Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 19 maja 2023r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Joanna Andrzejak-Kruk

sędzia Michał Wysocki

sędzia Arleta Lewandowska

Protokolant: st. prot. sąd. Katarzyna Janicka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 maja 2023r. w Poznaniu

sprawy z wniosku T. M.

przy udziale R. M.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji wniesionych przez wnioskodawcę i przez uczestniczkę postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego we Wrześni

z dnia 28 czerwca 2022r.,

sygn. akt I.Ns.853/16

postanawia:

1)  uchylić zaskarżone postanowienie:

a)  w pkt I. ppkt 1., pkt II. ppkt a) i pkt III. tiret pierwszy,

b)  w pkt IV. tiret 3., 4. i 5.,

c)  w pkt V. w części oddalającej roszczenie uczestniczki o zasądzenie od wnioskodawcy wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości położonej w K. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy we W. prowadzi księgę wieczystą (...),

d)  w pkt VII.

i w tym zakresie sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu we Wrześni do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej;

2)  zmienić zaskarżone postanowienie:

a)  w pkt II. ppkt b) i pkt III tiret drugi w ten sposób, że dokonać podziału majątku wspólnego wnioskodawcy i uczestniczki w ten sposób, że składniki majątkowe wymienione w pkt I. ppkt 2. zaskarżonego postanowienia oraz środki na rachunku bankowym wnioskodawcy wymienione w pkt I. ppkt 3. zaskarżonego postanowienia przyznać na własność wnioskodawcy, zaś środki na rachunku bankowym uczestniczki wymienione w pkt I. ppkt 3. zaskarżonego postanowienia przyznać na własność uczestniczki

i z tego tytułu zasądzić od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki dopłatę w kwocie 4.526,18zł ( cztery tysiące pięćset dwadzieścia sześć złotych i osiemnaście groszy ) płatną w terminie do 15 czerwca 2023r. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie opóźnienia w płatności;

b)  w pkt IV. tiret pierwszy w ten sposób, że oddalić roszczenie wnioskodawcy o zasądzenie od uczestniczki kwoty 7.500,-zł z tytułu zwrotu nakładów z majątku osobistego wnioskodawcy na majątek wspólny;

c)  w pkt VI. poprzez jego uchylenie;

3)  w pozostałej części oddalić obie apelacje.

/-/ Michał Wysocki /-/ Joanna Andrzejak-Kruk /-/ Arleta Lewandowska

UZASADNIENIE

punktu I. postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 19 maja 2023r.

Wnioskiem złożonym 17.10.2016r. wnioskodawca T. M. wystąpił o podział majątku wspólnego jego i R. M., wskazując jako jeden ze składników tego majątku nieruchomość położoną w K. przy ul. (...), zapisaną w KW nr (...). Pismem z 4.10.2018r. wnioskodawca zmodyfikował swoje żądanie w odniesieniu do ww. nieruchomości wyjaśniając, że została ona nabyta i zabudowana domem jednorodzinnym jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego oraz jest w związku z tym przedmiotem współwłasności uczestników po 1/2 części. Wnioskodawca wniósł więc o zniesienie współwłasności nieruchomości poprzez przyznanie jej na jego wyłączną własność z obowiązkiem spłaty na rzecz uczestniczki ( k.365-368 ). Jednocześnie wnioskodawca sformułował roszczenia o zasądzenie od uczestniczki m.in.: a) kwoty 13.172,96zł jako rozliczenia z tytułu zawartej przez strony umowy, zgodnie z którą w okresie od wyprowadzki uczestniczki z nieruchomości do chwili orzeczenia rozwodu ( V 2015r. – VIII 2016r. ) wnioskodawca samodzielnie spłacał raty kredytu hipotecznego zaciągniętego na budowę domu ( roszczenie zgłoszone już we wniosku w wysokości 13.037,25zł, zmodyfikowane co do kwoty pismem z 5.07.2018r. – k.197 ); b) kwoty 9.533,34zł jako rozliczenia z tytułu nakładów poczynionych przez wnioskodawcę na nieruchomość w postaci zakupu i montażu kotła oraz remontu jednego z pokoi ( k.365-368 ).

Po zmodyfikowaniu żądania przez wnioskodawcę uczestniczka R. M. pismem z 22.10.2018r. domagała się, aby nieruchomość przypadła na jej rzecz oraz oddalenia roszczeń finansowych wnioskodawcy, a sama wniosła o zasądzenie od wnioskodawcy m.in. kwoty 10.651,43zł ( połowa z kwoty 21.302,86zł ) z tytułu rozliczenia kosztów utrzymania stanowiącego majątek wspólny samochodu osobowego F. (...) ( ubezpieczenie, naprawy, przeglądy techniczne ) poniesionych przez uczestniczkę w latach 2015-2018 ( k.375-376 ). Nadto pismem z 9.04.2018r. uczestniczka wniosła o zasądzenie od wnioskodawcy kwoty 35.000,-zł jako wynagrodzenia za korzystanie w okresie od V 2015r. do IV 2018r. z nieruchomości ponad przysługujący mu udział ( k.133 ). Roszczenie z tego tytułu uczestniczka zmieniała w dalszym toku postępowania, domagając się ostatecznie pismami z 22.01.2021r. i z 14.02.2022r. zasądzenia od wnioskodawcy kwoty 81.000,-zł za okres od VIII 2016r. do I 2021r. i kwoty 23.647,-zł za okres od II 2021r. do II 2022r. ( k.512 i k.589v ).

Postanowieniem z dnia 28.06.2022r., sygn. akt I.Ns.853/16 Sąd Rejonowy we Wrześni:

I.  ustalił, że w skład majątku wspólnego T. M. i R. M. wchodzą:

1) nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym położona w K. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy we W. prowadzi księgę wieczystą KW (...) o wartości 471.000,-zł;

2) ruchomości w postaci płyty grzewczej, piekarnika elektrycznego, okapu oraz lamp wymienionych w wykazie z dnia 26.11.2019r. na k. 491 akt sprawy o wartości 1.310,-zł;

3) środki zgromadzone na rachunku bankowym wnioskodawcy, których wysokość na dzień uprawomocnienia się wyroku rozwodowego wynosiły 8.705,97zł oraz uczestniczki, których wysokość na dzień uprawomocnienia się wyroku rozwodowego wynosiły 963,60zł,

a w pozostałym zakresie wnioski dotyczące składu majątku oddalił;

II.  dokonał podziału majątku wspólnego w ten sposób, że przyznał wniosokdawcy:

a) własność nieruchomości opisanej w pkt I ppkt 1 postanowienia;

b) własność ruchomości opisanych w pkt I ppkt 2 niniejszego postanowienia;

III.  tytułem spłaty zasądził:

- od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 235.500,-zł tytułem połowy wartości nieruchomości ( pkt I ppkt 1 );

- od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 655,-zł tytułem połowy wartości ruchomości ( pkt I ppkt 2 );

IV.  tytułem rozliczeń nakładów z majątków osobistych na majątek wspólny zasądził:

- od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 7.500,-zł tytułem zwrotu połowy spłaconej pożyczki udzielonej stronom przez W. M.;

- od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 56.514,48zł tytułem zwrotu połowy spłaconych rat kredytu po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej;

- od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 13.172,96zł tytułem zwrotu połowy spłaconych rat kredytu za okres od maja 2015r. do lipca 2016r. włącznie;

- od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 9.533,34zł tytułem zwrotu połowy kosztów remontu domu, w tym zakupu i montażu kotła;

- od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 7.395,23zł tytułem zwrotu nakładów na samochód F. (...);

V.  oddalił pozostałe wnioski stron dotyczące rozliczenia majątku wspólnego;

VI.  dokonał potrącenia wzajemnych roszczeń wymienionych w pkt I ppkt 3, III i IV postanowienia i łącznie z tego tytułu zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 160.701,16zł płatną w 4 równych ratach płatnych co 4 miesiące, do 15. dnia miesiąca, począwszy od miesiąca następującego po tym, w którym uprawomocni się orzeczenie, wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat;

VII.  kosztami postępowania obciążył strony po połowie, a szczegółowe rozliczenie pozostawić referendarzowi sądowemu.

Jako podstawę rozstrzygnięć zawartych w pkt I. 1), II. a), III., IV. tiret 1, 3, 4 i 5 i V. Sąd Rejonowy wskazał następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Związek małżeński wnioskodawcy T. M. oraz uczestniczki postępowania R. M. został zawarty w dniu (...), a wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia (...) został on rozwiązany, orzeczenie uprawomocniło się 29.07.2016r.

W skład majątku wspólnego stron wchodzi nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym położona w K. przy ul. (...), zapisana w księdze wieczystej KW nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy we W.. Udziały stron we współwłasności nieruchomości wynoszą po ½. Aktualna wartość nieruchomości wynosi 471.000,-zł. Przedmiotowa nieruchomość została sfinansowana ze środków pochodzących z kredytu mieszkaniowego zaciągniętego 29.05.2006r. na łączną kwotę 128.227,00 CHF. Strony, będąc w separacji faktycznej, zawarły umowę, na mocy której wnioskodawca począwszy od maja 2015r. spłacał wyłącznie z własnego wynagrodzenia za pracę bieżące raty kredytu mieszkaniowego. Od maja 2015r. do lipca 2016r. włącznie, a zatem od wyprowadzki uczestniczki do chwili orzeczenia rozwodu wnioskodawca uiścił łącznie 26.345,92zł, natomiast od dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego do chwili orzekania uiścił 113.028,96zł. Aktualnie nieruchomość zamieszkuje w przeważającej mierze wnioskodawca, zaś dzieci stron przebywają u niego jedynie w czasie, gdy sprawuje nad nimi osobistą, bezpośrednią opiekę. W 2017r. wnioskodawca z własnych środków finansowych zakupił nowy kocioł grzewczy do nieruchomości, albowiem stary uległ zniszczeniu, poniósł z tego tytułu koszt 17.820,-zł. Wnioskodawca po ustaniu związku małżeńskiego wyremontował także pokój syna L., w związku z zawilgoceniem ściany szczytowej oraz koniecznością przygotowaniu chłopcu samodzielnego stanowiska do nauki. Wydatki na ten cel opiewały na kwotę 1.246,68zł (746,68zł materiały + 500,-zł robocizna).

W trakcie trwania małżeństwa strony nabyły samochód osobowy marki F. (...), nr rej. (...). R. M. po rozwodzie była wyłączną użytkowniczką samochodu, a w trakcie użytkowania poczyniła nakłady na pojazd w łącznej kwocie 21.302,86zł w celu konieczności utrzymania go w stanie niepogorszonym. Na ww. sumę złożyły się koszty ubezpieczenia OC i AC (8980,46zł = 2.476,-zł k. 390 + 1.852,-zł k. 391 + 2.049,-zł k. 392, 1.316,-zł k. 393, 1.287,46zł k. 394), koszt naprawy (5.000,-zł) oraz koszt klocków (810,-zł). Samochód został sprzedany za kwotę 14.300,-zł, a kwotę tę strony zgodnie podzieliły między siebie.

Porozumieniem stron postępowania rozwodowego sygn. akt (...) dotyczącym sposobu podziału ruchomości wyposażenia domu i sprawowania opieki nad małoletnimi dziećmi stron z dnia 29.04.2015r. T. M. i R. M. dokonali podziału ruchomości wymienionych w załączniku nr 2 do ww. porozumienia, a znajdujących się w nieruchomości położonej w K. przy ul. (...). Na mocy ww. porozumienia, uczestniczka dobrowolnie, z własnej nieprzymuszonej woli w raz z dziećmi pod koniec kwietnia 2015r. wyprowadziła się z nieruchomości do S. i od tej chwili nie ponosiła żadnych kosztów utrzymania nieruchomości.

Wnioskodawca dokonał na rzecz uczestniczki 5 przelewów obejmujących łącznie kwotę 52.400,-zł. W tytule przelewu zaznaczył, że jest to pożyczka na zakup auta (4 przelewy na sumę 50.000,-zł) oraz pożyczka na zakup foteli dla dzieci (2.400,-zł), jednakże w trakcie wspólnych ustaleń uczestnicy uzgodnili, że kwota 7.150,-zł z dokonanych przelewów zostanie zaliczona na poczet spłaty połowy należności za sprzedaż ww. samochodu, a pozostała suma, tj. 45.250,- zł zostanie zarachowana na poczet ewentualnej spłaty na rzecz uczestniczki tytułem rozliczenia nieruchomości stron.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o dokumenty, zeznania świadków, przesłuchanie uczestników oraz opinię biegłego.

Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania autentyczności i wiarygodności dokumentów, które nie były kwestionowane.

Sąd uznał, że opinia została sporządzona w sposób rzetelny, jasny i spójny, przez osobę posiadającą odpowiednie kompetencje do jej przygotowania. Wskazuje metodykę opracowania, sposób badań, które doprowadziły biegłego do wysnucia ostatecznych wniosków. Wnioski końcowe pisemnej opinii zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i kategoryczny, są wyczerpujące i zostały dostatecznie umotywowane. Opinia stanowi logiczną całość. Wartościowym uzupełnieniem przedmiotowej opinii okazały się zeznania biegłego złożone na rozprawie 14.06.2018r.

Zeznania świadków B. M., R. M. (3), S. M., częściowo T. N., M. O. (1), A. O. (1), M. O. (2), K. O., W. M. okazały się wiarygodne w części, w jakiej korespondowały z ustalonym stanem faktycznym, przede wszystkim odnośnie tego, że po rozwiązaniu związku małżeńskiego uczestniczka dobrowolnie wyprowadziła się z nieruchomości oraz że wspólnie zaciągnęli kredyt na budowę domu w K.. Natomiast cześć zeznań świadków w zakresie opisywania relacji małżeńskich, jakie panowały miedzy stronami Sąd pominął, albowiem uznał, że nie miały one wpływu na wynik toczącego się między stronami postępowania o podział majątku wspólnego.

Zeznania uczestniczki okazały się ć wiarygodne w zakresie, w jakim korespondowały z ustalonym stanem faktyczny. Sąd nie dał wiary twierdzeniom uczestniczki w zakresie, jakim twierdziła, że wnioskodawca zmusił ją do opuszczenia domu położonego w K.. Twierdzenia te stały w sprzeczności z zeznaniami świadków oraz wnioskodawcy, a przede wszystkim z treścią porozumienia, które uczestniczka własnoręcznie podpisała na k. 17. W porozumieniu tym uczestniczka podała, że podjęła decyzję o wyprowadzeniu się z dziećmi, a co wnioskodawca zaakceptował.

Zeznania wnioskodawcy okazały się być wiarygodne w całości. Były spójne, logiczne i szczere, a nadto korespondowały z zeznaniami ww. świadków oraz znalazły odzwierciedlenie w zgromadzonej dokumentacji. Sąd w szczególności dał wiarę wnioskodawcy, że to on od czasu wyprowadzki uczestniczki z domu położonego w K. samodzielnie z własnych środków finansowych spłacał zaciągnięty wspólnie przez strony kredyt mieszkaniowy oraz że samodzielnie utrzymuje przedmiotowy dom, w tym dokonuje potrzebnych remontów.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął pozostałe wnioski dowodowe stron, w tym m. in. zeznania świadka: A. O. (2), A. O. (3), A. M., P. P., M. O. (1), A. O. (1) oraz czesiowo M. O. (2), K. O., M. Ż., W. M., T. N., jak i dokumenty przedłożone przez strony na okoliczność relacji małżeńskich, albowiem okoliczność ta nie miała wpływu na podział majątku wspólnego stron ani też na rozliczenia między stronami, co do przedmiotowego majątku.

W swych rozważaniach prawnych Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisów art. 31, 33, 43 § 1 k.r.o. oraz wyjaśnił, że do podziału majątku, który był objęty wspólnością ustawową – od chwili jej powstania – stosuje się odpowiednie przepisy o dziale spadku i o zniesieniu współwłasności w częściach ułamkowych (art. 46 k. r.o., art. 684 k.p.c., art. 1035 in. k.c. oraz art. 210 in. k.c.). W trakcie postępowania o podział majątku wspólnego sąd ustala skład majątku wspólnego oraz jego wartość (art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c.), z tym że skład majątku ustala się w zasadzie według stanu w dacie ustania wspólności zaś według cen z chwili podziału majątku. W świetle art. 212 § 2 k.c., rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. Sąd powinien dążyć do wydania postanowienia odpowiadającego woli wszystkich współwłaścicieli (art. 622 § 1 k.p.c.). W sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi (art. 566 k.p.c., art. 567 k.p.c. i art. 686 k.p.c.). Wartość nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków ustalana jest bez względu na inicjatywę dowodową uczestników postępowania (uchwała SN z 21.02.2008r. III CZP 148/07).

W niniejszej sprawie skład majątku wspólnego był w znacznej części bezsporny, natomiast spór głownie dotyczył wzajemnych rozliczeń i nakładów na majątek wspólny.

Sąd ustalił, że w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym, położona w K. przy ul. (...). Mając na uwadze przeprowadzony w drodze porozumienia stron z 2015r. częściowy podział, na etapie rozpoznawania niniejszej sprawy Sąd ustalił, iż ruchomości podlegające uzupełniającemu podziałowi to płyta grzewcza, piekarnik elektryczny, okap oraz lampy wymienione w wykazie z dnia 26.11.2019r. Nadto, co wynikało w przedłożonych wyciągów do rachunku bankowego (k. 282, 359) do majątku wspólnego należą środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym wnioskodawcy, których wysokość na dzień uprawomocnienia się wyroku rozwodowego wynosiła 8.705,97zł, oraz na koncie uczestniczki na kwotę 963,60zł. Ustaleń tych dokonał Sąd z urzędu, albowiem strony przez cały proces nie sprecyzował swoich żądań w tym zakresie. Kwestią sporną było ustalenie aktualnej wartości nieruchomości. Sąd zwrócił uwagę na uchwałę Sądu Najwyższego z 25.07.2019r., III CZP 14/19, zgodnie z którą w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków, obejmującego nieruchomość obciążoną hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy, sąd, przyznając tę nieruchomość na własność jednego z nich, ustala jej wartość z pominięciem obciążenia hipotecznego. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości, który zgodnie z tezą dowodową miał określić wartość nieruchomości według jej stanu z daty ustania wspólności majątkowej, tj. (...) a według cen aktualnych w dacie opinii. Zgodnie z opinią biegłego z zakresu wyceny nieruchomości P. N. rynkowa wartość przedmiotowej nieruchomości zabudowanej wynosi 471.000,-zł. Strony zgodnie przyznały, że samochód marki F. (...) został sprzedany za kwotę 14.300,-zł, a strony dokonały między sobą wzajemnych rozliczeń z ww. tytułu albowiem wnioskodawca przelał na konto uczestniczki połowę sumy uzyskanej ze sprzedaży. W tej sytuacji przedmiotowy pojazd nie wchodził już w skład ruchomości objętych wnioskiem, a tym samym nie podlegał sądowemu podziałowi. Wnioskodawca w piśmie na k. 491 zaproponował przyjęcie określonej wartości majątku ruchomego (1.310,-zł), a uczestniczka do zakończenia procesu nie odniosła się krytycznie do przedmiotowego wyliczenia, w związku z czym Sąd przyjął tę kwotę jako wiarygodną i obiektywną. W ocenie Sądu brak było potrzeby sporządzania kolejnej kosztownej opinii biegłego na powyższą okoliczność, skoro uczestniczka wprost nie zakwestionowała nigdy podanego przez wnioskodawcę wyliczenia, a zdaniem sądu kwota ta nie była ani wygórowana, ani niezasadnie obniżona.

Rozstrzygając o tym, któremu ze współwłaścicieli przyznać własność nieruchomości, Sąd wziął pod uwagę fakt, iż wnioskodawca mieszka w przedmiotowej nieruchomości od samego początku (tj. od czasu kiedy ją wybudowano) aż do dnia dzisiejszego i ponosi wszelkie związane z tą nieruchomością nakłady i koszty eksploatacyjne, zaś uczestniczka od maja 2015r. nie zamieszkuje domu, albowiem z własnej i nieprzymuszonej woli wyprowadziła się do S., gdzie zakupiła na kredyt nieruchomość. Kierując się zasadami logiki życiowej i doświadczenia należało przyjąć, iż skoro uczestniczka postępowania ma gdzie mieszkać, zaś wnioskodawca oprócz domu w K. nie ma żadnych innych nieruchomości zabudowanych, w których mógłby zamieszkać, stąd Sąd dokonał podziału majątku wspólnego stron w ten sposób, iż na podstawie art. 212 § 1 k.c. przyznał wnioskodawcy nieruchomość na wyłączną własność. Sąd przydzielił także wnioskodawcy ruchomości w postaci płyty grzewczej, piekarnika elektrycznego, okapu oraz lamp. Za zajęciem takiego stanowiska przemawia przede wszystkim fakt, że były one zakupione do określonych pomieszczeń, a przy wyprowadzeniu się uczestniczki pozostały w budynku. Przeniesienie ich do innego mieszkania bądź domu byłoby nielogiczne, niezasadne i uciążliwe.

Wobec faktu, iż wszystkie składniki majątku wspólnego przypadły wnioskodawcy, Sąd nałożył na niego obowiązek spłaty na rzecz uczestniczki ½ wartości nieruchomości ustaloną na podstawie opinii biegłego oraz spłaty połowy wartości ruchomości. Sąd zasądził więc od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki 235.500,-zł oraz 655,-zł .

Sporna okazała się wysokość poczynionych nakładów z majątku osobistego stron na majątek wspólny (tj. spłata zaciągniętego kredytu przez wnioskodawcę, nakłady poczynione przez uczestniczkę na samochód, nakłady poczynione przez wnioskodawcę na remont domu itp.). Zgodnie z art. 45 § 1 k.r.o. każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Konieczne było zatem rozliczenie nakładów poczynionych z majątku osobistego stron na majątek wspólny.

Sąd ustalił, że strony wzięły kredyt mieszkaniowy w kwocie 128.227,00 CHF na budowę domu, a wnioskodawca samodzielnie od maja 2015r. do lipca 2016r. spłacał ten kredyt z własnych środków i z tego tytułu spłacił kwotę 26.345,92zł. Powyższa okoliczność nie była kwestionowana przez uczestniczkę postępowania, a co więcej, w piśmie z 27.08.2019r. uczestniczka wniosła o zasądzenie od niej wskazanej kwoty na rzecz wnioskodawcy nie kwestionując ani zasadności, ani wysokości roszczenia. Sąd ustalił w oparciu o zgromadzone dokumenty bankowe (wyciągi z banku, potwierdzenia przelewów), że wnioskodawca samodzielnie spłacał wspólnie zaciągnięty kredyt za okres po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej stron aż do zakończenia postępowania w łącznej kwocie 113.028,96zł. Nakładem z majątku osobistego wnioskodawcy na majątek wspólny stron postępowania był też koszt remontu pokoju syna w przedmiotowej nieruchomości oraz wymiany nowego kotła grzewczego w rzeczonej nieruchomości stron, za co wnioskodawca zapłacił łącznie kwotę 19.066,68zł. Ostatnim z nakładów wnioskodawcy uwzględnionych przez Sąd była spłata pożyczki. na kwotę 15.000,-zł, udzielonej stronom w trakcie trwania wspólności majątkowej przez ojca wnioskodawcy. Ogółem powyższe nakłady wnioskodawcy z majątku osobistego na majątek wspólny stron wynosiły łącznie 173.441,56zł.

Zgromadzony materiał wykazał również, że uczestniczka poczyniła nakłady z własnego majątku na majątek wspólny stron, tj. na samochód osobowy marki F. (...) nakłady w łącznej wysokości 14.790,46zł, a na kwotę tę złożyły się koszty ubezpieczenia OC i AC, koszt naprawy oraz koszt klocków. Pozostałe nakłady podnoszone przez uczestniczkę nie zostały wykazane w sposób wiarygodny. Przede wszystkim z przelewów znajdujących się na k. 388 i 389 w ogóle nie wynika na co kwoty te zostały przeznaczone, czy były nakładem koniecznym, ani nawet tego, że dotyczyły pojazdu będącego majątkiem wspólnym stron. Podobnie koszty najmu auta nie mogły zostać rozliczone przez Sąd, albowiem z dokumentu k. 385 w żaden sposób nie wynikało, dlaczego w ogóle pojazd był najmowany, jakie były koszty tego najmu, czy kwota najmu, jakakolwiek ona była, czy została uiszczona przez uczestniczkę. Z pewnością z dokumentu tego nie wynika również, że najem związany był w jakikolwiek sposób z pojazdem będącym władnością stron. Mając na uwadze powyższe Sąd uwzględnił tylko te dokumenty, które nie nasuwały wątpliwości co do tego, że były nakładem z majątku osobistego na majątek wspólny stron.

Udziały stron w majątku wspólnym były równe, a więc Sąd uznał, że uczestniczka winna zwrócić wnioskodawcy połowę uiszczonych przez niego nakładów na majątek wspólny, zaś wnioskodawca również winien zwrócić uczestniczce postępowania połowę uiszczonych przez nią nakładów na majątek wspólny.

Sąd nie uznał żądania uczestniczki o zasądzenie na jej rzecz od wnioskodawcy kwoty 81.000,-zł tytułem odszkodowania za korzystanie z nieruchomości położonej w K. ponad przysługujący mu udział za okres od sierpnia 2016r. do stycznia 2021r. Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, uczestniczka dobrowolnie i z własnej nieprzymuszonej woli opuściła nieruchomość w K. i wyprowadziła się wraz z dziećmi do S.. Mając na uwadze uchwałę Sądu Najwyższego z 19.03.2013r., III CZP 88/12 Sąd uznał, że wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy wspólnej wyłącznie przez jednego małżonka przysługuje tylko w przypadku ziszczenia się określonych w art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. przesłanek, przy jednoczesnym naruszeniu przez tego małżonka art. 206 k.c. Innymi słowy, wynagrodzenie za korzystanie ze wspólnej nieruchomości przysługuje wówczas, gdy małżonek bezprawnie uniemożliwia korzystanie z tego składnika majątku wspólnego. Zatem by móc skutecznie dochodzić wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy wspólnej konieczne jest wykazanie, że doszło do bezprawnego wyzucia z posiadania lub odmowy dopuszczenia do współposiadania. Skoro uczestniczka w sposób wyraźny poprzez podpisanie porozumienia z dnia 29.04.2015r. zgodziła się na opuszczenie nieruchomości, to nie może żądać od wnioskodawcy wynagrodzenia z tytułu odszkodowania za korzystanie ponad przysługujący mu udział. Fakt dobrowolnego opuszczenia nieruchomości stron potwierdziły złożone w toku niniejszego postępowania zeznania świadków: B. M., R. M. (3), S. M., T. N., M. O. (1), A. O. (1). Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostaje wezwanie z maja 2020r. skierowane przez uczestniczkę do wnioskodawcy do wyprowadzenia się z nieruchomości (i na tej podstawie żądanie odszkodowania z uwagi na bezprawne niedopuszczenie do współposiadania). W ocenie Sąd dokument ten stanowił jedynie formę walki procesowej, i to wątpliwej jakości. W toku całego procesu, trwającego od 2016r., uczestniczka właściwie przy każdym piśmie procesowym zmieniała diametralnie swoje stanowisko i swoje żądania, powodując nie tylko konieczność każdorazowego odpowiadania na nowe koncepcje przez pełnomocnika wnioskodawcy, ale przede wszystkim skrajnie wydłużało postępowanie i wprowadzało zamieszanie dowodowe i chaos do całego procesu. Podobnie więc Sąd ocenił koncepcję uczestniczki do sformułowania żądania wyprowadzenia się wnioskodawcy z nieruchomości, celem możliwości uzyskania odszkodowania, podczas gdy w 2015r dobrowolnie zgodziła się wyprowadzić ze wspólnego domu. Obecne żądania wyprowadzki sąd uznał za bezpodstawne i sztucznie wygenerowane wyłącznie na potrzeby procesu, a nie z uwagi na faktyczną chęć zamieszkania uczestniczki w tej nieruchomości. Z tej przyczyny Sąd nie uwzględnił roszczenia o zapłatę odszkodowania.

Sąd dokonał potrącenia wzajemnych rozliczeń. Wnioskodawca łącznie zobowiązany był do uiszczenie na rzecz uczestniczki kwoty 243.050,23zł, zaś uczestniczka zobowiązana była do uiszczenia na rzecz wnioskodawcy łącznie kwoty 86.720,78zł. Tym samym od kwoty 243.050,23zł należało odjąć kotwę 86.720,78zł, co dało wynik 156.829,45zł. Sąd zasądził więc od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 156.829,45zł płatną w 4 równych ratach, płatanych co 4 miesiące do 15. dnia miesiąca począwszy od miesiąca następującego po, tym, w którym uprawomocni się niniejsze orzeczenie, wraz z ustawowymi odsetkami w przypadku opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat. Sąd, z uwagi na stopień skomplikowania sprawy, popełnił omyłkę przy sporządzeniu sentencji w punkcie I pkt 3), poprzez pominięcie środków znajdujących się na rachunku uczestniczki, a nadto z tego powodu nastąpiła omyłka rachunkowa w punkcie VI. Sąd dokonał więc sprostowania postanowieniem z dnia 7.09.2022r. Tym samym kwota należna od wnioskodawcy dla uczestniczki to 247.903,19zł (235500 + 655 + 7395,23 + 4352,96 ( połowa kwot na rachunku)), natomiast od uczestniczki dla wnioskodawcy 87.202,03 zł (7500 + 56514,48 + 13172,96 + 9533,34 + 481,80 (połowa kwot na rachunku)), co po potrąceniu daje kwotę 160.701,16zł w miejsce błędnie policzonej 156.829,45zł. Kwotę należną uczestniczce Sąd rozłożył na 4 raty płatne co 4 miesiące w równej wysokości. Okres prawie półtora roku umożliwi wnioskodawcy w sposób możliwie przystępny na zgromadzenie środków i spłatę uczestniczki bez ryzyka popadnięcia w niedostatek uniemożliwiający normalne funkcjonowanie.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. i art. 108 § 1 zd. 2 k.p.c.

Apelacje od postanowienia wnieśli wnioskodawca i uczestniczka postępowania.

Wnioskodawca zaskarżył postanowienie w pkt I. ppkt 1), pkt III., pkt IV. w części zasądzającej od niego na rzecz uczestniczki kwotę 7.395,23zł z tytułu zwrotu nakładów na samochód F. (...) i pkt VI., zarzucając naruszenie:

I.  art. 33 pkt 1 k.r.o. poprzez błędne przyjęcie, że w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość zabudowana budynkiem mieszkalnym położna w K. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy we W. prowadzi księgę wieczystą KW (...), podczas gdy dom ten został wybudowany przed ślubem uczestników i stanowi ich współwłasność w udziale wynoszącym po 1/2;

II.  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną i wybiórczą ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, prowadzącą w efekcie do błędnego ustalenia stanu faktycznego i przyjęcia, że w skład majątku wspólnego wchodzi ww. nieruchomość, podczas gdy dom został wybudowany przed ślubem uczestników i stanowi ich współwłasność w udziale wynoszącym po 1/2;

III.  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną, wybiórczą oraz sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, skutkującą błędnym ustaleniem, że przy ustalaniu wartości ww. nieruchomości nie należy brać pod uwagę wysokości kredytu mieszkaniowego pozostałego do spłaty, lecz pełną wartość nieruchomości, podczas gdy wnioskodawca od ponad siedmiu lat w całości spłaca samodzielnie raty kredytu mieszkaniowego zaciągniętego wspólnie, którego jeszcze zostało do spłacenia ok. 326.632,73zł, dodatkowo pokrywając większość kosztów związanych z utrzymaniem dzieci uczestników i uiszczając alimenty;

IV.  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną, wybiórczą oraz sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, skutkującą zasądzeniem od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwoty 7.395,23zł z tytułu zwrotu nakładów na samochód marki F. (...), podczas gdy przedmiotowe wydatki poniesione przez uczestniczkę to koszty eksploatacyjne, znajdujące pokrycie w korzyściach z tytułu użytkowania przez nią pojazdu;

V.  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną, wybiórczą oraz sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego ocenę zgromadzonego materiału dowodowego i zobowiązanie wnioskodawcy do uiszczenia na rzecz uczestniczki kwoty 160.701,16zł w 4 równych ratach, płatnych co 4 miesiące do 15. dnia miesiąca począwszy od miesiąca następującego po tym, w którym uprawomocni się orzeczenie, gdy tymczasem wnioskodawca samodzielnie spłaca raty kredytu mieszkaniowego, dodatkowo pokrywając większość kosztów związanych z utrzymaniem dzieci uczestników i uiszczając alimenty.

W oparciu o te zarzuty wnioskodawca wniósł o: uchylenie pkt I. ppkt 1) zaskarżonego postanowienia i zmianę orzeczenia w zakresie pkt II., III. i VI. poprzez zniesienie współwłasności nieruchomości położonej w K. przy ul. (...), zabudowanej budynkiem mieszkalnym, dla której Sąd Rejonowy we W., IV Wydział Ksiąg Wieczystych, prowadzi księgę wieczystą o nr (...), o wartości 144.367,27zł, której współwłaścicielami są wnioskodawca oraz uczestniczka w udziale wynoszącym po 1/2 każdy, poprzez przyznanie opisanej nieruchomości na wyłączną własność wnioskodawcy z obowiązkiem spłaty na rzecz uczestniczki połowy ww. kwoty, tj. 72.183,64zł; zmianę pkt IV. zaskarżonego postanowienia w zakresie, w jakim Sąd zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 7.395,23zł z tytułu zwrotu nakładów na samochód F. (...) i oddalenie wniosku uczestniczki w tym zakresie; zmianę pkt VI. zaskarżonego postanowienia poprzez rozłożenie kwoty zasądzonej od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki na 4 raty płatne każdego roku do dnia 30 stycznia, począwszy od uprawomocnienia się postanowienia w niniejszej sprawie, a ewentualnie rozłożenie kwoty zasądzonej od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki na 6 równych rat, płatnych co 4 miesiące, do 15. dnia miesiąca, począwszy od miesiąca następującego po tym, w którym uprawomocni się postanowienie w niniejszej sprawie. Nadto wnioskodawca wniósł o rozliczenie nakładów poczynionych przez niego w okresie od 1.02.2022r. do 12.07.2022r. na nieruchomość położoną w K. w postaci spłat rat kredytu mieszkaniowego zaciągniętego wspólnie przez uczestników poprzez zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy dalszej kwoty 5.743,68zł. Wnioskodawca domagał się też zasądzenia od uczestniczki zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych. Ewentualnie wnioskodawca wniósł o uchylenie postanowienia Sądu I instancji w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W odpowiedzi na apelację uczestniczka wniosła o jej uwzględnienie w zakresie żądania dokonania zniesienia współwłasności nieruchomości w miejsce objęcia jej rozstrzygnięciem o podziale majątku wspólnego, domagała się natomiast oddalenia apelacji w pozostałej części.

Uczestniczka zaskarżyła postanowienie w: pkt I.1. – w zakresie ustalenia wartości nieruchomości; pkt. III. tiret pierwsze; pkt. IV. tiret pierwsze, trzecie i czwarte; pkt. V. – w zakresie oddalenia wniosku uczestniczki o zasądzenie na jej rzecz odszkodowania za korzystanie przez wnioskodawcę z nieruchomości z wyłączeniem uczestniczki; pkt. VI – VII, zarzucając naruszenie:

1)  art. 233 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej i całościowej oceny zebranego materiału dowodowego, a nadto poprzez dowolną a nie swobodną jego ocenę bez uwzględnienia zasad logiki i doświadczenia życiowego, a to:

a)  poprzez przyjęcie, iż 3.09.2014r. strony zaciągnęły pożyczkę u ojca wnioskodawcy na kwotę 15.000,-zł, podczas gdy wnioskodawca nie przedstawił dokładnych powodów jej zaciągnięcia, z kolei uczestniczka zakwestionowała fakt jej uzyskania (nie wyraziła ona zgody na jej zaciągnięcie), nadto W. M. (ojciec wnioskodawcy) wskazał, iż domniemana pożyczka nie została zgłoszona do urzędu skarbowego, a także że udzielał synowi pożyczek krótkoterminowych (natomiast zgodnie z aktualnymi twierdzeniami wnioskodawcy ww. kwota zwrócona została po upływie ponad dwóch lat od jej udzielenia), a także kwota ta została zwrotnie przelana przez wnioskodawcę ojcu 6 dni przed sporządzeniem wniosku o podział majątku wspólnego;

b)  poprzez przyjęcie, iż wnioskodawca poczynił nakład na majątek wspólny stron w postaci remontu pokoju syna oraz wymiany nowego kotła grzewczego w nieruchomości, podczas gdy nakłady te poczynione zostały po ustaniu wspólności majątkowej, wnioskodawca poczynił je na swoją rzecz, nakłady te nie zostały uwzględnione w opinii biegłego sądowego P. N.;

c)  poprzez przyjęcie, iż uczestniczka dobrowolnie wyprowadziła się pod koniec kwietnia 2015r. z nieruchomości położonej w K. przy ul. (...), podczas gdy z opinii psychologicznej psychologa M. N. (przedłożonej przez uczestniczkę pismem z 23.01.2020r.) wynika, iż w stosunku do uczestniczki stosowana była przemoc psychiczna oraz seksualna, co potwierdzili także świadkowie B. M., R. M. (3) oraz S. M.; z kolei świadkowie T. N., M. O. (1) i A. O. (1) nie posiadali bezpośredniej wiedzy w tym zakresie (ich zeznania stanowiły wyłącznie powtórzenie informacji przekazanych im przez wnioskodawcę);

2)  art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. polegającą na pominięciu (postanowieniem z 28.06.2022r.) pozostałych wniosków dowodowych stron, w tym wniosku o aktualizację opinii rzeczoznawcy majątkowego M. W. lub przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność aktualnej wartości nieruchomości stanowiącej majątek stron (wniosek z pisma uczestniczki postępowania z 14.02.2022r.), podczas gdy przeprowadzenie ww. dowodu było niezbędne z uwagi na upływ 12 miesięcy od dnia sporządzenia opinii biegłego sądowego P. N. (co skutkowało naruszeniem art. 156 ust. 3 i ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami);

3)  art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z przesłuchania świadka M. N. (postanowieniem z 16.12.2021r.) oraz dowodu z opinii psychologicznej psycholog M. N. (postanowieniem z 28.06.2022r.), podczas gdy świadek ta przeprowadziła badanie psychologiczne uczestniczki postępowania, z którego wynika, iż w stosunku do uczestniczki stosowana była przemoc psychiczna i seksualna, która była powodem wyprowadzki uczestniczki postępowania z nieruchomości położonej w K., co wynika także z ww. opinii psychologicznej - a skutkuje uznaniem, iż uczestniczka nie wyprowadziła się z nieruchomości w K. dobrowolnie;

4)  art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. art. 13 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność wysokości odszkodowania należnego uczestniczce za korzystanie przez wnioskodawcę z nieruchomości położonej w K. przy ul. (...) ponad przysługujący mu udział w okresie od 1.08.2016r. do chwili wydania opinii (postanowieniem z 28.06.2022r.), podczas gdy opinia ta była niezbędna dla ustalenia wartości roszczenia dochodzonego przez uczestniczkę postępowania;

5)  art. 156 ust. 3 i ust. 4 ustawy z dnia 21.08.1997r. o gospodarce nieruchomościami w zw. z art. 149 ustawy o gospodarce nieruchomościami poprzez jego niezastosowanie i oparcie zaskarżonego orzeczenia na opinii biegłego sądowego P. N. z 16.10.2017r., podczas gdy opinia ta sporządzona została ponad 12 miesięcy przed jego wydaniem i nie została potwierdzona jej aktualność;

6)  art. 45 § 1 k.r.o. w zw. z art. 31 § 2 pkt 1 k.r.o. poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że kwoty uiszczane tytułem spłaty raty kredytu przez wnioskodawcę w okresie od maja 2015r. do lipca 2016r. włącznie stanowią nakład z majątku osobistego wnioskodawcy na majątek wspólny, podczas gdy spłaty kredytu dokonywane były w okresie trwania wspólności majątkowej, a więc ze środków wchodzących w skład majątku wspólnego - pomimo prawidłowego ustalenia przez Sąd I instancji, iż środki pochodziły z wynagrodzenia za pracę wnioskodawcy, a więc majątku wspólnego;

7)  art. 207 k.c. poprzez jego zastosowanie w stosunku do kosztów jakie wnioskodawca poniósł na remont pokoju syna i wymianę kotła grzewczego, podczas gdy nie był to nakład konieczny na nieruchomość, nie został uzgodniony z uczestniczką postępowania (a więc poczyniony został z naruszeniem zasad zarządu); a nawet jeśliby uznać go za nakład konieczny nie spowodowało to wzbogacenia uczestniczki postępowania (nakłady te nie zostały uwzględnione w opinii biegłego P. N.).

W oparciu o te zarzuty uczestniczka domagała się zmiany zaskarżonego postanowienia: w zakresie pkt I.1 poprzez zmianę wartości nieruchomości zgodnie z wartością ustaloną po przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego; w zakresie pkt III. tiret pierwsze postanowienia poprzez zmianę wysokości spłaty zasądzonej od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki zgodnie z ustaloną wartością; w zakresie pkt IV. tiret pierwsze poprzez oddalenie wniosku wnioskodawcy; w zakresie pkt IV. tiret trzecie poprzez oddalenie wniosku wnioskodawcy; w zakresie pkt IV. tiret czwarte postanowienia poprzez oddalenie wniosku wnioskodawcy; w zakresie pkt V. poprzez zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki odszkodowania za korzystanie z nieruchomości z wyłączeniem uczestniczki w kwocie wynikającej z dowodu przeprowadzonego przez Sąd, a ewentualnie zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwoty 104.647,-zł; w zakresie pkt VI. poprzez potrącenie wzajemnych roszczeń w sposób odpowiedni do zmienionych wcześniejszych punktów. Uczestniczka wniosła także o zasądzenie od wnioskodawcy zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych. Ewentualnie domagała się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi I celem ponownego rozpoznania.

Wnioskodawca na rozprawie apelacyjnej wniósł o oddalenie apelacji uczestniczki.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacje w części kwestionującej rozstrzygnięcia zawarte w punktach: I. ppkt 1), II. ppkt a), III. tiret 1, IV. tiret 3, 4 i 5 oraz V. zasługiwały na uwzględnienie, przy czym w tej części postanowienie podlegało uchyleniu, nie zaś zmianom, których w pierwszej kolejności domagali się apelujący.

Odnośnie do pkt I. ppkt 1), II. ppkt a) i III. tiret 1 zaskarżonego postanowienia:

Rację ma wnioskodawca zarzucając Sądowi Rejonowemu błędne przyjęcie, że w skład majątku wspólnego jego i uczestniczki postępowania wchodzi zabudowana nieruchomość położona w K. przy ul. (...), zapisana w księdze wieczystej nr (...). Już z treści wpisów w elektronicznej księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości, której wyrduk dołączono do wniosku o wszczęcie postępowania ( k.21-27 ), wynika, że przedmiotową nieruchomość uczestnicy nabyli do współwłasności po 1/2 części na podstawie umowy sprzedaży z 11.01.2006r., a więc przed zawarciem małżeństwa ( co nastąpiło 14.09.2007r. ) i powstaniem wspólności ustawowej. Wnioskodawca podał nadto, że 29.05.2006r. uczestnicy zawarli umowę kredytu hipotecznego w celu uzyskania środków na budowę domu jednorodzinnego, zaś aneksem z 3.03.2007r. zwiększyli kwotę kredyty ( k.4 ) i budynek został wybudowany przed 14.09.2007r. ( k.367 ). Twierdzeniom tym uczestniczka nie przeczyła ( art. 230 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ), a przyznała je wprost w odpowiedzi na apelację wnioskodawcy ( art. 229 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., k.761 ), jakkolwiek data zaciągnięcia kredytu – eksponowana w apelacji wnioskodawcy – nie miała kluczowego znaczenia dla ustalenia stanu prawnego nieruchomości, gdyż decydująca była data nabycia przez uczestników jej własności. Ani z ustaleń Sądu Rejonowego, ani z materiału sprawy nie wynika przy tym, aby powstały między uczestnikami z mocy ustawy z chwilą zawarcia małżeństwa ustrój wspólności majątkowej ( art. 31 § 1 k.r.o. ) uczestnicy zmodyfikowali zawierając umowę majątkową rozszerzającą wspólność ustawową ( art. 48 i nast. k.r.o. ). Przedmiotowa nieruchomość nie stanowiła zatem majątku wspólnego lecz była i jest nadal przedmiotem współwłasności, a udziały w niej wynoszące po 1/2 części stanowiły majątki osobiste uczestników ( art. 33 pkt 1 k.r.o. ).

Wnioskodawca błędnie zatem objął nieruchomość żądaniem podziału majątku wspólnego zgłoszonym we wniosku o wszczęcie postępowania, wskazując ją jako jeden ze składników tego majątku. Błąd swój wnioskodawca skorygował natomiast w toku postępowania, wnosząc pismem z 4.10.2018r. o dokonanie przez sąd zniesienia współwłasności nieruchomości ( k.365 ). Z niezrozumiałych powodów Sąd Rejonowy zignorował to żądanie, rozstrzygając w zaskarżonym postanowieniu jedynie co do żądania podziału majątku wspólnego i ustalając – wbrew zebranemu materiałowi dowodowemu – zarówno w sentencji zaskarżonego postanowienia, jak i w jego uzasadnieniu, że nieruchomość wchodzi w skład majątku wspólnego, a w konsekwencji ujmując ją w orzeczeniu działowym. Na obecnym etapie postępowania nie było możliwości zmiany wadliwego rozstrzygnięcia przez dokonanie zaniesienia współwłasności nieruchomości, skoro Sąd Rejonowy w ogóle nie orzekał w przedmiocie tego żądania, a więc nie rozpoznał istoty sprawy ( art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ). Zarówno podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności, jak i zniesienia współwłasności rzeczy sąd dokonuje wyłącznie na wniosek złożony przez osobę uprawioną ( art. 46 k.r.o. w zw. z art. 1037 § 1 k.p.c. oraz art. 210 § 1 k.c. ), przy czym już sąd pierwszej instancji ma obowiązek odnieść się do zgłoszonego roszczenia w tym przedmiocie.

Jedynie więc ubocznie, w związku z zarzutami formułowanymi w obu apelacjach w odniesieniu do przyjętej przez Sąd Rejonowy wartości nieruchomości, Sąd Okręgowy zwraca uwagę na dwie kwestie.

Po pierwsze, jakkolwiek aktualnie w orzecznictwie nie budzi już wątpliwości, że ustalając – w sprawach o zniesienie współwłasności nieruchomości i w sprawach tzw. działowych – wartość nieruchomości obciążonej hipoteką zabezpieczającą kredyt bankowy czy pożyczkę udzieloną współwłaścicielom, sąd ustala tę wartość z pominięciem obciążenia hipotecznego, to jednak Sąd Najwyższy dopuszcza możliwość pomniejszenia wartości nieruchomości o kwotę niespłaconego kredytu, jeżeli szczególne okoliczności sprawy wskazują na taką potrzebę ( por. uchwała (7) z 27.02.2019r., III CZP 30/18, publ. OSNC 2019/9/87, a także uchwały z 28.03.2019r., III CZP 21/18, publ. OSN 2019/9/88 i III CZP 41/18, publ. OSNC 2020/2/15 oraz z 25.07.2019r., III CZP 14/19, publ. OSNC 2021/4/23 ). Jeżeli zatem wnioskodawca powołuje się na względy uzasadniające ustalenie wartości przedmiotowej nieruchomości przy uwzględnieniu obciążenia hipotecznego, to rzeczą Sądu Rejonowego jest ich rozpatrzenie.

Po drugie, zgodnie z art. 149 ustawy z dnia 21.08.1997r. o gospodarce nieruchomościami ( t.j. Dz.U. 2023/344 ), przepisy tej ustawy dotyczące wyceny nieruchomości stosuje się do wszystkich nieruchomości, bez względu na ich rodzaj, położenie i przeznaczenie, a także bez względu na podmiot własności i cel wyceny. Zasada wyrażona w cyt. przepisie dotyczy więc także nieruchomości będących przedmiotem postępowania sądowego, w którym konieczne jest określenie wartości nieruchomości. Takim postępowaniem jest m.in. postępowanie o podział majątku wspólnego, zniesienie współwłasności czy dział spadku; jeżeli jego uczestnicy nie określą zgodnie wartości nieruchomości, podlega ona określeniu w operacie szacunkowym sporządzonym przez rzeczoznawcę majątkowego ( art. 156 ust. 1 u.g.n. ). Operat szacunkowy, co do zasady, może być wykorzystywany do celu, dla którego został sporządzony, przez okres 12 miesięcy od daty jego sporządzenia ( art. 156 ust. 3 u.g.n. ), a po upływie tego okresu – po potwierdzeniu jego aktualności przez rzeczoznawcę majątkowego w przewidziany prawem sposób ( art. 156 ust. 4 u.g.n. ). Wydana w postępowaniu sądowym opinia określająca wartość nieruchomości wymaga zatem potwierdzenia aktualności przez biegłego rzeczoznawcę majątkowego, jeżeli upłynął ustawowy termin do jej wykorzystania ( por. np. postanowienie SN z 20.05.2010r., V CSK 13/10, publ. OSNC 2011/1/9 czy postanowienie SN z 20.10.2011r., IV CSK 12/11 ). Rację ma tym samym uczestniczka zarzucając w swojej apelacji naruszenie przez Sąd Rejonowy art. 156 ust. 3 i ust. 4 w zw. z art. 149 u.g.n. poprzez ich niezastosowanie i oparcie zaskarżonego postanowienia na opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego P. N. z 16.10.2017r., sporządzonej ponad 4,5 roku przed wydaniem postanowienia, której aktualność nie została potwierdzona, a nadto art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie postanowieniem z 28.06.2022r. wniosku uczestniczki z 14.02.2022r. o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność aktualnej wartości nieruchomości ( w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia Sąd Rejonowy nie wyjaśnił zresztą, z jakich konkretnie przyczyn zgłoszony dowód uznał za podpadający pod art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. ).

Odnośnie do pktIV. tiret 3, 4 i 5 zaskarżonego postanowienia:

Sąd Rejonowy jako procesową podstawę rozpoznania roszczeń wnioskodawcy i uczestniczki w ramach niniejszego postępowania wskazał przepisy art. 567 k.p.c. i art. 686 k.p.c., zaś materialnoprawną podstawą oceny ich zasadności uczynił art. 45 § 1 k.r.o. Sąd Rejonowy zakwalifikował więc zgłoszone roszczenia jako żądanie zwrotu nakładów z majątków osobistych uczestników na majątek wspólny, o którym mowa w art. 45 § 1 zd. 2 k.r.o., czemu dał wyraz w samej sentencji postanowienia Stanowisko to było błędne i zostało słusznie zakwestionowane w apelacji uczestniczki postępowania.

Jak uznaje się w doktrynie, wydatkami są koszty związane z nabyciem danego przedmiotu, zaś nakładami – koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy już istniejącej w majątku, z tym że w praktyce nie ma to istotnego znaczenia, gdyż zarówno nakłady, jak i wydatki są objęte tymi samymi zasadami rozliczenia. Istotne jest natomiast, że rozliczenia objęte regulacją z art. 45 § 1 k.r.o. dotyczą przesunięć majątkowych pomiędzy masami majątkowymi ( a więc przysporzeń na rzecz jednej masy majątkowej dokonanych z uszczerbkiem dla drugiej ) mających miejsce jedynie w czasie trwania wspólności ustawowej ( por. np. postanowienie SN z 2.07.2009r., V CSK 481/08 czy postanowienie SN z 14.03.2019r., IV CSK 615/17 ). Po jej ustaniu do majątku, który był objęty wspólnością, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku ( art. 46 k.r.o. ) i w konsekwencji przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych ( art. 1035 k.c. ), a zatem podstawę ewentualnych rozliczeń poniesionych wydatków i ciężarów związanych z rzeczą wspólną stanowi art. 207 k.c.

W pkt IV. tiret 3 zaskarżonego postanowienia Sąd Rejonowy zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 13.172,96zł stanowiącą połowę wysokości rat kredytu hipotecznego spłaconych przez wnioskodawcę w okresie od maja 2015r. do lipca 2016r. włącznie. Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiło ustalenie, że w ww. okresie, a więc od wyprowadzki uczestniczki do orzeczenia rozwodu, wnioskodawca z własnego wynagrodzenia spłacił raty kredytu wynoszące łącznie 26.345,92zł. Uczestniczka trafnie zarzuciła, że Sąd Rejonowy błędnie potraktował dokonane wpłaty jako nakład z majątku osobistego wnioskodawcy na majątek wspólny. Wnioskodawca spłacając raty kredytu realizował spoczywające na obojgu uczestnikach jako kredytobiorcach zobowiązanie wynikające z umowy zawartej z bankiem, a kredyt zaciągnięty został na budowę domu znajdującego się na nieruchomości, która nie stanowiła majątku wspólnego lecz przedmiot współwłasności nabyty jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Ponadto, skoro wyrok rozwodowy uprawomocnił się 29.07.2016r., to do tej daty istniał ustrój wspólności ustawowej, a pobierane przez wnioskodawcę wynagrodzenie za pracę wchodziło w skład majątku wspólnego ( art. 31 § 2 pkt 1 k.r.o. ), nie zaś do majątku osobistego wnioskodawcy. Należy zakładać, że tak też postrzegał te zagadnienia wnioskodawca, gdyż jako źródło roszczenia kierowanego przeciwko uczestniczce wskazał zawartą w trakcie separacji faktycznej umowę, na mocy której wnioskodawca miał począwszy od maja 2015r. samodzielnie spłacać raty kredytu hipotecznego, a rozliczenia z tego tytułu, polegające na zwrocie połowy uiszczonych przez niego kwot, miały nastąpić w chwili dokonywania podziału majątku wspólnego ( wniosek – k.5, pismo z 4.10.2018r. – k.365-366 ). Sąd Rejonowy nie ocenił zasadności tak sformułowanego roszczenia, co jest równoznaczne z nierozpoznaniem istoty sprawy w tym zakresie.

W pkt IV. tiret 4 zaskarżonego postanowienia Sąd Rejonowy zasądził od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kwotę 9.533,34zł jako zwrot połowy kosztów remontu domu, zaś w pkt IV. tiret 5 zaskarżonego postanowienia zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki kwotę 7.395,23zł jako zwrot nakładów na samochód F. (...). Podstawę pierwszego z tych rozstrzygnięć stanowiło ustalenie, że od czasu wyprowadzenia się uczestniczki w nieruchomości zamieszkuje wnioskodawca, który po ustaniu związku małżeńskiego z własnych środków finansowych zakupił nowy kocioł grzewczy za 17.820,-zł, nadto wyremontował pokój syna, na co przeznaczył 1.246,68zł. Podstawę drugiego rozstrzygnięcia stanowiło natomiast ustalenie, że w trakcie trwania małżeństwa uczestnicy nabyli samochód osobowy F. (...), którego użytkowniczką po rozwodzie była uczestniczka, a w trakcie użytkowania pojazdu poniosła ona koszty ubezpieczenia OC i AC, koszt naprawy i koszt klocków w łącznej wysokości 14.790,46zł. Również w tym wypadku Sąd Rejonowy błędnie zakwalifikował wydatki poniesione przez wnioskodawcę i przez uczestniczkę jako podpadające pod art. 45 § 1 k.r.o. W odniesieniu do nieruchomości przepis ten w ogóle nie mógł znaleźć zastosowania, gdyż nigdy nie stanowiła ona majątku wspólnego, ponadto – jak zostało to już wcześniej wyjaśnione – to nie art. 45 § 1 k.r.ro. lecz art. 207 k.c. stosuje się rozliczeń z tytułu do przesunięć majątkowych mających miejsce po ustaniu wspólności. Sąd Rejonowy nie ocenił zasadności roszczeń wnioskodawcy i uczestniczki w oparciu o właściwy przepis, co jest równoznaczne z nierozpoznaniem istoty sprawy w tym zakresie.

Odnośnie do pktV. zaskarżonego postanowienia zawierającego m.in. rozstrzygnięcie o oddaleniu roszczenia uczestniczki o zasądzenie od wnioskodawcy wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości:

Nie budzi zastrzeżeń i nie było podważane w postępowaniu apelacyjnym stanowisko Sądu Rejonowego, który z odwołaniem do poglądów orzecznictwa uznał, że współwłaściciel może domagać się od pozostałych współwłaścicieli, korzystających z rzeczy wspólnej z naruszeniem art. 206 k.c. w sposób wykluczający jego współposiadanie, wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy z zachowaniem przesłanek określonych w art. 224 § 2 lub art. 225 k.c. ( por. np. uchwałę SN z 19.03.2013r., III CZP 88/12, publ. OSNC 2009/4/53 ). Z art. 206 k.c. wynika uprawnienie wszystkich współwłaścicieli do bezpośredniego, niepodzielnego współposiadania i korzystania z całej rzeczy wspólnej, przepis nie zakłada natomiast korzystania z całości albo części rzeczy na wyłączność, choćby objęta wyłącznością fizyczną część rzeczy nie wykraczała – według takiego czy innego kryterium wyliczenia – poza wielkość udziału przysługującego współwłaścicielowi władającemu tą częścią. Każda więc „wyłączność”, niebazująca na zgodzie uprawnionych, jest w świetle k.c. bezprawna i uzasadnia zasądzenie wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy wspólnej w zakresie, do którego nie uprawnia art. 206 k.c. Zgoda współwłaścicieli na korzystanie z rzeczy ( jej części ) na wyłączność może przybrać postać umowy o podział rzeczy do korzystania ( tzw. podział quoad usum ), polegający na przyznaniu poszczególnym współwłaścicielom fizycznie wydzielonych części rzeczy wspólnej do wyłącznego władania, albo też na rezygnacji – niebędącej zrzeczeniem się prawa własności – z wykonywania swych uprawnień w odniesieniu do rzeczy wspólnej ( jej części ) przez jednego współwłaściciela na rzecz innego albo innych. Każda z tych postaci zgód wyłącza bezprawność niezgodnego z art. 206 k.c. współposiadania i korzystania z rzeczy wspólnej, przy czym jej wyrażenie nie wymaga zachowania formy szczególnej i może nastąpić także w sposób dorozumiany ( por. uwagi w postanowieniu SN z 24.01.2023r., II CSKP 490/22, publ. OSNC 2023/7-8/73 ).

Uczestniczka domagała się zasądzenia na jej rzecz wynagrodzenia za korzystanie przez wnioskodawcę z nieruchomości stanowiącej przedmiot współwłasności – jak to określiła – „ponad jego udział”, przy czym ostatecznie jej roszczenie dotyczyło okresu od VIII 2016r. do I 2021r. i kwoty 81.000,-zł oraz okresu od II 2021r. do II 2022r. i kwoty 23.647,-zł. Uczestniczka twierdziła, że wnioskodawca zmusił ją do wyprowadzki przez psychiczne nękanie ( pismo z 9.04.2018r. – k.137 i pismo z 27.06.2018r. – k.160-161 ) i od wielu lat konsekwentnie uniemożliwia jej korzystanie z nieruchomości, choć uczestniczka wielokrotnie zwracała się do wnioskodawcy o umożliwienie zamieszkania w niej ( pismo z 14.02.2022r. – k.589v ). Wnioskodawca przeczył tym twierdzeniom utrzymując, że po podpisaniu porozumienia z 29.04.2015r. uczestniczka dobrowolnie wyprowadziła się ze wspólne zajmowanego do tego czasu domu i później nie wyrażała chęci ponownego zamieszkania w nieruchomości ( pismo z 5.07.2018r. – k.199 i pismo z 11.07.2018r. – k.286 ).

Sąd Rejonowy uznał roszczenie uczestniczki za niezasadne, gdyż ustalił, że 29.04.2015r. podpisała ona z wnioskodawcą porozumienie dotyczące m.in. opieki nad małoletnimi dziećmi i na mocy tego porozumienia dobrowolnie i z własnej nieprzymuszonej woli opuściła nieruchomość w K. i wyprowadziła się wraz z dziećmi do S.. Przyjęcie tego ustalenia za prawidłowe musiałoby skutkować uznaniem, że uczestniczka zrezygnowała z wykonywania swych uprawnień w odniesieniu do nieruchomości przysługujących jej na podstawie art. 206 k.c. i wyraziła zgodę na wyłączne korzystanie z nieruchomości przez wnioskodawcę. Nie sposób jednak odeprzeć podniesionych w apelacji uczestniczki zarzutów naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisów postępowania, tj. zarzutu wadliwej oceny zebranego materiału dowodowego ( art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ) i uchybień związanych z pominięciem – postanowieniami z dnia 16.12.2021r. ( k.577 ) i z dnia 28.06.2022r. ( k.665 ) – zgłoszonego przez nią dowodów z zeznań świadka M. N. i z dokumentu w postaci opinii psychologicznej dołączonej do pisma uczestniczki z 23.01.2020r. ( k.497-503, art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), efektem czego – jak podnosi uczestniczka – było błędne ustalenie, że pod koniec kwietnia 2015r. dobrowolnie wyprowadziła się ona z nieruchomości w K.. Sąd Rejonowy przesłuchał licznych świadków w celu ustalenia okoliczności opuszczenia nieruchomości przez uczestniczkę. Sąd poczynił ustalenia odpowiadające twierdzeniom wnioskodawcy, z tym że w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia w jego części zawierającej ocenę materiału dowodowego nie podał konkretnych argumentów uzasadniających takie stanowisko, w szczególności nie odniósł się do wiarygodności i mocy dowodowej zeznań świadków. Sąd Rejonowy nie wyjaśnił także przyczyn pominięcia dowodu z zeznań świadka M. N.; w postanowieniu z 16.12.2021r. powołał się wprawdzie na 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 k.p.c., z tym że nie jest jasne, którą z wymienionych w tym przepisie podstaw przyjął jako przesłankę swej decyzji dowodowej ( a więc czy dowód z zeznań świadka zgłoszony przez uczestniczkę w piśmie z 23.01.2020r. k.494v uznał za mający wykazać fakt bezsporny, nieistotny da rozstrzygnięcia sprawy czy udowodniony zgodnie z twierdzeniami uczestniczki ). Postanowienie dowodowe nie poddaje się w rezultacie kontroli dokonywanej przez sąd odwoławczy w trybie art. 380 k.p.c. ( w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ). Jako nietrafne należy z kolei uznać stanowisko Sądu Rejonowego, że dowód z dokumentu w postaci opinii psychologicznej dotyczył jedynie relacji małżeńskich i nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia o zgłoszonych roszczeniach. Uczestniczka utrzymywała przecież, że jej wyprowadzka z domu nie była dobrowolna lecz został spowodowana zachowaniem wnioskodawcy nękającym ją psychicznie i złożony dokument miał to potwierdzać.

Sąd Rejonowy nie poczynił nadto ustaleń odnoszących się do tego, czy już po opuszczeniu nieruchomości uczestniczka – jak twierdziła – manifestowała wobec wnioskodawcy wolę współposiadania i korzystania z niej, co wnioskodawca miał jej uniemożliwić. Okoliczność ta ma o tyle istotne znaczenie, że rezygnacja współwłaściciela z wykonywania uprawnień przysługujących mu z mocy art. 206 k.c. ma charakter, co do zasady, czasowy i w braku odmiennego zastrzeżenia zgoda na wyłączne korzystanie z rzeczy przez innego współwłaściciela może być w każdym czasie odwołana ( por. postanowienie SN z 24.01.2023r., II CSKP 490/22, publ. OSNC 2023/7-8/73 ). Nawet więc jeżeli uczestniczka dobrowolnie opuściła wspólną nieruchomość i wyprowadziła się do innego miejsca zamieszkania, to w późniejszym czasie mogła odwołać swoją zgodę na samodzielne korzystanie z nieruchomości w K. przez wnioskodawcę.

Podsumowując, Sąd Rejonowy niezasadnie odmówił przeprowadzenia niektórych dowodów zgłoszonych przez uczestniczkę na poparcie jej roszczenia o zasądzenie wynagrodzenia, zaś zebrany materiał ocenił w sposób nieodpowiadający regułom ustanowionym w art. 233 § 1 k.p.c. Założeniem postępowania apelacyjnego jest wprawdzie merytoryczne rozpoznanie sprawy ( art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. ), jednak czynienie ustaleń faktycznych na podstawie materiału dowodowego po raz pierwszy ocenianego kompleksowo w postępowaniu apelacyjnym powoduje stan, w którym prawidłowość podstawy faktycznej rozstrzygnięcia wymyka się spod jakiejkolwiek kontroli, jako że nie może stanowić zarzutu skargi kasacyjnej ani przedmiotu badania Sądu Najwyższego ( art. 398 ³ § 3 i art. 398 § 2 k.p.c. ). Taki przebieg postępowania budzi wątpliwości co do zachowania wymagań konstytucyjnych przewidzianych w art. 176 ust. 1 Konstytucji RP, które sprowadzają się do zagwarantowania stronie realnej możliwości skorzystania w danej sprawie co najmniej z dwu instancji sądowych ( por. wyrok SN z 20.10.2010r., III CSK 323/09, postanowienie SN z 21.05.2014r., II CZ 21/14 czy postanowienie SN z 12.12.2019r., I UZ 20/19 ). Respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego uzasadnia w takich wypadkach uchylenie przez sąd odwoławczy orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Mając to wszystko na względzie Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie w punktach: I. ppkt 1), II. ppkt a), III. tiret 1, IV. tiret 3, 4 i 5, V. w części oddalającej roszczenie uczestniczki o zasądzenie od wnioskodawcy wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości oraz VII. i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu, zgodnie z at. 108 § 2 k.p.c., rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

/-/ Michał Wysocki /-/ Joanna Andrzejak-Kruk /-/ Arleta Lewandowska