zaopatrzeniowej nastąpiło na skutek przeprowadzonego postępowania sądowego, które zostało zakończone wydaniem prawomocnego wyroku przez Sąd Apelacyjny w Warszawie. Z tego względu, w ocenie organu emerytalnego, nie sposób przyjąć, że do opóźnienia w przyznaniu świadczenia emerytalnego w przedmiotowej sprawie doszło na skutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność organ rentowy.

Odnosząc się do formułowanego przez odwołującego się żądania wypłaty odsetek należy zauważyć, że możliwość żądania odsetek istnieje tylko wówczas gdy istnieje prawo do roszczenia głównego i doszło po stronie dłużnika (w niniejszym przypadku Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.) do opóźnienia w zapłacie tej należności. Odsetki ustawowe są świadczeniem ubocznym, bezpośrednio powiązanym ze świadczeniem głównym, do których prawo powstaje tylko wówczas, gdy osoba zobowiązana do spełnienia świadczenia spóźnia się z jego realizacją. Świadczenie to należy się za okres od dnia wymagalności należności głównej do dnia wypłaty tej należności uprawnionemu.

Mając to na uwadze wskazać należy, że zgodnie z art. 49a ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2022 r. poz. 1626 - w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania spornej decyzji; dalej jako "ustawa zaopatrzeniowa"), jeżeli organ emerytalny nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia w terminach określonych w ustawie, jest zobowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia na zasadach określonych w art. 85 ust. 1, 1a i 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Art. 85 ust. 1 tej ustawy (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm. - w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania spornej decyzji; dalej jako "ustawa systemowa") brzmi: "Jeżeli Zakład - w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych - nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności". Ustęp 1a, 2 i 2a tego artykułu nie dotyczy wprost ustalenia i wypłaty świadczenia (przepisy uzupełniające).

W związku z powyższym uregulowaniem i zaistniałą sytuacją prawną w niniejszej sprawie podzielić należało stanowisko organu emerytalnego, że nie ma podstaw aby przyjąć jego odpowiedzialność za opóźnienie w wypłacie świadczenia w wysokości ustalonej w wyroku z 28 czerwca 2022 r. Sądu Apelacyjnego w Warszawie, przyznanego ostatecznie w decyzji z 26 lipca 2022 r.

Odwołujący się w odwołaniu przyjął za uzasadnione stanowisko, że odsetki należą mu się już z racji przyznania świadczenia w pełnej wysokości od 1 października 2017 r.

Należy zauważyć, że decyzja z 26 lipca 2022 r. została wydana w wykonaniu prawomocnego wyroku sądu, który organ emerytalny otrzymał do wykonania 6 lipca 2022 r. Natomiast już decyzją z 26 lipca 2022 r. organ emerytalny ustalił ponownie wysokość świadczenia odwołującego się. Nie ulega wątpliwości, że organ emerytalny zmieścił się w terminie do jej wydania, określonym w art. 32 ust. 3a ustawy zaopatrzeniowej i wydał decyzję o ponownym ustaleniu wysokości świadczenia wraz z wyrównaniem od 1 października 2017 r. Nie istnieją zatem podstawy do uznania, że zaistniało jakiekolwiek opóźnienie po stronie organu emerytalnego.

Natomiast analizując odpowiedzialność organu emerytalnego za opóźnienie w wypłacie pełnego świadczenia z przyczyn zastosowania przepisów ustawy zaopatrzeniowej, w tym art. 15c ustawy zaopatrzeniowej, to wskazania wymaga okoliczność, że Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego jako organ administracyjny był zobligowany wyłącznie przepisami ustawy do wydania decyzji o zmianie wysokości świadczenia emerytalnego odwołującego się, po wcześniejszym uzyskaniu stosownej informacji z Instytutu Pamięci Narodowej. Dopiero zaś w postępowaniu sądowym możliwym było zakwestionowanie przepisów, na podstawie których wydano decyzję, a czego organ emerytalny uczynić samodzielnie nie mógł.

Sam fakt natomiast, że od wydania decyzji z 27 czerwca 2017 r. do prawomocnego zakończenia postępowania z odwołania I. W. i ponownego ustalenia świadczenia w wysokości obowiązującej przed 1 października 2017 r. upłynął znaczący okres kilku lat, nie uzasadnia odpowiedzialności organu emerytalnego. Odwołanie było jednym z wielu tysięcy spraw, które wpłynęły od byłych funkcjonariuszy, którym 1 października 2017 r. zmniejszono wysokość świadczeń emerytalno-rentowych. Postępowania w tych sprawach - co jest faktem powszechnie znanym - trwały długo, co wiązało się m.in. z tym, że sądy oczekiwały na rozstrzygnięcia odnośnie zapytań prawnych kierowanych do Sądu Najwyższego oraz skarg konstytucyjnych kierowanych do Trybunału Konstytucyjnego. Te okoliczności w żadnym stopniu nie mogą stanowić podstawy do żądania odsetek, a stanowią dodatkowy argument na potwierdzenie, że organ rentowy był zobligowany ustawą do zastosowania znowelizowanych przepisów ustawy zaopatrzeniowej. Podkreślić nadto trzeba, że z orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych wynika, że odwołania od tego typu decyzji nie zawsze kończą się przywróceniem prawa do świadczeń w wysokości ustalonej przed 1 października 2017 r. Niekiedy rozstrzygnięcie co do zasadności odwołania wymaga przeprowadzenia gruntowanego postępowania dowodowego, które mógł zrealizować tylko sąd powszechny, a nie organ rentowy. Tym bardziej należy więc uznać żądanie odwołującego się za nieuprawnione i pozbawione słusznych argumentów. Wszak organ emerytalny nie ponosi odpowiedzialności w stanowieniu prawa, które ma obowiązek stosować.

Powyższe rozważania prowadzą zatem do wniosku, że nie sposób uznać, że opóźnienie w przyznaniu świadczenia emerytalnego odwołującemu się, jest następstwem okoliczności, za które organ emerytalny ponosi odpowiedzialność.

Sąd Najwyższy w motywach wyroku z 11 maja 2012 r. (sygn. I UK 398/11, LEX nr 1297816) wyprowadził pogląd, że art. 85 ust. 1 ustawy systemowej stanowi regulację szczególną względem przepisów kodeksu cywilnego, a jej odrębność polega przede wszystkim na ustaleniu obowiązku zapłaty odsetek tylko w wypadku zwłoki. Zwłoka w spełnieniu świadczenia, zwana także opóźnieniem kwalifikowanym, ma miejsce, gdy zobowiązany, pomimo istniejącego obowiązku, nie spełnia świadczenia w terminie, przy czym niedotrzymanie terminu jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność. Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z 18 lutego 2009 r. (sygn. II UK 191/08, LEX nr 736735) wskazano że przewidziane w art. 85 ust. 1 zdanie drugie ustawy systemowej wyłączenie obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek nie jest zależne od wykazania, że organ rentowy nie ponosi winy w powstaniu opóźnienia. Zawarte w tym przepisie określenie: "okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności" jest bardziej zbliżone znaczeniowo do używanego w przepisach prawa określenia "przyczyn niezależnych od organu", co oznacza, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest obowiązany do wypłaty odsetek nie tylko wtedy, gdy nie ponosi winy w opóźnieniu, lecz także wtedy, gdy opóźnienie w ustaleniu i wypłacie prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego jest skutkiem innych przyczyn, niezależnych od Zakładu.

Z uwagi na powyższe Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację odwołującego się, jako bezzasadną.

Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym. Żadna ze stron nie złożyła wiążącego wniosku o przeprowadzenie rozprawy, stosownie do art. 374 k.p.c., a jednocześnie Sąd uznał, że w sprawie nie ujawniły się żadne okoliczności, które przemawiałyby za koniecznością rozpoznania sprawy na rozprawie.

Ewa Stryczyńska