Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 października 2023 roku

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny- Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Brygida Łagodzińska

Protokolant: protokolant sądowy Natalia Weber

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 października 2023 r. w Poznaniu

sprawy z powództwa B. T., N. J. i J. Z.

przeciwko Miastu P.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji wniesionej przez powódki B. T. i N. J.

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu

z dnia 3 listopada 2022 r.

sygn. akt IC 281/19

oddala apelację;

zasądza od powódek B. T. i N. J. na rzecz pozwanego kwotę 450 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia zasądzającego koszty do dnia zapłaty.

Brygida Łagodzińska

UZASADNIENIE

Powódki B. T. i N. J. domagały się od pozwanego Miasta P. uzgodnienia treści księgi wieczystej KW nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez odłączenie działki oznaczonej geodezyjnie (...) obręb ew. (...), W. położona w P. przy ul. (...) o powierzchni 16 m ² i przyłączenie tej działki do księgi wieczystej KW nr (...) oraz wpisanie B. T., N. J., J. Z. jako współwłaścicieli działki oznaczonej numerem (...) wpisanej do księgi wieczystej KW nr (...), w udziale wynoszącym 1/3 każdy z nich. Ponadto strona powodowa domagała się zasądzenia od pozwanego zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Postanowieniem z dnia 21 czerwca 2019 r. Sąd wezwał do udziału w sprawie J. Z. informując, że może w terminie 14 dni od dnia doręczenia niniejszego postanowienia przystąpić do sprawy w charakterze powoda.

W odpowiedzi na pozew z dnia 12 lipca 2019 r., złożonej w dniu 17 lipca 2019 r. pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powodów na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Postanowieniem z dnia 15 września 2020 r. Sąd wezwał do udziału w sprawie J. Z. w charakterze pozwanego.

Podczas rozprawy w dniu 21 września 2021 r. pełnomocnicy stron podtrzymali swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie. Pełnomocnik powodów oświadczył, że na wypadek oddalenia powództwa wnosi o nieobciążanie powodów kosztami procesu.

Wyrokiem z dnia 3 listopada 2022 r. Sąd Rejonowy Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu w punkcie 1. oddalił powództwo oraz w punkcie 2. zasądził od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 917 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowią następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji:

Dnia 27 lutego 1935 r. F. i Z. Z. (1) zawarli umowę w formie aktu notarialnego z W. M. (z domu E.) oraz A. M., na podstawie której nabyli na własność w częściach równych nieruchomość położoną przy ul. (...) i ul. (...) w P. oznaczoną w księdze wieczystej tom (...) wykaz (...). Wówczas małżeństwo Z. stało się właścicielami budynku mieszkalnego położonego na działce nr (...), mapa (...), nr rej. gruntu (...) oraz parceli katastralnej mapa (...) nr (...) i (...) stanowiących ulicę oraz podwórze. Małżeństwo F. i Z. Z. (1) w dniu 22 sierpnia 1949 r. w formie aktu notarialnego odstąpiło bezpłatnie Gminie S. P., działkę nr (...) o obszarze 43 m ^{( 2)} na cele rozbudowy miasta, w szczególności na rozszerzenie ulicy (...) w P.. Jednocześnie małżonkowie Z. wnieśli w umowie o odpisanie tej parceli od gruntu szczepowego oraz o dopisanie jej do zbiorowej księgi wieczystej utworzonej dla dzielnicy W.. W (...) umowy małżeństwo F. i Z. Z. (1) zastrzegło sobie prawo do „bezpłatnego użytkowania odstąpionego terenu zajętego pod mury domu wystającego z obu stron budynku frontowego, do czasu gdy zajdzie konieczność przeprowadzenia zasadniczych zmian budowlanych, z inicjatywy sprzedających”. W końcowej części umowy przy oświadczeniu dotyczącym niepobierania podatku od praw majątkowych wskazano na art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 15 czerwca 1948 r. o podziale nieruchomości na obszarach miast i niektórych osiedli (Dz. U. Nr 35, poz. 240). W 1950 r. (...) złożył wniosek o przepisanie z księgi wieczystej P., tom (...) karta (...) terenu ulicznego o ogólnej powierzchni 43 m ^{( 2 )}do księgi wieczystej nr (...) (obecnie księga wieczysta nr (...)) stanowiącej własność Państwa Polskiego. W wyników dalszych podziałów działki o powierzchni 43m ^{( 2 )} przekazanej przez Państwa Z., została wyodrębniona działka, która obecnie jest oznaczona numerem (...) o powierzchni 16m ^{( 2)}, w całości zabudowana częścią budynku mieszkalnego opisanego w akcie notarialnym z 1949 r., jako „teren zajęty pod mury domu wystawiającego z obu stron budynku frontowego”. Powyżej wskazany budynek mieszkalny to tzw. „wykusz”, stanowiący część budynku posadowionego na działce nr (...) arkusz (...), obręb W., przy ul. (...) i ul. (...). Decyzją Wojewody (...) z dnia 22 listopada 2012 r. nr (...) zmienioną Decyzją Wojewody (...) z dnia 12 marca 2013 r. nr (...) stwierdzono, że Miasto P. nabyło, nieodpłatnie z mocy prawa z dniem 27 maja 1990 r. mienie Skarbu Państwa stanowiącego własność działki o nr (...). W dniu 7 czerwca 1975 r. zmarł F. Z., ostatnio zamieszkały w P..
Po zmarłym toczyło się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Postanowieniem z dnia
12 grudnia 1989 r. przed Sądem Rejonowym w P., Wydział III Cywilny spadek po zmarłym F. Z. na podstawie ustawy nabyli: żona spadkodawcy Z. Z. (1) (z domu S.)- w ¼ części oraz dzieci spadkodawcy: B. T. – w części ¼, E. G. – w części ¼, E. Z. – w części ¼. W dniu 18 grudnia 1989 r. zmarła Z. Z. (1), ostatnio zamieszkała w P.. Po zmarłej toczyło się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Postanowieniem z dnia 29 listopada 1996 r. przed Sądem Rejonowym w P., Wydział III Cywilny spadek po zmarłej Z. Z. (1) na podstawie ustawy nabyły dzieci spadkodawczyni: B. T. – w części 1/3, E. G. – w części 1/3, E. Z. – w części 1/3. Spadkobierczyni B. T. o umowie z dnia 22 sierpnia 1949 r. zawartej przez swoich rodziców dowiedziała się bezpośrednio od nich, przy czym rodzice przekazali jej informacje, że przekazana na rzecz Gminy S. P. część działki o powierzchni 43m ^{( 2)} „obejmuje tzw. przedogródki i grunt pod występem architektonicznym domu o powierzchni 16m ^{( 2)}. Przedogródki nie były zabudowane na gruncie 16m ^{( 2)} znajdowały się mury występu architektonicznego budynku”. Dnia 15 stycznia 2001 r. E. G. (córka F. i Z. Z. (1)) przekazała swojej córce N. J. w darowiźnie udział w nieruchomości położonej na działce nr (...). J. Z. stał się współwłaścicielem nieruchomości na działce nr (...) na skutek nabycia spadku po swoim ojcu E. Z., który był synem Z. i F. Z.. Miasto P. skierowało przeciwko B. T. i J. Z. roszczenie o zapłatę z tytułu bezumownego korzystania z gruntu stanowiącego działkę o nr (...) położonego pod budynkiem mieszkalnym. Przeciwko B. T. toczyło się postępowanie przed Sądem Rejonowym (...) w P. (sygn. VII C 781/15). Natomiast przeciwko J. Z. toczyło się postępowanie przed Sądem Rejonowym (...) (sygn. I C 940/15). W obu wskazanych powyżej postępowaniach Sądy oddaliły powództwo Miasta P. o zapłatę z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości. Wyrokiem z dnia 19 października 2021 r. Sąd Rejonowy (...) w sprawie o sygn. I C 1593/19 ustalił, że umowa z dnia 22 sierpnia 1949 r. zawarta między sędzią J. D. – jako zastępcą notariusza W. P. w P. Rep. nr (...) jest nieważna w części, w jakiej dotyczy odstąpienia przez F. Z. i Z. Z. (1) na rzecz Gminy – Stołecznego Miasta P., części nieruchomości położonej w P. stanowiącej obecnie działkę o aktualnym oznaczeniu geodezyjnym (...) obręb ew. (...) W. przy ul. (...) o powierzchni 16 m ^{( 2)}, i objętej obecnie księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy (...)w P. KW nr (...). Orzeczenie jest prawomocne od dnia 11 grudnia 2021 r. Decyzją z dnia 14 lipca 2022 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji umorzył postępowanie w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji Wojewody (...) z dnia 22 listopada 2012 r., znak (...), zmienionej decyzją Wojewody (...) z dnia 12 marca 2013 r., znak: (...), w części stwierdzającej nabycie przez Miasto P. z mocy prawa nieodpłatnie z dniem 27 maja 1990 r. mienia Skarbu Państwa, stanowiącego własność działki nr (...), która to projektowana działka odpowiada części nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów: jednostka ewidencyjna – M. P., obręb (...) W., arkusz mapy (...), działka nr (...), zapisanej w księdze wieczystej KW nr (...), prowadzonej przez Sąd (...) w P.. Stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dołączonych do akt sprawy dokumentów, których wiarygodność i autentyczność nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a i Sąd Rejonowy nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu, a także na podstawie zeznań powódki N. J. i pisemnych zeznań powódki B. T. oraz na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy prowadzonej przez Sąd Rejonowy (...) o sygn. IC 1593/19. W ocenie Sądu I instancji przedłożone przez powódkę dokumenty mają walor dokumentów prywatnych w myśl art. 245 k.p.c., które stanowią dowód tego, że osoby, które je podpisały, złożyły oświadczenia, zawarte w tych dokumentach. Jednak, choć dokument prywatny nie korzysta z domniemania prawdziwości zawartych w nim oświadczeń, każda zaś osoba, mająca w tym interes prawny, może twierdzić i dowodzić, że treść złożonych oświadczeń nie odpowiada stanowi rzeczywistemu (postanowienie SN z 15 kwietnia 1982 r., III CRN 65/82, Lex nr 8414). Zeznania powódki N. J. zasługiwały zdaniem Sądu Rejonowego na przymiot wiary, gdyż przestawiona przez nią relacja była rzeczowa, konsekwentna i zgodna z pozostałym zgromadzonym w toku postępowania materiałem dowodowym. Powódka opisała okoliczności nabycia przez państwa Z. kamienicy, zgodnie z posiadaną wiedzą, a Sąd I instancji nie znalazł jakichkolwiek podstaw do zakwestionowania tych twierdzeń. Sąd rozpoznający sprawę w pierwszej instancji dał wiarę także pisemnym zeznaniom powódki B. T., która wskazała w jaki sposób i od kogo rodzice powódki nabyli nieruchomość będącą przedmiotem postępowania oraz okoliczności zawarcia przez rodziców z Gminą Stołeczną Miasta P. umowy z dnia 22 sierpnia 1949 r. i jej dalszych skutków. Wskazana w ocenie Sądu zeznawała szczerze i spontanicznie, a jej zeznania korespondowały z zebranym w niniejszej sprawie materiałem dowodowym. Powództwo okazało się bezzasadne i jako takie podlegało oddaleniu w całości. W niniejszej sprawie powodowie B. T., N. J. i J. Z. domagali się uzgodnienia treści księgi wieczystej KW nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez odłączenie działki oznaczonej geodezyjnie (...) obręb ew. (...), W. położonej w P. przy ul. (...) o powierzchni 16 m ^{( 2)} i przyłączenie tej działki do księgi wieczystej KW nr (...) oraz wpisanie B. T., N. J., J. Z. jako współwłaścicieli działki oznaczonej numerem (...) wpisanej do księgi wieczystej KW nr (...), w udziale wynoszącym 1/3 każdy z nich, zmierzając tym samym do usunięcia z księgi wpisu, w którym widniało, że prawo własności działki oznaczonej nr (...) przysługuje Miastu P. zamiast – jak powinno być poprawnie – powodom w udziale 1/3 każdemu z nich. Stosownie do przywołanego art. 3 ust.1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece domniemywa się, że prawo jawne w księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemanie to może zostać obalone w drodze postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystego z rzeczywistym stanem prawnym. Następnie przywołano art. 10 ust. 1 u.k.w.h., zgodnie z którym w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności. Sąd Rejonowy wyjaśnił, że przez stan prawny ujawniony w księdze wieczystej należy rozumieć prawa rzeczowe i obligacyjne, które są wpisane w księdze wieczystej, oraz ograniczenia w rozporządzaniu nieruchomością, wynikające z wpisu w księdze wieczystej. Wskazano, że rzeczywisty stan prawny nieruchomości kształtowany jest przez prawa rzeczowe do nieruchomości oraz podlegające wpisowi w księdze wieczystej prawa obligacyjne, które powstały wskutek zdarzeń przewidzianych przez prawo cywilne i nie wygasły. Wyjaśniono również, że niezgodność stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym polega na niewpisaniu pewnego prawa lub wpisaniu go błędnie albo wpisaniu nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia. Podsumowując Sąd Rejonowy wskazał, że o niezgodności między stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym można więc mówić wtedy, gdy: określone prawo nie jest wpisane w księdze wieczystej lub zostało z niej bezpodstawnie wykreślone, mimo że istnieje, prawo jest wpisane w księdze wieczystej, lecz w rzeczywistości nie istnieje, w księdze wieczystej zamiast rzeczywiście uprawnionego z tytułu określonego prawa jest wpisana inna osoba, której prawo to nie przysługuje, nie wszystkie osoby, którym przysługuje określone prawo, są wpisane w księdze wieczystej lub są wpisane w niewłaściwych udziałach, przedmiot prawa został określony w księdze wieczystej niewłaściwie, wreszcie gdy treść prawa wynikająca z wpisu w księdze wieczystej nie odpowiada rzeczywistej jego treści. Zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w przywołanym przez Sąd I instancji art. 6 k.c. ciężar dowodu, że ujawniony we wpisie stan prawny nieruchomości jest niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym spoczywa na stronie powodowej (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1994 roku, III CZP 54/94, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 12012 roku, IV CSK 309/2011). W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy podkreślił, iż wyrokiem z dnia 19 października 2021 r. Sąd Rejonowy (...), w sprawie o sygn. I C 1593/19 ustalił, że umowa z dnia 22 sierpnia 1949 r. zawarta między sędzią J. D. – jako zastępcą notariusza W. P. w P. Rep. nr (...)jest nieważna w części, w jakiej dotyczy odstąpienia przez F. Z. i Z. Z. (1) na rzecz Gminy – Stołecznego Miasta P., części nieruchomości położonej w P. stanowiącej obecnie działkę o aktualnym oznaczeniu geodezyjnym (...) obręb ew. (...) W. przy ul. (...) o powierzchni 16 m ^{( 2)} i objętej obecnie księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy (...)w P. KW nr (...). Ustalono jednakże, że tabularnie to na podstawie ostatecznej decyzji Wojewody (...) z dnia 22 listopada 2012 r., znak (...) wydanej na podstawie art. 18 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.), następnie zmienionej decyzją Wojewody (...) z dnia 12 marca 2013 r., znak (...) stwierdzono, że Miasto P. nabyło, nieodpłatnie z mocy prawa z dniem 27 maja 1990 r. mienie Skarbu Państwa stanowiącego własność działki o nr (...). Sąd Rejonowy miał na uwadze, że powszechnie przyjmuje się zasadę uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 16 i 97 § 1 pkt 4 k.p.a., a pod rządami Konstytucji także w idei podziału władz (art. 10) oraz działania organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa (art. 7). Sąd wskazał również, że w orzecznictwie reprezentowany jest pogląd, zgodnie z którym ostateczna decyzja komunalizacyjna jest dla sądu powszechnego wiążąca ze względu na rozgraniczenie pomiędzy drogą sądową i drogą administracyjną. Wskazano, że w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 251/04 (niepubl.) i powołane w jego uzasadnieniu liczne orzeczenia, w których przyjęto niemożność rozstrzygania przez sąd powszechny jakichkolwiek kwestii należących do drogi administracyjnej, bez względu na to, czy zajęcie stanowiska w tych kwestiach wymagało decyzji konstytutywnej czy deklaratywnej. Sąd I instancji zaznaczył, że zdaniem Sądu Najwyższego, stanowisko to budzi zastrzeżenia, ponieważ prowadzi do sytuacji, w której gmina (miasto) musi być uznawana za właścicielkę nieruchomości, mimo że może się okazać, iż nie było podstaw do komunalizacji ze względu na nieprzysługiwanie Skarbowi Państwa prawa własności nieruchomości. Podkreślono również, iż kompetencja sądu cywilnego do orzekania w poddanej jego osądowi sprawie o uznaniu decyzji administracyjnej za pozbawioną skuteczności zachodzi tylko w przypadkach kwalifikujących taką decyzję jako akt nieistniejący (pozorny), tj. w razie wydania decyzji przez organ oczywiście niewłaściwy lub bez zachowania jakiejkolwiek procedury albo w przypadku oczywistego braku prawa materialnego administracyjnego. Nie obejmuje kontroli decyzji pod kątem innych wad, ponieważ ocena dokonywana przez sąd cywilny nie może utożsamiać się z czynnością instancji odwoławczej ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z 7 lipca 2005 r., IV CK 12/05) . Sąd I instancji zwrócił uwagę, że w niniejszej sprawie powodowie nie kwestionowali, że decyzja komunalizacyjna została wydana przez uprawniony organ i na podstawie obowiązujących przepisów prawa materialnego oraz z poszanowaniem wymaganej procedury. Sąd zważył, że w sprawie tej nie wystąpił więc problem bezwzględnej nieważności (nieistnienia) decyzji komunalizacyjnej stanowiącej podstawę wpisu pozwanego Miasta P. (wcześniej Gminy – Stołecznego Miasta P.) w księdze wieczystej. Powodowie nie podnieśli również zarzutów dotyczących prawidłowości wydania decyzji Wojewody (...) z dnia 22 listopada 2012 r., następnie zmienioną decyzją Wojewody (...) z dnia 12 marca 2013 r. stwierdzającej nabycie z mocy prawa przez pozwanego Miasto P. własności nieruchomości działki oznaczonej geodezyjnie (...) obręb ew. (...), W. położonej w P. przy ul. (...) o powierzchni 16 m ^{( 2)}, w świetle art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Sąd podkreślił, że w szczególności powodowie nie kwestionowali, że Wojewoda władny był wydać przedmiotową decyzję komunalizacyjna, a sąd wieczystoksięgowy - dokonać na tej podstawie wpisu w księgach wieczystych na rzecz pozwanego Miasta P.. Sąd zwrócił natomiast uwagę, że powodowie podnieśli, że wpis dotyczący Miasta P. nie odzwierciedla rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości, ponieważ Miasto P. (wcześniej Gmina – Stołecznego Miasta P.) nie był jej właścicielem. Przyjmując, że decyzja, o której mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r., wyraża stan prawny, a sąd jest związany decyzją administracyjną pochodzącą od właściwego organu, wydaną w przewidzianym trybie i na podstawie obowiązującego prawa, można by, zdaniem Sądu Rejonowego, poprzestać na stwierdzeniu, że sąd w postępowaniu o uzgodnienie stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości nie jest uprawniony do kontroli ostatecznej decyzji komunalizacyjnej stanowiącej podstawę wpisu w księdze wieczystej, co przesądza także niedopuszczalność badania przysługiwania Miastu P. prawa własności nieruchomości jako przesłanki komunalizacji. Sąd I instancji wskazał więc, że należało zatem rozważyć, czy przyjęta w dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego zasada związania sądu cywilnego ostateczną decyzją administracyjną znajduje zastosowanie także w przypadku decyzji wydanej na podstawie art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. oraz, czy także w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości sąd jest taką decyzją związany. Zgodnie z przywołanym przez Sąd Rejonowy art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r., mienie ogólnonarodowe należące do rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego, przedsiębiorstw państwowych, dla których organy rad narodowych i terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego pełnią funkcję organu założycielskiego oraz zakładów i innych jednostek organizacyjnych podporządkowanych powyższym organom, stało się w dniu wejścia w życie ustawy, czyli dnia 27 maja 1990 r., z mocy prawa mieniem właściwych gmin. Gminy sporządzały spisy inwentaryzacyjne mienia podlegającego komunalizacji, które wykładano do publicznego wglądu w siedzibie zarządu gminy przez okres 30 dni, informując o tym w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie. Osoba, której interes prawny dotyczył ustaleń zawartych w spisie, mogła w terminie 30 dni zgłosić zastrzeżenia do komisji inwentaryzacyjnej (art. 17 ustawy). Zgodnie z przywołanym art. 18, wojewoda wydawał decyzje w sprawie stwierdzenia nabycia mienia z mocy prawa, a organem odwoławczym była Krajowa Komisja Uwłaszczeniowa; do postępowania w sprawie wydania decyzji stosowano odpowiednio przepisy kodeksu postępowania administracyjnego. Prawomocna decyzja w sprawie stwierdzenia nabycia mienia komunalnego z mocy prawa stanowi podstawę do wpisu w księdze wieczystej (art. 20 ust. 1 ustawy). Zgodnie z instrukcją stanowiącą załącznik do uchwały nr 104 Rady Ministrów z dnia 9 lipca 1990 r. w sprawie sposobu dokonywania inwentaryzacji mienia komunalnego (M.P. Nr 30, poz. 235), komunalizacji podlegało mienie państwowe, do którego Skarb Państwa miał udokumentowaną własność. Jednocześnie Sąd I instancji zauważył, że za utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego należy uznać pogląd, że decyzja wydana na podstawie art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. stanowi akt niezbędny, bez którego istnienia gmina (miasto) nie może powoływać się na prawo własności, a sąd nie może przyjąć, że gmina (miasto) stała się właścicielką, choćby oczywiste było, że nieruchomość podlega komunalizacji. Wskazano więc, że w tych przypadkach, w których wydanie decyzji nie zostało przewidziane, podstawą wpisu w księdze wieczystej mogą być, dowodzone wszelkimi środkami dowodowymi okoliczności wskazujące na powstanie prawa własności. Jeżeli dla potwierdzenia własności powstałej z mocy prawa wymagane jest wydanie decyzji administracyjnej zdarzeniem prawnym, podlegającym rozważeniu w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej, jest istnienie ostatecznej decyzji administracyjnej. Sąd Rejonowy podkreślił, że dopóki decyzja taka nie zostanie uchylona, dopóty sąd nie jest uprawniony do kwestionowania stwierdzonego w niej stanu prawnego. Sąd zwrócił uwagę, że do podobnej konkluzji prowadzi ocena judykatury dotyczącej niedopuszczalności przyjęcia przez sąd, że gmina stała się właścicielem nieruchomości podlegającej komunalizacji, jeśli nie została wydana decyzja komunalizacyjna. Sąd Rejonowy zważył, że a contrario, jeśli decyzja komunalizacyjna została wydana i jest ostateczna, to dopóki nie zostanie uchylona przez właściwy organ administracyjny, dopóty sąd nie jest władny kwestionować prawa własności gminy (miasta). W postępowaniu wszczętym na podstawie art. 10 u.k.w.h. sąd bada rzeczywisty stan prawny nieruchomości. Okoliczności, które ze względu na treść art. 626 ^{( 8)} k.p.c. nie mogły być skutecznie podnoszone w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis, podlegają rozważeniu pod warunkiem, że kognicja sądu nie jest ograniczona. Sąd I instancji zważył więc, że gdy podstawą wpisu gminy w dziale II księgi wieczystej jest ostateczna decyzja komunalizacyjna, powodowie nie mogą skutecznie zakwestionować zgodności uprzedniego wpisania Miasta P. z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości. Sąd Rejonowy podkreślił, że po uprawomocnieniu się decyzji komunalizacyjnej kwestia przysługiwania Miastu P. prawa własności przestaje mieć znaczenie, istotne jest bowiem pozostawanie w obrocie decyzji stwierdzającej prawo własności gminy. Podsumowując Sąd Rejonowy wskazał, że w sprawie o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości - ujawnionego w księdze wieczystej na podstawie ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej na podstawie art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 32, poz. 191 ze zm.) - z rzeczywistym stanem prawnym, sąd jest związany tą decyzją (tak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 9 października 2007r., III CZP 46/07). Sąd rozpoznający sprawę w pierwszej instancji uznał, że niniejsze powództwo było bezpodstawne, gdyż podstawę wpisu w księdze wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy (...) w P. KW nr (...) w zakresie działki o aktualnym oznaczeniu geodezyjnym (...) obręb ew. (...) W. przy ul. (...) o powierzchni 16 m ^{( 2)} na rzecz pozwanego Miasta P. stanowiła ostateczna decyzja komunalizacyjna, która nie została w postępowaniu administracyjnym uchylona. Sąd Rejonowy zważył, że decyzja ta ma charakter wiążący i nie może być wyeliminowana z obrotu prawnego wyrokiem sądu powszechnego, do czego w istocie prowadziło powództwo wytoczone na podstawie art. 10 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Jednakże Sąd I instancji wskazał, iż jedynie w postępowaniu administracyjnym może nastąpić weryfikacja decyzji komunalizacyjnej w oparciu m.in. o przesłankę prawomocnego orzeczenia stwierdzającego nieważność umowy notarialnej. Jednocześnie Sąd Rejonowy wyjaśnił, że zgodnie z art. 15 zzs2 ustawy z dnia 20 marca 2020 roku ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie. Sąd Rejonowy wskazał, że w niniejszej sprawie wyznaczenie odrębnego terminu rozprawy została zastąpiona mechanizmem opisanym w cytowanym art. 15zzs2 wskazanej wyżej ustawy. Jak zauważa się bowiem w literaturze – „rozwiązanie to ma na celu umożliwienie – w związku z epidemią, trudnościami w funkcjonowaniu i ograniczeniami związanymi z kolejnymi lockdownami - wydanie przez sąd na posiedzeniu niejawnym orzeczenia w sprawach, w których całość postępowania dowodowego została już przeprowadzona i nie ma konieczności wyznaczenia rozprawy. W takiej sytuacji swoje końcowe stanowiska (tzw. mowy końcowe) strony składają na piśmie” (tak M. Biała, Rozpoznawanie spraw cywilnych na posiedzeniach niejawnych w świetle przepisów kpc oraz tzw. tarcz antykryzysowych). W niniejszej sprawie powyższe warunki zostały, w ocenie Sądu Rejonowego, spełnione, Sąd, po zebraniu całego materiału dowodowego zobowiązał strony do zajęcia stanowiska w sprawie, a następnie wydał wyrok na posiedzeniu niejawnym. Mając na względzie powyższe rozważania Sąd I instancji oddalił niniejsze powództwo w całości . O kosztach sądowych Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. i obciążył nimi solidarnie powodów w całości, nie znajdując podstaw do uwzględnienia wniosku powodów o nieobciążanie ich kosztami procesu. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, iż wniosek ten nie został w żaden sposób uzasadniony, a i Sąd ten nie dostrzegł żadnych przyczyn do jego aprobaty. Na koszty te złożyła się kwota 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa oraz kwota 900 zł tytułem zastępstwa procesowego, ustalonych stosownie do § 2 pkt 4 w zw. z §5 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiodły powódki – B. T. oraz N. J., skarżąc wyrok w całości i zarzucając orzeczeniu:

naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

art. 3 ust. 1 u.k.w.h. w zw. z art. 10 ust. 1 u.k.w.h. w zw. z art. 6 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że obalenie domniemania wynikającego z treści art. 3 u.k.w.h. jest możliwe jedynie po wyeliminowaniu decyzji komunalizacyjnej w postępowaniu administracyjnym, podczas gdy na skutek nowelizacji treści art. 156 § 2 k.p.a. brak jest możliwości wyeliminowania wadliwej decyzji administracyjnej z obiegu prawnego po upływie 10 lat od wydania decyzji, a w konsekwencji oddalenia powództwa utrzymana zostanie niezgodność pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym,

art. 45 ust 1 Konstytucji w zw. z art. 177 Konstytucji w zw. art. 5 k.c. poprzez nieudzielenie przez sąd powszechny ochrony prawnej stronie powodowej i nie rozpatrzenie sprawy przez sprawiedliwy i niezawisły sąd powszechny pomimo, że niniejsza sprawa jest sprawą cywilną, a w konsekwencji oddalenia powództwa utrzymana zostanie niezgodność pomiędzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym,

naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, tj.:

art. 233 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie błędnej, sprzecznej z zasadami logiki oceny materiału dowodowego w postaci decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 lipca 2022 r. i pominięcie, że z treści w/w decyzji popartej orzecznictwem sądów administracyjnych jednoznacznie wynika, iż do czasu obalenia domniemania z art. 3 u.k.w.h., które jest możliwe jedynie przed sądem powszechnym, organ nie stwierdzi nieważności przedmiotowej decyzji komunalizacyjnej,

art. 2 § 1 k.p.c. w zw. z art. 45 ust 1 Konstytucji i art. 177 Konstytucji poprzez błędne uznanie, że dopóki decyzja komunalizacyjna nie zostanie uchylona, dopóty sąd nie jest uprawniony do kwestionowania stwierdzonego w niej stanu prawnego, podczas gdy rozpoznawana przez Sąd meriti sprawa jest sprawą cywilną i powinna być rozpatrzona przez sąd powszechny, a jedynie pozornie merytoryczne rozstrzygnięcie doprowadziło de facto do nierozpoznania istoty sprawy. W konsekwencji strona powodowa została pozbawiona możności obrony swych praw, co spełnia przesłanki nieważności postępowania wskazane w art. 379 pkt 5 k.p.c.,

art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i niezawieszenie z urzędu postępowania, pomimo wiedzy o toczącym się postępowaniu administracyjnym o stwierdzenie nieważności decyzji komunalizacyjnej oraz uznania, że rozstrzygnięcie niniejszej sprawy zależy zasadniczo od wydania decyzji w postępowaniu administracyjnym.

Strona apelująca wskazała, że naruszenie dokonane przez Sąd I instancji doprowadziły do pominięcia przez Sąd meriti istotnych dla rozstrzygnięcia faktów (art. 368 § 1 ^{( 1)} k.p.c.), a mianowicie że wobec prawomocnego ustalenia przez sąd, ze umowa z dnia 22 sierpnia 1949 r., stanowiąca pierwotną podstawę nabycia przez pozwanego własności nieruchomości, jest nieważna w części, w jakiej dotyczy odstąpienia części nieruchomości położonej w P. stanowiącej obecnie działkę o oznaczeniu geodezyjnym (...) (wyrok Sądu Rejonowego (...) z dnia 19 października 2021 r., sygn. akt I C 1593/19), istnieje niezgodność między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej nr (...) a rzeczywistym stanem prawnym, która powinna zostać wyeliminowana przez sąd powszechny w niniejszym oraz że z treści decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 lipca 2022 r. jednoznacznie wynika, iż do czasu obalenia domniemania z art. 3 u.k.w.h., które jest możliwe jedynie przed sądem powszechnym, Organ nie stwierdzi nieważności przedmiotowej decyzji komunalizacyjnej, a w konsekwencji skutkowały oddaleniem wytoczonego powództwa w całości w wyniku błędnego uznania, że wytoczone powództwo na podstawie art. 10 u.k.w.h. doprowadziłoby w istocie do uchylenia decyzji komunalizacyjnej, a decyzja ta nie może być wyeliminowana z obrotu prawnego wyrokiem sądu powszechnego, podczas gdy jedynie poprzez uwzględnienie niniejszego powództwa możliwe jest ujawnienie prawidłowego stanu prawnego nieruchomości.

Z powołaniem na powyższe zarzuty powódki wniosły o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uzgodnienie treści księgi wieczystej nr (...) z rzeczywistym stanem prawnym poprzez odłączenie działki oznaczonej geodezyjnie (...) obręb ew. (...), W. położona w P. przy ul. (...) o powierzchni 16 m ² i przyłączenie tej działki do księgi wieczystej (...) oraz wpisanie B. T. (córki F. i Z.), N. J. (córki J. i E.), J. Z. (syna E. i D.) jako współwłaścicieli działki oznaczonej numerem (...) wpisanej do księgi wieczystej (...), w udziale wynoszącym 1/3 każdy z nich oraz o obciążenie pozwanej kosztami procesu w całości i zasądzenie od pozwanej na rzecz powódek kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, a także zasądzenie od pozwanego na rzecz powódek zwrotu kosztów postępowania w postępowaniu apelacyjnym, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła oddalenie apelacji oraz zwrot kosztów postępowania przed Sądem II instancji w tym kosztów zastępstwa sądowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Stan faktyczny był pomiędzy stronami bezsporny. Spór dotyczył prawa materialnego a w szczególności możliwości domagania się uzgodnienia księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym bez uprzedniego stwierdzenia nieważności decyzji komunalizacyjnej w postępowaniu administracyjnym.

Na wstępie zauważyć należy, że niezgodność stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym może być spowodowana różnymi przyczynami. Taką przyczyną może być wydanie decyzji administracyjnej stwierdzającej nabycie własności nieruchomości, mimo że nie zostały spełnione przesłanki określone w przepisach prawa materialnego, np. doszło do wydania przez wojewodę decyzji stwierdzającej nabycie własności nieruchomości przez gminę w trybie tzw. komunalizacji na podstawie ustawy z 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych, o której mowa w art. 18 ust. 1 i art. 20 ust. 1 powołanej ustawy. W podanym przykładzie decyzja administracyjna stwierdzająca nabycie własności nieruchomości ma charakter deklaratoryjny, nabycie własności następuje z mocy samego prawa, niemniej jednak przywołana decyzja stanowi akt konieczny i zawierający sui generis element konstytutywny, dopiero bowiem od chwili jej wydania (a ściśle - uprawomocnienia) gmina może skutecznie powoływać się na swoje prawo i prawem tym rozporządzać. Do tego czasu gmina nie może powoływać się na samo brzmienie art. 5 ustawy, gdyż decyzja wojewody stanowi sformalizowany i jedyny dowód nabycia przez gminę składników będących mieniem państwowym. W razie błędnego przyjęcia w tej decyzji, że doszło do nabycia własności nieruchomości przez gminę i podmiot ten został następnie wpisany jako uprawniony w księdze wieczystej, powstaje niezgodność między stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym. Jest to przy tym niezgodność tzw. pierwotna. Z uwagi na przyjętą w przywołanej ustawie drogę postępowania administracyjnego oraz rozdzielenie kompetencji między sądami i organami administracji, sądy powszechne nie są jednak uprawnione do dokonywania – co do zasady – kontroli prawidłowości wydanej w tym postępowaniu decyzji administracyjnej. Wydanie przez sąd powszechny wyroku o uzgodnieniu treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oznaczałoby w takiej sytuacji kontrolę prawidłowości rozstrzygnięcia zapadłego w postępowaniu administracyjnym. Jak wskazuje się w doktrynie, mimo że w takim wypadku wpis w księdze wieczystej mógł być niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym już od chwili jego dokonania, właściwym postępowaniem, mającym na celu doprowadzenie do zgodności stanu prawnego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, powinna być droga postępowania administracyjnego – wznowienia postępowania administracyjnego lub stwierdzenia nieważności wydanej decyzji administracyjnej, która stanowiła podstawę wpisu w księdze wieczystej, a następnie wniosek o wykreślenie wpisu w księdze wieczystej dokonanego na podstawie uchylonej lub nieważnej decyzji administracyjnej (tak: Jerzy Pisuliński: ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu wieczystoksięgowym. Komentarz).

Powyższe zagadnienie prawne było przedmiotem uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2007 roku IIICZP 46/07, w której stwierdzono, że unormowania ustawy z 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych uprawniają do wniosku, że ustawodawca zrealizował zamiar wyposażenia nowopowstałych podmiotów administracji samorządowej w mienie w sposób władczy, aczkolwiek przy wykorzystaniu instrumentów cywilno - prawnych. Sfera stosunków własnościowych, stanowiących z natury domenę prawa cywilnego, poddana została w ustawie szczególnej trybowi postępowania administracyjnego. Już sama ta konstatacja, w świetle zasady podziału władz oraz prawnego rozgraniczenia drogi sądowej i drogi administracyjnej pozwala stwierdzić, że związanie sądu powszechnego decyzją administracyjną dotyczy także decyzji komunalizacyjnej oraz że związanie to obejmuje także postępowanie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości. Przesłanka przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności, warunkująca nabycie własności przez gminę w trybie ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych poddana została ocenie organu administracyjnego. Decyzja komunalizacyjna dotyczy stosunków cywilnoprawnych ale orzekanie w przedmiocie przejścia prawa własności ze Skarbu Państwa na gminę zostało zastrzeżone dla organu administracyjnego (art. 2 § 3 k.p.c.). Sprawia to, że droga sądowa jest niedopuszczalna, w związku z czym za niedopuszczalne należy uznać także badanie przez sąd kwestii przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności nieruchomości pod kątem istnienia przesłanki komunalizacyjnej. Sąd Najwyższy podkreślił, że wprawdzie ustawa z dnia 10 maja 1990 r. (wyżej cytowana) stanowi o przejściu na gminę własności z mocy prawa, to jednak - jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie, a także w piśmiennictwie - dopiero wyczerpanie ze skutkiem pozytywnym trybu postępowania administracyjnego stwarza możliwość powoływania się przez gminę na nabycie własności. Zatem - nowy stan prawny nieruchomości w istocie wynika dopiero z ostatecznej decyzji komunalizacyjnej. Decyzja ta nie kształtuje stanu prawnego nieruchomości mocą oświadczenia woli organu administracyjnego, ale czyni to mocą samego swego istnienia, bez którego nikt nie może się powoływać na zmianę dotychczasowego stanu prawnego. W tym wyraża się konstytutywny charakter decyzji komunalizacyjnej i to pozwala upatrywać uwłaszczenia gmin mieniem państwowym nie w ,,samym prawie” lecz w decyzji administracyjnej wydanej na podstawie art. 18 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. Podstawą wpisu gminy w dziale II księgi wieczystej nie jest materialno - prawna przesłanka przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności nieruchomości (art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r.); podstawą tą jest ostateczna decyzja komunalizacyjna (art. 20 ust. 1 ustawy). Zdarzeniem prawnym, które w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wymaga stanowiska sądu pod kątem oceny, czy aktualnie figurujący wpis ujawnia rzeczywisty stan prawny nieruchomości, nie jest przejście na gminę prawa własności nieruchomości, zależne od przysługiwania tego prawa Skarbowi Państwa, lecz zdarzeniem tym jest istnienie ostatecznej decyzji komunalizacyjnej. Przewidując powstanie prawa własności gminy z mocy prawa ale jednocześnie wprowadzając wymóg wydania w tym względzie decyzji administracyjnej, ustawa z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych różni się w zasadniczy sposób od innych uregulowań dotyczących powstania własności lub innego prawa z mocy ustawy, w których ustawodawca nie przewidział wydania decyzji. W tych przypadkach, gdy wydanie decyzji nie zostało przewidziane, podstawą wpisu w księdze wieczystej mogą być, dowodzone wszelkimi środkami dowodowymi, okoliczności wskazujące na powstanie prawa własności; okoliczności te podlegają badaniu w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości. Jeżeli dla potwierdzenia własności powstałej z mocy prawa wymagane jest wydanie decyzji administracyjnej, zdarzeniem prawnym podlegającym rozważeniu w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej jest istnienie ostatecznej decyzji administracyjnej. Dopóki decyzja taka nie zostanie uchylona, sąd nie jest uprawniony do kwestionowania stwierdzonego w niej stanu prawnego. Sąd Najwyższy przywołał stanowisko judykatury odnośnie do niedopuszczalności przyjęcia przez sąd, że gmina stała się właścicielem nieruchomości podlegającej komunalizacji, jeśli nie została wydana pozytywna decyzja komunalizacyjna. A contrario - jeśli decyzja komunalizacyjna została wydana i jest ostateczna, to dopóki nie zostanie uchylona przez właściwy organ administracyjny sąd cywilny nie jest władny kwestionować prawa własności gminy. Dlatego sąd w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, wszczętym po uprawomocnieniu się decyzji komunalizacyjnej, nie jest uprawniony do rozstrzygania, czy Skarb Państwa był właścicielem nieruchomości. Po uprawomocnieniu się decyzji komunalizacyjnej kwestia przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności przestaje mieć znaczenie, istotne jest bowiem pozostawanie w obrocie decyzji stwierdzającej prawo własności gminy. Dopuszczenie możności badania przez sąd i w konsekwencji - możności odmiennej oceny jedynej przesłanki komunalizacyjnej - przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności, oznaczałoby wkraczanie władzy sądowniczej w sferę poddaną władzy administracyjnej. Oznaczałoby też akceptację dla równoległego funkcjonowania sprzecznych ze sobą rozstrzygnięć, co z punktu widzenia gminy doprowadziłoby do sytuacji, w której ,,jedna władza daje a druga władza odbiera”. W państwie prawa jest to nie do przyjęcia.

Sąd Najwyższy w przywołanej uchwale wskazał, że wspomniana wyżej zasada uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych doznaje ograniczenia jedynie w myśl wypracowanej w orzecznictwie Sądu Najwyższego koncepcji tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej. W świetle tej koncepcji decyzja administracyjna nie może wywoływać skutków prawnych, mimo jej nieuchylenia, jeśli jest dotknięta wadami godzącymi w jej istotę jako aktu administracyjnego. Do takich wad zalicza się brak organu powołanego do orzekania w określonej materii, brak jakiejkolwiek podstawy prawnej rozstrzygnięcia, niezastosowanie jakiejkolwiek procedury lub oczywiste naruszenie zasad postępowania administracyjnego ( vide: uchwała (7) Sądu Najwyższego z 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008, nr 3, poz. 30, oraz przywołane tam orzecznictwo). Trafnie Sąd pierwszej instancji wskazał, że w sprawie nie wystąpił problem bezwzględnej nieważności czy nieistnienia decyzji komunalizacyjnej stanowiącej podstawę wpisu pozwanego Miasta P. w księdze wieczystej. A zatem wobec braku stwierdzenia bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej z dnia 22 listopada 2012 roku Wojewody (...), następnie zmienionej decyzją Wojewody (...) z dnia 12 marca 2013 roku stwierdzającej nabycie z mocy prawa przez pozwanego Miasto P. przedmiotowej nieruchomości sąd cywilny był związany tą decyzją. Reasumując Sąd nie był uprawniony do badania w niniejszej sprawie, czy Skarb Państwa był właścicielem gruntów objętych komunalizacją. Kwestia przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności nie miała w przedmiotowej sprawie znaczenia, istotne było bowiem pozostawanie w obrocie decyzji stwierdzającej prawo własności Miasta P. do spornej nieruchomości, a będącej podstawą wpisu w księdze wieczystej prawa własności na rzecz gminy.

Brak było podstaw do zawieszenia postępowania do czasu zakończenia toczącego się postępowania administracyjnego o stwierdzenie nieważności decyzji komunalizacyjnej. Zawieszenie postępowania na podstawie art. 177§1 pkt 3 k.p.c. ma charakter fakultatywny. W szczególności zaś zauważyć należy, że decyzja komunalizacyjna została wydana. Wniesienie sprawy o jej uchylenie nie uzasadnia zawieszenia niniejszego postępowania. Na chwilę orzekania nie ma podstaw do uwzględnienia powództwa. O ile zaś zostanie stwierdzona nieważność decyzji administracyjnej to wówczas powodowie mogą złożyć powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym z uwagi na nowe okoliczności, zmianę stanu faktycznego stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia. Tym bardziej, że roszczenie to nie podlega przedawnieniu. Brak jest natomiast podstaw do zawieszania postępowania i oczekiwanie na rozstrzygnięcie sprawy administracyjnej. Jak wyżej wskazano decyzja jest obecnie wiążąca i bez jej skutecznego podważenia, powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym jest przedwczesne.

Podniesiony przez apelujących zarzut, że na skutek nowelizacji art. 156§2 k.p.a. brak jest możliwości wyeliminowania wadliwej decyzji administracyjnej z obiegu po upływie 10 lat od wydania decyzji nie ma wpływu na wydanie orzeczenia w tej sprawie. Podążając za stanowiskiem powodów, w przypadku zachowania 10 – letniego terminu wskazanego powyżej, drogą wyeliminowania decyzji administracyjnej byłoby postępowania administracyjne, a w przypadku uchybienia temu terminowi zasadna byłaby droga postępowania cywilnego. Ten dualizm nie tylko nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach, ale w szczególności podważałby prawne rozgraniczenie drogi sądowej i administracyjnej. Co do regulacji art. 156§2 k.p.a. wskazać należy, że nakaz działania organów państwa na podstawie prawa, będący przejawem zasady legalizmu, nie oznacza bezwzględnego obowiązku eliminowania z obrotu wadliwych decyzji po upływie znacznego czasu od wydania tego aktu administracyjnego. Stabilizacja stosunków administracyjnych po upływie określonego czasu leży bowiem w interesie porządku publicznego (zob. np. wyrok NSA z 14 października 2020 r., II OSK 1663/20. W obecnym stanie prawnym dopuszczalne jest stwierdzenie nieważności decyzji w ciągu dziesięciu lat od jej doręczenia lub ogłoszenia. W przypadku, gdy od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło więcej, niż dziesięć lat, ale mniej, niż trzydzieści, to dopuszczalne jest wszczęcie postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji, ale organ nie może stwierdzić jej nieważności, a jedynie może stwierdzić wydanie zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa (art. 158 § 2 k.p.a.). Po upływie trzydziestu lat od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji jest wyłączona możliwość wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji (art. 158 § 3 k.p.a.).

Brak jest podstaw do uznania, że Sąd pierwszej instancji naruszył art. 45 ust.1 Konstytucji w zw. z art. 177 Konstytucji oraz w zw. z art. 5 k.c. poprzez nieudzielenie przez sąd powszechny pomocy prawnej. Sąd odwoławczy w rozważaniach wskazanych wyżej odniósł się do drogi sądowej i administracyjnej. Podkreślić jeszcze raz należy, że sąd jest związany ostateczną decyzją administracyjną o charakterze konstytutywnym (stwarzającą nowy stan prawny) oraz decyzją deklaratoryjną, wydaną w sprawie administracyjnej w znaczeniu materialnym, tj. wynikającej ze stosunków z zakresu prawa administracyjnego.

Wbrew twierdzeniom powodów Sąd pierwszej instancji nie pominął prawomocnego orzeczenia Sądu, że umowa z dnia 22 sierpnia 1949 roku jest nieważna w części, w stanie faktycznym powyższa okoliczność została ustalona na stronie 6 i 7 uzasadnienia wyroku, ale okoliczność ta nie uzasadniała uwzględnienia powództwa z uwagi na decyzję komunalizacyjną, do której Sąd Okręgowy odwołał się powyżej. Ponownie zaznaczyć należy, że sąd powszechny nie jest władny w przedmiotowej sprawie podważyć decyzji administracyjnej. Powodowie w piśmie z dnia 5 października 2023 roku powołali się na uzasadnienie wyroku Sądu Wojewódzkiego w Warszawie dnia 20 stycznia 2023 roku (...), w którym wskazano na konieczność wszczęcia postępowania przed sądem powszechnym o uzgodnienie treści księgi wieczystej lub ustalenie. Okoliczność ta nie może zmienić zasady związania sądu prawomocną i ostateczną decyzją administracyjną oraz reguły prawnego rozgraniczenia drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są art. 2 § 3 k.p.c. oraz – z drugiej strony – art. 16 k.p.c. i art. 97 § 1 pkt 4 k.p.c. Z perspektywy konstytucyjnej zasada ta ma również podstawę w idei podziału władz (art. 10 Konstytucji) oraz w zasadzie legalizmu (art. 7 Konstytucji). Fakt, że sąd administracyjny uchylił zaskarżoną decyzję ( uznając legitymację powodów) i jednocześnie w zasadzie nie stwierdził warunków do uznania decyzji komunalizacyjnej za nieważną ( kierując powodów na drogę sądową), nie może oznaczać, że decyzję tę może zakwestionować sąd powszechny w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym czy w sprawie o ustalenie – nawet, jeżeli w uzasadnieniu wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wypowiedziano pogląd o konieczności uprzedniego ustalenia rzeczywistego stanu prawnego nieruchomości (co do tego, czy nieruchomość objęta komunalizacją była własnością Skarbu Państwa, czy osób fizycznych) ,,we właściwej procedurze cywilnej”. Możliwość rozstrzygania w postępowaniu cywilnym sporu co do tego, czy nieruchomość, której dotyczy sprawa, podlegała pod ustawę komunalizacyjną z 10 maja 1990 r., zaistnieje dopiero wówczas, gdy zostanie wyeliminowana z obrotu decyzja administracyjna stwierdzająca nabycie tej nieruchomości przez gminę, którą aktualnie Sąd jest związany (a której podstawą było dokonanie oceny powyższej kwestii przez organ administracyjny, w ramach przyznanych mu przez ustawę kompetencji). Sąd Najwyższy we wskazanej wyżej uchwale z 9 października 2007 r., III CZP 46/07 stwierdził, że zdarzeniem prawnym, które w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wymaga stanowiska sądu pod kątem oceny, czy aktualnie figurujący wpis ujawnia rzeczywisty stan prawny nieruchomości, nie jest przejście na gminę prawa własności nieruchomości, zależne od przysługiwania tego prawa Skarbowi Państwa, lecz zdarzeniem tym jest istnienie ostatecznej decyzji komunalizacyjnej – a takowa decyzja w okolicznościach sprawy istnieje.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 20 kwietnia 2022 roku ICSK 2231/22 stwierdził, że w sprawie o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości - ujawnionego w księdze wieczystej na podstawie ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej zgodnie z art. 18 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 maja 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 32, poz. 191 z późn. zm.) - z rzeczywistym stanem prawnym, sąd jest związany tą decyzją. W postępowaniu wszczętym na podstawie art. 10 u.k.w.h. sąd bada rzeczywisty stan prawny nieruchomości. W tym postępowaniu okoliczności, które ze względu na treść art. 626 ⁸ k.p.c. nie mogły być skutecznie podnoszone w postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis, podlegają rozważeniu pod warunkiem wszakże, że kognicja sądu nie doznaje ograniczenia. Gdy podstawą wpisu gminy w dziale II księgi wieczystej jest ostateczna decyzja komunalizacyjna powód nie może skutecznie zakwestionować zgodności uprzedniego wpisania Skarbu Państwa z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości, ponieważ przesłanka komunalizacji, jaką jest przysługiwanie Skarbowi Państwa prawa własności, poddana została ocenie organu administracyjnego i w decyzji komunalizacyjnej została "skonsumowana." Po uprawomocnieniu się decyzji komunalizacyjnej kwestia przysługiwania Skarbowi Państwa prawa własności przestaje mieć znaczenie, istotne jest bowiem pozostawanie w obrocie decyzji stwierdzającej prawo własności gminy. W wyroku z dnia 23 października 2019 roku IIICSK 11/19 Sąd Najwyższy stwierdził, że w sprawie o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości - ujawnionego w księdze wieczystej na podstawie ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej zgodnie z art. 18 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 ustawy z 1990 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych - z rzeczywistym stanem prawnym, sąd jest związany tą decyzją.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając nimi powódki B. T. i N. J. jako stronę przegrywającą. Pozwany poniósł koszty zastępstwa procesowego w kwocie 450 zł ustalone na podstawie §10 ust.1 pkt 1 w zw. z §2 pkt 4 w zw. z § 5 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Brygida Łagodzińska