Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 16 lipca 2025 r.

Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu, II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Robert Pelewicz

Protokolant: Marta Czachurska

przy udziale prokuratora Łukasza Kuchno

po rozpoznaniu na posiedzeniu w dniu 16 lipca 2025 r.

sprawy R. Z.

podejrzanego o czyn z art. 207 § 1 kk w zw. z art. 31 § 1 kk

w przedmiocie zażalenia Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Nisku na postanowienie Sądu Rejonowego w (...)z dnia (...). w sprawie (...) o uchyleniu stosowania środka zabezpieczającego w terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień

na podstawie art. 437 § 2 kpk w zw. z art. 1 § 2 kkw

postanowił:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w (...) do ponownego rozpoznania

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia (...) w sprawie (...) Sąd Rejonowy w (...) uchylił wobec R. Z. środek zabezpieczający w postaci terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień realizowanej w (...) Zespole (...). A. K. w J. – powołując się na treść art. 204 § 4 kkw w zw. z art. 93d § 2 kk. Jednocześnie Sąd Rejonowy w (...) orzekł wobec R. Z. środek zabezpieczający w postaci terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień od alkoholu w Rejonowej (...) w N..

Postanowieniem z dnia(...) Sąd Rejonowy w (...) w sprawie (...), orzekając na podstawie art. 93b § 2 kk w zw. z art. 93a § 1 pkt 3 kk oraz art. 204 § 4 kkw w zw. z art. art. 204 § 1 kkw, uchylił wobec R. Z. środek zabezpieczający w postaci terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień od alkoholu w Rejonowej (...) w N., orzeczony postanowieniem Sądu Rejonowego w (...) z dnia (...)., w sprawie (...)

Zażalenie na to postanowienie złożył Prokurator, zarzucając zapadłej decyzji błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść tego orzeczenia, przejawiający się w dokonaniu dowolnej i wybiórczej oceny zgromadzonych dowodów, a zwłaszcza opinii sądowo-psychiatrycznej uzyskanej w dniu (...), a nadto nie wzięciu pod uwagę wszystkich okoliczności rzutujących na ustalenie stanu faktycznego, co doprowadziło do stwierdzenia wbrew zasadom prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, że stan zdrowia R. Z. umożliwia zakończenie jego leczenia w myśl art. 93a § 1 pkt 2 i 3 k.k., a co za tym idzie - że dalsze stosowanie wobec podejrzanego R. Z. środka zabezpieczającego w postaci terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień, nie jest już konieczne.

Podnosząc powyższy zarzut prokurator wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez orzeczenie o dalszym stosowaniu wobec R. Z., środka zabezpieczającego w postaci terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień, orzeczonego postanowieniem Sądu Rejonowego w (...) z dnia (...) roku, sygn.(...) a w pozostałym zakresie o utrzymanie zaskarżonego postanowienia w mocy.

Sąd Okręgowy stwierdził, co następuje:

Zażalenie prokuratora zasługuje na uwzględnienie – acz z innych przyczyn i w innym zakresie niż wskazane w zarzutach i uzasadnieniu zażalenia.

Kodeks karny wykonawczy nie określa przesłanek uchylenia środka zabezpieczającego, i w zasadzie nie czyni tego również Kodeks karny, ograniczając się do stwierdzenia w art. 93b § 2 kk, że sąd uchyla środek zabezpieczający, jeżeli jego dalsze stosowanie nie jest konieczne. Przepis pozostaje w nierozerwalnym związku z przyjętą na gruncie Kodeksu karnego zasadą konieczności stosowania środków zabezpieczających. Ratio legis ich stosowania zawarte jest w art. 93b § 1 kk, z którego wynika jednoznacznie, że orzeczenie środka zabezpieczającego jest możliwe tylko i wyłącznie w sytuacji, w której jest to konieczne, aby zapobiec ponownemu popełnieniu czynu zabronionego w związku z chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu, środka odurzającego lub innego podobnie działającego środka lub w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych lub innymi zaburzeniami, o których mowa w art. 93c pkt 4 kk. Brak konieczności pozostawania w zakładzie psychiatrycznym należy wiązać ze stwierdzeniem, że nie istnieje już wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przez sprawcę czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości. Konkluzja ta może być wynikiem poprawy stanu zdrowia psychicznego sprawcy, ale również innych okoliczności, takich jak wystąpienie dolegliwości powodujących pogorszenie stanu zdrowia czy osiągnięcie podeszłego wieku, które uniemożliwiają ponowne popełnienie takiego czynu zabronionego. Podkreślić należy, że obecna regulacja przyjęta w art. 93b § 2 kk ma charakter uniwersalny w takim znaczeniu, że odnosi się do wszystkich środków zabezpieczających przewidzianych w katalogu art. 93a § 1 kk (zob. postanowienie SN z 11.06.2021 r., IV KK 227/21, OSNK 2021/10/38).

Jednocześnie należy wskazać, że uchylenie/zmiana (w realiach rozpoznawanej sprawy orzeczenie terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień od alkoholu w Rejonowej (...) w N. w miejsce umieszczenia w ośrodku zamkniętym – k. 112, czy pierwotne orzeczenie wobec R. Z. środka zabezpieczającego w postaci terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień realizowanej w (...) Zespole (...). A. K. w J.) środka zabezpieczającego ma charakter warunkowy, a o ponownym stosowaniu środka decydują okoliczności wymienione w art. 93d § 6 kk. Mowa w tym wypadku o zachowaniu sprawcy po uchyleniu/zmianie stosowania środka zabezpieczającego, które przemawia za koniecznością stosowania środków zabezpieczających. Przesłanką ponownego orzeczenia środka zabezpieczającego po jego uchyleniu jest zatem ponowne wystąpienie stanu niebezpieczeństwa sprawcy, który pierwotnie uzasadniał stosowanie środka. Nie chodzi przeto o popełnienie przez sprawcę kolejnego czynu zabronionego, gdyż fakt ten stanowi podstawę do zastosowania środka zabezpieczającego po raz pierwszy w sprawie o ten czyn (K. Postulski, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, LEX/el. 2017, teza 16 do art. 199b). Z redakcji art. 93d § 6 kk wynika, że sąd może orzec ten sam środek zabezpieczający, który był stosowany do czasu uchylenia, lub inny środek, ale tylko o charakterze wolnościowym. W związku z tym nie może zastosować środka w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym, jeżeli przed uchyleniem stosowano środek lub środki z art. 93a § 1 pkt 1-3 kk. Ponowne orzeczenie środka podlega rygorom art. 199b kkw, co obliguje sąd do rozpoznania sprawy na posiedzeniu z udziałem stron i wysłuchania biegłych. Pamiętać przy tym należy, iż wynikająca z art. 93b § 3 kk możliwość zmiany środka zabezpieczającego w postaci pobytu w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym może nastąpić poprzez orzeczenie wobec sprawcy, w miejsce dotychczas stosowanego środka o charakterze izolacyjnym, jedynie środków zabezpieczających o charakterze wolnościowym. Nie jest natomiast możliwym postąpienie odwrotne, tj. orzeczenie w toku postępowania wykonawczego, w miejsce pierwotnie zastosowanych wobec danego sprawcy środków zabezpieczających o charakterze wolnościowym, środka zabezpieczającego w postaci pobytu w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym - za wyjątkiem sytuacji przewidzianej w art. 93d § 6 kk, o ile pierwotnie został orzeczony środek zabezpieczający w postaci pobytu w zakładzie psychiatrycznym (zob. postanowienie SN z 19.10.2023 r., IV KK 466/22, LEX nr 3617457). Poza tym sąd ma swobodę w ocenie, jaki środek należy zastosować ponownie. Nie musi to być taki sam środek.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy należy wskazać, że wydana przez biegłych lekarzy psychiatrów oraz psychologa pisemna opinia sądowo psychiatryczno-psychologiczna z dnia (...) (k.168-178) o stanie zdrowia R. Z. wskazuje, z jednej strony, że nie występowały u niego cechy upośledzenia umysłowego. Wskazuje na to linia życia, jak również dane z przeprowadzonego badania psychologicznego. Z drugiej strony biegli wskazują, że nie ma wątpliwości, iż R. Z. cierpi na uporczywe zaburzenia urojeniowe, zaburzenia nastroju o złożonej etiologii i zespół uzależnienia od alkoholu. Nie można było również stwierdzić u badanego w klinicznym badaniu cech zespołu psychoorganicznego, gdyż nie zaobserwowano znaczących klinicznie zaburzeń orientacji, pamięci oraz koncentracji uwagi ani objawów organicznych zaburzeń osobowości, które by wpływały na jego intelekt, czy samokontrolę. Biegli na podstawie analizy danych z akt sprawy w tym klinicznych danych medycznych, głównie dotyczących stanu zdrowia psychicznego stwierdzili, że wprawdzie R. Z. cierpi na: uporczywe zaburzenia urojeniowe, zaburzenia nastroju o złożonej etiologii oraz zespół uzależnienia od alkoholu, jednak obecnie nie wypowiada treści dotyczących uporczywych zaburzeń urojeniowych ani dot. swojej żony, ani rodziny. Poprawa stała się możliwa przy co najmniej znacznym ograniczeniu ilości spożywanego alkoholu i ewentualnie lęku przed kolejna detencją. Niepokojącym w ocenie biegłych pozostaje jedynie, co do jego stanu zdrowia psychicznego obniżony krytycyzm, wynikający ze zdobytej wiedzy w okresie szkolnym i poalkoholowych zmian mózgowych. Na chwilę obecną R. Z. pozostaje w zupełnej abstynencji, mimo braku ukończenia terapii uzależnienia. Nie mniej według biegłych leczenie odwykowe wymaga określonego poziomu sprawności myślenia abstrakcyjnego, a zadaje się na dzień badania już takiego nie posiadać, by podołać leczeniu odwykowemu - psychoterapii.

W tym miejscu trzeba dostrzec, że wydając przedmiotową opinię biegli wskazali, że R. Z. nie ukończył terapii uzależnienia, lecz biegli wskazali również, iż to podejrzany nie dysponuje już – na dzień przeprowadzenia badania – wystarczającą sprawnością w zakresie myślenia abstrakcyjnego, czyli zdolności do rozumienia pojęć, symboli i złożonych relacji między nimi. Ponieważ skuteczne uczestnictwo w leczeniu odwykowym, zwłaszcza psychoterapii, wymaga właśnie takiego poziomu funkcjonowania intelektualnego (np. refleksji nad sobą, rozumienia mechanizmów uzależnienia, planowania działań), specjalista uważa, że osoba ta nie byłaby obecnie w stanie sprostać wymaganiom tego rodzaju terapii. R. Z. ze względu na ograniczenia poznawcze – nie jest w stanie skutecznie uczestniczyć w terapii odwykowej. I w tymże właśnie kontekście ani biegli, ani tez Sąd Rejonowy nie dostrzegli, że skoro uchylenie/zmiana (w realiach rozpoznawanej sprawy orzeczenie terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień od alkoholu w Rejonowej (...) w N. w miejsce umieszczenia w ośrodku zamkniętym – k. 112, czy pierwotne orzeczenie wobec R. Z. środka zabezpieczającego w postaci terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień realizowanej w (...) Zespole (...). A. K. w J.) środka zabezpieczającego ma charakter warunkowy, a o ponownym stosowaniu środka decydują okoliczności wymienione w art. 93d § 6 kk, to należy w sytuacji procesowej R. Z. i w związku z jego postawą wobec realizacji zadań terapeutycznych/leczniczych rozważyć ponowne zastosowanie środka zabezpieczającego w postaci terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień realizowanej w zamkniętym specjalistycznym psychiatrycznym zespole opieki zdrowotnej. Wymaga to analizy i przez biegłych i przez Sąd Rejonowy zachowania R. Z. po uchyleniu stosowania środka zabezpieczającego (w realiach sprawy orzeczenie wobec R. Z. środka zabezpieczającego w postaci terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień realizowanej w (...) Zespole (...). A. K. w J.), a zwłaszcza czy to zachowanie nie wymaga stosowania środka zabezpieczającego w zamkniętym ośrodku leczniczym. Jak już bowiem wcześniej podkreślono, przesłanką ponownego orzeczenia środka zabezpieczającego po jego uchyleniu jest ponowne wystąpienie stanu niebezpieczeństwa sprawcy, który pierwotnie uzasadniał stosowanie środka.

W powyższym kontekście trzeba pamiętać, iż art. 199b § 2 kkw statuuje obowiązek wysłuchania biegłych na etapie postępowania wykonawczego w odniesieniu do spraw określonych w art. 199b § 1 kkw (orzeczenie, zmiana, uchylenie środka zabezpieczającego). Porównanie treści przepisów art. 354a § 1 kpk i art. 199b § 2 kkw prowadzi do wniosku, że nie są one tożsame co do wymogów związanych z obowiązkiem wysłuchania biegłych. Na etapie wykonawczym wprowadzono bowiem obowiązek wysłuchania jednego lekarza psychiatry, nie zaś dwóch, jak ma to miejsce przy orzekaniu na etapie postępowania jurysdykcyjnego. Z treści powołanego przepisu wynika, że w sprawach rozstrzyganych z zastosowaniem trybu art. 199b kkw sąd obowiązkowo wysłuchuje psychologa i psychiatry. Biorą oni udział także w opiniowaniu w sprawach osób z zaburzeniami preferencji seksualnych wespół z lekarzem seksuologiem lub psychologiem seksuologiem. W sprawach osób uzależnionych oprócz psychologa i psychiatry można również wysłuchać biegłego w przedmiocie uzależnienia. Decyzję w tym zakresie pozostawiono do uznania sądu, wysłuchanie biegłego w przedmiocie uzależnień nie ma charakteru obligatoryjnego (E. Płocha [w:] Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. II, red. T. Przesławski, W. Sych, LEX/el. 2024, teza 3 do art. 199b). W obu wskazanych przypadkach (art. 354a kpk, art. 199b § 2 kkw) ustawodawca posługuje się pojęciem wysłuchania, przez które należy rozumieć czynność procesową, w trakcie której obecni na posiedzeniu biegły psychiatra i biegły psycholog (biegły w przedmiocie uzależnienia) wydadzą ustne opinie w przedmiocie istnienia w realiach rozpoznawanej sprawy ustawowych przesłanek dotyczących stosowania/zmiany/uchylenia środków zabezpieczających.

W szczególności – w kontekście zaskarżonego rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego o uchyleniu wobec R. Z. terapii psychiatrycznej i terapii uzależnień od alkoholu w Rejonowej (...) w N. - wypowiedź psychiatry powinna dotyczyć zdiagnozowanych u sprawcy schorzeń psychiatrycznych i sposobów ich leczenia (istnienia stanu niebezpieczeństwa sprawcy, który pierwotnie uzasadniał stosowanie środka, zwłaszcza w kontekście opinii biegłych psychiatrów P. K. i J. S., którzy rozpoznali/stwierdzili u R. Z. chorobę psychiczną – k. 4-10), natomiast psychologa - prognozy społeczno-kryminologicznej jego dotyczącej. Zaznaczyć przy tym trzeba, że w związku z kategorycznie sformułowanym obowiązkiem wysłuchania biegłych nie jest wystarczające złożenie opinii przez biegłych wyłącznie na piśmie (wyrok SN z 27.2.2008 r., IV KK 20/08, Prokuratura i Prawo 2008/6/8). Skoro więc zgodnie z treścią art. 199b § 2 kkw zasadą jest, że przed orzeczeniem, zmianą i uchyleniem środka zabezpieczającego sąd wysłuchuje psychologa, a w sprawach osób niepoczytalnych, o ograniczonej poczytalności lub z zaburzeniami osobowości, wysłuchuje również lekarza psychiatrę – a Sąd Rejonowy nie dopełnił tegoż obowiązku, to niezbędne było uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazani sprawy do ponownego rozpoznania.

Procedując ponownie Sąd rejonowy, uwzględniając zapatrywania prawne Sądu Okręgowego (art. 442 § 3 kpk), rozpozna raz jeszcze sprawę także w kontekście rozważań przedstawionych w niniejszym uzasadnieniu i zarzutów przedstawionych w zażaleniu Prokuratora Rejonowego w Nisku.