Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 września 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA – Beata Kozłowska

Sędzia SA – Dorota Markiewicz /spr./

Sędzia SO del. – Robert Obrębski

Protokolant – st. sekr. sąd. Katarzyna Foltak

po rozpoznaniu w dniu 6 września 2012 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa J. J.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Sądu Rejonowego Gdańsk – P., Prezesa Sądu Rejonowego Gdańsk – P., Prezesa Sądu Okręgowego w Gdańsku i Prezesa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 12 października 2011 r. sygn. akt I C 63/11

1. oddala apelację,

2. zasądza od J. J. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 312/12

UZASADNIENIE

Powód J. J. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, Prezesa Sądu Okręgowego w Gdańsku, Prezesa Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ i Prezesa Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe kwoty 80.000 zł tytułem odszkodowania i kwoty 20.000 zł tytułem zadośćuczynienia. W uzasadnieniu pozwu powód podał, iż w sprawach oznaczonych sygnaturami akt I C 312/10 Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe, I C 1253/09 Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ, I C 572/10, IC 737/10, III Cz 1681/10 i III Cz 2105/10 Sądu Okręgowego w Gdańsku, I ACz 1746/10, I ACz 1691/10 i I ACz 888/09, Sądu Apelacyjnego w Gdańsku oraz IV CNP 36/10 Sądu Najwyższego w Warszawie doszło do przewlekłości, wskutek czego powód poniósł straty finansowe, doznał schorzeń oraz doszło do naruszenia jego dóbr osobistych.

Pozwany Skarb Państwa wniósł o: odrzucenie pozwu - na podstawie przepisu art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 192 pkt 1 k.p.c. - w stosunku do Skarbu Państwa - Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w części, w której powód odwołuje się do działań Sądu Najwyższego w sprawie IV CNP 36/10, zaś w pozostałej części o oddalenie powództwa i zasądzenie na rzecz Skarbu Państwa kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego - na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Wyrokiem z dnia 12 października 2011 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:

-

odrzucił pozew w części dotyczącej roszczeń powoda o odszkodowanie i zadośćuczynienie opartych na podstawie faktycznej wywodzonej z działań Sądu Najwyższego podejmowanych w sprawie oznaczonej sygnaturą akt IV CNP 36/10;

-

oddalił powództwo w pozostałej części;

-

zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

-

nieuiszczone przez powoda koszty sądowe przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Sąd Okręgowy ustalił, że powód J. J. w dniu 8 marca 2010 r. złożył w Sądzie Rejonowym Gdańsk - Południe w Gdańsku pozew o zapłatę skierowany przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu Gdańsk-Południe w Gdańsku, Sądowi Rejonowemu Gdańsk-Północ w Gdańsku. Na podstawie zarządzenia z dnia 12 marca 2010 r. sprawa ta została zarejestrowana pod sygn. akt I C 312/10 i jednocześnie wezwano powoda do złożenia oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku i dochodach - w terminie 7 dni, pod rygorem zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Ponadto zarządzeniem z dnia 17 marca 2010 r. zobowiązano powoda do nadesłania 3 czytelnych egzemplarzy pozwu i wskazania jego adresu zamieszkania poza zakładem karnym, w terminie 7 dni, pod rygorem zwrotu pozwu. W dniu 22 marca 2010 r. powód nadesłał pismo procesowe oraz kolejny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Zarządzeniem z dnia 14 kwietnia 2010r. pozew został zwrócony. W dniu 19 kwietnia 2010 r. na powyższe zarządzenie powód złożył zażalenie. Zarządzeniem z dnia 13 maja 2010 r. zobowiązano powoda do uzupełnienia braków formalnych zażalenia oraz złożenia o stanie majątkowym rodzinnym i dochodach, w terminie 7 dni pod rygorem zwrotu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. W dniu 19 maja 2010 r. powód nadesłał dwa pisma procesowe wraz z oświadczeniem o stanie majątkowym. Wobec uzupełnienia braków formalnych zażalenia, zarządzeniem z dnia 31 maja 2010 r. akta zostały przedłożone referendarzowi sądowemu celem rozpoznania wniosku o zwolnienie od kosztów. W dniu 19 lipca 2010 r. referendarz sądowy wydał postanowienie o zwolnieniu powoda od opłaty od zażalenia na zarządzenie z dnia 14 kwietnia 2010 r. Zgodnie z zarządzeniem z dnia 16 sierpnia 2010 r. odpisy zażalenia z dnia 19 kwietnia 2010 r. zostały doręczone pozwanym, zaś w dniu 23 sierpnia 2010 r. akta zostały przedstawione Sądowi Okręgowemu w Gdańsku. Postanowieniem z dnia 25 października 2010 r., sygn. akt III Cz 1681/10, Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił zażalenie powoda na zarządzenie o zwrocie pozwu. W dniu 29 października 2010 r. wysłano stronom odpisy postanowienia wraz z uzasadnieniem. Powód złożył w tej sprawie pismo procesowe datowane 16 listopada 2010 r., zarządzeniem z dnia 26 listopada 2010 r. sędzia referent zobowiązał powoda do uzupełnienia braków formalnych tego pisma.

W dniu 18 września 2009 r. powód złożył w Sądzie Rejonowym Gdańsk - Północ w Gdańsku pozew o zapłatę skierowany przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu Gdańsk-Północ w Gdańsku. Sprawa ta została zarejestrowana pod sygn. akt I C 1253/09. Powód został wezwany do uzupełnienia braków formalnych wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Ponadto Sąd zwrócił się do Dyrektora Aresztu Śledczego w G. o podanie informacji o zatrudnieniu powoda i wysokości kwot znajdujących się w jego dyspozycji. Na postanowienie referendarza sądowego częściowo oddalającego wniosek powoda o zwolnienie od kosztów sądowych, powód złożył skargę, a nadto złożył ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, który to wniosek postanowieniem z dnia 16 lutego 2010 r. został odrzucony. Zarządzeniem z dnia 26 maja 2010 r. pozew został zwrócony. W dniu 13 października 2010 r. do Sądu Okręgowego w Gdańsku wpłynęły akta tej sprawy przedstawione z zażaleniem powoda na zarządzenie o zwrocie pozwu. Postanowieniem z dnia 16 grudnia 2010 r., sygn. akt III Cz 2105/10 Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił zażalenie powoda na zarządzenie o zwrocie pozwu. W dniu 21 grudnia 2010 r. wysłano stronom odpisy powyższego postanowienia wraz z uzasadnieniem, a następnie w dniu 17 stycznia 2011 r. akta zostały zwrócone do Sądu I instancji.

W dniu 14 maja 2010 r. powód złożył w Sądzie Okręgowym w Gdańsku pozew o zapłatę skierowany przeciwko Skarbowi Państwa - Sądowi Rejonowemu Gdańsk-Północ w Gdańsku. Sprawa ta została zarejestrowana pod sygn. akt I C 737/10. Postanowieniem z dnia 14 lipca 2010 r. referendarz sądowy oddalił wniosek powoda o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu, a po rozpoznaniu skargi powoda na orzeczenie referendarza, Sąd Okręgowy w Gdańsku postanowieniem z dnia 8 września 2010 r. utrzymał w mocy to orzeczenie. W dniu 5 października 2010 r. zostało wydane zarządzenie o zwrocie pozwu, zaś w dniu 30 listopada 2010 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku wydał postanowienie oddalające zażalenie powoda na to zarządzenie, sygn. akt I ACz 1651/10.

W dniu 19 kwietnia 2010 r. powód złożył w Sądzie Okręgowym w Gdańsku pozew o zapłatę skierowany przeciwko Z. M.. Sprawa ta została zarejestrowana pod sygn. akt I C 572/10. W dniu 22 lipca 2010 r. zostało wydane zarządzenie o zwrocie pozwu. Postanowieniem z dnia 3 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku zwolnił powoda od opłaty od zażalenia na to zarządzenie. W dniu 25 listopada 2010 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku wydał postanowienie oddalające zażalenie powoda na zarządzenie w przedmiocie zwrotu pozwu, sygn. akt I ACz 1746/10.

W dniu 29 czerwca 2009 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku przedstawił Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku akta sprawy I C 1028/07 z powództwa J. J. przeciwko Skarbowi Państwa-Aresztowi Śledczemu w G. o zapłatę z zażaleniem powoda od postanowienia z dnia 8 czerwca 2009 r. Postanowieniem z dnia 7 lipca 2009 r., sygn. akt I ACz 888/09 Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie powoda, a następnie postanowieniami z dnia 30 lipca 2009 r. zwolnił powoda od kosztów sądowych i ustanowił dla niego pełnomocnika z urzędu. W dniu 2 grudnia 2009 r. pełnomocnik powoda zaskarżył postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 7 lipca 2009 r. skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem. Akta sprawy wraz ze skargą (WSCno 240/09) w dniu 14 kwietnia 2010 r. zostały wysłane do Sądu Najwyższego w Warszawie. Sprawa ta została zarejestrowana pod sygn. akt IV CNP 36/10. Postanowieniem z dnia 7 lipca 2010 r. Sąd Najwyższy powyższą skargę odrzucił.

W pozwie z dnia 19 września 2010 r., skierowanym do Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie powód J. J. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa- Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie i Sądu Najwyższego w Warszawie odszkodowania w kwocie 20.000 zł tytułem odszkodowania i 5.000 zł tytułem zadośćuczynienia w związku z działaniami Sądu Najwyższego podejmowanymi w sprawie o sygn. akt IV CNP 36/10. Sprawa ta została zarejestrowana pod sygn. akt VI C 1083/10. Pozew w tej sprawie został doręczony Sądowi Najwyższemu w dniu 26 stycznia 2011 r.

Sąd Okręgowy uznał za zasadny wniosek pozwanego o odrzucenie pozwu - na podstawie przepisu art. 199 § 1 pkt 2 w związku z art. 192 pkt 1 k.p.c. - w stosunku do Skarbu Państwa - Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego w części, w której powód odwołuje się do działań Sądu Najwyższego w sprawie IV CNP 36/10, bowiem - jak ustalono wyżej -roszczenia o zapłatę odszkodowania i zadośćuczynienia z odwołaniem się do tej samej podstawy faktycznej są przedmiotem rozpoznania we wcześniej zawisłej przed Sądem Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie sprawie, zarejestrowanej pod sygn. akt VI C 1083/10.

W pozostałej części Sąd Okręgowy ocenił powództwo jako nieuzasadnione.

Zgodnie z art. 417 § 1 k.c. za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. W myśl powołanego przepisu odpowiedzialność Skarbu Państwa uzależniona jest od łącznego spełnienia przesłanek: szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej oraz istnienia normalnego związku przyczynowego pomiędzy tym zdarzeniem, które wywołało szkodę, a szkodą. Zakres odpowiedzialności odszkodowawczej wynikającej z tego przepisu obejmuje wszelkie zachowania się (działania lub zaniechania) związane z wykonywaniem władzy publicznej, które pozostają w sprzeczności z powszechnie obowiązującym porządkiem prawnym. W każdym przypadku wywodzenia odpowiedzialności Skarbu Państwa za działania lub zaniechania właściwych organów, niezbędne jest poza wykazaniem przez występującego z roszczeniem takich przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, jak fakt powstania określonego uszczerbku w majątku poszkodowanego, adekwatny związek przyczynowo - skutkowy pomiędzy działaniem sprawcy a zaistniałym zdarzeniem w postaci szkody - elementu podstawowego tj. bezprawności działania (art. 6 k.c.). Przesłanka bezprawności działania ujmowana jest w prawie cywilnym szeroko, jako każde działanie sprzeczne z normami prawnymi lub zasadami społecznymi.

Skarb Państwa odpowiada tylko za bezprawne zachowanie swych funkcjonariuszy. Brak bezprawności działania skutkuje oddaleniem powództwa bez badania, czy tego rodzaju zachowanie wywołało uszczerbek na zdrowiu powoda, czy rozstrój jego zdrowia. Sąd Okręgowy wskazał, że prowadzenie licznych postępowań sądowych, jak czyni to powód, może wpływać na stan zdrowia, jednak, aby za jego rozstrój odpowiedzialność można było przypisać Skarbowi Państwa - uprzednio udowodnić należy, że zachowania będące przyczyną tego rozstroju zdrowia były bezprawne. Tego rodzaju sytuacja nie wystąpiła w żadnej z przeanalizowanych spraw.

Gdy chodzi o roszczenie powoda oparte na tej podstawie, że to opieszałość sędziów spowodowała u niego rozstrój zdrowia, to i w tym zakresie Sąd I instancji ocenił powództwo jako pozbawione podstaw prawnych.

Zgodnie z treścią art. 16 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. nr 179, poz. 1843 ze zm.) strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania zgodnie z art. 5 ust. 1, może dochodzić - na podstawie art. 417 k.c. - naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy. Art. 16 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki nie stanowi źródła roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z przewlekłości postępowania; ich podstawą mogą być w szczególności art. 445 i 448 k.c., stosowane z uwzględnieniem orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka dotyczącego art. 6 ust. 1 i art. 41 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284).

Powód nie wniósł skargi na przewlekłość postępowania w żadnej ze spraw, które uczynił podstawą faktyczną powództwa. Sprawy te zakończyły się prawomocnymi orzeczeniami. W ocenie Sądu Okręgowego nie doszło w tych sprawach do przewlekłości, która jest warunkiem sine qua non uwzględnienia powództwa.

Oceniając każdą ze spraw pod kątem sprawności postępowania, Sąd I instancji uznał, że wszystkie prowadzone były w sposób nienaruszający prawa powoda do rozpoznania jego sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Czynności procesowe, jak również orzeczenia sądowe, były podejmowane niezwłocznie, a czas ich podjęcia często determinowany był aktywnością powoda w wykonaniu zarządzeń przewodniczących.

Uznając, że w poddanych ocenie Sądu sprawach nie doszło do przewlekłości postępowań, Sąd Okręgowy stwierdził brak potrzeby prowadzenia postępowania na okoliczność wystąpienia u powoda rozstroju zdrowia. Niewypełnienie podstawowej przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa zwalnia Sąd z badania pozostałych, ponieważ wszystkie przesłanki tej odpowiedzialności muszą być spełnione kumulatywnie. Nie wystąpiły podstawy prawne do uznania zasadności żądania ani odszkodowania (uszczerbku w majątku powód nawet nie wykazał - art. 6 k.c.), ani zadośćuczynienia, ponieważ nie było bezprawnego działania funkcjonariuszy pozwanego Skarbu Państwa.

O kosztach postępowania Sąd orzekł stosownie do przepisu art. 98 k.p.c.

Powód w apelacji zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie:

-

art. 98 k.p.c. i dalsze poprzez zasądzenie od niego na rzecz pozwanego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, w sytuacji gdy został w całości zwolniony od kosztów sądowych, jego sytuacja życiowa nie pozwala na pokrycie tychże kosztów;

-

art. 117 k.p.c. poprzez nie przyznanie mu pełnomocnika z urzędu pomimo, iż zachodzi potrzeba udziału pełnomocnika z urzędu w sprawie;

-

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd I instancji dowolnej oceny materiału dowodowego i brak wszechstronnego rozpatrzenia materiału dowodowego zebranego w sprawie oraz oparcie uznania wyłącznie na aktach sprawy jak w pozwie, w odpowiedzi pozwanego na pozew bez odniesienia się do reszty materiału dowodowego w sprawie;

-

art. 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie w treści uzasadnienia wyroku wskazania przyczyn, z powodu których Sąd I instancji odmówił dowodom innym, niż akta sprawy jak w pozwie, odpowiedzi pozwanego na pozew wiarygodności i mocy dowodowej;

-

art. 6 k.c. w związku z art. 23, 24 k.c. i dalsze poprzez uznanie, że na nim spoczywa ciężar dowodu i że nie mógł tegoż wykonać z uwagi na brak udziału w czynnościach procesowych i niemożność udziału pełnomocnika z urzędu po jego stronie, zaś treść pozwu i akt sprawy stanowi (prawdopodobnie brakujące słowo: „podstawę”) odpowiedzialność deliktową pozwanego;

wniósł o jego zmianę poprzez uwzględnienie powództwa w całości, względnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwany w odpowiedzi na apelację powoda wniósł o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania.

Zawarte w apelacji zażalenie na rozstrzygnięcie o częściowym odrzuceniu pozwu (punkt I zaskarżonego wyroku) zostało rozpoznane odrębnym postanowieniem z dnia 6 września 2012 r. w sprawie I ACz 1485/12 Sądu Apelacyjnego w Warszawie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Zauważyć trzeba, że środek zaskarżenia – poza nagłówkiem określającym wyrok, którego dotyczy - stanowi niezbyt czytelną kserokopię apelacji pochodzącej prawdopodobnie z innej sprawy (Sądowi Apelacyjnemu z urzędu znana jest okoliczność, że powód wytacza bardzo wiele powództw i posługuje się w różnych sprawach zmodyfikowanymi kserokopiami własnych pism procesowych skierowanych uprzednio do akt innych postępowań). Powyższy wniosek potwierdza też treść środka zaskarżenia, która składa się z ogólnikowych zarzutów niezawierających jakichkolwiek konkretów odnoszących się do przedmiotowej sprawy. W szczególności zaś skarżący nie zakwestionował ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego, które doprowadziły ten Sąd do wniosku, że w postępowaniach wskazanych przez powoda w pozwie nie doszło do bezprawności, a zatem nie zaistniała podstawowa przesłanka odpowiedzialności Skarbu Państwa czy to z tytułu ochrony dóbr osobistych, czy też za szkody majątkowe bądź uszczerbek na zdrowiu powoda. Analiza dokumentów nadesłanych przez stronę pozwaną, w tym kopii orzeczeń wydanych w poszczególnych sprawach wymienionych przez powoda, potwierdza trafność ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego. Postępowania były prowadzone sprawnie, wszystkie są zakończone, przy czym w żadnym z nich nie wydano merytorycznego orzeczenia, lecz zwrócono pozwy.

Sąd Apelacyjny przyjmuje więc ustalenia faktyczne Sądu I instancji za własne. W świetle powyższego zarzuty dotyczące postępowania dowodowego, braku oceny dowodów w pisemnych motywach wyroku tudzież naruszenia art. 6 k.c. w związku z art. 23 i 24 k.c. uznać trzeba za całkowicie chybione. Skoro bowiem nie miała miejsca przewlekłość postępowań sądowych wskazanych przez powoda, w której powód upatrywał źródła szkody, bezprzedmiotowe było prowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność wystąpienia tej szkody i jej zakresu. Sąd Okręgowy wyraźnie wyjaśnił, że brak bezprawności wyłączał potrzebę ustalania pozostałych przesłanek odpowiedzialności deliktowej pozwanego. Powyższe legło u podstaw oddalenia wniosków dowodowych powoda.

Nietrafnie powód zarzuca bezzasadne przerzucenie na niego ciężaru dowodu w zakresie roszczenia o ochronę dóbr osobistych. Istotnie ustawodawca w art. 24 k.c. wprowadził domniemanie bezprawności naruszenia dóbr osobistych, a ciężar jego obalenia spoczywa na naruszycielu tych dóbr, jednak nie ma takiego domniemania w zakresie samego faktu naruszenia dóbr osobistych, który winien udowodnić powód. Skoro zaś w zachowaniu pozwanego brak było bezprawności, nie może być mowy o naruszeniu dóbr osobistych powoda, które mogłoby wykreować po jego stronie roszczenie o zadośćuczynienie.

Zarzut naruszenia art. 117 k.p.c. w istocie zmierza do zakwestionowania ważności postępowania, jednak również on nie zasługuje na aprobatę. W uzasadnieniu wyroku z dnia 10 maja 1974 r., II CR 155/74 (OSP 1975/3/66) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że pozbawienie strony możności obrony swoich praw ma miejsce wówczas, gdy na skutek wadliwości procesowych sądu lub strony przeciwnej nie mogła ona brać udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutki tych wadliwości nie zostały usunięte na następnych rozprawach. Sąd Najwyższy przyjął również, że stwierdzenie nieważności postępowania w wyniku pozbawienia strony możności obrony swych praw uzależnione jest od ustalenia, iż strona znalazła się w takiej sytuacji, która uniemożliwia jej popieranie przed sądem dochodzonych roszczeń lub obronę przed żądaniem strony przeciwnej (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 1961 r., sygn. akt 3 CR 953/60). Uwzględniając to stanowisko, nie sposób przyjąć, aby sama odmowa ustanowienia przez sąd pełnomocnika z urzędu stanowiła czynnik pozbawiający stronę możności obrony jej praw. Wskazywał na to wielokrotnie Sąd Najwyższy (por. wyroki: z dnia 12 września 2007 r., I CSK 199/07, LEX nr 461625, z dnia 5 lipca 2000 r., sygn. akt I CKN 787/00, LEX nr 146174; z dnia 16 lutego 1999 r., II UKN 418/98, OSNP 2000/9/359; z dnia 16 grudnia 1997 r., II UKN 404/97, OSNP 1998/21/641).

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 czerwca 2008 r., V CSK 50/08 (LEX nr 424321), zgodnie z którym w sytuacji, gdy strona swoim zachowaniem wykazuje wystarczającą znajomość reguł, według których toczy się postępowanie sądowe, odmowa ustanowienia adwokata nie może być oceniona jako prowadzące do nieważności postępowania pozbawienie strony możności obrony swych praw. Również w wyroku z dnia 2 marca 2005 r., III CK 533/04 (LEX nr 197647) Sąd Najwyższy stwierdził, że odmowa ustanowienia dla strony adwokata z urzędu nie usprawiedliwia zarzutu nieważności postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony swych praw. Należy podkreślić, że nieważność postępowania z tej przyczyny zachodzi wówczas, gdy strona wbrew swojej woli została faktycznie pozbawiona możności działania. Za oczywiste należy uznać, że samo złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie obliguje sądu do jego uwzględnienia. Wniosek taki podlega uwzględnieniu wówczas, jeżeli w ocenie sądu udział profesjonalnego pełnomocnika procesowego jest potrzebny (art. 117 § 1 k.p.c.). Sytuacja taka może zachodzić wtedy, gdy nieporadność strony prowadzi do tego, że przy faktycznym lub prawnym skomplikowaniu sprawy nie jest ona w stanie wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia.

Powód złożył dwa wnioski o ustanowienie pełnomocnika z urzędu – oba już po wydaniu wyroku przez Sąd I instancji. Zostały one oddalone, podobnie jak zażalenie powoda od tego rozstrzygnięcia. Sąd Apelacyjny podziela w pełni argumentację zawartą w uzasadnieniu postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 lutego 2012 r., sygn. akt I ACz 149/12, oddalającego zażalenie powoda na orzeczenie o odmowie ustanowienia na jego rzecz pełnomocnika z urzędu. Wskazano tam, że sprawa nie jest zawiła dowodowo, czy prawnie, a skarżący zna swoje uprawnienia procesowe i umiejętnie z nich korzysta. Konkluzję tę potwierdza fakt, że samodzielnie złożył pozew, usunął braki wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, wywiódł zażalenia i apelację tudzież szereg wniosków procesowych. Przebieg postępowania nie wskazuje, by ewentualne dolegliwości zdrowotne powoda miały jakikolwiek wpływ na sposób i możliwości obrony przez niego swoich praw, podobnie jak okoliczność pozbawienia go wolności i brak jego osobistego udziału w rozprawie. Nie było żadnych przeszkód, by powód swoje stanowisko i wszelkie wnioski, w tym dowodowe, przedstawił na piśmie, z czego zresztą korzystał. Nadto skarżący nie podał, w jaki sposób jego stawiennictwo na rozprawie mogłoby wpłynąć na losy procesu.

Sąd Okręgowy nie naruszył też art. 98 k.p.c. Przepis ten ustanawia ogólną zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, zgodnie z którą strona przegrywająca winna zwrócić przeciwnikowi procesowemu koszty postępowania. Zwolnienie strony od kosztów sądowych nie obejmuje kosztów procesu należnych przeciwnikowi, nie stanowi też automatycznej podstawy do odstąpienia strony od obciążania ich tymi kosztami w trybie art. 102 k.p.c. Powód znał przebieg postępowań sądowych, które wskazał w pozwie, zatem miał świadomość, iż przebiegły one sprawnie i szybko. Decydując się na wytoczenie tego procesu, działał więc na własne ryzyko i winien był się liczyć z przegraną, a zatem także z koniecznością poniesienia kosztów strony przeciwnej związanych z obroną.

Z tych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku na mocy art. 385 k.p.c. oraz art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. W skład kosztów procesu należnych pozwanemu weszło wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego obliczone zgodnie z zgodnie z § 6 pkt 6 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).