Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

Formularz UK 2

Sygnatura akt

III Ka 632/25

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

2

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego w Leżajsku z dnia 27 maja 2025 r. w sprawie o sygn. akt II K 387/22 przeciwko J. M. oskarżonemu o czyn z art. 288 § 1 kk i art. 13 § 1 kk w zw. z art. 288 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk.

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

J. M.

Uprzednia karalność

Informacja z K.

k. 587-588

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

Dotychczasowa karalność oskarżonego

Informacja z K.

Dowód w postaci informacji z K. w odniesieniu do oskarżonego J. M. nie budzi wątpliwości, ani w zakresie formy, ani treści. Została ona sporządzona przez uprawniony do tego podmiot w formie przewidzianej dla tej czynności. Żadna ze stron postępowania nie kwestionowała jej autentyczności i rzetelności.

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut oskarżyciela posiłkowego J. L. (1) i K. P.

1)

1a)

1b)

2)

2a)

2b)

3)

Ad 1a)

i ad 2a)

Ad 3)

Ad 1b, 2b)

4)

Ad 4)

Obrazy przepisów postępowania mających wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a to naruszenie:

art. 49 § 1 kpk poprzez błędne przyjęcie przez Sąd, iż pokrzywdzonym w sprawie jest M. L. (1);

art. 7 kpk w zw. z art. 410 kpk poprzez zastosowanie dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów poprzez arbitralne uznanie jednej z podanych dwóch metod (metody odtworzeniowej) określenia wartości szkody podanych w opinii biegłego z dnia 15.02.2025 r. za właściwe pomimo podkreślenia przez biegłego, że odtworzenie stanu sprzed naruszeń podaną metodą jest niemożliwe, a samo wyliczenie nie odpowiada w pełni wartości zniszczonych drzew uwzględniając ich rozmiar oraz funkcję;

powyższe uchybienia doprowadziły do błędnej oceny stanu faktycznego przez Sąd poprzez:

błędne przyjęcie, że osobą pokrzywdzoną w niniejszej sprawie jest M. L. (1), pomimo faktu, że zniszczone drzewa znajdowały się na części działki nr (...), która była wyłącznie moją własnością i była użytkowana wyłącznie przeze mnie, a wcześniej, co doprowadziło do błędnego zasądzenia jedynie połowy odszkodowania w sytuacji, w której Sąd powinien zasądzić całość odszkodowania solidarnie na korzyść moją i mojej córki pokrzywdzonej ewentualnie w całości na moją korzyść,

błędne określenie przez Sąd kwoty szkody na kwotę całkowitą 8.492,00 zł wyliczoną według metody odtworzeniowej, podczas gdy z opinii biegłego z dnia 15.02.2025 r. wynika, iż kwota szkody powinna wynieść 41.945,00 zł i być wyliczona wg metody wyceny wartości drzew na terenach zurbanizowanych dla warunków Polskich. W związku z powyższym Sąd I Instancji zasądził rażąco niskie odszkodowanie.

Naruszenie art. 626 § 3 kpk w zw. z § 16 w zw. z § 11 ust. 2 pkt 3 w zw. z § 15 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U.2023.1964 t.j.) poprzez przyznanie oskarżycielowi posiłkowemu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przez pełnomocnika w kwocie nieuwzględniającej charakteru sprawy jak również jej zawiłości zarówno pod względem faktycznym jak i prawnym oraz faktycznie poniesionych przez pokrzywdzonych kosztów, które zostały udowodnione na podstawie przedłożonego na rozprawie spisu kosztów.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Oceny, kto jest pokrzywdzonym, w rozumieniu art. 49 § 1 kpk, w realiach niniejszej sprawy należy niewątpliwie dokonać. Nie jest wystarczające jednak udzielenie na pytanie czy jest nim M. L. (1), albowiem to pytanie dotyczy również dopuszczonych przez Sąd Rejonowy do udziału w postępowaniu jako oskarżycielki posiłkowe J. L. (1), jak również K. P.. Artykuł 288 § 1 kk chroni nienaruszalność oraz zdolność do użytkowania cudzych rzeczy, do których określonemu podmiotowi przysługuje prawo własności, bądź który jest posiadaczem tych rzeczy, albo przysługują mu inne uprawienia do rzeczy wynikające z praw rzeczowych lub obligacyjnych. Sprawca tego przestępstwa narusza bezpośrednio zarówno dobro prawne właściciela rzeczy, jak i dobro prawne posiadacza rzeczy w dobrej wierze. Przepis ten chroni także posiadanie, będące atrybutem własności, które może być faktycznie przekazane innemu podmiotowi, np. użytkownikowi, dzierżawcy, najemcy czy prawnemu posiadaczowi rzeczy (postanowienie SN z dnia 28 marca 2025 r., I KK 38/25). W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy wskazał, że stan własności działki o nr (...) położonej w S., na której rosły zniszczone drzewa: świerk kłujący i modrzew europejski objęte zarzutem aktu oskarżenia, ustalił na podstawie zeznań J. L. (1), postanowienia Sądu Rejonowego w Leżajsku z dnia 3 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I Ns 313/09) i opinii dotyczącej podziału nieruchomości oraz aktu notarialnego z dnia 8 września 2021 r. (Rep. (...)). Postanowieniem z dnia 3 sierpnia 2012 r. Sąd Rejonowy dokonał podziału majątku wspólnego J. L. (1) i M. L. (1). Odnośnie do działki o nr (...) w pkt VII przypisano na własność: ½ udziału w działce (...) M. L. (1) wraz z własnością lokalu nr (...) (...) i ½ udziału w działce nr (...) wraz z lokalem nr (...) (...), a w pkt XII dokonano podziału quad usum działki nr (...) – część działki nr (...) na szkicu do wyłącznego korzystania M. L. (1), a część działki nr (...) na szkicu do wyłącznego korzystania przez J. L. (1). Sąd Rejonowy konkretnie nie wskazał w uzasadnieniu swoich ustaleń w tym zakresie, jednak opis czynu przypisanego oskarżonemu odbiegający od opisu czynu zarzuconego mu aktem oskarżenia zawiera wskazanie, iż czyn został popełniony na szkodę M. L. (1) i K. P.. Chociaż z aktu notarialnego darowizny z dnia 8 września 2021 r. nie wynika, by działka nr (...) była przedmiotem umowy darowizny (wprawdzie została opisana w § 2 umowy, to jednak jak się zdaje w § 3 umowy obok darowanego lokalu mieszkalnego i działek nr (...) nie została wymieniona). W zależności od poczynienia ustaleń co do prawa własności/posiadania drzew (działki, na której rosły) będących przedmiotem czynności wykonawczej czynu z art. 288 § 1 kk oraz odpowiedzi, czy stan pokrzywdzenia należy odnosić do daty czynu (powstania skutku) czy też czasu postępowania, można oczekiwać dalszych ustaleń, czy wniosek o ściganie został złożony przez właściwy podmiot (pokrzywdzonego w dacie składania oświadczenia). Jest to szczególnie istotna kwestia, gdyż przestępstwo z art. 288 § 1 kk należy do kategorii przestępstw ściganych na wniosek. Brak wniosku uprawnionego pokrzywdzonego jest negatywną przesłanką prowadzenia postępowania. Osobą uprawnioną do złożenia wniosku o ściganie, o której mowa w art. 288 § 4 kk, jest nie tylko właściciel rzeczy, lecz także każda inna osoba, której przysługuje inne prawo rzeczowe lub prawo obligacyjne do rzeczy (postanowienie SN z dnia 1 grudnia 2020 r., II KK 359/20). Sąd jest nie tylko uprawniony, ale wręcz zobligowany do ustalenia woli uprawnionego do złożenia wniosku o ściganie w sytuacji, w której wniosek o ściganie nie został skutecznie złożony (wyrok SN z dnia 28 września 2022 r., IV KK 191/22). W realiach niniejszej sprawy w toku postępowania przygotowawczego zawiadamiającą i realizującą następnie uprawnienia pokrzywdzonego była J. L. (1). Po wniesieniu aktu oskarżenia pełnomocnik J. L. (1) złożył w jej imieniu oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Brak takiego oświadczenia składanego osobiście przez J. L. (1). Aktywność procesowa na rozprawie podmiotów wskazanych w akcie oskarżenia jako pokrzywdzonych, pomimo niezłożenia wcześniej oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżycieli posiłkowych, nie może skutkować automatycznym przyznaniem im statusu strony (postanowienie SN z dnia 24 sierpnia 2016 r., I KZP 5/16). Warunkiem jednak skorzystania z uprawnienia do złożenia oświadczenia, o jakim mowa w art. 54 § 1 kpk, jest zawiadomienie o terminie rozprawy i uprawnieniach pokrzywdzonego w rozumieniu art. 49 § 1 kpk. Organy prowadzące postępowanie przygotowawcze nie czyniły innych dodatkowych ustaleń odnośnie do podmiotów pokrzywdzonych objętym aktem oskarżenia czynem. Również Sąd nie czynił w tej mierze ustaleń, w szczególności o terminie pierwszej rozprawy (także posiedzenia wstępnego) nie był zawiadamiany M. L. (1) (wpisany w księdze wieczystej jako współwłaściciel w ½ części działki nr (...), na której rosły drzewa objęte zarzutem), ani inne osoby. W toku terminów rozprawy od dnia 24 lutego 2023 r. do dnia 19 października 2023 r. poza osobistym udziałem oskarżonego J. M. uczestniczył w rozprawie pełnomocnik J. L. (1) (24 lutego, 17 kwietnia i 5 czerwca 2023 r.), która sama w niej uczestniczyła dopiero w późniejszych jej terminach (29 czerwca, 28 września, 6 października, 19 października 2023 r.). Po ponad rocznym okresie Sąd dopuścił dowód z kolejnej opinii biegłego, jednak czynności w sprawie nie prowadzono, a Sąd Okręgowy w sprawie o sygn. akt III S 8/25 postanowieniem z dnia 20 marca 2025 r. stwierdził przewlekłość postępowania w okresie od 18 grudnia 2023 r. do 14 listopada 2024 r. Kolejne terminy rozprawy wyznaczone zostały na dni: 30 kwietnia, 15 maja i 23 maja 2025 r. W toku rozprawy ujawniono nie tylko dane z podziału wspólnego majątku M. L. (1) i J. L. (1), ale również umowę darowizny na rzecz K. P.. Sąd Rejonowy mimo prowadzenia rozprawy odroczonej w dalszym ciągu i mimo otwarcia przewodu sądowego 24 lutego 2023 r., przyjął w terminie rozprawy w dniu 15 maja 2025 r. od K. P. oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego, znalazło to wyraz w sentencji zaskarżonego wyroku, z jednej bowiem strony Sąd przyjął, że pokrzywdzonymi są K. P. i M. L. (1) (opis czynu przypisanego oskarżonemu i zasądzenie połowy wartości szkody w pkt IV zaskarżonego wyroku). Z drugiej zaś przyznał uprawnienia oskarżycieli posiłkowych także J. L. (1), mimo przedstawionej umowy darowizny przez K. P. (z uprawnień oskarżyciela posiłkowego nie chciał korzystać M. L. (1)), podczas gdy oskarżycielem posiłkowym może być tylko osoba, która spełnia kryteria pokrzywdzonego, wymienione w art. 49 § 1 kpk (według twierdzeń K. P. weszła na podstawie umowy darowizny w uprawnienia J. L. (1)), ale także gdy w zakreślonym art. 54 § 1 kpk terminie prekluzyjnym złoży oświadczenie o działaniu w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Doszło zatem do sprzeczności między wskazaniami w zarzucanym czynie (wyłącznie pokrzywdzoną była J. L. (1) – chociaż z podziału wspólnego majątku J. L. (1) i M. L. (1) wynika, że działka nr (...) stanowi ich współwłasność po 1/2) a przyjętych w opisie przypisanego czynu (jako pokrzywdzonych przyjął Sąd Rejonowy M. L. (1) i K. P. – chociaż umowa darowizny w § 3 nie zawiera wskazania darowania jej ½ działki nr (...)). Oczywiście nie jest Sąd związany opisem czynu zarzucanego aktem oskarżenia, jednakże zastanawiające jest, że w toku rozprawy jak stawił się M. L. (1) odbierając od niego oświadczenie odnośnie do bycia oskarżycielem posiłkowym i co do wniosku o naprawienie szkody, Sąd pominął odebranie od niego stanowiska co do wniosku o ściganie, podczas gdy taki wniosek odebrał od K. P.. Nie przesłuchał go też w charakterze świadka (chociaż w dacie czynu był współwłaścicielem działki nr (...), na której rosły zniszczone drzewa).

Kolejna niekonsekwencja to chociaż do udziału w sprawie jako oskarżycieli posiłkowych Sąd dopuścił J. L. (1) (była osobą zawiadamiającą, korzystała w postępowaniu przygotowawczym ze statusu strony, złożył jej imieniem pełnomocnik oświadczenie o występowaniu w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego, jej skargi na przewlekłość postępowania były rozpoznawane przez Sąd nadrzędny) i K. P., chociaż oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego nie złożyła przed rozpoczęciem przewodu sądowego, mimo że to ona od 8 września 2021 r. miała być współwłaścicielką nieruchomości w zamian z dożywocie dla J. L. (1), na czym opiera swoje prawo do udziału w sprawie i żądanie odszkodowania. Sąd Rejonowy w zakresie szerszym niż podnoszą Skarżące, kwestionujące przyznanie prawa do pokrzywdzenia czynem z art. 288 § 1 kk – M. L. (1), naruszył art. 49 kpk, a w wydanym orzeczeniu zachodzą sprzeczności, które rzutują na zakres finansowych obciążeń oskarżonego, zwłaszcza zwrotem poniesionych przez J. L. (1) i K. P. wydatków w konsekwencji ocenę czy ich poniesienie było i w jakim zakresie uzasadnione. Te sprzeczności rodzą konsekwencje także w zakresie przyznania częściowo racji co do poczynienia błędnych ustaleń faktycznych, a właściwie poczynienia ich odmiennie niż chciałyby Skarżące. Z jednej bowiem strony jest kwestia współwłasności działki nr (...) (J. L. (1) i M. L. (1), zaś po rozwodzie i podziale majątku małżonków odmienne ułożenie stosunków własnościowych rodziło potrzebę ustalenia, czy drzewa rosły na działce stanowiącej ½ części tej działki, czy też o pokrzywdzeniu będzie decydować uznanie, że rosły na działce, która została przekazana do wyłącznego użytkowania przez J. L. (1)). Nadto wobec zgłaszanych przez K. P. roszczeń, należy ustalić czy weszła ona w uprawnienia J. L. (1) z chwilą podpisania umowy darowizny udziału we współwłasności w zamian za dożywocie, w szczególności zaś czy stała się wyłącznie pokrzywdzoną, czy też „współpokrzywdzoną” wraz z M. L. (1), czy w ogóle umowa darowizny, na którą się powołuje nie obejmowała ½ części działki nr (...). Udzielenie odpowiedzi na zakreślone pytania i poczynienie ustaleń faktycznych w tej mierze będzie także miało przełożenie na fakt bycia stroną, korzystania z prawa ustanowienia pełnomocnika i zasadności żądania zwrotu poniesionych wydatków. Stąd też odnoszenie się do zarzutu naruszenia wskazywanych w zarzutach z pkt IV obu apelacji przepisów postępowania poprzez przyznanie oskarżycielom posiłkowym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przez pełnomocnika w kwocie nieuwzględniającej charakteru sprawy, jak również jej zawiłości zarówno pod względem faktycznym, jak i prawnym oraz faktycznie poniesionych przez pokrzywdzonych kosztów.

Zważywszy na przyczyny uchylenia zaskarżonego orzeczenia i wskazane powyżej sprzeczności zawarte w treści orzeczenia a zawiązane ze stanem pokrzywdzenia przedwczesne byłoby odnoszenie się do zarzutu naruszenia przepisów postępowania art. 7 kpk w zw. z art. 410 kpk odnośnie do oceny opinii biegłego, a w konsekwencji zarzutu poczynienia błędnych ustaleń faktycznych co do wysokości szkody, która w wyroku ustalona została na kwotę 8.492,00 zł, zaś zdaniem Skarżących powinna wynieść 41.945,00 zł i być wyliczona wg metody wyceny wartości drzew na terenach zurbanizowanych, jak również zarzutu zasądzenia rażąco niskiego odszkodowania. Stąd też Sąd Odwoławczy na podstawie art. 436 kpk poprzestał na uchybieniach, które były wystarczające do wydania orzeczenia, a merytoryczne odnoszenie się do innych zarzutów (pkt 1b, 2b i 3) jako przedwczesne

Zarzut oskarżyciela posiłkowego J. L. (1) i K. P.

obrazy przepisów prawa materialnego poprzez błędną kwalifikację czynu zniszczenia drzewa modrzewia jako usiłowanie, podczas gdy ze stanu faktycznego wynika, że drzewo modrzewia również zostało zniszczone zatem doszło nie do usiłowania ale do dokonania czynu z art. 288 § 1 kk.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Prokurator zarzucił oskarżonemu J. M. popełnienie czynu zakwalifikowanego z art. 288 § 1 kk w zb. z art. 13 § 1 kk w zw. z art. 288 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk, który miał polegać na tym, że oskarżony „w okresie od 15 do 20 kwietnia 2020 r. w S. pow. (...) woj. (...) dokonał umyślnego zniszczenia drzewa świerka poprzez odkopanie i nawiercenie otworów w korzeniach drzewa, a następnie wprowadzenie do nich chwastobójczego środka, którego substancją czynną jest glifosat, co doprowadziło do całkowitego zamarcia drzewa, powodując tym samym straty w kwocie 1.063,71 złotych na szkodę J. L. (1), ponadto działając w tym samym miejscu i czasie usiłował umyślnie zniszczyć drzewo modrzewia poprzez odkopanie i nawiercenie otworów w korzeniach drzewa, a następnie wprowadzenie do nich chwastobójczego środka, którego substancją czynną jest glifosat, jednak zamierzonego celu nie osiągnął, ponieważ nie uzyskał bezpośredniego dostępu do korzeni modrzewia z uwagi na fakt, że penetrują one głębsze warstwy gleby, czym działał na szkodę J. L. (1)”. Do takiej treści opisu czynu zawartego w akcie oskarżenia, przy założeniu prawidłowych ustaleń faktycznych, postawiony zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego poprzez błędną kwalifikację czynu zniszczenia drzewa modrzewia jako usiłowanie, podczas gdy ze stanu faktycznego wynika, że drzewo modrzewia również zostało zniszczone zatem doszło nie do usiłowania ale do dokonania czynu z art. 288 § 1 kk mógłby być zasadny. Jednak Sąd Rejonowy nie przypisał oskarżonemu J. M. popełnienia zarzucanego aktem oskarżenia czynu a popełnienie „przestępstwa z art. 288 § 1 kk w zw. z art. 4 § 1 kk” polegającego na tym, że oskarżony „w okresie od 15 do 20 kwietnia 2020 r. w S. pow. (...) woj. (...) dokonał umyślnego zniszczenia drzewa świerka kłującego i drzewa modrzewia europejskiego rosnących na działce o nr (...) poprzez odkopanie i nawiercenie otworów w korzeniach tych drzew, a następnie wprowadzenie do nich chwastobójczego środka, którego substancją czynną jest glifosat, co doprowadziło do całkowitego obumarcia w/w drzew, powodując tym samym straty o wartości w łącznej kwocie 8.492,00 złotych na szkodę K. P. i M. L. (1)”. W takim opisie czynu i przyjętej jego prawnej kwalifikacji nie dochodzi do rozróżnienia na różne formy stadialne (dokonanie i usiłowanie) popełnienia czynu z art. 288 § 1 kk. Zatem podniesiony tak zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego jest całkowicie chybiony.

Wniosek oskarżycielki posiłkowej J. L. (1)

O zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez:

1)  zasądzenie od oskarżonego tytułem częściowego naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonej J. L. (1) kwotę 41.945,00 zł (czterdzieści jeden tysięcy dziewięćset czterdzieści pięć złotych 00/100)

ewentualnie z ostrożności procesowej

zasądzenie od oskarżonego kwoty 41.945,00 zł (czterdzieści jeden tysięcy dziewięćset czterdzieści pięć złotych 00/100) tytułem częściowego naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonej J. L. (1) i K. P.;

ponadto J. L. (1) wniosła:

2)  o zasądzenie od oskarżonego na rzecz pokrzywdzonej J. L. (1) zadośćuczynienie w kwocie 5.000 zł tytułem poniesionej krzywdy.

3)  o zasądzenie od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego J. L. (1) kosztów zastępstwa przez profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 5.781 zł zgodnie ze spisem kosztów przedłożonym na rozprawie w dniu 23.05.2025 r.

Nadto o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego J. L. (1).

Z ostrożności procesowej ze względu na charakter sprawy i okoliczności wnoszę o nieobciążanie pokrzywdzonej kosztami postępowania w przypadku nie uwzględnienia przez Sąd apelacji.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Częściowa zasadność zarzutu naruszenia art. 49 § 1 kpk czyni bezprzedmiotowymi tak wniosek o zasądzenie od oskarżonego tytułem częściowego naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonej J. L. (1) w kwocie 41.945 zł, jak i o zasądzenie od oskarżonego kwoty 41.945,00 zł tytułem częściowego naprawienia szkody solidarnie na rzecz pokrzywdzonej J. L. (1) i K. P.. Podobnie jak wniosek o zasądzenie od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego J. L. (1) zadośćuczynienia w kwocie 5.000 zł tytułem poniesionej krzywdy.

Zważywszy na przyczyny uchylenia zaskarżonego orzeczenia wniosek o zasądzenie kosztów zastępstwa według sporządzonego w dniu 23 maja 2025 r. spisu jest bezprzedmiotowy.

Orzeczenie Sądu Okręgowego nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie, dlatego też nie zawiera rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Wniosek jednak nie jest zasadny z uwagi na nieobecność J. L. (1) w terminie rozprawy apelacyjnej, tym samym brak wykazania poniesienia uzasadnionych wydatków związanych z postępowaniem apelacyjnym.

Wniosek oskarżycielki posiłkowej K. P.

O zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez:

1)  zasądzenie od oskarżonego tytułem częściowego naprawienia szkody solidarnie na rzecz pokrzywdzonych J. L. (1) i K. P. w kwocie 41.945,00 zł (czterdzieści jeden tysięcy dziewięćset czterdzieści pięć złotych 00/100).

ewentualnie, z ostrożności procesowej

zasądzenie od oskarżonego tytułem częściowego naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonej K. P. w kwocie 41.945,00 zł (czterdzieści jeden tysięcy dziewięćset czterdzieści pięć złotych 00/100)

2)  zasądzenie od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego K. P. kosztów zastępstwa przez profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 5.289 zł zgodnie ze spisem kosztów przedłożonym na rozprawie w dniu 23.05.2025 r.

ponadto

3)  zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego od oskarżonego na rzecz oskarżyciela posiłkowego K. P.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Częściowa zasadność zarzutu naruszenia art. 49 § 1 kpk czyni bezprzedmiotowymi tak wniosek o zasądzenie od oskarżonego tytułem częściowego naprawienia szkody solidarnie na rzecz pokrzywdzonych J. L. (1) i K. P. w kwocie 41.945 zł, jak i o zasądzenie od oskarżonego tytułem częściowego naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonej K. P. w kwocie 41.945 zł.

Zważywszy na przyczyny uchylenia zaskarżonego orzeczenia wniosek o zasądzenie kosztów zastępstwa według sporządzonego w dniu 23 maja 2025 r. spisu jest bezprzedmiotowy.

Orzeczenie Sądu Okręgowego nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie, dlatego też nie zawiera rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Wniosek jednak nie jest zasadny z uwagi na nieobecność K. P. w terminie rozprawy apelacyjnej, tym samym brak wykazania poniesienia uzasadnionych wydatków związanych z postępowaniem apelacyjnym.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Odniesienie się szczegółowe i stanowcze do wszystkich zarzutów podniesionych w skargach apelacyjnych jest przedwczesne wobec stwierdzenia uchybień uwzględnianych także z urzędu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Zaskarżony wyrok dotknięty jest rażącą niesprawiedliwością w rozumieniu art. 440 kpk. Rozpiętość czasowa pomiędzy poszczególnymi terminami rozprawy była zbyt duża, naruszając w sposób nieuprawniony ciągłość rozprawy i koncentrację materiału dowodowego, a w konsekwencji miała wpływ na treść wydanego orzeczenia, skutkowało rażącą niesprawiedliwością zaskarżonego orzeczenia w szczególności zaś poza omówionymi w pkt 3, podkreślić należy sprzeczność między czynem przypisanym a poprawnością ustaleń i zasądzenia zwrotu wydatków oskarżycielkom posiłkowym. Brak właściwej reprezentacji po stronie czynnej nie tylko naruszała gwarancje realizacji uprawnień przez faktycznie pokrzywdzonego (pokrzywdzonych), ale także miała przełożenie na wykonywanie przez oskarżonego prawa do obrony (przede wszystkim w sensie materialnym).

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

Na wstępie należy przypomnieć, że „niesprawiedliwość orzeczenia” odnosi się nie tylko do „materialnej” niesprawiedliwości (obraza prawa materialnego), ale także do „procesowej” niesprawiedliwości (obraza przepisów postępowania), z powodu której doszło do rażących uchybień naruszających reguły rzetelnego procesu. Artykuł 440 kpk, z uwagi na swój wyjątkowy charakter, może mieć zastosowanie tylko wtedy, gdy popełnione przez sąd pierwszej instancji uchybienia procesowe są rażące i ponadto miały - nie tylko potencjalny, ale realny, rzeczywisty wpływ na treść wyroku. Ta „rażąca niesprawiedliwość” w rozumieniu art. 440 kpk musi być nie tylko „oczywistą” - a zatem „widoczną na pierwszy rzut oka” i „niewątpliwą” – ale też ma wyrażać poważny „ciężar gatunkowy” uchybienia, które legło u podstaw wydania orzeczenia dotkniętego „rażącą niesprawiedliwością”. Rzecz nie dotyczy każdej „niesprawiedliwości” wydanego orzeczenia, a jedynie takiej, której nie można pogodzić chociażby z zasadą rzetelnego procesu. Obowiązująca w polskim procesie karnym zasada bezpośredniości wymaga też, aby Sąd orzekający w sprawie opierał ustalenia faktyczne na dowodach bezpośrednio przeprowadzonych w czasie rozprawy, czyli w sposób pozwalający na bezpośrednie zetknięcie się z tymi dowodami, nie zaś na dowodach pośrednich ujawnianych (uznanych za ujawnione). Ustalenia faktyczne sądu wyrokującego w pierwszej instancji pozostają pod ochroną zasady swobodnej oceny dowodów tylko wtedy, gdy sąd ten rozważył, we wzajemnym ze sobą powiązaniu, wynikające z każdego z zebranych dowodów, okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia o winie oskarżonego. W tym kontekście niebagatelne znaczenie ma art. 404 § 2 kpk, który wprowadza wyjątek od zasady prowadzenia rozprawy odroczonej w nowym terminie od początku. Wyjątkowość sytuacji procesowej, uzasadniająca dalsze prowadzenie rozprawy odroczonej, może wynikać z obszerności materiału dowodowego, zakresu postępowania dowodowego przed odroczeniem rozprawy i długotrwałości odroczenia. Przyjmuje się w praktyce, że jeżeli odroczenie tylko nieznacznie przekracza termin przerwy w rozprawie (art. 401 § 2 kpk – 42 dni), przeprowadzone dotychczas dowody nie były liczne i nietrudno zapamiętać ich treść, a ponadto większość istotnych dowodów ma być przeprowadzona po odroczeniu, to dalsze prowadzenie rozprawy nie może, w większości tego rodzaju wypadków, zagrażać czyjemukolwiek interesowi procesowemu i umożliwia zrealizowanie celów postępowania karnego (uchwała SN z dnia 14 stycznia 1971 r., VI KZP 45/70; wyrok SN z dnia 7 października 1998 r., V KKN 271/97; postanowienia SN: z dnia 18 czerwca 2003 r., IV KK 90/03; z dnia 4 marca 2010 r., V KK 225/09; wyrok SA w Katowicach z dnia 10 lipca 2014 r., II AKa 229/13). Ze zgoła odmienną sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie.

Na wyznaczony termin posiedzenia wstępnego – 24 lutego 2023 r. – zgłosił się pełnomocnik J. L. (1), składając jej imieniem oświadczenie o woli działania jako oskarżyciel posiłkowy. W tym samym dniu – na pierwszym terminie rozprawy po rozpoczęciu przewodu sądowego złożył wyjaśnienia oskarżony J. M. przy niestawiennictwie J. L. (1) odnotowanej jako oskarżyciel posiłkowy w protokole rozprawy. W kolejnym terminie – 17 kwietnia 2023 r. – również przy nieobecności J. L. (1) przesłuchano zawnioskowanych w akcie oskarżenia świadków (Z. P., M. L. (2), P. N., E. D.). W dniu 30 maja 2023 r. przesłuchana została w miejscu zamieszkania M. L. (3), jej zeznania odczytano na terminie rozprawy 5 czerwca 2023 r. W dniu 29 czerwca 2023 r. stawiła się J. L. (1) i została przesłuchana. Rozprawę odroczono. W dniu 1 września 2023 r. złożona została przez biegłego pisemna opinia uzupełniająca, którą odczytano na rozprawie w dniu 28 września 2023 r. Złożona została również przez pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej prywatna opinia dendrologiczna (k. 369-379). Oskarżony złożył wniosek dowodowy o przesłuchanie M. L. (1). Na rozprawie w dniu 6 października 2023 r. J. L. (1) złożyła dodatkowe zeznania. Dopuszczono dowód z akt spraw, w których zalegało postanowienie o dokonaniu podziału majątku wspólnego J. L. (1) i M. L. (1) (sygn. akt I Ns 313/09) na terminie rozprawy – 19 października 2023 r. – ujawniono dokumenty z tych akt i Sąd postanowił wezwać M. L. (1) do oświadczenia z art. 54 § 1 kpk. Następnie w ciągu roku nie wyznaczono żadnego terminu rozprawy. Postanowieniem z dnia 14 listopada 2024 r. Sąd dopuścił dowód z kolejnej opinii biegłego. Oskarżycielka posiłkowa J. L. (1) złożyła skargę na przewlekłość postępowania (jedna 10 października 2024 r. – III S 16/24 została uznana za bezskuteczną (brak opłaty), kolejna z 19 listopada 2024 r. zarejestrowana pod sygn. akt III S 8/25 zakończyła postępowanie skargowe postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 20 marca 2025 r. o stwierdzeniu przewlekłości w okresie od dnia 18 grudnia 2023 r. do 14 listopada 2024 r. – w tym dniu sąd dopuścił dowód z kolejnej opinii biegłego). Na termin rozprawy – 30 kwietnia 2025 r. – nie zostało doręczone wezwania M. L. (1), przy obecności i J. L. (1) i oskarżonego J. M.. Opinia biegłego wpłynęła 20 lutego 2025 r. Na rozprawę wyznaczoną na dzień 30 kwietnia 2025 r. brak było doręczenia wezwania dla M. L.. W kolejnym terminie – 15 maja 2025 r. poza M. L. (1), którego w ogóle nie przesłuchano (mimo wcześniejszego wniosku oskarżonego) a jedynie odebrano oświadczenie, że nie składa oświadczenia, by być oskarżycielem posiłkowym i nie domaga się naprawienia szkody. Natomiast stająca K. P. złożyła oświadczenie o woli działania jako oskarżyciel posiłkowy i poinformowała że działkę nr (...) otrzymała od J. L. (1) jako darowiznę (umowa z dnia 7 września 2021 r. – akt notarialny) i ustanowiła swoim pełnomocnikiem adwokata reprezentującego J. L. (1). Po odebraniu tych oświadczeń Sąd na podstawie art. 404 § 2 kpk postanowił prowadzić rozprawę odroczoną w dalszym ciągu. Na rozprawie w dniu 23 maja 2025 r. odczytany został akt notarialny przedłożony przez K. P., która złożyła także wniosek o ściganie. Ujawniono dokumenty i po zamknięciu przewodu sądowego odebrano głosy stron. W dniu 27 maja 2025 został wydany wyrok.

Mino zatem znacznego upływu czasu od dat, gdy przeprowadzono szereg czynności dowodowych w toku rozprawy prowadzonej w miarę regularnych terminach począwszy od 24 lutego 2023 r. poprzez kolejne dni: 17 kwietnia, 5 czerwca, 29 czerwca, 28 września, 6 października i do 19 października 2023 r. Sąd Rejonowy kontynuował rozprawę po upływie ponad półtorarocznym okresie, bo dopiero w dniu 30 kwietnia, 15 i 23 maja 2025 r., by w dniu 27 maja 2025 r. wydać wyrok. O tym, czy doszło do naruszenia zasady wyjątkowości przewidzianej w art. 404 § 2 kpk decyduje nie tylko upływ czasu między „skutecznymi” terminami rozprawy, ale także konkretne okoliczności danej sprawy. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że przesłuchanie oskarżonego J. M. nastąpiło w pierwszym terminie rozprawy 24 lutego 2023 r. na kolejnym terminie przesłuchano 4 świadków, 30 maja 2023 r. w miejscu zamieszkania kolejnego. W terminie 29 czerwca 2023 r. przesłuchano J. L. (1), która w dniu 6 października 2023 r. złożyła dodatkowe zeznania, a zatem ponad rok przed terminami rozprawy kontynuowanej w dniu 30 kwietnia 2025 r. oraz 15 maja 2023 r., na którym to terminie nastąpiło dopuszczenie do udziału w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego K. P., chociaż Sąd nie prowadził rozprawy od początku (wyraźnie zostało odnotowane postanowienie o prowadzeniu odroczonej rozprawy na podstawie art. 404 § 2 kpk w dalszym ciągu), a termin prekluzyjny do skorzystania z prawa zgłoszenia udziału pokrzywdzonego w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego upłynął w niniejszej sprawie w dniu 24 lutego 2023 r. Zważywszy na rodzaj zarzutu aktu oskarżenia, a także treść wyjaśnień oskarżonego i zeznań świadków złożonych przed datą, gdy Sąd dopuścił dowód z kolejnej opinii biegłego, uzasadnione było prowadzenie rozprawy od początku. Upływ czasu, jaki nastąpił od poprzednich terminów rozprawy, gdy byli przesłuchani bezpośredni świadkowie poddawanych ocenie zdarzeń, był na tyle długi, że zacierały się bezpośrednie z niej wrażenia i zasada bezpośredniości przemawiała za ponownym osobistym kontaktem sądu z przeprowadzonymi już dowodami (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 25 września 2013 r., II AKa 200/13). W judykaturze wyrażany jest pogląd, że co do zasady rozprawa powinna być prowadzona od nowa, a brak takiego działania prowadzi do naruszenia zasady bezpośredniości, ciągłości i koncentracji rozprawy (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 6 kwietnia 2006 r., II AKa 32/05). Jednocześnie, dopuszczając stosowanie art. 404 § 2 kpk, każdorazowo podkreślano konieczność badania okoliczności sprawy i analizowania, czy w związku z jego stosowaniem nie zostaną naruszone podstawowe zasady procesu (postanowienia SN z dnia 4 marca 2010 r., V KK 225/09; z dnia 18 czerwca 2003 r., IV KK 90/03; wyrok SA w Gdańsku z dnia 16 listopada 2000 r., II AKa 286/00). W przedmiotowej sprawie skład Sądu nie uległ zmianie, a Sąd nie zdecydował się także na prowadzenie rozprawy od nowa mimo upływu półtorarocznego okresu między „skutecznymi” terminami rozprawy ostatnim – 19 października 2023 r., gdy nastąpiło odroczenie rozprawy a pierwszym terminem po odroczeniu rozprawy – 30 kwietnia 2025 r. Przekroczenie okresu odroczenia w rozprawie może być przyczyną uchylenia wyroku wtedy, kiedy stopień przekroczenia terminu albo odległość czasu od chwili przeprowadzenia doniosłych czynności dowodowych, wskazywać będą na naruszenie zasady bezpośredniości i wynikające z tego zagrożenie dla możliwości trafnego orzekania (postanowienie SN z dnia 23 lipca 2003 r., V KK 345/02). Tak zaś jest w niniejszej sprawie. Zakres materiału dowodowego przeprowadzonego przed kontynuowaniem po kolejnym odroczeniu rozprawy w dniu 30 kwietnia 2025 r., pozwala na stwierdzenie, że w konsekwencji decyzja sądu o prowadzeniu rozprawy w dalszym ciągu miała wpływ na treść wyroku. Ta odległość czasowa nakładała na Sąd obowiązek prowadzenia rozprawy od początku, chociażby poprzez odebranie od oskarżonego wyjaśnień a od osób „pokrzywdzonych” zeznań na okoliczności odnoszące się do zachowania oskarżonego oraz ich stosunku do szkody. Tymczasem Sąd Rejonowy nie zdecydował o przeprowadzeniu takich newralgicznych dowodów bezpośrednio, jedynie odbierał oświadczenia (chociaż ani K. P., ani M. L. (1) – nie zostali przesłuchani w charakterze świadków – ani na etapie postępowania przygotowawczego, ani też w trakcie rozprawy) i ujawniał dokumenty, których treść sprawiła, że doszło do zmiany opisu czynu przypisanego, także poprzez wskazanie, że zniszczenie drzew nastąpiło na szkodę M. L. (1) i K. P. (czyn zarzucany był popełniony na szkodę J. L. (1)). Takie procedowanie sprawiło, że Sąd I instancji pozbawił, nie próbował nawet uzyskać wyjaśnień oskarżonego, w tym jego wypowiedzenia się co do zgromadzonego materiału dowodowego oraz odniesienia się do złożonego jeszcze w 2023 r. wniosku dowodowego, tym samym naruszone zostało prawo oskarżonego do obrony materialnej, dodatkowo zaś, wbrew treści art. 410 kpk, podstawą wydanego wyroku Sąd uczynił dowody, które jak wynika z protokołu rozprawy z dnia 23 maja 2025 r. ujawnione w toku rozprawy, jednak prowadzenie rozprawy w tym dniu nie zostało wskazane w sentencji wyroku (w części wstępnej komparycji wyroku wydanego w dniu 27 maja 2025 r obok innych dat prowadzenia rozprawy nie wymieniono dnia 23 maja 2025 r.). Pominięto zatem datę rozpoznania sprawy w dniu 23 maja 2025 r. – kiedy poza ujawnieniem wszelkich dowodów w postaci dokumentów, nastąpiło zamknięcie przewodu sądowego i odebranie głosów stron oraz odroczenie wydania wyroku do dnia 27 maja 2025 r. Wówczas też pełnomocnik J. L. (1) i K. L. złożył spis kosztów zastępstwa procesowego, pominięcie którego zarzucają skarżące kwestionując zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w tym zakresie. Przy ocenie sytuacji prawnej zachodzi zawsze niezbędność pogodzenia krzyżujących się wartości procesowych, obecnych zarówno w postulatach przestrzegania w trakcie prowadzenia rozprawy zwartości oraz ciągłości toku czynności i zdarzeń, a także skracania dystansu między postępowaniem dowodowym i orzeczeniem kończącym proces, jak i w dyrektywach wzmożenia ochrony interesów stron postępowania i rozpoznawania sprawy w rozsądnym terminie, ale przede wszystkim oparcie orzeczenia na całokształcie ujawnionego w toku rozprawy materiału dowodowego w dążeniu do ustalenia prawdy materialnej. Prowadzenie rozprawy od początku uzasadnione jest tym, że upływ czasu jaki następuje od poprzednich terminów rozprawy jest na tyle długi, że zacierają się bezpośrednie z niej wrażenia i zasada bezpośredniości przemawia za ponownym osobistym kontaktem sądu z przeprowadzonymi już dowodami (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 25 września 2013 r., II AKa 200/13). W judykaturze wyrażany jest pogląd, że co do zasady rozprawa powinna być prowadzona od nowa, a brak takiego działania prowadzi do naruszenia zasady bezpośredniości, ciągłości i koncentracji rozprawy (wyrok SN z dnia 11 listopada 1975 r., III KR 91/75; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 6 kwietnia 2006 r., II AKa 32/05). Jednocześnie, dopuszczając stosowanie przepisu art. 404 § 2 kpk, każdorazowo podkreślano konieczność badania okoliczności sprawy i przeanalizowania, czy w związku z jego stosowaniem nie zostaną naruszone podstawowe zasady procesu (postanowienia SN: z dnia 4 marca 2010 r., V KK 225/09; z dnia 18 czerwca 2003 r., IV KK 90/03; wyrok SN z dnia 29 czerwca 1978 r., IV 181/78; wyrok SA w Gdańsku z dnia 16 listopada 2000 r., II AKa 286/00, wyrok SA w Katowicach z dnia 14 października 1999 r., II AKa 221/99). W przedmiotowej sprawie skład Sądu nie uległ zmianie jednak zakres materiału dowodowego przeprowadzonego przed kontynuowaniem odroczonej rozprawy, zmiana konfiguracji osobowej po stronie czynnej (dwie oskarżycielki posiłkowe reprezentowane przez adwokata z wyboru) wręcz arbitralna decyzja o prowadzeniu rozprawy w dalszym ciągu, pozwala na stwierdzenie, że w konsekwencji ta decyzja sądu miała wpływ na treść wyroku. W realiach niniejszej sprawy, trzeba odnotować, że ani okres odroczenia nie był zbliżony do czasu przerwy, ani po okresie odroczenia nie przeprowadzano najistotniejszych dowodów dla rozstrzygnięcia sprawy, co do których strony mogłyby się swobodnie wypowiedzieć. Sąd pierwszej instancji przystąpił do przeprowadzania jednego dowodu – opinii biegłego. Przed odroczeniem przesłuchano bowiem i oskarżonego, i wszystkich wnioskowanych w akcie oskarżenia świadków. W sytuacji, gdy okres faktycznej bezczynności sądu trwał ponad rok, decyzja w przedmiocie prowadzenia rozprawy w dalszym ciągu była całkowicie dowolna, prowadząca do naruszenia reguły wyjątkowości, o której mowa w art. 404 § 2 kpk, a przez to przekreślenia w sposób oczywisty zasady bezpośredniości, ciągłości i koncentracji postępowania dowodowego w toku rozprawy, a przy połączeniu ze zmianami po stronie czynnej, zmianie kwalifikacji prawnej czynu oraz jego opisu, także naruszające prawo oskarżonego do obrony, a w konsekwencji poprzez naruszenie zasady nakazującej takie wyjaśnienie sprawy, by podstawę rozstrzygnięć stanowiły prawdziwe ustalenia faktyczne i wynikające z tego zagrożenie dla możliwości trafnego orzekania, co znalazło wyraz w treści zaskarżonego wyroku (opis sprzeczności w pkt 3 uzasadnienia). Trzeba bowiem zauważyć, że różnią się między sobą, poza kwalifikacją prawną, opis czynu zarzucony aktem oskarżenia J. M. z opisem czynu mu przypisanego zaskarżonym wyrokiem.

Brak właściwej reprezentacji po stronie czynnej nie tylko naruszała gwarancje realizacji uprawnień przez faktycznie pokrzywdzonego (pokrzywdzonych), ale także miała przełożenie na wykonywanie przez oskarżonego prawa do obrony (w sensie materialnym). Zdaniem Sądu Okręgowego organ pierwszej instancji z obowiązku rzetelnego prowadzenia postępowania w toku jawnej rozprawie nie wywiązał się należycie. Przypisał oskarżonemu sprawstwo i zawinienie czynu zabronionego zakwalifikowanego z art. 288 § 1 kk popełnionego na szkodę M. L. (1) i K. P.. Tymczasem czyn w postaci zarzuconej przez oskarżyciela publicznego wskazywał J. L. (1) jako pokrzywdzoną. W ocenie Sądu Odwoławczego nie ulega jednak wątpliwości, że od organu orzekającego, przy zmianie kwalifikacji i zmianie opisu czynu przypisanego, należało oczekiwać w konsekwencji akcesoryjnie powiązanych decyzji (zwrot poniesionych wydatków) nieco innych niż zawarte w pkt V i VI zaskarżonego wyroku. Uchybienia wyżej wskazane w sferze kompletowania zgromadzonego materiału dowodowego z naruszeniem art. 404 § 2 kpk przez Sąd I instancji sprawiają, że w stopniu jednoznacznym, oczywistym i niepodlegającym dyskusji miały wpływ na treść wydanego orzeczenia, zaś wadliwych wyników postępowania dowodowego nie można pogodzić z zasadą rzetelnej i sprawiedliwego postępowania, które miało wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, doprowadzając do przypisania oskarżonemu czynu, po przeprowadzeniu postępowania, w którym był on pozbawiony realnie materialnego prawa do obrony, zwłaszcza gdy jego wniosek o przesłuchanie M. L. (1) właściwie został pominięty. Sam fakt złożenia oświadczenia – dopiero 15 maja 2025 r., że nie będzie oskarżycielem posiłkowym i nie chce odszkodowania – nie realizuje obowiązku przesłuchania pokrzywdzonego (skoro czyn popełniony miał być także na jego szkodę). W realiach niniejszej sprawy doszło do koniunkcji „rażącego naruszenia prawa” o „istotnym wpływie na treść orzeczenia”. Samo bowiem przypisanie czynu o zmienionym opisie jest możliwe, jednak rozstrzygnięcia zaskarżonego wyroku wynikające z tego czynu (obowiązek naprawienia szkody), a także akcesoryjne wynikające z bycia stroną postępowania sądowego (przy naruszeniu art. 54 kpk) mogą w sposób istotny wkraczać w sferę uprawnień oskarżonego oraz rodzić znaczne obciążenia finansowe.

Oskarżony ujawnił bowiem wolę „zwalczania” ustaleń Sądu po otrzymaniu apelacji przyjętych przez Sąd Rejonowy jako pochodzące od dopuszczonych do udziału w sprawie oskarżycielek posiłkowych J. L. (1) i K. P.. Na marginesie zaznaczyć należy, że wraz z wniesionym pismem zatytułowanym „apelacja” oskarżony wniósł wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu. Wydając zarządzenie o odmowie przyjęcia apelacji, jako wniesionej po terminie, nie zajęto w ogóle stanowiska co do wniosku oskarżonego o ustanowienie obrońcy z urzędu, chociaż jednocześnie wskazywał on na swoją sytuację materialną. Tego typu zaniechanie pozbawiało oskarżonego prawa do obrony w sensie formalnym (bycia reprezentowanym przez adwokata albo radcę prawnego w postępowaniu karnym).

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☒ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Uchybienia wyżej wskazane w sferze kompletowania i następnie oceny zgromadzonego materiału dowodowego z naruszeniem 49 § 1 kpk, art. 54 § 1 kpk, art. 404 § 2 kpk, 410 kpk i art. 6 kpk przez Sąd I instancji sprawiają, że w stopniu jednoznacznym, oczywistym i niepodlegającym dyskusji miały wpływ na treść wydanego orzeczenia. W ocenie Sądu Odwoławczego, z powodów wręcz oczywistych powyżej wskazanych w pkt 3 i 4 uzasadnienia, rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy uchybiło rzetelności postępowania, o której stanowią przepisy art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 6 ust. Konwencji Europejskiej, ale także art. 42 ust. 2 Konstytucji RP i art. 6 ust. 3c Konwencji Europejskiej poprzez brak zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony (zwłaszcza w końcowym etapie postępowania). Postępowanie sądowe w niniejszej sprawie przeprowadzone zostało z oczywistą obrazą zasady ciągłości rozprawy (jej koncentracji i nieprzerywalności) oraz szybkości postępowania. Konsekwentne przestrzeganie tych zasad podyktowane jest przede wszystkim względami prawidłowości wyrokowania oraz respektowanie gwarancji procesowych stron uczestniczących w postępowaniu. Uchybienia w tym zakresie miały wpływ na wadliwą ocenę wyników postępowania dowodowego, prowadzącą do oparcia orzeczenia nie na całokształcie ujawnionego materiału dowodowego a na jego części, co rzutowało także na zmiany w zakresie „pokrzywdzenia” przypisanym oskarżonemu czynem, wpływając na treść wyroku, czego nie można pogodzić z zasadą rzetelności i sprawiedliwości. Nie można bowiem wykluczyć wpływu naruszeń procedowania na treść zaskarżonego orzeczenia, zwłaszcza poprzez doprowadzenie do przypisania oskarżonemu czynu zabronionego inaczej opisanego i z inną kwalifikacją prawną, po przeprowadzeniu z naruszeniem zasady bezpośredniości postępowania, w którym był on realnie pozbawiony materialnego prawa do obrony. Skoro w toku postępowania przed sądem I instancji doszło do rażącego naruszenia przepisów postępowania wskazanych wyżej w pkt 3 i 4 uzasadnienia, a zaskarżony wyrok z tego względu został wydany z rażącym naruszeniem tych przepisów, to oczywistym dla Sądu Okręgowego jest, że zaskarżony wyrok jest rażąco niesprawiedliwy (art. 440 kpk) i zachodzi konieczność przeprowadzenia rozprawy na nowo, w całości od początku, zgodnie z regułami obowiązującymi w przepisach postępowania karnego, co z kolei powoduje potrzebę uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Umożliwi to Sądowi prawidłowe ustalenie czynnych uczestników postępowania i dopuszczenie do udziału w sprawie w charakterze strony bez naruszenia art. 54 kpk, a także reprezentowanie oskarżonego przez ustanowionego dopiero w postępowaniu odwoławczym obrońcę z urzędu. Dla dokonania prawidłowych ustaleń w kwestii odpowiedzialności oskarżonego J. M. konieczne jest powtórzenie przewodu sądowego, zwłaszcza przesłuchania świadków, w tych osób, które będą należały do kręgu pokrzywdzonych w rozumieniu art. 49 kpk, jak też posiadających wiedzę o zachowaniu oskarżonego stanowiącego przedmiot postępowania w sprawie, zwłaszcza zaś M. L. (1) (wniosek oskarżonego z dnia 5 września 2023 r. k. 352-353). Następnie zaś oparcia orzeczenia na całokształcie zgromadzonego, przeprowadzonego i ujawnionego w toku rozprawy materiale dowodowym (sentencja – przy braku wskazania jednego z terminów rozprawy, kiedy ujawniono materiał dowodowy i zamknięto przewód sądowy – wskazuje na brak oparcia wyroku na całokształcie ujawnionych dowodów). Sąd odwoławczy uznał przy tym, że kasatoryjny charakter rozstrzygnięcia spowodował sytuację, gdzie odniesienie się do wszystkich podniesionych w środkach odwoławczych zarzutów byłoby – po myśli art. 436 kpk – przedwczesne lub bezprzedmiotowe. Nie można na tym etapie postępowania wykluczyć, że błędy organu I instancji popełnione w toku postępowania dowodowego i oceny jego wyników pociągnęły za sobą nietrafność ustaleń faktycznych bądź wadliwość opisu czynu przypisanego oskarżonemu (nie przesłuchano w ogóle osób na szkodę których miał oskarżony „ostatecznie” popełnić czyn z art. 288 § 1 kk). Pociągały one rozszerzenie liczby podmiotów działających po stronie czynnej (mimo wcześniejszego upływu terminu prekluzyjnego do złożenia takiego oświadczenia), co powiązane zostało z obciążeniem finansowym oskarżonego w związku ze zwrotem wydatków zgłaszanych i przez J. L. (2) i przez K. P.. Zważywszy zaś na skalę naruszeń przebiegu postępowania pierwszo-instancyjnego wykluczone jest oczekiwanie od sądu odwoławczego przeprowadzenia ponownej, pełnej i samodzielnej oceny dowodów oraz dokonanie na tej podstawie kontroli poprawności poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych i wyciągniętych wniosków co do przedmiotu procesu, tj. kwestii odpowiedzialności oskarżonego za zarzucany mu czyn. Priorytetowe znaczenie w procesie karnym ma poczynienie niewątpliwych ustaleń w przedmiocie winy oskarżonego, nie zaś szybkie i sprawne zakończenie postępowania przy jednoczesnym odsunięciu na dalszy plan podstawowych zasad i gwarancji procesowych. W realiach niniejszej sprawy doszło do koniunkcji „rażącego naruszenia prawa” o „istotnym wpływie na treść orzeczenia”, co uzasadnia decyzję zgodną z dyspozycją art. 437 § 2 kpk, determinowaną koniecznością przeprowadzenia na nowo przewodu w całości.

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

W toku ponownego rozpoznania sprawy, nie przesądzając treści końcowego rozstrzygnięcia, Sąd Rejonowy winien, uwzględniając uwagi wskazane powyżej, ale także mając na względzie zarzuty apelacji, ustalić kto jest pokrzywdzonym w rozumieniu art. 49 kpk i tym samym jest podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku o ściganie z art. 288 § 4 kk (odebranie takich wniosków, brak wniosku o ściganie pochodzącego od uprawnionej osoby stanowi przeszkodę procesową do dalszego prowadzenia postępowania – w tej mierze niezbędne jest ustalenie prawa własności działki nr (...), z uwzględnieniem powierzenia prawa do wyłącznego korzystania) i dalej pokrzywdzonego, który może działać w charakterze oskarżyciela posiłkowego, następnie zaś przeprowadzić na nowo przewód sądowy w całości, unikając uchybień w trakcie przeprowadzania czynności, które mogą rzutować w sposób znaczący na treść orzeczenia, w szczególności zaś zgodnie z zasadami kontradyktoryjności postępowania, bezpośredniości i koncentracji materiału dowodowego, przy zachowaniu ciągłości rozprawy i prawa oskarżonego do obrony. Z poczynionych na podstawie przeprowadzonych dowodów ustaleń faktycznych, winien wyciągnąć wnioski tak co do sprawstwa zarzucanego czynu, jak i prawnej jego kwalifikacji, dopiero wtedy rozstrzygnięcia czy i komu, w jakiej wysokości przysługuje roszczenie o naprawienie szkody, czy też zadośćuczynienia (wniosek apelacji J. L. (1)) i w dalszej kolejności komu przysługuje zwrot poniesionych uzasadnionych wydatków, w tym udziału ustanowionego pełnomocnika. Zważywszy na realia niniejszej sprawy, Sąd Rejonowy dołoży starań by uniknąć błędów w tym zakresie, zarówno w sentencji orzeczenia, jak i w jego uzasadnieniu, jeżeli będzie zachodziła konieczność jego sporządzenia.

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Wyrok Sądu odwoławczego nie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w rozumieniu art. 626 § 1 kpk, stąd też nie zawiera rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

7.  PODPIS

SSO Grażyna Artymiak

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Oskarżycielka posiłkowa J. L. (1)

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Wyrok Sądu Rejonowego w Leżajsku z dnia 27 maja 2025 r.(sygn. akt II K 387/22) przeciwko J. M.

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

2

Podmiot wnoszący apelację

Oskarżycielka posiłkowa K. P.

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

Wyrok Sądu Rejonowego w Leżajsku z dnia 27 maja 2025 r.(sygn. akt II K 387/22) przeciwko J. M.

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☒

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☒

zmiana