Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 26 września 2024 roku

Sąd Rejonowy Poznań – Stare Miasto w P., Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wioletta Janicka

Protokolant: protokolant sądowy J. P.

po rozpoznaniu w dniu 12 września 2024 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z wniosku (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P.

przy udziale Miasta P.

o zasiedzenie służebności przesyłu

1.  wniosek oddala,

2.  kosztami postępowania obciąża w całości wnioskodawcę i z tego tytułu:

a)  zasądza od wnioskodawcy na rzecz uczestnika postępowania kwotę 480 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się postanowienia do dnia zapłaty,

b)  nakazuje ściągnąć od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Poznań – Stare Miasto w P. kwotę 10.475,03 zł tytułem nieuiszczonych wydatków na wynagrodzenia biegłych.

Sędzia Wioletta Janicka

UZASADNIENIE

We wniosku z 14 marca 2018 r. wnioskodawca (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. na podstawie art. 609 i 610 k.p.c. wniósł o stwierdzenie, że nabył przez zasiedzenie prawo służebności przesyłu w stosunku do istniejących urządzeń energetycznych znajdujących się na nieruchomości stanowiącej własność uczestnika Miasto P., obejmującej działki nr (...), położonej w P., obręb R., arkusz mapy nr 12, zapisanej w KW (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy Poznań-Stare Miasto w P., tj. w stosunku do stacji transformatorowej (...) wraz z częścią nieruchomości wokół stacji (3 m-5 m) zasilanej z Głównego Punktu Zasilania ( (...)) C.. Według wnioskodawcy prawo służebności miałoby polegać na władaniu, używaniu, korzystaniu i pobieraniu pożytków z urządzeń elektroenergetycznych (przesył energii); prawie swobodnego dostępu do tych urządzeń pracowników służb eksploatacyjnych w celu usuwania drobnych awarii, wykonywania bieżących prac eksploatacyjnej i konserwacyjnych oraz wprowadzaniu i wyprowadzaniu nowych obwodów energetycznych z urządzeń już istniejących, w tym przyłączaniu do sieci energetycznej nowych podmiotów z istniejącej infrastruktury przesyłowej. Uzasadniając wniosek wnioskodawca wskazał, że jest właścicielem ww. urządzeń energetycznych posadowionych na działkach stanowiących własność uczestnika i że w związku z istnieniem tych urządzeń domaga się ustalenia, że z dniem 5 grudnia 2010 r (ewentualnie z inną datą ustaloną w niniejszym postępowaniu) doszło do zasiedzenia w dobrej wierze służebności przesyłu o ww. opisanej treści. Wnioskodawca wyjaśnił, że urządzenia elektroenergetyczne zostały wybudowane przez Skarb Państwa na gruncie Skarbu Państwa - poprzedniego właściciela tej nieruchomości, a w interesie wnioskodawcy jako przedsiębiorcy przesyłowego jest pozyskanie stabilnej i maksymalnie niezależnej od woli właściciela podstawy do korzystania z nieruchomości. Według wnioskodawcy stacja transformatorowa (...) oraz należąca do wnioskodawcy infrastruktura w postaci linii elektroenergetycznych została pobudowana i przekazana do eksploatacji protokołem z dnia 16 grudnia 1970 r., a jej posadowienie jest od tego czasu niezmienne. Urządzenia te zasilane są z (...) C. oraz łączą się z liniami średniego i wysokiego napięcia, a wskazany główny punkt zasilania znajduje się na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste wnioskodawcy. Wnioskodawca podał, że uczestnik otrzymał przedmiotową nieruchomość w drodze komunalizacji, czyli nabycia przez gminę mienia państwowego, która została dokonana z dnia 27 maja 1990 r na podstawie ustawy z dnia 10 maja 1990 r. przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawy o pracownikach samorządowych. Dalej wnioskodawca opisał w jaki sposób posiadał służebność przesyłu, jaki charakter miało to posiadanie i co konkretnie było jego przedmiotem, w jaki sposób doszło do przeniesienia posiadania na wnioskodawcę oraz związek funkcjonalny urządzeń energetycznych z przedsiębiorstwem wnioskodawcy. Wyjaśnił, że początkową datę zasiedzenia w dobrej wierze liczy od rozdzielenia między Skarbem Państwa a wnioskodawcą własności urządzeń elektroenergetycznych od własności nieruchomości (5 grudnia 1990 r.).

W odpowiedzi na wniosek uczestnik postępowania Miasto P. wniósł o jego oddalenie. Zdaniem uczestnika postępowania wniosek jest przedwczesny gdyż termin do zasiedzenia służebności przesyłu nie może minąć wcześniej niż po upływie 20 albo 30 lat od wprowadzenia unormowania służebności przesyłu do kodeksu cywilnego, co nastąpiło 3 sierpnia 2008 r. Nadto uczestnik podniósł, że stosowanie instytucji zwanej służebnością gruntową o treści służebności przesyłu wykreowane przez orzecznictwo Sądu Najwyższego narusza zasadę numerus clausus ograniczonych praw rzeczowych i art. 10 ust. 2 Konstytucji RP, narusza art. 2 Konstytucji RP poprzez naruszenie ogólnej zasady prawa lex retro non agit, narusza zasady wykładni prawa, poprzez dopuszczenie wykładni dynamiczno-funkcjonalnej w zakresie prawa rzeczowego oraz narusza zasady braku możliwości zasiedzenia służebności biernej. Ponadto uczestnik wniósł o oddalenie wniosku, z uwagi na to, że działka nr (...) jest drogą publiczną (ul. (...)), a drogi publiczne są wyłączone z obrotu cywilnego, co uniemożliwia ich zasiedzenie co do zasady oraz z uwagi na to, że nie jest możliwe wyznaczenie jakiegokolwiek pasa terenu od strony południowej działki gruntu nr (...), ponieważ nieruchomość w skład której wchodzi działka gruntu numer (...) i nieruchomość w skład której wchodzą działki gruntu 94/4 i 94/5, odgradza betonowy mur ograniczający dostęp do trafostacji i stacja transformatorowa (...) wraz z napowietrzną linią koliduje z planowaną przebudową ul. (...) oraz zabudową kubaturową. Poza tym wnioskodawca pozostawał w złej wierze, co do przysługującego mu uprawnienia do korzystania z gruntu i tym samym nie upłynął jeszcze termin do ewentualnego zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu albo służebności przesyłu. Uczestnik wskazał na to, że konieczny jest w sprawie udział właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości obejmujących działki gruntu 94/4 i 94/5, ponieważ działki te graniczą z nieruchomością uczestnika oraz z działki gruntu nr (...) jest zjazd do nieruchomości obejmujący działkę (...).

Postanowieniem z dnia 11 października 2018 r. na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. postępowanie zostało zawieszone do czasu wydania przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia w sprawie o sygn. akt P10/16 (do tej pory postępowanie przed TK nie zostało zakończone).

Postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2023 r. postępowanie w niniejszej sprawie podjęto.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W latach 70-tych XX wieku na nieruchomości położnej w R. przy ul. (...), obręb R., arkusz mapy 12, oznaczonej jako działka nr (...), stanowiącej własność Skarbu Państwa, zapisanej w KW (...) wybudowana została murowana dwukondygnacyjna wieżowa stacja transformatorowa (...) o powierzchni zabudowy 13 m ², z której wyprowadzono napowietrzne linie średniego napięcia SN-15 kV i podziemne linie kablowe niskiego napięcia nN-0,4 kV. Inwestorem było przedsiębiorstwo państwowe Zakłady (...) w P.. (...) ta została przekazana do eksploatacji protokołem z 16 grudnia 1970 r., a następnie przekazana nieodpłatnie w majątek ówczesnego przedsiębiorstwa państwowego Zakładu (...) z siedzibą w P. (powstałego w 1989 r. po podziale Zachodniego O. Energetycznego). Przedmiotowe urządzenie zasilane jest z Głównego Punktu Zasilania ( (...)) C. oraz łączy się z linami średniego i wysokiego napięcia, tworząc swoisty pierścień. (...) C. znajduje się na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste wnioskodawcy (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. decyzją wojewody (...) z 19 grudnia 1996 r. (GG. (...)), dla której obecnie prowadzona jest księga wieczysta KW (...) oraz decyzją wojewody (...) z 10 października 1997 r. (GG-VI- (...)), dla której obecnie prowadzona jest księga KW (...).

Zgodnie z przepisami ustawy z 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości działka nr (...), na której posadowiona została trafostacja jako stanowiąca własność Skarbu Państwa i będąca w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowej osoby prawnej ( Zakładu (...)) stała się z mocy prawa z tym dniem przedmiotem użytkowania wieczystego tego przedsiębiorstwa państwowego, a budynek trafostacji stał się jego własnością.

W 1993 r. Zakład (...) został przekształcony w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa o nazwie (...) S.A. W 2003 r. spółka zmieniła nazwę na Grupa (...) S.A. (nastąpiło połączenie (...) S.A. z innymi spółkami energetycznymi). W 2004 r. spółka zaczęła działać pod firmą (...) S.A. W celu wykonania prawnego obowiązku wydzielenia operatora systemu dystrybucyjnego (...) S.A. zawiązała spółkę wnioskodawcy (...) Sp. z o.o. i wyposażyła ją w majątek. W tym celu w 2007 r. (...) S.A. zbyła na rzecz wnioskodawcy przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 ¹ k.c., tj. oddział samodzielnie sporządzający bilans, stanowiący organizacyjnie i finansowo wyodrębniony zespół składników materialnych i niematerialnych, przeznaczony do realizacji zadań gospodarczych związanych z dystrybucją energii elektrycznej (przedsiębiorstwo dystrybucyjne). Prawo użytkowania wieczystego nieruchomości zapisanych w KW (...) oraz w KW (...) (stanowiących własność Skarbu Państwa), na których znajduje się (...) urządzeń (trafostacji) posadowionej na działce nr (...) zostało aportem wniesione do majątku wnioskodawcy.

Dowód: protokół odbioru (k.40-41), fragment załącznika nr 1 do umowy zbycia przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. (k.11), fotokopia fragmentu KW (...) (k.12), fotokopie decyzji wojewody (...) (k.12v-14), wydruk elektronicznej treści księgi wieczystej nr (...) (k.15-22) oraz (...) (k.23-30), kopia katu notarialnego obejmującego zbycie zorganizowanej części przedsiębiorstwa (k.99 -100v), kopia katu notarialnego obejmującego akt przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną (k.101-103), zarządzenie Prezesa Rady Ministrów z 30.12.1988 r. w sprawie podziału niektórych przedsiębiorstw …(k.104-106), zarządzenie Ministra Przemysłu z 16.01.1989 r. w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego po nazwą Zakład (...) w P. (k.106), zarządzenie Ministra Przemysłu i Handlu z 9.07.1993 r. w sprawie podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą …(k.107).

27 maja 1990 r. uczestnik Miasto P. nabył własność nieruchomości zapisanej w KW (...), w tym m.in. działki nr (...) o powierzchni 3779 m ² na której posadowiona jest trafostacja, w drodze komunalizacji tj. z mocy prawa na podstawie przepisów ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych, co zostało potwierdzone deklaratoryjną decyzją wojewody (...) z 7 kwietnia 1998 r. (GN-VII-A- (...),364- (...)). Przed 27 maja 1990 r. nieruchomość ta stanowiła własność Skarbu Państwa. Jeszcze w 2005 r. w ww. księdze wieczystej jako właściciel ujawniony był Skarb Państwa.

W 2001 r. nastąpił podział geodezyjny działki nr (...) na dwie działki nr (...). Podział zmierzał do wydzielenia gruntu pod istniejącą stacją transformatorową (...) użytkowaną w tamtym czasie przez (...) S.A., w celu „regulacji terenowo-prawnej w trybie art. 207 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami”.

Działka nr (...) ma powierzchnię 13 m ² i ma charakter „terenu przemysłowego”, natomiast działka nr (...) ma powierzchnię 3766 m ² i stanowi drogę tj. ul. (...) w R..

Bezsporne: wydruk elektronicznej księgi wieczystej nr (...) wg stanu na różne daty (k.31-35, k. 43-45, k. 44-49, k. 50-52), projekt podziału (k.36), decyzja zatwierdzająca projekt podziału (k.52v), wydruk fotografii (k.122).

Obecnie to wnioskodawca jest właścicielem i operatorem całej infrastruktury elektroenergetycznej zlokalizowanej na działce nr (...), tj. wieżowej stacji transformatorowej (...) i wyprowadzonych z tej stacji napowietrznej linii średniego napięcia i podziemnej linii kablowej niskiego napięcia. (...) zasilana jest bezpośrednio z (...) C., a sama zasila 38 odbiorców prądu. Od czasu pobudowania i podłączenia do sieci urządzenia znajdujące się na nieruchomości uczestnika (działce (...)) są urządzeniami czynnymi (płynie w nich prąd) oraz były i są przez wnioskodawcę i jego poprzedników prawnych eksploatowane i konserwowane. Posadowienie tych urządzeń jest niezmienne od czasu ich przekazania do eksploatacji. Ww. stacja transformatorowa (funkcjonująca u wnioskodawcy pod nazwą (...) albo (...)) podlega okresowym, raz na 5 lata, oględzinom mającym za zadanie ocenę stanu technicznego i ewentualną potrzebę jej modernizacji. Poza tym regularnie dokonywane są pomiary napięć i obciążeń stacji, pomiary uziemienia. Ponadto na bieżąco odbywają się doraźnie, w miarę potrzeby wszelkie naprawy, wymiany eksploatacyjne, wymiany zamontowanej w stacji aparatury. W 2010 r. rozdzielnia niskiego napięcia i transformator zostały wymienione. W 2013 r. bądź w 2014 r. wymieniono rozdzielnię średniego napięcia. (...) ma wysokość 8-9 m. Drzwi do stacji są od strony ulicy. Pracownicy wnioskodawcy muszą mieć dostęp do budynku stacji z każdej strony, muszą mieć możliwość obejścia budynku dookoła, a także możliwość podjechania podnośnikiem koszowym w razie awarii izolatora. Czynności eksploatacyjne wobec przedmiotowej stacji nie były ani też nie są intensywne ani uciążliwe dla właściciela gruntu. Powierzchnia pasa eksploatacyjnego przedmiotowej stacji transformatorowej jest równa obrysowi zewnętrznemu stacji + 0,5 m. Z kolei szerokość pasa eksploatacyjnego dla napowietrznej linii średniego napięcia równa jest odległości 1,3 m od skrajnych przewodów fazowych, zaś dla podziemnej linii niskiego napięcia wynosi 0,5 m, tj. po 0,25 m w obie strony od osi kabla. Biorąc pod uwagę te założenia powierzchnia ewentualnej służebności przesyłu na działce (...) wynosiłaby 13 m ² (przy zwiększeniu obrysu zewnętrznego ścian trafostacji o 0,5 m), a na działce (...) m ².

Dowód: protokoły z badania uziemień, z badania transformatora, z badania pomiarów obciążeń kabli, karty oględzin, karty przeglądu stacji, protokół z przeglądu technicznego, z przeglądu obiektu budowlanego, dokumenty związane z remontem stacji transformatorowej (...), zgłoszenie przyłączenia do sieci domów jednorodzinnych, protokół odbioru technicznego, karta obiektu inwentarzowego (k.54-94), zeznania świadka W. S. (k.186-188), pisemna opinia biegłego z dziedziny elektroenergetyki P. G. (k. 200-221), pisemna opinia biegłego z zakresu geodezji i kartografii Ł. F. wraz z mapami (k.257-270).

Wieżowa stacja transformatorowa nr (...) zlokalizowana na działce nr (...) wraz z zasilającą ją linią napowietrzną średniego napięcia, według opinii Miejskiej (...) z 2010 r. koliduje z planowaną przebudową ul. (...) i zabudową kubaturową. Docelowo planuje się budowę stacji transformatorowych małogabarytowych na wydzielonych działkach. Między spółką (...) S.A. a Miastem P. prowadzona była korespondencja dotycząca uregulowania sposobu korzystania przez spółkę z działki nr (...). Spółka (...) wnosiła o oddanie tej działki w użytkowanie wieczyste, co spotkało się z odmową ze strony uczestnika z uwagi na to, że „nie można było jednoznacznie stwierdzić, że przedmiotowy budynek stacji transformatorowej został wybudowany na podstawie pozwolenia na budowę z lokalizacją stałą przez poprzednika prawnego spółki”. W 2013 r. wnioskodawca zwrócił się do uczestnika postępowania o ustanowienie służebności przesyłu za jednorazowym wynagrodzeniem, pod projektowaną linią kablową niskiego napięcia 0,4 kV zlokalizowaną m.in. na działce nr (...).

Dowód: pismo Urzędu Miasta P. Wydziału Urbanistyki i Architektury do Wydziału Gospodarki Nieruchomościami (k.123), pismo z Urzędu Miasta P. do (...) S.A. (k.125), pismo wnioskodawcy (k.126).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, na podstawie zeznań świadka oraz opinii sporządzonej przez powołanych przez sąd biegłych z dziedziny elektroenergetyki oraz geodezji i kartografii.

Przedstawione przez wnioskodawcę i uczestnika postępowania dokumenty Sąd uznał za wiarygodne, albowiem ich autentyczność oraz prawdziwość treści nie była kwestionowana, a i Sąd nie miał podstaw, by czynić to z urzędu.

Sporządzone w niniejszej sprawie opinie biegłych nie budziły wątpliwości co do ich logiczności i rzetelności wnioskowań. Opinie były wyczerpujące, odpowiadały tezie dowodowej zawartej w postanowieniu, aczkolwiek ostatecznie ich przydatność dla rozstrzygnięcia sprawy okazała się niewielka.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka W. S. albowiem były logiczne, spójne i w pełni korespondowały z pozostałym materiałem dowodowym.

Sąd zważył, co następuje:

Wniosek należało oddalić.

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca domagał się stwierdzenia zasiedzenia na nieruchomości uczestnika służebności przesyłu związanej ze zlokalizowanej na działkach (...) zapisanych w kw (...) stacji transformatorowej (...) wraz z wyprowadzonymi z niej napowietrzną linią średniego napięcia i podziemną (kablową) linią niskiego napięcia.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że służebność przesyłu może być nabyta przez przedsiębiorcę przesyłowego w drodze zasiedzenia. Warunkiem zasiedzenia służebności przesyłu jest korzystanie przez przedsiębiorcę przesyłowego z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 k.c.). W orzecznictwie wskazuje się, że przed dniem ustawowego uregulowania służebności przesyłu, tj. przed 3 sierpnia 2008 r., istniała możliwość nabycia przez zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej treści służebności przesyłu (por. uchwała SN z 7.10.2008 r., III CZP 89/08; aktualnie pogląd odmienny: postanowienie SN z 24.02.2023 r., III CZP 108/22).

Zagadnienie zasiedzenia służebności przesyłu budziło i wciąż budzi wiele kontrowersji, przede wszystkim w doktrynie. Judykatura – nieraz w sprzeczności z poglądami części doktryny – w większości zajmuje stanowisko o możliwości zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu oraz o możliwości analogicznego stosowania art. 145 k.c. do dnia 3 sierpnia 2008 r. (por. ww. uchwała SN). Kwestia zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu bądź służebności przesyłu, którego bieg rozpoczął się przed 3 sierpnia 2008 r., a skończył po tej dacie (por. uchwała SN z 22.05.2013 r., III CZP 18/13), nadal budzi więc wątpliwości. Sąd Najwyższy potwierdził jednak dopuszczalność zaliczania posiadania przedsiębiorstw państwowych przy ustalaniu okresu niezbędnego do nabycia służebności w wyżej omówiony sposób. W aktualnym stanie prawnym nie budzi zaś wątpliwości możliwość nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia ze względu na treść art. 292 k.c. w związku z art. 305 ⁴ k.c.

W niniejszej sprawie sąd przychyla się do poglądu, według którego również przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa. Zgodnie z treścią art. 305 ⁴ k.c. do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych. Zgodnie natomiast z treścią art. 292 k.c. służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. Do zasiedzenia służebności przesyłu stosuje się odpowiednio mi.in. przepisy o terminach zasiedzenia dla posiadających w dobrej i w złej wierze (art. 172 k.c.), o zawieszeniu biegu zasiedzenia z powodu siły wyższej (art. 175 k.c. w zw. z art. 121 pkt 4 k.c.), o przerwie w biegu zasiedzenia (art. 175 k.c. w zw. z art. 123 § 1 pkt 1 k.c.) oraz o doliczeniu posiadania poprzednika (art. 176 k.c.).

Mimo, co do zasady, dopuszczalności zasiedzenia służebności przesyłu wniosek w niniejszej sprawie nie mógł zostać jednak uwzględniony, a to z uwagi na niedopuszczalność ustanowienia czy też zasiedzenia służebności przesyłu na drodze czy też w pasie drogowym. Sąd zważył, że działka (...), która miałaby zostać obciążona służebnością to droga publiczna wraz z pasem drogowym – jest to ul. (...) w R.. Z kolei działka (...) wydzielona została pod trafostację i w całości jest przez nią zabudowana (vide: projekt podziału k. 121), więc nie jest możliwe wykonywanie służebności bez obciążenia nią również działki (...). Ewentualna służebność przesyłu dotycząca trafostacji i tak musiałaby obejmować obszar 0,5 m od jej zewnętrznych ścian, czyli już teren działki nr (...). Dalej służebność przebiegałaby wzdłuż linii napowietrznych i podziemnych wychodzących z trafostacji, czyli przez drogę i zagospodarowany pas drogowy (vide: mapa sporządzona przez biegłego k. 269).

Zgodnie z art. 2a ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa, a drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne stanowią własność właściwego samorządu województwa, powiatu lub gminy. Tym samym wyraźnie określono, że drogi wchodzą w kategorię rzeczy wyłączonych spod obrotu prawnego ( rei extra commercium), w tym z zasiedzenia. W związku z tym, drogi publiczne co do zasady nie podlegają zasiedzeniu. Wprawdzie państwo lub gmina są właścicielami, ale prawem tym nie mogą rozporządzać na rzecz innych podmiotów ani przez przeniesienie własności, ani przez np. ustanowienie użytkowania wieczystego (zob. postanowienie SN z 24.06.2010 r., IV CSK 40/10). Skoro tak, to gmina, nie może rozporządzać własnością drogi publicznej również w taki sposób, aby na niej ustanawiać ograniczone prawa rzeczowe, do których należy służebność przesyłu. Z kolei przedsiębiorstwo przesyłowe nie ma roszczenia o ustanowienie takiego prawa. Z tego wynika, że pas drogowy drogi publicznej (art. 2a ust. 2 w związku z art. 4 pkt 1 i art. 38 ust. 1 o drogach publicznych) nie może być oddany przedsiębiorcy przesyłowemu do korzystania przez ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego – służebności przesyłu (postanowienie SN z 27.04.2017 r., II CSK 412/16). Analogicznie – jak to ma miejsce w rozpoznawanej sprawie, przedsiębiorstwo przesyłowe nie może również zasiedzieć służebności przesyłu na takiej nieruchomości. Co więcej, mimo że stosowny przepis został wprowadzony do ww. ustawy dopiero w 1999 r., Sąd Najwyższy przyjmuje, że dotyczy on także dróg powstałych przed jego wprowadzeniem (postanowienie SN z 15.02.2012 r., I CSK 293/11; postanowienie SN z 22.05.2014 r., IV CSK 556/13; uzasadnienia uchwały SN z 13.10.2006 r., III CZP 72/06). Tłumaczy się to charakterem dróg jako tzw. dobra publicznego, tj. dostępnego dla wszystkich.

Niedopuszczalne jest zasiedzenie również pasa drogowego, tj. gruntu będącego częścią drogi publicznej, wyznaczonego liniami granicznymi pasa drogowego, obejmującego pasy awaryjnego postoju, pasy przeznaczone dla ruchu pieszych, zatoki i pasy dzielące jezdnie oraz pobocza jezdni, także wtedy, gdy nie zostały utwardzone i zagospodarowane jako chodniki lub ścieżki (postanowienie SN z 28.03.2019 r., III CSK 73/17).

Ze względu właśnie na charakter nieruchomości lub ich części, przez które przebiegają pasy drogowe, w których zlokalizowane są drogi publiczne, co determinuje ich szczególne przeznaczenie (art. 1 ustawy o drogach publicznych), oraz z uwagi na to, że własność tego rodzaju nieruchomości może przysługiwać podmiotom prawa publicznego, tj. w zależności od rodzaju drogi Skarbowi Państwa albo jednostkom samorządu terytorialnego (ww. art. 2 ustawy o drogach publicznych), ustawa o drogach publicznych przewiduje szczególną regulację dotyczącą warunków uzyskiwana przez inne podmioty, w tym przez przedsiębiorców przesyłowych, tytułów prawnych do korzystania z takich nieruchomości w zakresie pasa drogowego, przez który, stosownie do art. 4 ust. 1 ustawy, rozumie się wydzielony liniami granicznymi grunt wraz z przestrzenią nad i pod powierzchnią, w którym są zlokalizowane droga oraz obiekty budowlane i urządzenia techniczne związane z prowadzeniem, zabezpieczeniem i obsługą ruchu, a także urządzenia związane z potrzebą zarządzania drogą. Unormowania zawarte w ustawie o drogach publicznych, mające charakter przepisów bezwzględnie obowiązujących, wyłączają dopuszczalność ustanowienia w pasie drogowym drogi publicznej służebności przesyłu na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. W tej materii nie występuje zbieg norm z obu aktów prawnych (kodeksu cywilnego i ustawa o drogach publicznych), który uzasadniałby ich alternatywne bądź kumulatywne stosowanie. Wprawdzie objęte decyzją administracyjną uprawnienie przedsiębiorcy przesyłowego do umieszczenia w pasie drogowym urządzeń przesyłowych, z racji braku szczególnego przepisu, nie kreują ograniczonego prawa rzeczowego, to jednak zapewniają mu zasadniczo trwały tytuł prawny i z uwagi na to, że tego rodzaju decyzja jest dokumentem urzędowym, możliwe jest ujawnienie wynikającego z niej uprawnienia przedsiębiorcy przesyłowego w dziele III księgi wieczystej na podstawie art. 16 ust. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który nie zawiera zamkniętego katalogu roszczeń, podlegających wpisaniu w księdze wieczystej. Skoro ustawodawca uregulował kwestię uzyskiwania tytułów prawnych do korzystania z nieruchomości przez które przebiegają pasy drogowe w ustawie o drogach publicznych, która to regulacja jest pełna i wyłącza zastosowanie przepisów kodeksu cywilnego dotyczących ograniczonych praw rzeczowych, nie jest dopuszczalne umowne ustanowienie służebności przesyłu (postanowienie SN z 17 kwietnia 2019 r., II CSK 291/18).

Reasumując: zarówno droga publiczna jak i cały pas drogowy nie mają „zdolności zasiedzeniowej” i nie mogą być przedmiotem posiadania, w tym samoistnego, umożliwiającego korzystanie przez posiadacza ze środków ochrony prawnej przewidzianych w kodeksie cywilnym.

Z tych względów wniosek został oddalony.

Na marginesie niejako wskazać można, że gdyby wnioskodawca posiadał służebność na nieruchomościach o innym przeznaczeniu, to wtedy wniosek o zasiedzenie byłby zasadny, o czym szczegółowo poniżej.

Zgodnie z art. 352 § 1 k.c. ten, kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest posiadaczem służebności. Wymóg „odpowiedniego” stosowania art. 172 k.c. - przez odesłanie z art. 292 k.c. – do zasiedzenia służebności nakazuje pominąć przesłankę posiadania samoistnego jako warunku tego zasiedzenia, chodzi bowiem o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność (post. SN z 22.01.2010 r., I CSK 239/09).

Bieg terminu zasiedzenia służebności gruntowej rozpoczyna się od chwili, gdy posiadacz tej służebności przystąpił do korzystania z trwałego i widocznego urządzenia (uchwała SN z 21.04.1967 r., III CZP 12/67). W przedmiotowej sprawie oznacza to, że bieg terminu zasiedzenia służebności przesyłu rozpocząłby się w dniu 16 grudnia 1970 r., skoro w tym dniu stacja transformatorowa (...) została protokolarnie przekazana do eksploatacji. Od tego czasu wnioskodawca i jego poprzednicy prawni nieprzerwanie korzystają i eksploatują przedmiotowe urządzenia elektroenergetyczne (trafostację i wyprowadzone z niej linie energetyczne), zgodnie z ich przeznaczeniem. Wnioskodawca dokonuje napraw i przeglądów urządzeń stacji. Przy tym w sprawie poza sporem pozostawało następstwo prawne wnioskodawcy po poprzednich przedsiębiorstwach, które pobudowały i użytkowały nieprzerwanie od 1970 r. trafostację (...). Do 1 lutego 1989 r. obowiązywał jednak art. 128 k.c., wyrażający zasadę jedności mienia ogólnonarodowego, wedle której własność państwowa („socjalistyczna własność ogólnonarodowa”) była jedna i przysługiwała niepodzielnie państwu (§ 1), a państwowe osoby prawne w granicach swej zdolności prawnej wykonywały w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej (§ 2). Przedsiębiorstwo państwowe nie było więc właścicielem urządzeń przesyłowych zlokalizowanych na gruntach państwowych, a jedynie nimi zarządzało i, co oczywiste nie mogło być więc posiadaczem służebności gruntowej. Przekształcenie tego zarządu w prawo własności nastąpiło z mocy prawa: w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na gruntach Skarbu Państwa lub gminy (stających się z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego), a będących w zarządzie państwowych osób prawnych – w dniu 5 grudnia 1990 r. na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1990r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, a w odniesieniu do innych składników majątkowych – w przypadku przedsiębiorstw państwowych w dniu 7 stycznia 1991r. na podstawie art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, w którym skreślono przepis, iż „przedsiębiorstwo państwowe wykonuje wszelkie uprawnienia w stosunku do mienia ogólnonarodowego będącego w jego dyspozycji, z wyjątkiem uprawnień wyłączonych przepisami ustawowymi”, a jednocześnie wprowadzono przepis, że „przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem, zapewnia jego ochronę” (por. postanowienia SN z 20.01.2015r., V CSK 26/14 i z 12.02.2015r., IV CSK 280/14).

Chwilę nabycia przez przedsiębiorstwo państwowe prawa własności przedmiotowych urządzeń elektroenergetycznych należy więc wiązać z wejściem w życie – w dniu 7 stycznia 1991 r. ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (tak również: uchwała SN z 5.06.2018r., III CZP 50/17 czy uchwała SN z 15.02.2019r., III CZP 81/18). Z datą 7 stycznia 1991 r. rozpoczęło się wykonywanie przez przedsiębiorstwo państwowe posiadania służebności w rozumieniu art. 352 § 1 k.c., a w tej dacie właścicielem przedmiotowej nieruchomości była już mocy prawa gmina – uczestnik postępowania (od 27 maja 1990 r.), zaś Zakład (...) stał się właścicielem urządzeń elektroenergetycznych.

W ocenie sądu dla nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie wystarczający byłby w niniejszej sprawie okres posiadania służebności wynoszący 20 lat (art. 292 zd. 2 k.c. w zw. z art. 172 § 1 k.c.) – z uwagi na dobrą wiarę przedsiębiorstwa państwowego, które trafostację pobudowało. W myśl art. 172 § 1 i 2 k.c. termin zasiedzenia uzależniony jest wyłącznie od tego, czy posiadanie nieruchomości zostało uzyskane w dobrej, czy też złej wierze. Na gruncie art. 292 k.c. odpowiednikiem „posiadania nieruchomości” jest posiadanie służebności (art. 352 § 1 k.c.), przejawiające się „korzystaniem z trwałego i widocznego urządzenia”. W rezultacie o dobrej lub złej wierze posiadacza służebności rozstrzyga chwila, w której przystąpił on do korzystania z cudzej nieruchomości (tak również np. postanowienie SN z 17.12.2008 r., I CSK 171/08). Dobra wiara polega na usprawiedliwionym przekonaniu posiadacza, że przysługuje mu takie prawo do władania rzeczą, jakie faktycznie wykonuje (por. uchwałę SN z 6.12.1991r., III CZP 108/91). W tym ujęciu dobrą wiarę wyłącza nie tylko świadomość braku uprawnienia, ale też brak takiej świadomości spowodowany niedbalstwem. W odniesieniu do władania w granicach służebności w orzecznictwie uznaje się ponadto, że dobra wiara nie jest wyłączona, gdy ingerowanie w cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności rozpoczęło się w takich okolicznościach, które usprawiedliwiły przekonanie posiadacza, że nie narusza on cudzego prawa (por. postanowienia SN z 5.07.2012r., IV CSK 606/11, z 9.01.2014 r., V CSK 87/13 i z 7.05.2014 r., II CSK 472/13 czy wyrok SN z 15.02.2017 r., II CSK 157/16).

Na korzyść wnioskodawcy przemawiałoby wynikające z art. 7 k.c. domniemanie dobrej wiary, które wiąże sąd dopóki strona, przeciw której domniemanie to działa (czy też która wywodzi skutki prawne z przypisania innemu podmiotowi złej wiary), nie wykaże istnienia złej wiary (art. 234 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c.). W ocenie sądu całokształt okoliczności poprzedzających oraz towarzyszących uzyskaniu w 1991 r. posiadania służebności przez przedsiębiorstwo państwowe będące poprzednikiem prawnym wnioskodawcy uzasadniały jego przekonanie, że korzystanie przez nie ze stacji transformatorowej na przedmiotowym gruncie nie narusza prawa własności właściciela. Trzeba pamiętać, że przedsiębiorstwo to przystąpiło do wykonywania posiadania służebności w zakresie istniejących już i eksploatowanych od wielu lat urządzeń, których własność nabyło z mocy prawa, a które wybudowane zostały na gruncie Skarbu Państwa i Skarb Państwa nadal według wpisów w księdze wieczystej pozostawał właścicielem gruntu (decyzja komunalizacja został wydana dopiero w 1998 r.). W istocie nie dochodziło do zmiany stanu faktycznego (gdyż to samo przedsiębiorstwo korzystało z urządzeń już wcześniej, tyle że w ramach zarządzania mieniem państwowym), lecz do uregulowania stosunków własnościowych, będącego elementem transformacji ustrojowej i wdrażania nowego systemu gospodarczego. Regulacje prawne były niezupełne w tym sensie, że ustawodawca pominął konieczność zapewnienia przedsiębiorcy przesyłowemu uprawnień do gruntu poprzez ustanowienia z mocy prawa służebności gruntowej, niemniej jednak jego niewątpliwą intencją było kompleksowe uregulowanie praw przedsiębiorstw państwowych do mienia znajdującego się w ich dyspozycji, tak by zapewnić im samodzielność gospodarczą przez stworzenie stabilnej podstawy majątkowej do ich funkcjonowania niezależnie od Skarbu Państwa. Przejście prawa własności gruntu na uczestnika postępowania nastąpiło w dniu 27 maja 1990 r., z mocy prawa w ramach komunalizacji, natomiast Skarb Państwa nadal zachował własność urządzeń przesyłowych, gdyż dopiero 7 stycznia 1991r. nastąpiło uwłaszczenie na rzecz przedsiębiorcy przesyłowego. Definitywne przejście prawa własności urządzeń przesyłowych ze Skarbu Państwa na przedsiębiorcę przesyłowego dawało podstawy do przyjęcia po jego stronie usprawiedliwionego przekonania, że wraz z własnością urządzeń przesyłowych przechodzi na niego także uprawnienie do gruntu, zważywszy na to, że przed 27 maja 1990 r. Skarb Państwa był właścicielem gruntu oraz posadowionych na nim urządzeń przesyłowych. Należy przyjąć, że organ zarządzający przedsiębiorstwem państwowym będącym poprzednikiem prawnym pozwanego przed jego uwłaszczeniem mieniem Skarbu Państwa wiedział, że zarówno urządzenia, jak i przedmiotowa nieruchomość stanowiły własność państwową, zatem że urządzenia elektroenergetyczne, którymi zarządza, eksploatuje zgodnie z prawem. Nie można też uznać, że nie wiedział o tym, iż z dniem 7 stycznia 1991 r. został uwłaszczony na mieniu państwowym, a tym samym że z tym dniem przedmiotowe urządzenia weszły ex lege w skład jego przedsiębiorstwa (art. 49 k.c.) i w związku z tym stał się w zakresie treści służebności posiadaczem służebności. Z uwagi na obowiązującą do 1989 r. zasadę jednolitego funduszu własności państwowej (art. 128 k.c.) uzasadnione było ponadto założenie, że lokalizacja, realizacja i następnie eksploatacja linii elektroenergetycznych we wcześniejszym okresie odbyła się bez naruszenia reguł organizacyjnych dotyczących korzystania przez Państwo z mienia państwowego. Żadne obiektywne okoliczności nie mogły więc poddawać w wątpliwość przekonania o przysługującym przedsiębiorstwu państwowemu uprawnieniu do korzystania z nieruchomości, na której posadowiono przedmiotowe urządzenie przesyłowe. Przedsiębiorstwo państwowe będące poprzednikiem prawnym wnioskodawcy mogło być w tej sytuacji uznane na dzień 7 stycznia 1991 r. za posiadacza służebności w dobrej wierze (por. uchwałę SN z 15.02.2019r., III CZP 81/18 i postanowienie SN z 18.12.2019r., II CSK 591/18).

Zgodnie z art. 172 k.c. posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze. Powołany przepis obowiązuje od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, tj. od dnia 1 października 1990 r. Skoro od 7 stycznia 1991 r. właścicielem stacji transformatorowej usytuowanej na nieruchomości uczestnika i posiadaczem służebności w rozumieniu art. 352 § 1 k.c. i to w dobrej wierze było przedsiębiorstwo państwowe, będące poprzednikiem prawnym wnioskodawcy, to dla nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu konieczne było więc wykonywanie posiadania służebności przez okres 20 lat, więc termin zasiedzenia upłynąłby z dniem 7 stycznia 2011 r. i to na rzecz wnioskodawcy.

Skoro uczestnik postępowania – gmina nie może rozporządzać własnością drogi publicznej również w taki sposób, aby na niej ustanawiać ograniczone prawa rzeczowe, do których należy służebność przesyłu, to wyłączone było również zasiedzenie tej służebności i stąd też wniosek oddalono.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 520 § 2 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub ich interesy są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości. To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników. Na tej podstawie Sąd uznał, że zasadnym będzie obciążenie kosztami (w tym nieuiszczonymi kosztami Skarbu Państwa, tj. wydatkami na opinie biegłych) wnioskodawcy, zważywszy że interesy uczestników były sprzeczne, a wniosek został oddalony. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustalona została na podstawie § 5 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. sędzia Wioletta Janicka