Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 23 czerwca 2015 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Jarosław Grobelny

Sędziowie: SSO Joanna Andrzejak-Kruk (spr.)

SSR del. Piotr Błaszak      

Protokolant: prot. sąd. Barbara Miszczuk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 czerwca 2015 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku M. D.

przy udziale (...) Spółka z o.o. w P.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wniesionych przez wnioskodawcę i uczestnika postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego w Lesznie VII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Gostyniu

z dnia 5 listopada 2014 r.

sygn. akt VII Ns 663/13

p o s t a n a w i a :

I.  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie 1. i 2. w ten sposób że:

a) punktowi 1. w jego początkowej części nadać brzmienie: „ustanowić na nieruchomości położonej w S., zapisanej w Księdze Wieczystej KW nr (...) Sądu Rejonowego w L. (...) z siedzibą w G. ( obecnie Sąd Rejonowy w G. ) – na jej części stanowiącej działkę geodezyjną oznaczoną numerem (...)– służebność przesyłu polegającą:”;

b) w punkcie 2. podwyższyć zasądzone tam wynagrodzenie do kwoty 863 zł (osiemset sześćdziesiąt trzy zł);

II.  uchylić zaskarżone postanowienie w punktach 3. i 4. i w tej części przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu w Gostyniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego;

III.  w pozostałej części oddalić apelację uczestnika postępowania.

/-/ J. Andrzejak-Kruk /-/ J. Grobelny /-/ P. Błaszak

Sygn. akt XV.Ca.210/15

UZASADNIENIE

Wnioskiem złożonym w dniu 17.05.2013r. wnioskodawca M. D. wystąpił o ustanowienie na należącej do niego nieruchomości położonej w S. M. P., stanowiącej działki oznaczone numerami (...), zapisanej w księdze wieczystej KW nr (...) Sądu Rejonowego w L. (...)w G., służebności przesyłu na rzecz uczestnika (...) Spółka z o.o. w P. w związku z usytuowanymi na tej nieruchomości urządzeniami elektroenergetycznymi w postaci linii wysokiego napięcia oraz linii średniego napięcia – za jednorazowym wynagrodzeniem w wysokości 46.015,53zł. Wnioskodawca domagał się też zasądzenia na swoją rzecz od uczestnika kosztów postępowania według norm przepisanych.

W odpowiedzi na wniosek uczestnik domagał się jego oddalenia oraz zasądzenia na swoją rzecz od wnioskodawcy kosztów postępowania według norm przepisanych. Uczestnik wskazał, że znajdujące się na nieruchomości wnioskodawcy urządzenia przesyłowe, tj. linia średniego napięcia(...)przebiegająca przez działkę nr (...) oraz linia wysokiego napięcia (...) przebiegająca przez działkę nr (...) wybudowane zostały w latach 80-tych XX wieku, a uruchomione odpowiednio w 1987r. i 1986r. Powołując się na dobrą wiarę, wynikającą z faktu posadowienia urządzeń zgodnie z obowiązującymi przepisami ( m.in. w oparciu o decyzje wydane na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12.03.1958r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości ) oraz niekierowania żadnych roszczeń przez właściciela nieruchomości, uczestnik podniósł zarzut zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu ( przez Skarb Państwa, poprzednika prawnego uczestnika – (...) w P. lub przez samego uczestnika ), a ewentualnie zasiedzenia służebności przesyłu ( przez uczestnika ), które to zasiedzenie nastąpiło odpowiednio w 2007r. i 2006r. Z ostrożności uczestnik zakwestionował żądanie ustanowienia służebności przesyłu co do zasady ( powołując się na art. 5 k.c. i wskazując na okoliczności świadczące jego zdaniem, iż żądanie to stanowi nadużycia prawa podmiotowego), a także wysokość dochodzonego wynagrodzenia ( jako zawyżoną ).

Postanowieniem z dnia 5.11.2014r., sygn. akt VII.Ns.663/13 Sąd Rejonowy w Lesznie Zamiejscowy Wydział Cywilny z/s w Gostyniu:

1) ustanowił na działce położonej w S., oznaczonej numerem (...), wchodzącej w skład nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej KW nr (...) w Sądzie Rejonowym w L. (...)z siedzibą w G., służebność przesyłu na rzecz uczestnika, polegającą:

a) na prowadzeniu eksploatacji linii napowietrznej średniego napięcia (...)znajdującej się na działce oznaczonej numerem (...) według przebiegu określonego w opinii biegłego sądowego J. M. ( k.227-266 ), w tym prawie swobodnego dostępu i dojazdu do urządzeń przesyłowych w celu wykonania prac eksploatacyjnych, czynności związanych z konserwacją, remontami oraz usuwania ewentualnych awarii sieci przesyłowej i jej rozbudowy ( w ramach przestrzennych ustanowionej służebności i z minimalizacją uciążliwości dla wnioskodawców );

b) na obowiązku znoszenia przez każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej ograniczeń i zakazów wynikających z istnienia na działce numer (...) urządzeń wchodzących w skład wyżej opisanej sieci elektroenergetycznej, a także korzystania z nieruchomości obciążonej w sposób zgodny z aktualnie obowiązującymi przepisami dotyczącymi urządzeń przesyłowych, ochrony zdrowia i życia ludzkiego oraz ochrony środowiska - w pasach technologicznych, których oś zgodna jest z osią urządzeń przesyłowych: linii napowietrznej elektroenergetycznej średniego napięcia ( (...)) – przy rozpiętości przewodów 1,6 m - o szerokości 5,40 m;

2) zobowiązał uczestnika do uiszczenia na rzecz wnioskodawcy jednorazowego wynagrodzenia w kwocie 642,-zł z datą uprawomocnienia się orzeczenia, z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności wierzytelności;

3)  w pozostałej części wniosek oddalił;

4)  zasądził od uczestnika na rzecz Skarbu Państwa tytułem nieuiszczonych kosztów postępowania kwotę 4.125,62zł, a w pozostałej części koszty postępowania miedzy stronami wzajemnie zniósł.

Jako podstawę powyższego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Wnioskodawca M. D. jest właścicielem gruntów rolnych położonych w miejscowości S., stanowiących działkę nr (...) oraz działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy w L. (...) z/s w G. prowadzi obecnie księgę wieczystą KW nr (...). Wnioskodawca stał się właścicielem nieruchomości na podstawie umowy dożywocia z dnia 19.01.1995r. oraz umowy sprzedaży z dnia 29.11.1995r. Działki użytkowane są na cele produkcji rolnej, nie są objęte aktualnie obowiązującym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, natomiast zgodnie z Uchwałą Nr (...) Rady Gminy P. z dnia 14.09.2009r. w sprawie uchwalenia Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, są położone na obszarze oznaczonym jako użytki rolne.

Przez działkę nr (...) przebiega naziemna linia elektroenergetyczna średniego napięcia(...), natomiast przez działkę nr (...) naziemna linia elektroenergetyczna wysokiego napięcia (...). Na działce nr (...) posadowiony jest jeden słup czteronożny o metalowej konstrukcji, zaś na działce nr (...) jeden słup betonowy. Wnioskodawca na swoich gruntach uprawia zboże, buraki cukrowe i rzepak. Słup metalowy przeszkadza w uprawie, zbiorach, opryskach. W środku słupa znajduje się nieużytek. Słup podtrzymujący linię niskiego napięcia nie jest zbyt uciążliwy dla wnioskodawcy.

W przypadku urządzeń przesyłowych zlokalizowanych na działce nr (...) odległość pomiędzy skrajnymi przewodami wynosi 1,6m, a powierzchnia pasa służebności 298m ² i dodatkowo 7m ² wokół słupa, co łącznie daje 305m ². Dla linii wysokiego napięcia przebiegającej przez działkę nr (...) odległość pomiędzy skrajnymi przewodami wynosi 6,4m, powierzchnia pasa służebności przesyłu 6.458m ² oraz 118m ² wokół słupa, co łącznie daje 6.576m ². Na tej podstawie została określona przez biegłego wartość prawa służebności przesyłu. Wynagrodzenie z tytułu obniżenia wartości nieruchomości wyniosło 6.034,-zł, wynagrodzenie z tytułu dalszego korzystania 12.477,-zł. Przy czym biegły dokonał rozbicia tejże kwoty; i tak w stosunku do działki nr (...) wyniosło 642,-zł, zaś w przypadku działki nr (...) 11.835,-zł. Tym samym wysokość wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu w przypadku płatności jednorazowej wynosi 18.511,-zł.

Urządzenia należące do uczestnika, a służące do przesyłu energii stały już na nieruchomości w momencie, gdy wnioskodawca stał się jej właścicielem. Zostały one zmodernizowane i uruchomione w roku 1988 - w przypadku urządzeń na działce nr (...) ( linii (...) ) oraz w roku 1986 - w odniesieniu do linii (...) na działce nr (...). Linia (...)we wsi S. została zmodernizowana na podstawie Decyzji Naczelnika Gminy P. nr (...) z dnia 16.03.1987r. o ustaleniu lokalizacji inwestycji oraz Decyzji Urzędu Miasta i Gminy w G. z dnia 18.05.1987r. wydanej w sprawie pozwolenia na modernizację sieci elektroenergetycznej w S. (...). Modernizację urządzeń przesyłowych w latach 80-tych potwierdza również załączony do niniejszej sprawy: wytyczne programowe inwestycji oraz uzgodnienie projektu modernizacji sieci elektroenergetycznej z marca 1987r. Odbiór techniczny prac nastąpił 12.10.1988r. Podstawą zezwolenia na budowę linii wysokiego napięcia (...) która przebiega przez działkę nr (...) była decyzja wydana w oparciu o przepis art. 35 ustawy z dnia 12.03.1958r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości. Decyzją z dnia 30.12.1980r. ustalono lokalizację inwestycji linii elektroenergetycznej (...) G.-K., zaś na podstawie decyzji z dnia 24.02.1981r. zatwierdzono plan realizacyjny linii. W decyzji Naczelnika Gminy P. z dnia 11.04.1984r. nr (...), na podstawie której udzielono zezwolenia na wejście na grunty położone na terenie gminy P. celem budowy linii (...) G.-K., wskazano iż (...) w P. służy prawo wejścia na grunty prywatne. Wśród właścicieli gruntów wymieniono m.in. L. D. (1) - ojca wnioskodawcy. W treści decyzji widnieje zapis, iż osobom upoważnionym służy prawo nieograniczonego dostępu do przewodów i urządzeń w okresie budowy, jak i w okresie eksploatacji. Linię wysokiego napięcia oddano do użytku w grudniu 1986r. Świadczą o tym Protokół odbioru technicznego czy oświadczenie o zakończeniu prac montażowych przy budowie linii (...). Urządzenia zostały wybudowane przez powołane do tego przedsiębiorstwo. Posiadaczami urządzeń byli kolejni poprzednicy prawni uczestnika oraz sam uczestnik. Od 1.01.1989r. do 12.07.1993r. uczestnik działał jako przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą (...) w P.. Aktem notarialnym z dnia 12.07.1993r. nastąpiło przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną pod nazwą (...) SA. Następnie aktem notarialnym z dnia 17.12.2002r. nazwę spółki zmieniono na (...) SA, a aktem notarialnym z dnia 23.09.2004r. na (...) SA. Aktem notarialnym z dnia 30.06.2007r. (...) SA zbyła na rzecz uczestnika przedsiębiorstwo.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o zeznania wnioskodawcy i świadka J. H., opinię biegłego oraz przedłożone do akt dokumenty.

Dokumenty Sąd uznał za jasne i czytelne. Nie było żadnych wątpliwości co do ich wiarygodności.

Zeznaniom wnioskodawcy Sąd dał wiarę w całości z uwagi na fakt, iż zeznawał szczerze, spontanicznie i logicznie, a jego zeznania korespondowały ze zgromadzonymi w sprawie dokumentami. Wnioskodawca opisał sytuacje, które wymagały wejścia uczestnika lub jego poprzedników prawnych na jego nieruchomości bez uprzedniego zapytania o zgodę. Zeznał, iż nigdy nie występował z protestami przeciwko uczestnikowi, gdyż uznał że jakikolwiek opór byłby bezcelowy. Świadek J. H. to inżynier elektryk, który od roku 1990 zatrudniony jest u uczestnika. Aktualnie sprawuje funkcję kierownika sekcji majątku sieciowego II. Jest to teren, który obejmuje między innymi dawny rejon dystrybucji K., do którego należy obecnie powiat (...), a więc S.. Zeznał, iż z przedłożonej dokumentacji wynika, iż sieć energetyczna w części P., gdzie znajduje się przedmiotowa nieruchomość wnioskodawcy powstała w latach 80-tych XX wieku i na pewno z uwagi na swoją doniosłość i rozmach była realizowana zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami. Opisał usytuowanie urządzeń przesyłowych na działce wnioskodawcy oraz okoliczności związane z częstotliwością, zakresem i rodzajem czynności technicznych podejmowanych w stosunku do urządzeń przesyłowych. Wskazał również, iż znajdujący się na działce nr (...) słup metalowy tzw. krakowy nie uniemożliwia prac rolnych. Linia znajdująca się na działce nr (...) natomiast umożliwia wykorzystanie gruntu nie tylko na łąki i pastwiska, ale też jako grunty orne. Sąd nie znalazł podstaw, aby odmówić wiary zeznaniom świadka, tym bardziej że nie były one kwestionowane.

Szczególnie istotne znaczenie w sprawie miał dowód z opinii biegłego z dziedziny szacowania nieruchomości oraz geodezji i kartografii J. M.. Biegły opisał i określił stan prawny i techniczno-użytkowy nieruchomości oraz wskazał założenia i sposób określenia wartości służebności przesyłu. Wartość ta została określona przy zastosowaniu podejścia porównawczego metodą korygowania ceny średniej. Biegły najpierw określił wartość całej nieruchomości gruntowej, bez uwzględniania faktu istnienia urządzenia przesyłowego, a następnie oszacował wartość przedmiotowych nieruchomości z uwzględnieniem istniejących urządzeń przesyłowych. Wykorzystując te dane biegły na końcu opinii, określił wartość prawa służebności przesyłu dla działek (...). Sąd uznał opinię za wiarygodną. Została sporządzona zgodnie z obowiązującymi w tej mierze regułami, a opiera się na wiedzy i doświadczeniu biegłego. Wnioski opinii logicznie wypływają z poczynionych ustaleń, zostały poparte dokumentami stanowiącymi integralną część opinii. Uczestnik zgłosił zastrzeżenia do opinii biegłego, kwestionując, iż biegły przyjął, iż miało miejsce obniżenie wartości nieruchomości. Wobec powyższego uczestnik wniósł o nieuwzględnianie tego składnika w odszkodowaniu w wynagrodzeniu za ustanowienie służebności.

W tak ustalonym stanie faktyczny Sąd Rejonowy uznał wniosek o ustanowienie służebności przesyłu za zasadny w odniesieniu do części nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), zaś nieuzasadniony w odniesieniu do części nieruchomości stanowiącej działkę nr (...).

Zdaniem Sądu nie zasługiwał na uwzględnienie zgłoszony przez uczestnika zarzut zasiedzenia służebności gruntowej w odniesieniu do działki nr (...), na której znajduje się naziemna linia energetyczna średniego napięcia (...) należąca do uczestnika. Linia ta została posadowiona w roku 1988 i od daty jej wybudowania uczestnik oraz jego poprzednicy prawni korzystali z nieruchomości w zakresie posadowionej infrastruktury przesyłowej. Sąd powołał się na art. 292 k.c., art. 352 § 1 k.c. oraz art. 128 k.c. w pierwotnym brzmieniu ( obowiązującym do 1.02.1989r. ), z którego wynikała zasada jednolitości własności państwowej; mienie ogólnonarodowe było przekazywane przez państwo tworzonym przez nie państwowym jednostkom organizacyjnym oraz przedsiębiorstwom państwowym, a te ostatnie były wyposażone w osobowość prawną, nie służyło im jednak do przekazanego im mienia prawo własności. Przedsiębiorstwa państwowe sprawowały zarząd mieniem państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Zdaniem Sądu została spełniona przesłanka posiadania służebności przez przedsiębiorcę, polegającego na korzystaniu z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność. Do 1.02.1989r. posiadaczem był Skarb Państwa, a od 5.12.1990r. poprzednik prawny uczestnika. W dniu 30.06.2007r. (...) SA zbyła na rzecz uczestnika przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 ¹ k.c. W skład zbytego przedsiębiorstwa (oddziału) weszły w szczególności prawa własności ruchomości, a zwłaszcza ruchomości związane z prowadzeniem działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej: linii kablowych i napowietrznych, sieci dystrybucyjnych oraz zespołów elektroenergetycznych, stacji i rozdzielni energetycznych oraz transformatorów. Na podstawie art. 55 ¹ pkt 3 k.c. ( § 1 pkt 2 aktu notarialnego z dnia 30.06.2007r.) w skład majątku uczestnika weszły m.in. prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych, przez co należy rozumieć nabyte przez zasiedzenie na rzecz poprzednika prawnego służebności przesyłu bądź prawa służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu, które są prawami związanymi z własnością urządzeń znajdujących się na gruntach. Sąd uznał, że spełniona została również przesłanka zasiedzenia służebności polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia przesyłowego stanowiącego własność tego przedsiębiorcy. W ocenie Sądu posiadanie służebności było nieprzerwane. Fakt eksploatacji, korzystania przez uczestnika i jego poprzedników prawnych z linii przesyłowej nie był w żaden sposób podważany. Ostatnim warunkiem nabycia służebności przesyłu w drodze zasiedzenia jest upływ wymaganego przez ustawę okresu – art. 172 k.c. w brzmieniu obowiązującym od 1.10.1990r. Początek biegu zasiedzenia rozpoczął się a 1988r., a koniec przypada na 2018r., przy uwzględnieniu 30-letniego terminu posiadania w złej wierze. Sąd stwierdził, iż uczestnik i jego poprzednicy prawni od początku powstania gazociągów byli posiadaczami w złej wierze. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwolił na obalenie domniemania dobrej wiary, gdyż brak jest dowodów świadczących o tym, że uczestnik bądź jego poprzednicy prawni zawarli z właścicielami nieruchomości jakąkolwiek umowę o posadowienie urządzeń przesyłowych. Nie zostały też w tym przedmiocie przedłożone stosowne decyzje administracyjne. Z żadnym też właścicielem działki nr (...), na której posadowione są sporne urządzenia, nie doszło do zawarcia umowy w kwestii wynagrodzenia. Oznacza to, że nie doszło do zasiedzenia, gdyż nie upłynął jeszcze termin.

Powodowało to konieczność uregulowania korzystania z nieruchomości wnioskodawcy przez uczestnika poprzez ustanowienie służebności przesyłu w oparciu o art. 305 ¹ k.c. Sąd określił służebność w taki sposób, aby umożliwić uczestnikowi pełną obsługę linii energetycznej. Służebność została ustanowiona za jednorazowym wynagrodzeniem. Ustalając wynagrodzenie należy mieć na względzie wpływ obciążenia i usytuowania na nieruchomości urządzeń na jej wartość, uciążliwość dla właściciela w zakresie prawidłowej eksploatacji rzeczy w ramach wykonywania jego prawa, przeznaczenie nieruchomości oraz sposób korzystania z urządzeń przesyłowych i ich charakter (wielkość, wpływ ich funkcjonowania na otoczenie, przeznaczenie). Wynagrodzenie jednorazowe nie powinno odpowiadać pełnej wartości obciążonej nieruchomości, skoro powstałe ograniczone prawo rzeczowe nie pozbawia właściciela jego prawa, a także władania rzeczą w zakresie wykraczającym poza potrzebę istnienia służebności. W ocenie Sądu wszystkie te okoliczności zostały uwzględnione w wyliczeniu należnego jednorazowego wynagrodzenia przez biegłego. Stąd też zobowiązano uczestnika do uiszczenia na rzecz wnioskodawcy jednorazowego wynagrodzenia w kwocie 642,-zł z datą uprawomocnienia się orzeczenia, z odsetkami ustawowymi w razie zwłoki w terminie płatności wierzytelności.

Wniosek o ustanowienie służebności przesyłu w odniesieniu do urządzeń przesyłowych zlokalizowanych na działce nr (...) nie był natomiast zasadny. Na działce tej znajduje się linia elektroenergetyczna wysokiego napięcia 110kV, która należy do uczestnika. Zdaniem Sądu linia ta została posadowiona na mocy ustawy z dnia 12.03.1958r. Poprzednik prawny wnioskodawcy jest wymieniony w decyzji Naczelnika Gminy P. z dnia 11.04.1984r. nr (...), a wnioskodawca nie zakwestionował tej decyzji. Ponadto, jak wynika z dokumentów i decyzji, wybudowanie linii wysokiego napięcia nastąpiło w okresie obowiązywania ustawy z dnia 12.03.1958r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości na podstawie art. 35 ust. 1. Zgodnie z tym przepisem organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogły - za odpowiednim zezwoleniem (zatwierdzona lokalizacja szczegółową) - zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach ciągi drenażowe, przewodowy służące do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji, a także inne nadziemne lub podziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń. Przepis ust. 2 dawał też prawo dostępu do tych przewodów i urządzeń w celu wykonywania czynności związanych ich konserwacją. Decyzja oparta na przepisie art. 35 ustawy mogła zatem stanowić albo o czasowym tylko zajęciu nieruchomości, albo o jej zajęciu trwałym, które z kolei mogło świadczyć bądź o ograniczeniu prawa własności, bądź o powstaniu obciążenia nieruchomości, na której powyższe przewody lub urządzenia były posadowione o treści podobnej do służebności, nazywanej często publiczną. Ograniczenie własności nieruchomości polegało na uniemożliwieniu lub zmniejszeniu możliwości korzystania z tej jej części, na której został zbudowany oraz obowiązku znoszenia wkraczania na nieruchomość przez przedstawicieli przedsiębiorstwa przesyłowego w celach konserwatorskich, zawsze gdy to potrzebne, a więc stałego dostępu do gazociągu. Znoszenie stanu faktycznego ukształtowanego przebiegiem urządzeń, wynikającego z trwałego ukształtowania stanu faktycznego zakładało trwały charakter obowiązku. Powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 20.01.2010r. ( III CZP 116/09 ) Sąd stwierdził, że decyzja taka jest tytułem prawnym dla przedsiębiorcy przesyłowego do stałego korzystania z wymienionej w tej decyzji nieruchomości oraz obejmuje każdoczesnego właściciela nieruchomości, której dotyczy oraz każdoczesnego przedsiębiorcę przesyłowego wstępującego w miejsce pierwotnego adresata decyzji. Uczestnik jako następca prawny swoich poprzedników uzyskał zatem stały dostęp do nieruchomości wnioskodawcy w czasie konserwacji urządzeń przesyłowych, ale także do realizowania zadań i celów gospodarczych, którym te urządzenia służą. Wniosek w części dotyczącej urządzeń przesyłowych uczestnika zlokalizowanych na działce nr (...) został zatem przez Sąd oddalony.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 520 k.p.c.

Apelacje od powyższego postanowienia złożyli wnioskodawca i uczestnik postępowania.

Wnioskodawca zaskarżył postanowienie w punktach 2, 3 oraz 4, zarzucając:

1)  naruszenie art. 305 ² k.c. przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że przepis ten nie daje podstawy do zasądzenia stosownego wynagrodzenia odpowiadającego pełnemu uszczerbkowi właściciela nieruchomości, tj. także wynagrodzenia za utratę wartości nieruchomości spowodowanej posadowieniem na niej urządzeń przesyłowych;

2)  naruszenie prawa art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny materiału dowodowego z przekroczeniem granic swobodnej oceny dowodów, w szczególności poprzez nieuwzględnienie w całości przez Sąd dowodu z opinii biegłego wskazującego na wartość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, w tym nieuwzględnienie składnika dotyczącego obniżenia wartości nieruchomości;

3)  błąd w ustaleniach faktycznych poprzez niezasadne przyjęcie, iż uczestnik postępowania miał tytuł prawny do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy obejmującej działkę nr (...) i w konsekwencji oddalenie wniosku o ustanowienia służebności przesyłu w stosunku do tej działki;

4)  naruszenia art. 520 § 2 k.p.c. poprzez niewłaściwe jego zastosowanie w sytuacji, gdy w postępowaniu interesy stron były sprzeczne, a Sąd uznał żądanie wniosku co do zasady.

Wskazując na powyższe zarzuty wnioskodawca wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez przyznanie mu wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w łącznej wysokości 18.511,-zł oraz zmianę rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania i obciążenie nimi uczestnika, a także o zasądzenie od uczestnika na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego. Ewentualnie wnioskodawca domagał się uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Uczestnik w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie na swoją rzecz od wnioskodawcy kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa wg norm przepisanych.

Uczestnik zaskarżył postanowienie w punktach 1, 2 oraz 4, zarzucając:

1)  naruszenie art. 172 k.c. w zw. z art. 176 k.c. oraz art. 352 k.c. poprzez błędną wykładnię, polegającą na uznaniu, iż uczestnik nie nabył poprzez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu ( albo służebności przesyłu ), polegającej na trwałym korzystaniu z urządzeń elektroenergetycznych znajdujących się na nieruchomości wnioskodawcy;

2)  naruszenie art. 7 k.c. oraz art. 224 k.c. w zw. z art. 340 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, które polegało na uznaniu, iż domniemanie dobrej wiary działające na korzyść uczestnika zostało obalone, a stan świadomości uczestnika istniejący do momentu wezwania do ustanowienia służebności przesyłu w przedmiotowej sprawie zakładał przyjęcie istnienia po stronie uczestnika złej wiary;

3)  naruszenie art. 520 § 1 k.p.c. w zw. z art. 162 k.p.c., co skutkowało bezpodstawnym obciążeniem uczestnika kosztami postępowania w zakresie wskazanym w pkt. 4 postanowienia

W oparciu o powyższe zarzuty uczestnik wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku o ustanowienie służebności przesyłu w całości ( oraz o rozpatrzenie w tym zakresie przez Sąd II instancji zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu oraz zarzutu zasiedzenia służebności przesyłu ) i obciążenie wnioskodawcy nieuiszczonymi kosztami postępowania wskazanymi w pkt. 4 postanowienia, a także o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestnika kosztów postępowania za II instancję według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy była zasadna, natomiast apelacja uczestnika zasługiwała na uwzględnienie jedynie w części, w jakiej kwestionowała orzeczenie o kosztach postępowania.

W odniesieniu do rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 3. zaskarżonego postanowienia, w którym oddalono wniosek o ustanowienie służebności przesyłu dotyczącej urządzeń elektroenergetycznych usytuowanych na działce nr (...):

Według niekwestionowanych ustaleń Sądu I instancji, na tej części nieruchomości wnioskodawcy znajduje się linia wysokiego napięcia (...) (...) stanowiąca obecnie własność uczestnika postępowania, którą oddano do użytku w grudniu 1986r. W ocenie Sądu I instancji roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu dotyczącej tych urządzeń ( art. 305 ^{(( 2))} § 2 k.c. ) nie było zasadne, gdyż uczestnik dysponuje już uprawnieniem do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy, wynikającym z wydania decyzji przewidzianej w art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12.03.1958r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości ( t.j. Dz.U. z 1974r. Nr 10, poz. 64 ).

Stanowisko Sądu I instancji było o tyle usprawiedliwione, że uznaje się, iż decyzje wydane na podstawie m.in. tego przepisu prowadziły do trwałego ograniczenia prawa własności nieruchomości ukształtowanego przebiegiem urządzeń przez obszar, w którym prawo to nie mogło być wykonywane. Wydanie decyzji na podstawie art. 35 ustawy o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości oznaczało, że właściciel musiał bezterminowo godzić się na zainstalowanie urządzeń przedsiębiorcy przesyłowego na swojej nieruchomości, trwanie tych urządzeń na jego gruncie i podejmowanie przez przedsiębiorcę czynności technicznych koniecznych do utrzymania ich w stanie zdatnym do zaspokajania potrzeb społecznych. Z decyzji pośrednio wynikało, w związku z ograniczeniem prawa właściciela, uprawnienie przedsiębiorcy do posadowienia urządzeń przesyłowych na jego gruncie, a upoważnienie do wstępu na ten grunt w celu podjęcia niezbędnych czynności mających na celu utrzymanie urządzeń w należytym stanie miało źródło w ustawie. Z uwagi z jednej strony na źródło powstania praw i obowiązków, z drugiej zaś – na ich charakter, zbliżony do będących konsekwencją obciążenia nieruchomości służebnością gruntową, skutki wywołane decyzją administracyjna traktuje się jako swego rodzaju służebność, nazywaną służebnością publiczną lub przesyłową. Uchylenie ustawy z dnia 12.03.1958r. nie pozbawia przy tym mocy wiążącej decyzji wydanej na podstawie objętej nią regulacji, a do stosunku prawnego skonkretyzowanego w decyzji wydanej w trybie art. 35 ust. 1, po jego uchyleniu, znajdują zastosowanie przepisy, którymi ustawodawca zastąpił go w systemie prawnym ( obecnie będzie to art. 124 ustawy z dnia 21.08.1997r. o gospodarce nieruchomościami, t.j. Dz.U. 2014/518 ). Trwałość skutków decyzji, obejmujących ograniczenie prawa własności nieruchomości w określony w decyzjach sposób, dotyczy zarówno osoby, która była właścicielem w chwili wydania decyzji, jak i każdego kolejnego właściciela. Na uprawnienie objęte tymi decyzjami może powoływać się zaś przedsiębiorca, który w związku z tymi decyzjami zainstalował je, jak też każdy kolejny, który uzyskał tytuł prawny do tych urządzeń i jest odpowiedzialny za ich eksploatację oraz utrzymanie. W związku z niewygaszeniem przez ustawodawcę skuteczności decyzji po wejściu w życie przepisów o służebności przesyłu, przedsiębiorca ma w dalszym ciągu tytuł prawny do korzystania z cudzej nieruchomości na cele, które określono w decyzji. Konsekwencją uregulowania decyzją administracyjną korzystania przez przedsiębiorcę z nieruchomości stanowiącej własność innej osoby, jest poddanie prawu i postępowaniu administracyjnemu wszelkich kwestii wiążących się z relacjami między właścicielem i przedsiębiorcą, jeżeli ustawa inaczej nie stanowi. W rezultacie uznaje się, że jeżeli przedsiębiorca będący właścicielem urządzeń wymienionych w art. 49 § 1 k.c. wykonuje uprawnienia wynikające z decyzji wydanej na rzecz jego poprzednika prawnego na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12.03.1958r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, właściciel nieruchomości nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 6.06.2014r., III CZP 107/13, publ. OSN 2015/3/29 i dalsze, obszernie cytowane w niej orzecznictwo).

W oparciu dokumenty przedstawione przez uczestnika Sąd I instancji ustalił, że wymieniona na wstępie linia elektroenergetyczna wysokiego napięcia została wybudowane na gruncie należącym obecnie do wnioskodawcy na podstawie decyzji wydanych na rzecz poprzednika prawnego uczestnika w trybie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12.03.1958r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, a mianowicie decyzji Naczelnika Gminy P. z dnia 11.04.1984r. nr (...). Ustalenie to zostało trafnie zakwestionowane w apelacji wnioskodawcy. Należy zresztą zwrócić uwagę, że wnioskodawca zgłaszał podobne zarzuty w odniesieniu do powyższej decyzji już w toku postępowania w I instancji ( por. pismo procesowe wnioskodawcy z dnia 18.11.2013r. – k.197-203 ), natomiast Sąd Rejonowy w żaden sposób się do nich nie ustosunkował.

Wnioskodawca wskazywał, iż uczestnik przedstawił jedynie kserokopie decyzji tzw. wywłaszczeniowych wydanych w związku z budową linii wysokiego napięcia G.-K., a tymczasem Sąd Rejonowy potraktował je jako dokumenty. Nie ulega wątpliwości, że dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 k.p.c. oraz prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c. jest tylko jego oryginał ( tak również uchwała Sądu Najwyższego z 29.03.1994r., III CZP 37/94, publ. OSN 1994/11/206 ), względnie odpis poświadczony za zgodność z oryginałem w przewidziany prawem sposób, a więc np. przez występującego w sprawie fachowego pełnomocnika ( adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego, radcę Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa – art. 129 § 3 k.p.c.). Wymogu tego nie spełniały niewątpliwie kserokopie dołączone do odpowiedzi na wniosek, w tym kserokopia decyzji z dnia 11.04.1984r. ( k. 150-151 ), które pomimo to Sąd Rejonowy uznał jako pełnowartościowy dowód. Brak jest przy tym podstaw do poszukiwania mocy dowodowej takiej kserokopii w art. 308 k.p.c., bowiem odmienne ujęcie prowadziłoby do obejścia przepisów o dowodzie z dokumentów ( tak również wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 24.11.2010r., I.ACa.831/10, LEX nr 898656 ). Zakwestionowanie przez wnioskodawcę formy przedstawienia dokumentów potwierdzających stanowisko procesowe uczestnika powodowało konieczność przedstawienia ich oryginałów lub odpisów, czego uczestnik nie uczynił. W rezultacie już sam fakt wydania decyzji, na którą powołał się Sąd I instancji, może budzić wątpliwości jako nie znajdujący odzwierciedlenia w środkach dowodowych przewidzianych w art. 244 i nast. k.p.c. Dodać należy, iż wystarczającym dowodem potwierdzającym wydanie decyzji wywłaszczeniowej dotyczącej przedmiotowej nieruchomości nie mogą być zeznania świadka J. H. ( pracownika uczestnika ), który stwierdził, że inwestycja była zbyt poważna i dlatego uważa, że wykonywana była ona zgodnie z obowiązującymi wówczas przepisami ( k.114v ).

Ponadto trafne były zarzuty apelacji wnioskodawcy zmierzające do podważenia stanowiska Sądu I instancji, według którego znajdujące się na przedmiotowej nieruchomości fragmenty należącej do uczestnika linii wysokiego napięcia zostały wybudowane na podstawie decyzji wydanej w trybie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12.03.1958r. Okoliczność ta była sporna pomiędzy wnioskodawcą a uczestnikiem ( por. wspomniane wyżej pismo procesowe wnioskodawcy z dnia 18.11.2013r. ) i wnioskodawca słusznie wytyka, że ustalenia Sądu Rejonowego zgodne z twierdzeniami uczestnika pozbawione są dostatecznych podstaw w zebranym w sprawie materiale dowodowym. Związanie sądu powszechnego treścią osnowy decyzji administracyjnej dotyczy także jej zakresu przedmiotowego. Jak się uznaje, ostateczna decyzja wywłaszczeniowa wydana na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12.03.1958r. dla wywołania przewidzianych tą ustawą skutków prawnych w postaci trwałego ograniczenia prawa własności musi określać nieruchomość, której dotyczy. Wzgląd na konstytucyjną ochronę praw majątkowych wyrażoną w art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP uzasadnia rygorystyczne wymagania dotyczące tego aspektu treści decyzji administracyjnej o charakterze wywłaszczeniowym. W razie wydania takiej decyzji z niedokładnym określeniem nieruchomości, której dotyczy, ustalenie jej zakresu przedmiotowego może nastąpić przy wykorzystaniu innych elementów zawartych w treści decyzji, w tym dotyczących wymienionych tam stron postępowania, o ile pozwala to na jednoznaczne przyporządkowanie nieruchomości wymienionym w decyzji stronom postępowania administracyjnego będącym właścicielami lub użytkownikami wieczystymi określonych nieruchomości ( por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 26.09.2014r., IV CSK 724/13, LEX nr 1544571 ).

W rozpoznawanym przypadku uczestnik przedłożył kserokopie kilku decyzji wydanych w trybie art. 35 ustawy z dnia 12.03.1958r. przez różne organy administracyjne dotyczących wybudowanej przez (...) w P. linii wysokiego napięcia G.-K.. Można się zgodzić z uczestnikiem, iż niektóre z tych decyzji zawierały wykazy nieruchomości położonych na terenie danej gminy czy miasta, przez które inwestycja miała przebiegać, a także wykazy właścicieli tych nieruchomości ( taką treść miała np. decyzja Naczelnika Miasta i Gminy K. z dnia 6.06.1984r. – k.122-131, w oparciu o którą bez trudu ustalić można jej zakres przedmiotowy, gdyż w załączonym wykazie wskazano dane osobowe właścicieli nieruchomości oraz numery działek i ich powierzchnie ). Z uwagi na położenie przedmiotowej nieruchomości ( gmina P. ) dotyczyć jej mogła ewentualnie tylko powołana przez Sąd Rejonowy decyzja z dnia 11.04.1984r. wydana przez Naczelnika Gminy P.. W decyzji tej nie wymieniono jednak nieruchomości wnioskodawcy za pomocą takich określeń, jak jej położenie, numer działki geodezyjnej czy oznaczenie w księdze wieczystej. W decyzji wskazano jedynie, że udzielane pozwolenia na wejście celem budowy linii wysokiego napięcia (...) G.-K. – według przebiegu określonego na planie sytuacyjnym i w decyzji Wojewódzkiego (...) z dnia 24.02.1981r. – dotyczy gruntów położonych na terenie gminy P., stanowiących własność wymienionych tam osób i podmiotów. Wśród tych osób wymieniono m.in. L. D. (1). Pomijając już drobną rozbieżność pomiędzy nazwiskiem wnioskodawcy ( D. ) a osoby wskazanej w decyzji ( D. ), którą można zakwalifikować jako omyłkę pisarską, brak jest podstaw do przyjęcia, że jedyną nieruchomością należącą do L. D. (2) ( ojca wnioskodawcy ), położoną w gminie P., przez którą przebiegała linia wysokiego napięcia G.-K., była przedmiotowa działka. Treść decyzji nie przesądza zatem, że dotyczyła ona nieruchomości stanowiącej obecnie własność wnioskodawcy. Brak jest także innego materiału dowodowego mogącego prowadzić do takich ustaleń. Analizowana decyzja odwołuje się do przebiegu linii określonego na planie sytuacyjnym i w decyzji Wojewódzkiego (...)z dnia 24.02.1981r. W aktach sprawy znajduje się wprawdzie kserokopia decyzji z dnia 24.02.1981r. ( k.153-154 ), ale bez załącznika w postaci planu realizacyjnego.

Podsumowując, należy stwierdzić, że zarzut niweczący zgłoszony przez uczestnika okazał się nieskuteczny, gdyż uczestnik nie wykazał, aby w wyniku wydania na rzecz poprzedniego właściciela linii elektroenergetycznej wysokiego napięcia (...)ostatecznej decyzji wywłaszczeniowej przysługiwało mu aktualnie uprawnienie do korzystania z działki nr (...) w postaci tzw. służebności publicznej ( przesyłowej ). W konsekwencji oddalenie przez Sąd I instancji wniosku o ustanowienie służebności przesyłu dotyczącej tej części nieruchomości i tego urządzenia nastąpiło niezasadnie.

Mając to na względzie Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił postanowienie Sądu Rejonowego w punkcie 3. i w tym zakresie sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania, pozostawiając mu, zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c., rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej. Konieczne jest bowiem zbadanie istoty zgłoszonego żądania, której Sąd I instancji nie rozpoznał, uznając nietrafnie, że uczestnik wykazał po swojej stronie – co do działki nr (...) – istnienie uprawnień skutkujących pozbawieniem wnioskodawcy roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu.

W pierwszym jednak rzędzie Sąd I instancji odniesienie się do dalszych zgłoszonych przez uczestnika zarzutów niweczących, tj. zarzutu zasiedzenia służebności w zakresie tego urządzenia oraz zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez wnioskodawcę domagającego się ustanowienia służebności przesyłu ( art. 5 k.c.). Gdy chodzi o zarzut zasiedzenia uczestnik winien zostać zobowiązany do uściślenia, czy wskazuje, iż to on sam nabył służebność przez zasiedzenie ( na co może wskazywać powołanie się na etapie postępowania apelacyjnego na datę 5.12.1990r. jako początek biegu terminu zasiedzenia i upływ terminu zasiedzenia w dniu 5.12.2010r. – k.334 ), czy też zasiedzenie nastąpiło na rzecz jego poprzednika prawnego ( na co wskazuje odpowiedź na wniosek, w której uczestnik co do linii wysokiego napięcia na działce nr (...) jako początek biegu terminu zasiedzenia wskazał 1986r. i upływ terminu zasiedzenia w 2006r. – k.71; w tym czasie uczestnik nie był posiadaczem służebności ani właścicielem przedmiotowego urządzenia przesyłowego, które według ustaleń Sądu I instancji nabył na podstawie umowy zbycia przedsiębiorstwa z dnia 30.06.2007r. ). Okoliczność ta może mieć istotne znaczenie z punktu widzenia możliwości badania zarzutu zasiedzenia w ramach niniejszego postępowania, a to z uwagi na szczególny tryb uzyskania stwierdzenia zasiedzenia przewidziany w art. 609-610 k.p.c. Wprawdzie co do zasady ustalenie faktu nabycia własności nieruchomości ( ograniczonego prawa rzeczowego ) jest dopuszczalne również wtedy, gdy ustalenie to nie należy do samego rozstrzygnięcia w danej sprawie, lecz stanowi jedynie jego przesłankę ( por. uchwała Sądu Najwyższego z 10.02.1951r., Ł.C.Prez. 741/50; uchwała Sądu Najwyższego z 20.03.1969r., III CZP 11/69; uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 21.10.1994r., III CZP 132/94 ), natomiast w orzecznictwie wyrażane jest także zapatrywanie, które Sąd Okręgowy w składzie rozpoznającym przedmiotową sprawę podziela, według którego odróżnić należy dwie sytuacje: (1) gdy strona twierdzi w postępowaniu sądowym, że to jej przysługuje nabyte przez zasiedzenie prawo ( również gdy zasiedzenie przez tę stronę nastąpiło z doliczeniem czasu posiadania jej poprzednika ) – w takiej sytuacji należy dopuścić dowodzenie nabycia przez tę stronę prawa przez zasiedzenie ( przesłankowo w danej sprawie, bez potrzeby ustalenia tego faktu w trybie przewidzianym w art. 609 i 610 k.p.c. ); (2) gdy strona twierdzi, że służebność przez zasiedzenie nabył jej poprzednik prawny, a więc osoba trzecia w stosunku do stron procesu – w takiej sytuacji tytuł prawny tej osoby powinien być dowiedziony w postępowaniu o zasiedzenie, toczącym się z jej wniosku lub z jej udziałem. Stwierdzone w sprawie o zasiedzenie nabycie służebności przez osobę trzecią nakłada ponadto na przedsiębiorcę przesyłowego dodatkowy obowiązek przeprowadzenia dowodu, że jest on następcą prawnym, pod tytułem ogólnym lub szczególnym, tej osoby trzeciej i że zostało na niego przeniesione prawo służebności nabyte przez osobę trzecią. Dopiero połączenie tych dowodów – orzeczenia stwierdzającego nabycie służebności przez zasiedzenie przez osobę trzecią wydanego w postępowaniu przewidzianym w art. 609 i 610 k.p.c. oraz dowodu przeniesienia tego prawa na przedsiębiorcę przesyłowego prowadziłoby do ustalenia, że przysługuje mu tytuł prawny do korzystania z danej nieruchomości, który może być przeciwstawiony żądaniu ustanowienia służebności przesyłu ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.07.2012r., I CSK 641/11, LEX 1218577 ).

Uchyleniu podlegało także rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w I instancji, zawarte w punkcie 4. zaskarżonego postanowienia. Po pierwsze, było to wynikiem częściowego uchylenia orzeczenia co do istoty sprawy, wskutek czego nie można przesądzić ostatecznego wyniku postępowania, który może rzutować na postanowienie w przedmiocie kosztów. Po drugie, sposób sporządzenia przez Sąd Rejonowy uzasadnienia dotychczasowego rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów powodował, że nie poddawało się ono kontroli instancyjnej pod kątem zarzutów formułowanych w obu apelacjach. Sąd Rejonowy powołał się na art. 520 k.p.c., a tymczasem przepis ten przewiduje różne zasady orzekania o kosztach postępowania nieprocesowego. Sąd nie wyjaśnił, którą z nich stosuje „znosząc wzajemnie między stronami koszty postępowania”, a ponadto nie wskazał podstawy prawnej obciążenia uczestnika całością nieuiszczonych kosztów sądowych. Kwestię tę regulują właściwe przepisy ustawy z dnia 28.07.2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( t.j. Dz.U. 2014/1025 ), które winny znaleźć zastosowanie również na gruncie niniejszej sprawy.

W odniesieniu do rozstrzygnięcia zawartego w punktach 1. i 2. zaskarżonego postanowienia, w którym uwzględniono wniosek o ustanowienie służebności przesyłu dotyczącej urządzeń elektroenergetycznych usytuowanych na działce nr (...):

Według niekwestionowanych ustaleń Sądu I instancji, na tej części nieruchomości wnioskodawcy znajduje się linia średniego napięcia (...)stanowiąca obecnie własność uczestnika postępowania, która została zmodernizowana na podstawie decyzji z dnia 16.03.1987r. o ustaleniu lokalizacji inwestycji oraz decyzji z dnia 18.05.1987r. w sprawie pozwolenia na modernizację sieci elektroenergetycznej i oddana do użytku w 1988r. ( odbiór techniczny prac nastąpił 12.10.1988r. ).

Uczestnik bronił się przeciwko roszczeniu o ustanowienie służebności przesyłu powołując się na przepisy art. 305 ⁴ k.c. oraz art. 292 k.c. w zw. z art. 352 k.c., art. 172 § 1 k.c. i art. 176 § 1 k.c. oraz wskazując, że nastąpiło zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu względnie służebności przesyłu. Z uwagi na ustalenia Sądu I instancji co do daty budowy i oddania do użytku przedmiotowej linii średniego napięcia ( 1988r. ) zarzut zasiedzenia podlegał rozpoznaniu w ramach niniejszego postępowania, gdyż zasiedzenie dotyczyć mogło w tym wypadku jedynie uczestnika, który według ustaleń Sądu I instancji nabył własność urządzenia na podstawie umowy zbycia przedsiębiorstwa z dnia 30.06.2007r. i od tego czasu wykonuje posiadanie w zakresie służebności. Również we wniesionej apelacji uczestnik powoływał się już wyłącznie na przysługującą jemu służebność nabytą w wyniku zasiedzenia.

Uczestnik nie kwestionował przyjętej przez Sąd I instancji daty początkowej biegu terminu zasiedzenia, wskazując dodatkowo, że zasiedzenie mogło także biec od dnia 5.12.1990r., a więc od wejścia w życie ustawy z dnia 29.09.1990r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości ( Dz.U. Nr 79, poz. 464 ), która w art. 2 ust. 2 przewidywała uwłaszczenie przedsiębiorstw państwowych o budynki i inne urządzenia oraz lokale znajdujących się na gruntach Skarbu Państwa lub gmin. Powołanie tej drugiej daty było o tyle nietrafne, że w niniejszej sprawie urządzenia przesyłowe zostały wzniesione na gruntach stanowiących własność osoby fizycznej, gdy tymczasem w orzecznictwie uznaje się ją za miarodajną dla rozpoczęcia biegu terminu zasiedzenia służebności urządzenia przesyłowego znajdującego się z zarządzie przedsiębiorstwa państwowego, usytuowanego na działce stanowiącej własność Skarbu Państwa ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z 9.02.2012r., III CZP 93/11, LEX nr 1136115, postanowienie Sądu Najwyższego z 4.07.2014r., II CSK 551/13, publ. Biul. SN 2014/10/10 ). Bieg terminu zasiedzenia służebności w zakresie przedmiotowej linii elektroenergetycznej – co do zasady – mógł zatem rozpocząć się od 1988r. ( gdyż od tej daty wykonywane było posiadanie służebności ). Jak trafnie stwierdził Sąd I instancji, początkowo zasiedzenie biegło na rzecz Skarbu Państwa z uwagi na art. 128 k.c., wyrażający zasadę jedności mienia ogólnonarodowego, wedle której własność państwowa ( „socjalistyczna własność ogólnonarodowa” ) była jedna i przysługiwała niepodzielnie państwu ( § 1 ), a państwowe osoby prawne w granicach swej zdolności prawnej wykonywały w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej ( § 2 ). Po uchyleniu art. 128 k.c., tj. od dnia 1.02.1989r., zasiedzenie mogło zaś biec na rzecz przedsiębiorstwa państwowego, a później na rzecz kolejnych posiadaczy służebności. Należy dodać, że bieg terminu zasiedzenia rozpoczął się przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu ( ustawą z dnia 30.05.2008r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 116, poz. 731 ), a zatem początkowo zasiedzenie mogło dotyczyć jedynie służebności gruntowej, zaś od dnia 3.08.2008r. – służebności przesyłu. Jak się przy tym przyjmuje, okres występowania na danej nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹-305 ⁴ k.c. dolicza się do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności ( tak uchwała Sądu Najwyższego z 22.05.2013r., III CZP 18/13, publ. OSN 2013/12/139 ).

Jak już zaznaczono, uczestnik jest posiadaczem służebności od dnia 30.06.2007r., przy czym podnosząc zarzut zasiedzenia domagał się doliczenia – na podstawie art. 292 zd. 2 k.c. w zw. z art. 176 k.c. – okresu posiadania wykonywanego przez swoich poprzedników. Sformułowany w apelacji uczestnika zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 176 k.c. jest o tyle chybiony, iż Sąd ten nie powołał wskazanego przepisu jako podstawy nieuwzględnienia zarzutu uczestnika, gdyż skupił się wyłącznie na kwestii, czy posiadanie służebności przez wszystkie kolejne podmioty miało miejsce przez okres niezbędny dla jej nabycia przez zasiedzenie, a więc czy przedsiębiorstwo państwowe, które rozpoczęło wykonywanie posiadania na rzecz Skarbu Państwa było posiadaczem w dobrej, czy w złej wierze. Zgodnie z art. 176 § 1 k.c., jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania, obecny posiadacz może doliczyć do czasu, przez który sam posiada, czas posiadania swego poprzednika; jeżeli jednak poprzedni posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze, czas jego posiadania może być doliczony tylko wtedy, gdy łącznie z czasem posiadania obecnego posiadacza wynosi przynajmniej lat trzydzieści. Nie budzi wątpliwości, że „przeniesienie posiadania”, o którym mowa w powyższym przepisie, musi nastąpić w sposób przewidziany w art. 348-351 k.c., a z mocy art. 6 k.c. obowiązek wykazania, że miało ono miejsce obciąża osobę, która powołuje się na art. 176 § 1 k.c. ( tak również Sąd Najwyższy np. w postanowieniu z 20.09.2013r., II CSK 10/13, publ. OSP 2015/2/17 czy w postanowieniu z 6.03.2015r., III CSK 192/14, LEX nr 1666021 ).

Sąd Rejonowy nie poczynił żadnych ustaleń ani rozważań odnośnie istnienia podstaw do zastosowania omawianego uregulowania na gruncie niniejszej sprawy. Sąd poprzestał jedynie na stwierdzeniu, że do 1.02.1989r. posiadaczem przedmiotowej służebności był Skarb Państwa, a od 5.12.1990r. poprzednik prawny uczestnika, przy czym w dniu 30.06.2007r. (...) SA zbyła na rzecz uczestnika przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 ^{(( 1))} k.c. ( rezultatem takiego stanowiska powinno być jednak liczenie biegu zasiedzenia od 5.12.1990r., skoro w okresie od 1.02.1989r. do 5.12.1990r. posiadanie nie było wykonywane ). Co istotne jednak, również sam uczestnik nie przytoczył twierdzeń o tym, jakie konkretne zdarzenia miałyby świadczyć o przeniesieniu posiadania służebności przez Skarb Państwa na kolejne podmioty, których posiadanie miało zostać doliczone do posiadania uczestnika. W apelacji uczestnik poprzestał na przywołaniu art. 176 k.c. W odpowiedzi na wniosek uczestnik wskazał z kolei jedynie na datę 5.12.1990r. jako datę nabycia urządzeń i objęcia ich w posiadanie przez jego poprzednika – przedsiębiorstwo państwowe(...)w P. ( k.75 ), nie powołał się zaś na żadne okoliczności świadczące o przeniesieniu posiadania ze Skarbu Państwa na rzecz przedsiębiorstwa państwowego. Przedsiębiorstwo to zostało następnie przekształcę w spółkę akcyjną ( (...) SA, po zmianach nazwy: (...) SA i (...) SA ), a dalej aktem notarialnym z dnia 30.06.2007r. spółka ta ( (...) SA ) zbyła na rzecz uczestnika przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 55 ^{(( 1))} k.c. ( oddział ), w skład którego weszło m.in. prawo własności przedmiotowej linii średniego napięcia. Również w tym wypadku uczestnik nie powołał się na żadne zdarzenie wypełniające treść przepisów art. 348-351 k.c., a więc wskazujące na przeniesienie posiadania służebności. Zauważyć zaś wypada, że wnioskodawca w piśmie procesowym z dnia 18.11.2013r. wyraźnie zakwestionował, aby nastąpiło przeniesienie posiadania ( k.200 ), a zgodzić się trzeba z jego argumentacją, iż nie wystarczą w tym zakresie ogólne dowody następstw prawnych, lecz konieczne jest udowodnienie przeniesienia posiadania konkretnych urządzeń.

Z powyższego wynika, że uczestnik nie wykazał, aby zachodziły przesłanki zastosowania art. 176 § 1 k.c. i doliczenia – do biegu zasiedzenia służebności – okresu posiadania jego poprzedników, tj. Skarbu Państwa i następnie przedsiębiorstwa państwowego przekształconego w spółkę akcyjną. Rozpoczęcie biegu zasiedzenia od dnia 30.06.2007r., od kiedy uczestnik jest właścicielem przedmiotowej linii średniego napięcia i posiadaczem służebności, nie mogło zaś doprowadzić do nabycia prawa służebności na skutek zasiedzenia, gdyż termin zasiedzenia został przerwany w chwili złożenia wniosku o ustanowienie służebności przesyłu ( art. 305 ⁴ k.c. w zw. z art. 292 k.c., art. 175 k.c. i art. 123 § § 1 pkt 1 k.c.; por. również wyrok Sądu Najwyższego z 10.07.2013r., V CSK 320/12, LEX nr 1391372 ). W tym stanie rzecz straciła na znaczeniu argumentacja Sądu I instancji – kwestionowana w apelacji uczestnika – dotycząca oceny dobrej czy złej wiary Skarbu Państwa w chwili rozpoczęcia wykonywania posiadania.

Nawet zaś gdyby przyjąć – kierując się treścią aktu notarialnego z dnia 30.06.2007r., w którego § 4 postanowiono o wydaniu na rzecz uczestnika wszelkich aktywów nabywanego przedsiębiorstwa w dniu 30.06.2007r. o godz. 24.00 ( k.97 ) – że na uczestnika przeniesione zostało, w rozumieniu art. 348 zd. 1 k.c., posiadanie służebności wykonywane do tej pory przez (...) SA ( powstałą z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego ), to istnienie dobrej czy złej wiary należałoby ustalać na dzień 5.12.1990r. i w odniesieniu do przedsiębiorstwa państwowego, które wówczas – według uczestnika – objęło służebność w posiadanie ( przeniesienia posiadania ze Skarbu Państwa na rzecz przedsiębiorstwa państwowego nie zostało wykazane ). Zgodnie z art. 292 k.c., do zasiedzenia służebności stosuje się odpowiednio przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie. W myśl zaś art. 172 § 1 i 2 k.c. termin zasiedzenia uzależniony jest wyłącznie od tego czy posiadanie nieruchomości zostało uzyskane w dobrej, czy też złej wierze. Na gruncie art. 292 k.c. odpowiednikiem „posiadania nieruchomości” jest posiadanie służebności przejawiające się „korzystaniem z trwałego i widocznego urządzenia”. W rezultacie o dobrej lub złej wierze posiadacza służebności rozstrzyga chwila, w której przystąpił on do korzystania z cudzej nieruchomości, eksploatując owo trwałe i widoczne urządzenie ( tak również np. postanowienie Sądu Najwyższego z 17.12.2008r., I CSK 171/08, publ. OSN 2010/1/15; B.Burian [w:] E.Gniewek (red.) Kodeks cywilny. Komentarz, Tom I, Warszawa 2004, s.686 ).

Uczestnik ma rację o tyle, że nie można abstrahować od ustanowionego w art. 7 k.c. domniemania dobrej wiary, które wiąże sąd dopóki strona, przeciw której domniemanie to działa ( czy też która wywodzi skutki prawne z przypisania innemu podmiotowi złej wiary ) nie wykaże istnienia złej wiary ( art. 234 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. ). Stosowanie art. 7 k.c. nie jest też uzależnione od powołania się na niego przez strony lub uczestników konkretnego postępowania, gdyż jest to unormowanie prawa materialnego, które sąd winien mieć na względzie z urzędu. Skoro jednak na sądzie spoczywa obowiązek rozpoznania wszystkich prawnomaterialnych aspektów sprawy, to obejmuje to również ocenę, czy zebrany materiał nie prowadzi do wniosków odmiennych niż te, które nakazywałoby przyjąć domniemanie dobrej wiary. W okolicznościach niniejszej sprawy ocena, czy wynikające z art. 7 k.c. domniemania dobrej wiary nie zostało wyłączone była tym bardziej usprawiedliwiona, że wnioskodawca w piśmie z dnia 18.11.2013r. wyraźnie powoływał się na złą wiarę przedsiębiorcy przesyłowego ( k.199-200 ).

Jak się powszechnie przyjmuje, dobra wiara polega na usprawiedliwionym w danych okolicznościach przekonaniu posiadacza, że przysługuje takie prawo, jakie faktycznie wykonuje. W tym ujęciu dobrą wiarę wyłącza nie tylko świadomość braku uprawnienia, ale też brak takiej świadomości spowodowany niedbalstwem. W rozpoznawanym przypadku przedsiębiorstwu państwowemu obejmującemu służebność w posiadanie w dniu 5.12.1990r. nie można przypisać dobrej wiary, gdyż nie miało ono podstaw, aby przyjmować, iż przysługuje mu tytuł prawny do korzystania z nieruchomości należącej obecnie do wnioskodawcy. Uczestnik w apelacji przytacza pogląd orzecznictwa, zgodnie z którym rozumienie pojęcia „dobrej wiary” w sensie tradycyjnym nie wyklucza w pewnych sytuacjach traktowania posiadacza w złej wierze, tj. takiego który wiedział lub powinien był wiedzieć, że nie jest właścicielem, na równi z posiadaczem w dobrej wierze, jeżeli przemawiają za tym, ze względu na szczególne okoliczności sprawy, zasady współżycia społecznego ( por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 5.07.2012r., IV CSK 606/11, LEX nr 1218193 ). Po pierwsze jednak, takie ujęcie dobrej wiary przyjmowane jest przeważnie na gruncie innych regulacji ( np. art. 231 § 1 k.c., por. wyrok Sądu Najwyższego z 20.05.1997r., II CKN 172/97, publ. OSN 1997/12/196 ), po drugie zaś, należy oczekiwać wskazania tego rodzaju „szczególnych okoliczności” danej sprawy, które przemawiają za potraktowaniem posiadacza na równi z posiadaczem w dobrej wierze. W ocenie Sądu Okręgowego uczestnik takich okoliczności nie przytoczył. Odwołanie się w apelacji do stanu świadomości wnioskodawcy, który nabył nieruchomość, na której stały już urządzenia przesyłowe, jest o tyle chybione, że nabycie to miało miejsce w 1995r., zaś przedmiotem oceny jest ewentualna dobra wiara przedsiębiorcy przesyłowego w chwili objęcia służebności w posiadanie. Nie może być także uznana za „szczególną” sytuacja, gdy właściciel nieruchomości w chwili przystąpienia do korzystania niej przez przedsiębiorcę przesyłowego nie zgłaszał z tego tytułu zastrzeżeń.

Mając powyższe na względzie należy ostatecznie podzielić stanowisko Sądu I instancji, iż zarzut zasiedzenia służebności zgłoszony przez uczestnika okazał się nieskuteczny, a w konsekwencji zachodziły przesłanki zastosowania art. 305 ² § 2 k.c. Zasadne okazały się natomiast zarzuty zgłoszone w apelacji wnioskodawcy dotyczące błędnego ustalenia wysokości należnego mu wynagrodzenia.

Zgodnie z art. 305 ² § 2 k.c. właściciel nieruchomości może żądać – w zamian za ustanowienie służebności przesyłu – „odpowiedniego” wynagrodzenia.

Wobec braku ustawowych kryteriów ustalenie wysokości wynagrodzenia, jego składników i sposobu obliczenia należy to do oceny sądu orzekającego w okolicznościach konkretnego przypadku. W orzecznictwie uznaje się, że zasadą winny być w tym wypadku ceny rynkowe, a jako kryteria pomocnicze można brać pod uwagę m.in. ewentualne obniżenie wartości nieruchomości obciążonej czy też inne straty poniesione przez właściciela tej nieruchomości – o ile zostanie wykazane ich poniesienie. Ogólnie wynagrodzenie zrekompensować ma uszczerbek, jaki następuje w majątku właściciela nieruchomości obciążonej wskutek ustanowienia służebności przesyłu, a więc powinno być proporcjonalne do stopnia ingerencji w prawo własności oraz uwzględniać wartość nieruchomości ( i w tym kontekście także straty właściciela z uszczuplenia prawa własności ), przewidywany czas trwałości urządzeń, rozwój gospodarczy terenów położonych w sąsiedztwie czy też plany inwestycyjne właściciela nieruchomości i ewentualne ich ograniczenia z powodu usytuowania urządzeń przesyłowych ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z 5.04.2012r., II CSK 401/11, LEX nr 1211144 ). Mając powyższe na uwadze nie można zgodzić się z uczestnikiem, który – również w postępowaniu apelacyjnym – z góry wykluczał możliwość przyjęcia, jako składnik wynagrodzenia należnego wnioskodawcy, odszkodowania z tytułu zmniejszenia wartości nieruchomości.

Sąd I instancji zasądzając na rzecz wnioskodawcy wynagrodzenie w kwocie 642,-zł popadł w pewną sprzeczność, gdyż z jednej strony za wiarygodną uznał opinię biegłego rzeczoznawcy majątkowego J. M., z drugiej zaś – ustalił wysokość wynagrodzenia bez uwzględnienia jego składnika tzw. odszkodowawczego. Biegły w opinii pisemnej z dnia 17.06.2014r. wyjaśnił, że szacując wysokość wynagrodzenia kieruje się aktualną liną orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz najnowszym projektem standardu dotyczącego wyceny odszkodowań i wynagrodzeń dla urządzeń przesyłowych. Wyjaśnił następnie, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu winno odpowiadać wartości tej służebności, na którą mogą składać się różne składniki – w zależności od ustalonych stanów faktycznych. Wartość służebności można przy tym ustalić sposobem bezpośrednim – w przypadku istnienia cen transakcyjnych podobnych nieruchomości obciążonych służebnością ustanowioną dla podobnych urządzeń, względnie rynku stawek wynagrodzeń za ustanowienie służebności dla podobnych urządzeń zlokalizowanych na podobnych nieruchomościach, bądź sposobem pośrednim – parametrycznym. W tym drugim przypadku na wartość służebności składają się dwa podstawowe składniki: 1) obniżenie wartości nieruchomości na skutek lokalizacji urządzenia powodującej zmianę lub ograniczenie sposobu użytkowania oraz szkodę trwałą podczas budowy; 2) wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości w czasie eksploatacji urządzenia. Po przeprowadzeniu stosownych obliczeń biegły ustalił, że w przypadku przedmiotowej nieruchomości jej wartość – na skutek lokalizacji na działce nr (...) linii elektroenergetycznej średniego napięcia – jest obniżona o 221,-zł, zaś wynagrodzenie za dalsze korzystanie z tej części gruntu przez uczestnika winno wynosić 642,-zł. Łącznie zatem wartość służebności przesyłu dotyczącej przedmiotowego urządzenia wynosi 863,-zł, co oznacza, że takiej wysokości wynagrodzenie powinno zostać zasądzone na rzecz wnioskodawcy za jej ustanowienie. Sąd Rejonowy uznał bowiem opinię biegłego za wiarygodną, a ocena ta jest prawidłowa i nie była podważana w postępowaniu apelacyjnym.

Na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zatem zaskarżone postanowienie w pkt. 2 poprzez odpowiednie podwyższenie wynagrodzenia należnego wnioskodawcy. Jednocześnie – w granicach zaskarżenia wyznaczonych obiema apelacjami – Sąd Okręgowy zmodyfikował rozstrzygnięcie w pkt. 1 poprzez nadanie mu treści adekwatnej do przepisu art. 305 ¹ k.c., w myśl którego obciążenie służebnością przesyłu dotyczy nieruchomości, nie zaś działki geodezyjnej wchodzącej w jej skład.

W pozostałym zakresie, z przyczyn wyżej omówionych, apelacja uczestnika domagającego się oddalenia wniosku w całości, została oddalona jako bezzasadna ( art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. ).

/-/ Joanna Andrzejak-Kruk /-/ Jarosław Grobelny /-/ Piotr Błaszak