Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Krośnie rozpoznawał sprawę J. C., obwinionego o to, że będąc użytkownikiem nieruchomości położonej na działce o numerze ewid. (...) w K. przy ul. (...), w okresie co najmniej od dnia 1 czerwca 2023 r. do dnia 22 kwietnia 2024 r. nie zbierał w sposób selektywny powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie oraz sposobem określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 4a ust. 1 oraz nie pozbywał się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi,

tj. o wykroczenie z art. 10 ust. 2, 2a w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 3, 3b oraz ust. 1a ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2024 r., poz. 399).

Wyrokiem z dnia 20 maja 2025 r., sygn. akt II W 434/24, Sąd Rejonowy w Krośnie:

I.  uniewinnił obwinionego J. C. od popełnienia zarzucanego mu czynu;

II.  na podstawie art. 119 § 2 pkt 1 k.p.w. kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa i zasądził od Skarbu Państwa na rzecz obwinionego J. czeladko kwotę 1.500 zł tytułem zwrotu kosztów za obronę.

Od powyższego wyroku apelację wniósł oskarżyciel publiczny – Komendant Straży Miejskiej Miasta K. zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 10 ust. 2 oraz 2a w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 3, 3b i ust. 1a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, poprzez błędne uznanie, że odpowiedzialność za naruszenie obowiązków w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi dotyczy wyłącznie ich wytwórcy, podczas gdy ustawa nakłada obowiązki na właściciela lub użytkownika nieruchomości – niezależnie od źródła zanieczyszczeń;

2.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że obwiniony J. C. – jako Prezes Zarządu spółki (...) sp. z o.o., będącej użytkownikiem wieczystym działki nr (...) przy ul. (...) w K. – nie miał realnego wpływu na sposób gospodarowania odpadami na tej nieruchomości, mimo że jako organ zarządzający spółką ponosi odpowiedzialność za jej działanie. Otrzymał liczne wezwania do uporządkowania terenu i zignorował je. Przepisy ustawy nakładają obowiązki na właściciela/użytkownika niezależnie od tego, czy sam wytwarza odpady.

W oparciu o wskazane zarzuty autor apelacji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uznanie J. C. winnym popełnienia zarzucanego mu czynu i wymierzenie stosownej kary grzywny.

Sąd Odwoławczy zważył, co następuje:

Apelacja co do zasady zasługiwała na uwzględnienie i skutkowała koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku oraz przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Krośnie. Zaznaczenia w tym miejscu wymaga, że nie było możliwe dokonanie zmiany wyroku Sądu I instancji, tak jak wnioskował o to apelujący, albowiem stosownie do treści przepisu art. 454 § 1 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.w., statuującego regułę ne peius, Sąd Odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji.

Analizę prawną należy rozpocząć od wskazania, że Sąd Orzekający w sprawie dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, a poczyniona przezeń ocena dowodów pozostaje pod ochroną art. 7 k.p.k. w zw. z art. 8 k.p.w. Sąd Rejonowy jednakże w niewłaściwy sposób dokonał subsumpcji tak ustalonego stanu faktycznego do mających zastosowanie w przedmiotowej sprawie przepisów.

Podzielić bowiem należy zarzut apelacji w postaci naruszenia przez Sąd Orzekający przepisu prawa materialnego, tj. art. 10 ust. 2 oraz ust. 2a w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 3, pkt 3b i ust. 1a ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (dalej: uczpg) poprzez błędne uznanie, iż naruszenie obowiązków określonych w ww. przepisach dotyczy wyłącznie wytwórcy odpadów.

Zgodnie z art. 4d uczpg, wytwórcy odpadów komunalnych są obowiązani do selektywnego zbierania wytworzonych przez siebie odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie oraz w sposób określony w przepisach wydanych na podstawie art. 4a ust. 1.

Stosownie natomiast do treści art. 5 ust. 1 ww. ustawy, właściciele nieruchomości zapewniają utrzymanie czystości i porządku przez zbieranie w sposób selektywny powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie oraz sposobem określonym w przepisach (pkt 3); pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnym (pkt 3b). Nadto, wg ust. 1a ww. przepisu, niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne są przekazywane przez właścicieli nieruchomości gminnej jednostce organizacyjnej lub przedsiębiorcy odbierającemu odpady komunalne wpisanemu do rejestru.

Kluczowym przepisem w niniejszej sprawie, od którego właściwej interpretacji zależało prawidłowe odczytanie normy sankcjonowanej, a co za tym idzie, należyte odkodowanie znamion wykroczenia, był art. 5 ust. 1 pkt 3 i 3b uczpg. Wskazany przepis nakłada obowiązki zbierania i pozbywania się odpadów komunalnych na właściciela nieruchomości, którym stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 4 uczpg jest także współwłaściciel, użytkownik wieczysty oraz jednostki organizacyjne i osoby posiadające nieruchomości w zarządzie lub użytkowaniu, a także inne podmioty władające nieruchomością. Ustawodawca uzależnił przy tym odpowiedzialność właściciela nieruchomości w ww. znaczeniu od tego, czy owe odpady „powstały” na terenie nieruchomości. Zasadniczy zatem problem prawny w niniejszej sprawie sprowadzał się do właściwej interpretacji pojęcia odpadów „powstałych na terenie nieruchomości”. Sąd Rejonowy bowiem przyjął, iż sformułowanie to powinno być utożsamiane z odpadami „wytworzonymi na terenie nieruchomości”. Z takim jednakże rozumieniem przepisu ustawy nie sposób się zgodzić.

Wykładnię pojęcia „powstać” należy zgodnie z regułami przyjętymi w doktrynie prawa rozpocząć od wykładni literalnej. Słowo „powstać” stosownie do słownika języka polskiego PWN oznacza „zacząć istnieć w przestrzeni, w czasie, w rzeczywistości lub w czyjejś świadomości”. Aby właściciel był zobowiązany do zbierania, a następnie pozbycia się odpadów, mają one zatem „zacząć istnieć” na terenie nieruchomości. Słowa te w żadnym razie nie implikują, z jakiej przyczyny odpady te mają się na nieruchomości pojawić. Ustawodawca nie uzależnia odpowiedzialności właściciela od źródła pochodzenia odpadów komunalnych, nie wskazuje, że to właściciel ma owe odpady wytwarzać. Już wykładnia językowa zatem prowadzi do wniosku, iż nie sposób utożsamiać odpadów „powstałych” z odpadami „wytworzonymi”.

W dalszej kolejności, rezultaty wykładni językowej, od której odstępstwa w prawie karnym są tylko wyjątkowo dopuszczalne, należy wesprzeć wykładnią systemową. Zestawienie bowiem ze sobą cytowanych powyżej przepisów art. 4d, a następnie art. 5 ust. 1 pkt 3 uczpg uzasadnia twierdzenie, że obowiązek właściciela nieruchomości rozumiany jest szerzej aniżeli obowiązek wytwórcy odpadów komunalnych. Zauważyć bowiem należy, że w pierwszym z wymienionych przepisów ustawodawca wskazał, że wytwórca ma zbierać „wytworzone przez siebie” odpady komunalne, zaś w przepisie następnym określił, że właściciel nieruchomości ma obowiązek usuwać „powstałe na terenie nieruchomości” odpady komunalne. Zakładając zatem racjonalność ustawodawcy, nie sposób przyjąć, że posługując się odmiennymi sformułowaniami, miał na celu nadanie im tożsamego znaczenia. Oczywistym jest zatem, że odpady „powstałe”, to nie tylko odpady „wytworzone” konkretnie na danej nieruchomości. Są to odpady, które się na niej pojawiły, niezależnie do tego, jakie było źródło ich powstania.

Dokonując rozważań w przedmiotowej sprawie, należy również odnieść się do przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t. j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1587 z późn. zm.), zawierającej definicje legalne odpadów komunalnych, posiadacza odpadów czy też wytwórcy odpadów.

Zgodnie z art. 3 pkt 7 ww. ustawy, odpadami komunalnymi są odpady powstające w gospodarstwach domowych oraz odpady pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter i skład są podobne do odpadów z gospodarstw domowych, w szczególności niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne i odpady selektywnie zebrane z gospodarstw domowych, w tym papier i tektura, szkło, metale, tworzywa sztuczne, bioodpady, drewno, tekstylia, opakowania, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny, zużyte baterie i akumulatory oraz odpady wielkogabarytowe, w tym materace i meble, oraz ze źródeł innych niż gospodarstwa domowe, jeżeli odpady te są podobne pod względem charakteru i składu do odpadów z gospodarstw domowych, przy czym odpady komunalne nie obejmują odpadów z produkcji, rolnictwa, leśnictwa, rybołówstwa, zbiorników bezodpływowych, sieci kanalizacyjnej oraz z oczyszczalni ścieków, w tym osadów ściekowych, pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odpadów budowlanych i rozbiórkowych; niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne pozostają niesegregowanymi (zmieszanymi) odpadami komunalnymi, nawet jeżeli zostały poddane przetwarzaniu odpadów, ale przetwarzanie to nie zmieniło w sposób znaczący ich właściwości.

Przepis art. 3 pkt 19 ww. ustawy definiuje posiadacza odpadów, którym jest wytwórca odpadów lub osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej będące w posiadaniu odpadów; domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości.

Z kolei, według art. 3 pkt 32 ww. ustawy, wytwórcą odpadów jest każdy, którego działalność lub bytowanie powoduje powstawanie odpadów (pierwotny wytwórca odpadów), oraz każdy, kto przeprowadza wstępną obróbkę, mieszanie lub inne działania powodujące zmianę charakteru lub składu tych odpadów; wytwórcą odpadów powstających w wyniku świadczenia usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń oraz sprzątania, konserwacji i napraw jest podmiot, który świadczy usługę, chyba że umowa o świadczenie usługi stanowi inaczej; wytwórcą odpadów zdawanych do portowych urządzeń do odbioru odpadów ze statków w rozumieniu art. 5 pkt 9 ustawy z dnia 12 maja 2022 r. o portowych urządzeniach do odbioru odpadów (Dz. U. poz. 1250) jest podmiot świadczący usługę odbioru odpadów w porcie lub przystani morskiej.

Zgodnie z art. 26 ust. 4 ww. ustawy, jeżeli posiadacz odpadów nie posiada tytułu prawnego do nieruchomości, z której jest obowiązany usunąć odpady, władający powierzchnią ziemi jest obowiązany umożliwić posiadaczowi odpadów usunięcie odpadów z tej nieruchomości, a w przypadku wykonania zastępczego decyzji - organowi egzekucyjnemu.

Władającemu powierzchnią ziemi przysługuje od posiadacza odpadów wynagrodzenie za udostępnienie nieruchomości (ust. 5 ww. przepisu).

Stosownie natomiast do art. 27 ust. 3a ww. ustawy, jeżeli po przekazaniu odpadów przez wytwórcę odpadów następnemu posiadaczowi odpadów nie jest możliwe ustalenie wytwórcy odpadów, za zagospodarowanie odpadów odpowiada aktualny lub poprzedni posiadacz odpadów.

Analiza prawna powyższych przepisów pozwala na poczynienie kilku uwag. Po pierwsze zauważenia wymaga, iż definicja odpadów komunalnych w żadnym razie nie przesądza, że źródłem odpadów ma być „nieruchomość”. Definicja wskazuje tylko na charakter odpadów, na to, jakiego typu odpady można określać jako odpady komunalne. Siatka pojęciowa, którą posłużył się ustawodawca, także w wyraźny sposób świadczy o odróżnianiu przez niego wytwórcy odpadów od posiadacza odpadów, co znajduje także odzwierciedlenie w omówionych powyżej przepisach ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Podkreślenia także wymaga, że w art. 3 pkt 19 ustawy o odpadach zostało zamieszczone domniemanie, zgodnie z którym to władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości. Domniemanie to może zostać oczywiście obalone w sytuacji ustalenia pierwotnego wytwórcy odpadów, który to zgodnie z art. 26 ust. 4 ww. ustawy obowiązany jest do usunięcia odpadów z nieruchomości właściciela. Kiedy jednakże pierwotnego wytwórcy odpadów nie da się zidentyfikować, to właściciel ma zadbać o zagospodarowanie odpadów (por. art. 27 ust. 3a ustawy o odpadach).

Przenosząc powyższe uwagi na grunt ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, można dodatkowo poczynioną wyżej wykładnię językową oraz systemową wesprzeć wykładnią funkcjonalną. Ustawodawca z jednej bowiem strony, zobowiązuje wytwórcę odpadów do „zbierania własnych śmieci” (art. 4d uczpg), z drugiej strony jednakże, formułuje szerszy obowiązek właściciela do utrzymywania porządku i czystości na należącej do niego nieruchomości poprzez m.in. zbieranie znajdujących się na niej opadów, niezależnie od tego, czy tenże właściciel odpady te wytworzył (art. 5 ust. 1 pkt 3 i 3b uczpg). Wykładnia funkcjonalna wskazanych przepisów, mających na celu zapewnienie, aby na nieruchomości panował ład i porządek nie pozwala na wysnucie wniosku o ograniczeniu odpowiedzialności właściciela poprzez ustanowienie obowiązków wytwórcy odpadów. Przeciwnie, właściciel ma swój własny obowiązek określony w art. 5 ust. 1 pkt 3 i 3b uczpg, który ma realizować, niezależnie od tego, czy to on wytworzył odpady powstałe na nieruchomości. Nie sposób bowiem wykładać wskazanych przepisów w ten sposób, że w sytuacji, w której właściciel nie wytworzył odpadów, nie musi się nimi zajmować, zbierać ich, a następnie się ich pozbywać, szczególnie kiedy wytwórców poszczególnych odpadów nie da się zidentyfikować. Byłaby to wykładnia niedająca pogodzić się z celem przepisu art. 5 ust. 1 uczpg.

Mając na uwadze poczynioną powyżej analizę, stwierdzić należy, iż podmiotem wykroczenia z art. 10 ust. 2 w zw. z art. 5 ust. 1 pkt 3 i 3b uczpg jest właściciel nieruchomości, przy czym właścicielem nieruchomości jest każdy podmiot władający nieruchomością, w tym użytkownik wieczysty (art. 2 ust. 1 pkt 4 uczpg).

Bezpośrednim przedmiotem ochrony w art. 10 ust. 2uczpg jest dopełnienie obowiązków, których realizacja ma zapewnić odpowiedni stan czystości i porządku w gminie. Obowiązki te zostały sprecyzowane w art. 5 ust. 1 pkt 3 i 3 b ww. ustawy (zbieranie w sposób selektywny powstałych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych zgodnie z wymaganiami określonymi w regulaminie oraz sposobem określonym we wskazanych przepisach; pozbywanie się zebranych na terenie nieruchomości odpadów komunalnych oraz nieczystości ciekłych w sposób zgodny z przepisami ustawy i przepisami odrębnymi).

Ze zgromadzonego materiału zdjęciowego oraz z zeznań świadka A. M. w sposób niebudzący najmniejszych wątpliwości wynika, że przedmiotowa nieruchomość była zanieczyszczona odpadami komunalnymi w postaci butelek szklanych, plastikowych, folii, puszek, plastików i innymi. Nieruchomość ta nie jest ogrodzona, dostęp do niej jest nieograniczony. Niemniej jednak właściciel powinien o swoją nieruchomość zadbać i ewentualnie odpowiednio ją zabezpieczyć w taki sposób, żeby inni nie składowali na niej odpadów. Jest bowiem obowiązany do utrzymania na nieruchomości porządku i jest za tę nieruchomość odpowiedzialny. Odpady „powstałe” na terenie nieruchomości nie oznaczają tylko tych odpadów, które na nieruchomości zostały wytworzone. Gdyby tak było, to ustawodawca posłużyłby się sformułowaniem z przepisu art. 4d uczpg i napisałby o wytworzonych przez właściciela odpadach. W art. 5 ust. 1 pkt 3 uczpg chodzi zatem o te odpady, które tam „powstały”, inaczej „zaczęły istnieć”, „pojawiły się” na terenie nieruchomości i nie ma przy tym znaczenia, czy zostały wytworzone przez właściciela, czy też ktoś je na teren nieruchomości „wrzucił” – źródło powstania nie jest relewantne z punktu widzenia tego przepisu. Przyjęcie, iż wytwórca jest odpowiedzialny „za swoje śmieci” i powinien je usunąć, nie zwalnia z odpowiedzialności właściciela tej nieruchomości. Odpowiedzialność ponosi zarówno ten „śmiecący”, jak i właściciel nieruchomości. Z jednej strony mamy bowiem art. 4d uczpg, który mówi o obowiązkach wytwórcy śmieci, a z drugiej strony mamy art. 5 ww. ustawy i obowiązki właściciela do utrzymania porządku na terenie swojej nieruchomości – okoliczność, że w zakresie „nie jego” śmieci odpowiedzialny jest za nie także ktoś inny, wcale tego właściciela z odpowiedzialności nie zwalnia.

W realiach niniejszej sprawy bezspornym jest, iż użytkownikiem wieczystym działki nr ew. (...) jest spółka (...) sp. z o.o., której Prezesem Zarządu jest obwiniony J. C.. Bez znaczenia przy tym jest, iż spółka nie prowadzi na terenie działki działalności gospodarczej, a posadowiony na niej obiekt jest zamknięty i nie jest użytkowany. Decydujące znaczenie ma bowiem fakt władania tą działką (tytuł właściciela w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 4 uczpg), a także zalegające na jej powierzchni odpady komunalne i nierealizowanie obowiązku ustawowego przez jej właściciela. Działka ta nie jest zabezpieczona, tj. nie jest ogrodzona, co niewątpliwie miałoby znaczenie dla kwestii zalegających na niej odpadów komunalnych.

Oczywiście błędnie Sąd I instancji przyjął, iż obwiniony, jako Prezes Zarządu spółki (...) sp. z o.o., będącej użytkownikiem wieczystym przedmiotowej działki, nie miał realnego wpływu na sposób gospodarowania odpadami komunalnymi na tej działce. To właśnie z faktu reprezentowania spółki na zewnątrz i jej zarządzania ciąży na obwinionym jako jej Prezesie obowiązek m.in. związany z zagospodarowaniem nieruchomości pozostającej w jego władaniu. Niewątpliwie to obwiniony uprawniony jest o decydowaniu choćby o stosownym zabezpieczeniu nieruchomości poprzez jej ogrodzenie, co zapobiegłoby gromadzeniu na jej terenie odpadów komunalnych.

Wobec stwierdzonych uchybień dotyczących błędnej interpretacji przepisów prawa materialnego oraz mając wzgląd na regułę ne peius, uznać należało, iż zaskarżone rozstrzygnięcie jest przedwczesne, zatem Sąd Odwoławczy na podstawie art. 437 § 2 k.p.k., 438 pkt 1a k.p.k., 454 § 1 k.p.k. i 456 k.p.k. w zw. z art. 109 § 2 k.p.w. uchylił zaskarżony wyrok w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Krośnie.