Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 27 marca 2019 r.

Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P., Wydział I Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: SSR Mariusz Gotowski

Protokolant: Barbara Wojciechowska

po rozpoznaniu w dniu 27 marca 2019 r. w Poznaniu

na rozprawie sprawy

z wniosku M. K.

przy uczestnictwie K. C.

o uchylenie aktu poświadczenia dziedziczenia i postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i stwierdzenie nabycia spadku

postanawia:

1.  Uchylić akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 22 lutego 2011 r. zawarty w akcie notarialnym sporządzonym przez notariusza M. S. (repertorium A 1736/2011) sporządzony po Z. C. (1), córce E. i K. zmarłej 8 lutego 2011 r.;

2.  Stwierdzić, że spadek po Z. C. (2) z domu P., córce E. i K., nr PESEL: (...) na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 22 stycznia 2010 r. otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym Poznań – Stare Miasto w P. w sprawie o sygnaturze I Ns 764/17 nabyła w całości B. P., córka E. i K.;

3.  Nakazać ściągnąć od uczestnika K. C. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w P. kwotę 1200 zł;

4.  Kosztami postępowania obciążyć wnioskodawcę i uczestnika w zakresie poniesionym.

SSR Mariusz Gotowski

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 1 czerwca 2016 r. pełnomocnik M. K. zwróciła się do Sądu o:

-

uchylenie aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza M. S., zarejestrowanego w Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia pod numerem (...), stwierdzającego że spadek po Z. C. (1), urodzonej dnia (...), zmarłej dnia 8 lutego 2011 r. nabył w całości Z. C. (3),

-

otwarcie i ogłoszenie załączonego testamentu zwykłego pisemnego sporządzonego przez Z. C. dnia 10 stycznia 2010 r. w P.,

-

stwierdzenie, że spadek po zmarłej Z. C. (1) nabyła w całości siostra B. P., zmarła dnia 6 czerwca 2015 r. w P..

W uzasadnieniu wniosku wskazano, że spadkodawczyni Z. C. (1) nie posiadała dzieci własnych ani przysposobionych, a nadto była rozwódką. Wedle informacji uzyskanych z Krajowego Rejestru Skarbowego to właśnie jej były mąż, Z. C. (3), stał się jedynym spadkobiercą pozostawionego przez nią majątku (notarialny akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 22 lutego 2011 r. sporządzony przez notariusza M. S.). Tymczasem wnioskodawczyni odnalazła testament, w którym Z. C. (1) wyraziła wolę przekazania swojej siostrze B. P. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu położonego na Osiedlu (...) w P.. Wedle treści uzasadnienia, nadmieniony składnik majątku wyczerpywał prawie cały spadek. Uzasadniając istnienie interesu prawnego w złożeniu wniosku o uchylenie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, otwarcie i ogłoszenie testamentu oraz stwierdzenie nabycia spadku wnioskodawczyni wskazała, że w związku z testamentem własnoręcznym B. P. jest jedyną spadkobierczynią osoby wyłącznie dziedziczącej po Z. C. (1).

W odpowiedzi na wniosek z dnia 2 października 2017 r. pełnomocnik uczestnika postępowania K. C. wniósł o oddalenie wniosku w całości, a nadto orzeczenie o kosztach postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu odpowiedzi zakwestionowano przedstawione we wniosku okoliczności, w szczególności zaś podważono autentyczność testamentu Z. C.. Wedle twierdzeń uczestnika, Z. C. (1) i Z. C. (1) nie pozostawali w separacji, a ich relacje były „bliskie i bardzo czułe”.

W dalszych pismach procesowych strony nie zmieniły zajętych stanowisk.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Z. C. (1) urodziła się w dniu (...) w L. ze związku (...). Siostrą spadkodawczyni była B. P.. Z. C. (1) posiadała także brata, który jednak zmarł jako dziecko.

Dowód: odpis zupełny aktu zgonu Z. C. (k. 62), zapewnienie spadkowe M. K. (k. 74) i jej i zeznania (k. 46)

Z. C. (1) ostatnio stale zamieszkiwała na Osiedlu (...) w P.. Prawo do lokalu uzyskała na podstawie decyzji przydziałowej z dnia 8 września 1972 r. w dniu 2 września 2004 r. pomiędzy spadkodawczynią a (...) Spółdzielnia Mieszkaniową (...) w P. została zawarta umowa o przekształcenie lokatorskiego prawa do loklau mieszkalnego na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. Z chwila zawarcia takiej umowy spadkodawczyni uzyskała spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, które stanowiło jedyny wartościowy składnik majątku zmarłej.

Dowód: decyzja o przydziale lokalu mieszkalnego (k. 10), zapewnienie spadkowe M. K. (k. 46) i jej zeznania (k. 139), umowa z dnia 2 września 2004 r. o o przekształcenie lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego na spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (k. 22-24 akt spółdzielczych)

W dniu 16 lipca 1958 r. Z. C. (1) zawarła związek małżeński z Z. C. (3). Małżeństwo wyżej wymienionych zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Powiatowego dla m. P. w P. z dnia 27 marca 1968 r. w sprawie o sygn. III C 405/68.

Dowód: odpis zupełny aktu małżeństwa (k. 63), wyrok rozwodowy (k. 17 z akt Sądu Powiatowego dla m. P. o sygn. III C 405/68)

Z. C. (1) nie wstąpiła ponownie w związek małżeński. Spadkodawczyni nie posiadała dzieci.

Dowód: odpis zupełny aktu zgonu Z. C. (k. 62), zapewnienie spadkowe M. K. (k. 46)

Z. C. (3) w dniu 16 sierpnia 1969 r. ponownie zawarł małżeństwo. Z nowo zawartego związku z I. C. (z domu M.) w dniu (...) urodził się K. C.. Małżeństwo Z. C. (3) i I. C. zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 20 sierpnia 2002 r. Z. C. (3) zmarł w dniu 19 sierpnia 2015 r.

Dowód: odpis zupełny aktu małżeństwa Z. C. (3) i I. C. (k. 60), odpis skrócony aktu urodzenia K. C. (k. 59), wyrok rozwodowy (k. 16 z akt Sądu Okręgowego w Poznaniu o sygn. I C 1353/02)

W dniu 22 stycznia 2010 r. Z. C. (1) sporządziła własnoręczny testament o następującej treści:

„Testament

Ja Z. C. (2) z domu P. córka E. i K. P. zamieszkała P. O.. (...) 11 m 81 mieszkanie własnościowe, w razie mojej śmierci zapisuję siostrze B. P. córce E. i K. P. zamieszkałej P. ul. (...)

Z poważaniem Z. C. (1)

22 styczeń 2010 r.”.

Nikt nie został wydziedziczony ani uznany za niegodnego dziedziczenia po zmarłej. Z. C. (1) zmarła w dniu 8 lutego 2011 r. Pogrzeb zmarłej został zorganizowany przez B. P., która w związku z pokryciem jego kosztów ubiegała się o wypłatę zasiłku pogrzebowego. W dniu 22 lutego 2011 r. notariusz M. S. sporządził akt poświadczenia dziedziczenia, w którym Z. C. (3) oświadczył, że przyjmuje wprost spadek po Z. C. (1) jako jego żonie. Akt poświadczenia dziedziczenia został sporządzony po przedłożeniu aktu zgonu Z. C., który zawierał błąd polegający na tym, iż pomimo orzeczenia rozwodu, zmarła figurowała w nim jako osoba zamężna. Niezgodność ta została usunięta dopiero w wyniku sprostowania dokonanego przez Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w dniu 31 stycznia 2018 r.

Dowód: testament (k. 102), odpis zupełny aktu zgonu Z. C. (k. 62), wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego (k. 56 z akt rentowych dotyczących Z. C.), akt poświadczenia dziedziczenia - numer repertorium A. 1733/2011 (k. 28-30), odpis zupełny aktu zgonu Z. C. (k. 97 – zob. wzmianka dodatkowa)

Z. C. (1) zmarł w dniu 19 sierpnia 2015 r. W akcie poświadczenia dziedziczenia sporządzonym w dniu 31 sierpnia 2015 r. stwierdzono, że spadek po zmarłym Z. C. (3) dziedziczy w całości na podstawie ustawy K. C..

odpis zupełny aktu zgonu Z. C. (3) (k. 61), akt poświadczenia dziedziczenia - numer repertorium A.8236/2015 (k. 50-45 z akt (...) Spółdzielni Mieszkaniowej dotyczącej lokalu nr (...) położonego na osiedlu (...) w P.)

Siostra Z. C. - B. P. zmarła w dniu 6 czerwca 2016 r. Postanowieniem z dnia 9 czerwca 2016 r. Sąd Rejonowy Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu stwierdził, że spadek po B. P. nabywa w całości wprost M. K..

Dowód: odpis skrócony aktu zgonu B. P. (k. 7 z akt o sygn. V Ns 1513/15), postanowienie Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu z dnia 9 czerwca 2016 r. (k. 52 z akt Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu o sygn. V Ns 1513/15)

Testament własnoręczny sporządzony przez Z. C. został otwarty i ogłoszony w Sądzie Rejonowym Poznań – Stare Miasto w P. w dniu 29 sierpnia 2017 r.

Dowód: protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu (k. 84)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych wyżej dokumentów, zapewnienia spadkowego, zeznań wnioskodawczyni i uczestnika postępowania, a także opinii z dnia 16 maja 2018 r. wydanej na podstawie ekspertyzy z zakresu badań pisma i podpisów.

Brak było podstaw do zakwestionowania depozycji M. K.. Jej relacja spełniała wszelkie kryteria wiarygodności, była rzeczowa, jasna i korespondowała z innym uznanym za wiarygodny materiałem dowodowym. Okoliczność znalezienia przez M. K. testamentu sporządzonego przez Z. C. ma pośrednie poparcie w opinii z dnia 16 maja 2018 r., w której ustalono zgodność wzorów pisma, którym sporządzono testament i tym, które w sposób niewątpliwy pochodziło od Z. C..

Sąd uznał zeznania K. C. za wiarygodne jedynie w części. W świetle wskazań doświadczenia życiowego jako syn Z. C. (3) i I. C. (z domu M.) z pewnością dysponował wiedzą o tym, iż rodzice pozostają w związku małżeńskim. Trudno przy tym zaakceptować teorię, aby jednocześnie sądził, że jego ojciec nabył spadek po Z. C. (1) jako swojej żonie. Zaznaczenia wymaga, iż K. C. posiadał wiedzę o stanie rodzinnym byłej żony ojca, stąd nie sposób przyjąć aby uznawał Z. C. za zmarłą jeszcze przed zawarciem małżeństwa przez swoich rodziców. Powyższa niespójność czyni zeznania uczestnika nie w pełni przekonującymi.

W pełni wiarygodna i w najwyższym stopniu przydatna okazała się dla Sądu opinia z dnia 16 maja 2018 r. wydana na podstawie ekspertyzy z zakresu badań pisma i podpisów. Przedmiotowa opinia została przygotowana w sposób rzetelny i profesjonalny, jest jasna, a jej wywód pozostaje wewnętrznie niesprzeczny.

Dokonując oceny zgromadzonego materiału dowodowego Sad uznał za wiarygodne wszystkie zgromadzone w sprawie dokumenty. Z wyłączeniem dokumentu obejmującego testament żaden z nich nie był kwestionowany ani przez wnioskodawczynię ani przez uczestnika postępowania, a Sąd nie znalazł powodów, by czynić to z urzędu. Ewentualna nieautentyczność testamentu została wykluczona w opinii z dnia 16 maja 2018 r. wydanej na podstawie ekspertyzy z zakresu badań pisma i podpisów.

Sąd zważył, co następuje

Dyspozycja art. 669 ¹ § 1 i 2 k.p.c. określa podstawowe przypadki, w których możliwe jest uchylenie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia. Rozstrzygnięcie o takiej treści zapada wówczas, gdy w odniesieniu do tego samego spadku zostało wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, a także w przypadku zarejestrowania dwóch lub więcej aktów poświadczenia dziedziczenia w odniesieniu do tego samego spadku. Jak stanowi art. 669 ¹ § 3 k.p.c. poza okolicznościami wskazanymi w § 1 i 2 tegoż uregulowania, uchylenie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia jest dopuszczalne jedynie w przypadkach wskazanych w ustawie. Przypadek taki przewiduje art. 679 § 1 k.p.c., który reguluje sytuację, gdzie osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony. Przepis ten stosuje się odpowiednio do zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia (679 § 4 k.p.c.). Mając na uwadze treść art. 669 ¹ § 3 k.p.c., odpowiednie zastosowanie oznacza, że sąd, stwierdzając wadliwość aktu, nie zmienia go, lecz uchyla i orzeka o stwierdzeniu nabycia spadku zgodnie z wynikami postępowania (J. Gudowski, Komentarz do art. 679 [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom IV. Postępowanie rozpoznawcze. Postępowanie zabezpieczające, red. T. Ereciński, wyd. V, 2016, uw. 2).

Zgodnie z art. 926 § 1 i 2 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Rozrządzenie majątkiem na wypadek śmierci jest możliwe jedynie przez testament (art. 941 k.c.).

W rozpoznawanej sprawie spadkodawczyni Z. C. (1) w dniu 22 stycznia 2010 r. sporządziła własnoręczny testament odpowiadający wymogom formalnym stawianym przez art. 949 § 1 k.c. testamentowi zwykłemu własnoręcznemu tj. napisała go w całości pismem ręcznym, podpisała i opatrzyła datą. Wywodzona przez uczestnika postępowania K. C. nieautentyczność testamentu została wykluczona w opinii z dnia 16 maja 2018 r. wydanej na podstawie ekspertyzy z zakresu badań pisma i podpisów.

W testamencie tym spadkodawczyni nie zawarła wyraźne powołania do spadku, ale rozporządziła jedynym pozostającym w jej dyspozycji wartościowym składnikiem majątkowym. Z związku z tym należy odnieść się do art. 961 k.c., który wskazuje, że jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Z uwagi na fakt, iż testament należy tak tłumaczyć, aby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, co wynika wprost z treści art. 948 k.c. i co znajduje poparcie w orzecznictwie Sądu Najwyższego (np. postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 29 marca 2007r. , sygn. akt I CSK 3/2007.), Sąd ma obowiązek ustalić skład majątku spadkowego celem stwierdzenia czy testament, którego treść rodzi wątpliwości w świetle art. 961 k.c., stanowi powołanie spadkobiercy czy jedynie zapis. W judykaturze i doktrynie prawa ugruntowany jest pogląd, że przy ocenie, czy testament zawiera zapisy czy powołanie do spadkobiercy należy brać pod uwagę stan majątkowy spadkodawcy i wartość tego majątku z momentu sporządzenia testamentu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 września 1993 r., sygn. III CZP 122/93 OSP 1994/10 poz. 177, w której przyjęto, że przy ocenie, czy przeznaczone oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe wyczerpują prawie cały spadek (art. 961 k.c.), bierze się pod uwagę tylko przedmioty należące do spadkodawcy w chwili sporządzania testamentu, chyba że z jego treści wynika co innego; również postanowienia SN z dnia 28 października 1997 r. I CKN 276/97 OSNC 1998/4 poz. 63, z dnia 3 listopada 2004 r. III CK 472/2003, z dnia 14 lipca 2005 r. III CK 694/2004, i z dnia 27 października 2005 r. III CK 53/2005 niepubl., postanowienie z dnia 29 marca 2007 r., I CSK 3/07, LEX nr 253391).

W tym miejscu wskazać należy, że bezspornym pomiędzy stronami było to, że skład spadku po zmarłej wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu położonego na Osiedlu (...) w P.. Właśnie tym mieszkaniem spadkodawczyni rozporządziła testamentem. Wedle zeznań M. K. mieszkanie to było wyłącznym składnikiem masy spadkowej. W toku postępowania nie dało się ustalić, czy spadkodawczyni na dzień sporządzenia testamentu dysponowała innym majątkiem, stąd też Sąd przyjął, iż zawarte w testamencie rozporządzenie majątkowe dotyczy całości spadku Z. C. i nie stanowi zapisu. Niemniej także w razie ustalenia, że spadkobierczyni dysponowała innym majątkiem, w świetle całokształtu okoliczności sprawy, w tym biorąc pod uwagę wysokość uzyskiwanej przez nią emerytury (2114,59 zł – ustalono w oparciu o decyzję o waloryzacji emerytury z dnia 17 marca 2010 r. – k. 53 z akt rentowych dotyczących Z. C.) nie sposób racjonalnie sądzić, aby potencjalne oszczędności miały znaczącą wartość i podważały wniosek, iż mieszkanie wyczerpuje w zasadzie cały spadek.

Konsekwencją ustalenia, że testament z dnia 22 stycznia 2010 r. jest autentyczny, ważny i zawiera powołanie spadkobiercy jest stwierdzenie, że jedyną osobą powołaną do dziedziczenia po Z. C. (1) spadkobierczynią była wskazana w nim siostra zmarłej – B. P.. Wobec powyższego stwierdzić należy, iż zachodziły podstawy do uchylenia aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza M. S., zarejestrowanego w Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia pod numerem (...) stwierdzającego ustalenie sprzeczne z poczynionym przez Sąd, tj. że spadek po Z. C. (1) nabył w całości Z. C. (3). Wyżej wymieniony nie tylko nie został powołany do dziedziczenia na mocy testamentu, którego treść nie była znana w dacie sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, lecz nadto nie był powołany do spadku z mocy ustawy. Wskazać trzeba, że w chwili otwarcia spadku (8 lutego 2011 r.) mężczyzna nie był już mężem Z. C. od ponad 40 lat. Wobec treści zgromadzonej dokumentacji niewątpliwym jest, iż małżeństwo Z. i Z. C. (3) zostało rozwiązane wyrokiem Sądu Powiatowego dla m. P. w P. z dnia 27 marca 1968 r. w sprawie o sygn. III C 405/68.

Podsumowując poczynione rozważania stwierdzić należy, że zdaniem Sądu zachodziły podstawy to stwierdzenia, iż to B. P. nabyła w całości spadek po Z. C. (1), co nastąpiło na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 22 stycznia 2010 r. Ustalenie to w sposób logiczny wyklucza, aby jednocześnie spadkobiercą mógł być Z. C. (3), na co wskazuje treść aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza M. S., zarejestrowanego w Rejestrze Aktów Poświadczenia Dziedziczenia pod numerem (...). Uznanie, że osoba wymieniona w akcie poświadczenia dziedziczenia nie jest spadkobiercą, wywołało konieczność uchylenia takiego aktu, jako nieodzwierciedlającego rzeczywistej postaci rzeczy. Ze zreferowanych powyżej przyczyn rozstrzygnięto jak w punktach 1 i 2 postanowienia.

W punkcie 3 postanowienia Sąd na podstawie art. 113 ust.1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2018.300 t.j. z dnia 2018.02.02) w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. nakazał ściągnąć od uczestnika K. C. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Poznań Stare Miasto w P. kwotę 1200 zł. Kwota ta stanowi równowartość wypłaconego wynagrodzenia przyznanego biegłej K. M. w związku ze sporządzeniem w sprawie opinii pisemnej. Postanowienie w przedmiocie przyznania nadmienionego wynagrodzenia zapadło w dniu 23 sierpnia 2018 r. (k. 121), tymczasowa wypłata wynagrodzenia ze środków Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Poznań Stare Miasto w P. nastąpiła w związku z zarządzeniem z dnia 26 września 2018 r. (k. 126). Koszt ten został wywołany przez uczestnika K. C. w związku z wnioskiem o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność autentyczności dokumentu.

Sąd obciążył kosztami postępowania wnioskodawczynię i uczestnika w zakresie poniesionym, zgodnie z dyspozycją art. 520 § 1 k.p.c.

SSR Mariusz Gotowski