Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu VIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych

w składzie : Przewodniczący SSO Ewa Roszak

Protokolant st. sekr. sąd. Joanna Biedermann

po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2015 r. w Poznaniu

odwołania Z. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

z dnia 6 maja 2014r., znak: (...)

w sprawie Z. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

1.  zmienia zaskarżoną decyzję o tyle, że stwierdza, iż odwołująca nie ma obowiązku zwrotu odsetek za okres od 21 listopada 2013r. do 31 grudnia 2013r. w kwocie 120,20 zł.

2.  w pozostałym zakresie odwołanie oddala.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 6 maja 2014 roku (znak: (...)), Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., działając na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.) oraz art. 84 ust. 1, ust. 9 i ust. 11 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1442) zobowiązał Z. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 01.11.2013 r. do 31.12.2013 r. w kwocie 2.220,34 zł i odsetek za okres od 21.11.2013 r. do 31.12.2013 r. w kwocie 120,20 zł.

W uzasadnieniu Zakład wskazał, że odwołująca pobrała nienależne świadczenie za okres od 01.11.2013 r. do 31.12.2013 r. w łącznej kwocie 2.340,54 zł. Organ wskazał, że nienależnie pobrane świadczenie należy zwrócić w terminie jednego miesiąca od daty doręczenia niniejszej decyzji. Dodatkowo organ podał, że w wyniku przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego ze szkołą (...) ZUS pozyskał informację, że odwołująca w spornym okresie nie uczestniczyła w zajęciach i z powodu braku wymaganej 50% frekwencji została skreślona z listy słuchaczy.

Od powyższej decyzji, w przepisanym prawem terminie i trybie, Z. K. wniosła odwołanie, domagając się zmiany decyzji o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń za wskazany okres wraz z odsetkami i umorzenia roszczeń ZUS. Odwołująca powołała się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 kwietnia 2008 roku, sygn. akt III AUa 1524/2007, zgodnie z którym przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, frekwencji ucznia w zajęciach szkolnych i ewentualnego powtarzania semestrów.

We wniesionej odpowiedzi na odwołanie, pozwany organ rentowy podtrzymał w całej rozciągłości, prezentowaną w zaskarżonej decyzji argumentację i wniósł o oddalenie odwołania. W treści uzasadnienia organ rentowy podniósł, że Z. K. została pouczona o tym, że renta rodzinna przysługuje dziecku, które ukończyło 16 rok życia pod warunkiem, że kontynuuje naukę. Uprawniona do renty tego warunku nie spełniła, ponieważ mimo, iż zapisała się do szkoły to nie uczęszczała na zajęcia i nie uzyskała wymaganej przez szkołę frekwencji w uczestnictwie w zajęciach. Zdaniem organu rentowego o prawie do renty przesądza nie tylko fakt posiadania statusu ucznia, lecz warunkiem koniecznym jest także nauka, a zatem uczestnictwo w zajęciach szkolnych w sposób właściwy dla danego rodzaju szkoły.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołująca Z. K. urodziła się w dniu (...). Wiek 25 lat odwołująca ukończyła w dniu 14.10.2014 r.

Z. K. pobierała rentę rodzinną od 05.12.2005r. po zmarłej w tej dacie matce - M. K.. W okresie niepełnoletności odwołującej upoważnionym do odbioru świadczenia przyznanego Z. K. był jej ojciec - K. K.. Decyzje ZUS o kolejnych okresach, na jakie odwołującej była przyznawana renta rodzinna, a doręczane ojcu odwołującej, opatrzone były standardowym pouczeniem o warunkach kontynuowania wypłaty świadczenia, obowiązku powiadamiania organu o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły lub ukończeniu nauki, składaniu zaświadczeń o dacie programowego ukończenia nauki w szkole bądź uczelni, a także informacją o tym jakie świadczenia uznaje się za nienależnie pobrane oraz o obowiązku i warunkach zwrotu nienależnie pobranych świadczeń (np. decyzja z dnia 09.01.2006r., z dnia 27.06.2006r.). Z. K. również posiadała świadomość, co do ciążących na niej obowiązkach w celu uzyskiwania renty rodzinnej, w szczególności o konieczności składania w ZUS dokumentów (zaświadczeń) wystawianych przez szkołę lub uczelnię, w której kontynuowała naukę, na potwierdzenie faktu, że nadal uczy się oraz co do okresu programowego jej ukończenia. Tę wiedzę posiadała już wówczas, gdy w jej imieniu rentę rodzinną odbierał jej ojciec, a także w momencie, gdy od lutego 2008r. świadczenie to odbierała już samodzielnie po wskazaniu własnego indywidualnego rachunku bankowego (decyzje z dnia 18.02.2008r., 07.08.2008r. i następne).

Realizując ten obowiązek, jak również w związku z pouczeniami organu rentowego o powodach wstrzymania wypłaty świadczenia i warunkach jego podjęcia, odwołująca przedłożyła do ZUS najpierw decyzję o przyjęciu na I-szy rok studiów, a następnie zaświadczenie (...) w P. z dnia 29 września 2008 roku, z którego wynikało, iż w roku akademickim 2008/2009 została studentką I roku studiów stacjonarnych Wydziału Farmaceutycznego, na kierunku: analityka medyczna, a przewidywany termin zakończenia nauki to 15 września 2013 roku.

Na tej podstawie decyzją z dnia 15 października 2008 roku organ rentowy przyznał Z. K. prawo do renty rodzinnej do dnia 30 września 2013 roku.

Następnie przedłożyła zaświadczenie z dnia 1 października 2013 roku z (...) w P., z którego wynika, że odwołująca jest w roku akademickim 2012/2013 studentka V roku studiów stacjonarnych na kierunku analityka medyczna, a przewidywany termin zakończenia nauki to 30 października 2013 roku.

W konsekwencji Oddział ZUS decyzją z dnia 24 października 2013 roku przyznał Z. K. prawo do renty rodzinnej na okres od dnia 1 października 2013 roku do dnia 31 października 2013 roku.

Jednocześnie odwołująca, kończąc studia wyższe, chcąc podnieść swoje kwalifikacje dla znalezienia satysfakcjonującej jej pracy, podjęła dalszą naukę.

W związku z tym w ZUS przedłożyła zaświadczenie nr (...) z dnia 10 października 2013 roku z Zaocznej Policealnej Szkoły (...) w P., z którego wynikało, że w roku szkolnym 2013/2014 jest ona słuchaczem ww. szkoły na kierunku „technik administracji”, na którym nauka trwa cztery semestry, a planowany termin zakończenia nauki to sierpień 2015 roku.

Na tej podstawie decyzją z dnia 15 listopada 2013 roku organ rentowy przyznał wnioskodawczyni prawo do renty rodzinnej na okres od dnia 1 listopada 2013 roku do dnia 31 października 2014 roku.

Następnie pismem z dnia 5 lutego 2014 roku Z. K. poinformowała ZUS, że z dniem 25 stycznia 2014 roku zakończyła pobieranie nauki. Natomiast w dniu 27 lutego 2014 roku przedłożyła kolejne zaświadczenie, tj. z dnia 25 lutego 2014 roku wystawione przez (...) - Policealną Szkołę (...) w P., z którego wynika, że Z. K. w roku szkolnym 2013/2014 jest słuchaczem szkoły na kierunku „technik administracji” od dnia 22 stycznia 2014 roku, a planowany termin zakończenia nauki na tym kierunku to styczeń 2016 roku.

Na tej podstawie decyzją z dnia 11 marca 2014 roku organ rentowy przyznał wnioskodawczyni prawo do renty rodzinnej na okres od dnia 1 marca 2014 roku do dnia 31 października 2014 roku (tj. do końca miesiąca, w którym ukończy ona 25 rok życia). Jednocześnie Zakład zwrócił się do poprzedniej szkoły o informację, czy odwołująca kontynuuje naukę, czy też została skreślona z listy uczniów i ewentualnie podanie, z jakich powodów skreślenie to nastąpiło.

Pismem z dnia 28 lutego 2014 roku Zaoczna Policealna Szkoła (...) w P. poinformowała ZUS, że Z. K. była słuchaczem szkoły od dnia 01.09.2013r. i z dniem 31.01.2014r. została skreślona z listy słuchaczy z powodu braku 50% frekwencji na zajęciach. Odwołująca uczestniczyła bowiem jedynie w kilku początkowych zajęciach, a następnie skupiła się na działaniach związanych z poszukiwaniem pracy, a gdy pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami nie znalazła, przejęła opiekę nad swoją babcią, aby jej ojciec mógł intensywniej pracować na utrzymanie ich obojga. Z tego powodu, a także stwierdzając, iż forma nauki w Szkole (...) jej nie odpowiada, odwołująca do szkoły tej nie uczęszczała, nie występowała też o uzyskanie informacji, w jaki sposób następuje zaliczenie semestru, bądź na jakich zasadach odbywa się sesja egzaminacyjna po I-szym semestrze.

W oparciu o uzyskane informacje z (...) pozwany ZUS, zaskarżoną decyzją z dnia 06.05.2014r. (znak: (...)), zobowiązał Z. K. do zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej za okres od 01.11.2013r. do 31.12.2013r. w kwocie 2.220,34 zł i odsetek w kwocie 120, 20 zł za okres od 21.11.2013r. do 31.12.2013r.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie:

- zeznań odwołującej Z. K. (k. 22-23v akt),

- dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS nr (...)

Sąd dał wiarę zeznaniom odwołującej Z. K. częściowo i uznał je za wiarygodne jedynie w zakresie, w jakim dotyczyły one przebiegu pobierania przez nią renty rodzinnej w okresie nauki w szkole średniej, a następnie w ramach studiów na Uniwersytecie Medycznym w P. do ich ukończenia z dniem 31.10.2014r., bowiem cechowała je logika oraz spójność z pozostałym materiałem dowodowym sprawy. Sąd dał także wiarę zeznaniom odwołującej w części, w jakiej podała ona, iż miała świadomość o treści pouczeń znajdujących się na poszczególnych decyzjach ZUS i o tym, jakie wymagania zostały w nich zawarte, aby świadczenie rentowe było jej wypłacane. Sąd nie dał wiary tłumaczeniom odwołującej, iż przed podjęciem nauki w szkole (...) uzyskała ona pouczenie – informację w ZUS, iż dla kontynuowania wypłaty renty rodzinnej po ukończeniu studiów stacjonarnych na uczelni wyższej, wystarczające jest jedynie uzyskanie statusu słuchacza Policealnej Szkoły Zaocznej, jak również iż nie posiadała ona wiedzy co do wymogów Szkoły (...) o minimalnej 50 - procentowej frekwencji, stanowiącej o dopuszczeniu do zaliczeń i egzaminów semestralnych. W ocenie Sądu wyjaśnienia te są całkowicie chybione, niczym niepoparte i stanowią jedynie podstawę przyjętej przez odwołującą obrony swojego stanowiska w tej sprawie. Sprzeczne bowiem z logiką i doświadczeniem życiowym jest, aby w dobie dostępności informacji, w szczególności w Internecie czy też w wydawanych przez szkoły i uczelnie broszurach lub informatorach, odwołująca – podejmując naukę w szkole na interesującym ją kierunku - nie zainteresowała się formalnymi wymaganiami realizowania w niej nauki, uzyskiwania zaliczeń czy warunków dopuszczenia do egzaminów semestralnych. Podobnie nie sposób też przyjąć jej tłumaczenia, że w momencie zapisywania się do Szkoły Policealnej, nie uzyskała takich informacji, w tym informacji o ewentualnych powodach skreślenia z listy słuchaczy. Niewiarygodne dla Sądu są też zeznania odwołującej, że znając treść pouczeń zawartych w otrzymywanych decyzjach, w których mowa jest wyraźnie o zaprzestaniu „uczęszczania” do szkoły - uczelni oraz o tym, że jeżeli „uczy” się dalej to winna przedstawić zaświadczenie szkoły - uczelni o terminie programowego zakończenia nauki, uzyskała od pracownika ZUS odmienne informacje i wskazanie o wymogu posiadania jedynie statusu ucznia/słuchacza.

Sąd dał natomiast w całości wiarę zebranym w sprawie dokumentom. Dokumenty urzędowe Sąd uznał za wiarygodne i miarodajne, albowiem sporządzone zostały przez organy do tego uprawnione z zachowaniem wymaganej formy. Za wiarygodne Sąd uznał także dokumenty prywatne stanowiące zgodnie z art. 245 k.p.c. dowód tego, że osoba która je podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Należy podkreślić, że ich wiarygodność nie była przez strony kwestionowana, a Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu. Sąd przyjął też, że kserokopie dokumentów złożonych i zgromadzonych w sprawie są prawdziwe i wiarygodne. Nie ma podstaw do ich zakwestionowania z urzędu, a żadna ze stron nie podniosła zarzutu ich nieprawdziwości, co pozwoliło na potraktowanie, tychże kserokopii jako dowodów pośrednich na istnienie dokumentów o treści im odpowiadającej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W przedmiotowej sprawie należało ustalić, czy odwołująca pobrała nienależnie świadczenie z tytułu renty rodzinnej za okres od 01.11.2013r. do 31.12.2013r. w łącznej kwocie 2.220,34 zł i jest zobowiązana do zwrotu organowi rentowemu tej kwoty wraz z odsetkami należnymi za okres wskazany przez pozwanego.

Podstawę materialnoprawną przyznanego i wypłacanego odwołującej Z. K. na kolejne okresy, począwszy od dnia 05.12.2005r. świadczenia stanowił przepis art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2013r., poz.1440 ze zm.). Zgodnie z powołanym przepisem, do renty rodzinnej mają prawo dzieci własne zmarłego, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione:

1) do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Zwrócić należy uwagę, iż renta rodzinna stanowi swoistego rodzaju rekompensatę dochodu utraconego wskutek śmierci osoby bliskiej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 kwietnia 1996 r., sygn. akt II UR 4/96 (publik. OSNAPiUS 1996, nr 20, poz. 311), stwierdził, iż całokształt przepisów prawnych regulujących prawo do renty rodzinnej dla dzieci wskazuje, że zasadniczym celem tego świadczenia jest dostarczanie środków utrzymania tym dzieciom pracownika (rencisty), które w związku z kształceniem się w szkole nie wykonują pracy stanowiącej źródło utrzymania. Zważywszy zatem na cel przyznawania renty rodzinnej, zasadnym jest twierdzenie, iż świadczenie to, powinno być przyznawane na okres gwarantujący dziecku pobierającemu naukę ciągłość dochodu uzyskiwanego po zmarłym rodzicu (tak Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. w wyroku z dnia 21 października 2009r. w sprawie II SA/Wa 1044/09, LEX nr 573884).

Z dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS wynika, że decyzją z dnia 15 listopada 2013r. Zakład wznowił wypłatę renty rodzinnej należnej odwołującej do dnia 31.10.2014r., tj. na okres nauki do ukończenia przez nią 25 roku życia, którą pobierać miała ona w Szkole Policealnej (...) w P., a na co złożyła ona – stosując się do pouczeń zawartych w drukach wydawanych decyzji - zaświadczenie z dnia 10.10.2013r. o przyjęciu jej do w/w szkoły od 01.09.2013r. na semestr pierwszy w roku szkolnym 2013/2014, jako słuchacza.

Odwołująca, pomimo złożenia powyższego zaświadczenia, nie realizowała nauki w szkole (...), nie podjęła też starań o uzyskanie zaliczenia I-szego semestru i nie zawiadomiła pozwanego organu rentowego o zaprzestaniu nauki w momencie, gdy stwierdziła, iż nie będzie już uczestniczyć w zajęciach, a skupi się na poszukiwaniu pracy . Świadczenie to było jej więc wypłacane do czasu, gdy przedstawiła oświadczenie z dn. 05.02.2014r. Z. K. w toku postępowania przed Sądem nie kwestionowała powyższych okoliczności, a jedynie tłumaczyła, iż wg. jej rozeznania, opartego na informacji pozyskanej w ZUS oraz na orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 08.04.2008r. (wyrok w sprawie III AUa 1524/2007), dla uzyskania renty rodzinnej na dalszy okres, wystarczającym było posiadanie przez nią jedynie statusu słuchacza, co miało miejsce do czasu faktycznego zrezygnowania przez nią z dalszej nauki w (...).

Pozwany jako podstawę wydania decyzji w przedmiocie żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wskazał m.in. art. 138 cytowanej ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej osoba, która nienależnie pobrała świadczenia jest zobowiązana do ich zwrotu.

Z kolei art. 138 ust. 2 w/w ustawy stanowi, że za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1)świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Przepis art. 138 ust. 3 wyżej cytowanej ustawy stanowi, że za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.

Z treści zacytowanego powyżej przepisu art. 138 ust. 2 ustawy wynika, że jednym z warunków koniecznych do zobowiązania do zwrotu nienależnego świadczenia, jest wymóg pouczenia osoby pobierającej świadczenie o zasadach powodujących brak prawa do pobierania takiego świadczenia. Pouczenie o którym mowa we wskazanym przepisie jest przesłanką warunkującą obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (wyrok Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2010r. w sprawie II UK 149/10, LEX nr 786385).

Żądanie zwrotu nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego uzasadnione jest tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bez podstawy prawnej, i tylko wówczas, gdy miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2012 r. I UK 331/11). W treści obowiązujących przepisów wyraźnie został wyeksponowany czynnik świadomości pobrania świadczenia nienależnego, przy czym o jej istnieniu przesądza dokonanie pouczenia o okolicznościach ustania prawa do świadczeń albo wstrzymania ich wypłaty. Jak już wyżej wskazano, w art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS za nienależnie pobrane świadczenia uznaje się świadczenia wypłacone, mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Wynika stąd, że świadomość nienależności świadczenia ma wypływać z pouczenia uprawnionego przez organ rentowy o okolicznościach powodujących wypłatę świadczeń nienależnych, a pouczenie stanowi warunek sine qua non obowiązku ich zwrotu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 1980 r., II URN 51/80, OSNCP 1980 Nr 10, poz. 202, z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 136/04, OSNP 2005 Nr 16, poz. 252, z dnia 9 lutego 2005 r., III UK 181/04, OSNP 2005 Nr 17, poz. 275 i z dnia 16 stycznia 2009 r., I UK 190/08, OSNP 2010 nr 15-16, poz. 194).

W przedmiotowej sprawie organ rentowy, począwszy od lutego 2008r., wypłacał należną odwołującej rentę rodzinną bezpośrednio do jej rąk. Odwołująca potwierdziła także, że miała świadomość ciążącego na niej obowiązku każdorazowego powiadamiania Zakładu o kontynuowaniu nauki oraz o obowiązku składania stosownych dokumentów na potwierdzenie tej okoliczności, miała też świadomość pouczenia o konsekwencjach wynikających z art. 138 ustawy, zawartych w informacjach znajdujących się na drukach otrzymywanych decyzji .

Odwołująca nie zakwestionowała też ostatecznie ustaleń dokonanych przez pozwany organ rentowy w oparciu o informacje uzyskane od dyrekcji szkoły (...), że przyczyną skreślenia jej z listy słuchaczy w dniu 31.01.2014 r., było niedopełnienie przez nią wymogu 50% frekwencji na zajęciach. Nie wykazała ona bowiem w żaden sposób, że sytuacja wyglądała odmiennie, tj. że co najmniej do momentu podjęcia decyzji administracyjnej przez dyrekcję szkoły o skreśleniu jej z dniem 31.01.2014r. uczestniczyła ona w wymaganym wymiarze czasu w prowadzonych zajęciach, względnie że przygotowywała prace pisemne, składała egzaminy lub zaliczenia.

Nie budzi wątpliwości, iż użyty w przywołanym przepisie art. 68 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS zwrot "ukończenie nauki" zakłada pewien proces jej pobierania, kształcenia się, mający zarówno swój początek, jak i termin zakończenia. Wbrew stanowisku odwołującej i wskazanemu przez nią orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 2008r., Sąd Najwyższy obecnie, tj. w wyrokach z dnia 5 lipca 2012 r., I UK 65/12 oraz z dnia 3 sierpnia 2012 r., I UK 96/12, przyjął, iż samo zapisanie się do szkoły nie wystarcza do uzyskania prawa do renty rodzinnej, gdy ubezpieczony nie uczestniczy w zajęciach (lekcjach), nie pisze prac kontrolnych, nie uzyskuje zaliczeń i nie przystępuje do egzaminów, co ostatecznie powoduje skreślenie go z listy uczniów. Ukończenie nauki w szkole ma stanowić zwieńczenie procesu kształcenia, za który w żadnym wypadku nie można uznać wyłącznie samej czynności uzyskania formalnego statusu słuchacza (ucznia, studenta) określonej placówki oświatowej, tj. dokonania zapisu do szkoły. Fakt bycia uczniem ( słuchaczem) zakłada bowiem pewien zakres aktywności uprawnionego, pewien (choćby minimalny) stopień zaangażowania w zdobywanie wiedzy, faktyczne realizowanie programu szkoły. Nawet brak spodziewanych rezultatów nauki (uzyskiwanie negatywnych ocen z kolejnych sprawdzianów) świadczy jednak o podjęciu próby, wykazaniu inicjatywy przez ucznia, partycypacji w przebiegu edukacji. Nie sposób zgodzić się więc z twierdzeniem, by przesłanki art. 68 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, zrealizowane zostały poprzez sam fakt uzyskania formalnego statusu ucznia, mimo oczywistej pozorności procesu kształcenia.

Przenosząc rozważania na grunt przedmiotowej sprawy, stwierdzić trzeba, iż Z. K. w spornym okresie ( wskazanym w zaskarżonej decyzji tj. od 01.11.2013r. do 31.12.2013r.) nauki nie pobierała. Nie wykazywała bowiem wymaganej aktywności świadczącej o zamiarze kontynuacji edukacji, a nawet potwierdziła w swoich zeznaniach, iż po kilku pierwszych zajęciach zrezygnowała z uczestnictwa w nich z uwagi na ich poziom.

Tym samym – w ocenie Sądu - nie ulega wątpliwości, że Z. K. pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczenia społecznego – rentę rodzinną w okresie od 01.11.2013r. do 31.12.2013 r. albowiem w tym czasie nie kontynuowała ona faktycznie nauki, a jednocześnie była ona skutecznie pouczona o okolicznościach ustania prawa do świadczeń albo wstrzymania ich wypłaty.

Nie oznacza to jednak, że odwołująca pozbawiona jest środków prawnych służących do zwalczania zobowiązania zwrotu organowi rentowemu pobranego świadczenia. Taką możliwość przewiduje art. 138 ust. 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w świetle którego organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

Wystąpienie szczególnie uzasadnionych okoliczności wymaga oceny organu rentowego, który przeprowadzi stosowne postępowanie wyjaśniające na wniosek osoby zainteresowanej, a od decyzji kończącej to postępowanie przysługuje odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

Organ rentowy za podstawę prawną do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wskazał również art. 84 ust. 1, ust. 9 i ust. 11 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442 z zm., dalej jako s.u.s.). Zasadą jest, że osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami (art. 84 ust. 1 s.u.s i art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.).

Zgodnie z treścią art. 84 ust.1 u.s.u.s. osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

Z ust. 11 wynika, że jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek za zwłokę.

Zaskarżoną decyzją z dnia 6 maja 2014 r. ZUS I Oddział w P. zobowiązał Z. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 01.11.2013 r. do 31.12.2013 r. w kwocie 2.220,34 zł i odsetek za okres od 21.11.2013 r. do 31.12.2013 r. w kwocie 120,20 zł.

Jak wskazano to już powyżej, ustawową podstawę do żądania odsetek od kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych stanowi przepis art. 84 ust. 1 u.s.u.s. W ocenie Sądu, należne są odsetki ustawowe przewidziane dla zobowiązań prawa cywilnego, zgodnie z art. 359 § 2 k.c. Natomiast gdy chodzi o zasady prawa cywilnego, według których należy naliczać odsetki, to wynikają one z art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 455 k.c. W myśl art. 481 § 1 k.c. odsetki od sumy pieniężnej należne są za czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia. W zależności od źródła zobowiązania "czas opóźnienia", o którym mowa w tym przepisie, może być różnie liczony. Dla zobowiązań terminowych, a więc takich, których termin spełnienia wynika z czynności prawnej, ustawy, czy decyzji, czas opóźnienia liczony jest od daty, w której upłynął ten termin. Natomiast w zakresie zobowiązań bezterminowych (art. 455 k.c.), to jest takich których termin spełnienia nie wynika z czynności prawnej, czy też z ustawy bądź decyzji, ani z właściwości zobowiązania - czas opóźnienia w spełnieniu świadczenia liczy się od daty doręczenia dłużnikowi wezwania do zapłaty. Przepis art. 84 ust. 1 u.s.u.s., a także przepis art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie określa, w jakim terminie nienależne świadczenie winno być zwrócone, a zatem dłużnik, według zasad prawa cywilnego, winien spełnić świadczenie niezwłocznie od doręczenia mu decyzji ustalającej obowiązek zwrotu świadczenia, jako nienależnie pobranego.

Sąd nie zgodził się z organem rentowym, że odwołująca spóźnia się ze zwrotem nienależnego świadczenia już w dacie jego pobrania. Stanowisko to jest w ocenie Sądu nieuprawnione, gdyż po pierwsze przepisy o czynach niedozwolonych nie mają w sprawie zastosowania, a po drugie według przepisów prawa cywilnego w przypadku wyrządzenia czynem niedozwolonym szkody polegającej na niekorzystnym rozporządzaniu przez poszkodowanego środkami pieniężnymi na rzecz sprawcy szkody, pokrzywdzonemu przysługuje roszczenie o zwrot wartości nominalnej tych środków z odsetkami za czas opóźnienia od daty wezwania do naprawienia szkody (art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c.). Odsetki, według przepisów prawa cywilnego, chociaż mają charakter odszkodowawczy, to jednak nie stanowią elementu szkody i mogą być naliczane od daty ich wymagalności, niezależnie od tego, czy uprawniony poniósł jakąkolwiek szkodę, czy też nie (art. 481 § 1 k.c.). Jeżeli zwłoka dłużnika powoduje szkodę, to poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych, zgodnie z przepisem art. 481 § 3 k.c. Przepis ten jednak, zdaniem Sądu, nie ma zastosowania w rozpoznawanej sprawie. Pozostawanie przez obowiązanego w zwłoce w zakresie obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, po wydaniu przez organ rentowy decyzji określającej ten obowiązek, nie upoważnia organu do żądania odszkodowania. Organ rentowy może jedynie naliczać odsetki ustawowe, a właściwie ma obowiązek wynikający z ustawy do naliczania odsetek, jeżeli obowiązany nie zwróci nienależnie pobranego świadczenia niezwłocznie po otrzymaniu decyzji ustalającej obowiązek zwrotu świadczenia. Decyzja ta ma charakter konstytutywny. Stąd też odsetki, o których mowa w art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie biegną przed wydaniem decyzji ustalającej obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

Nadto Sąd Okręgowy nie podziela stanowiska pozwanego w kwestii domagania się odsetek od nienależnie pobranego świadczenia od daty jego wypłaty, gdyż w całej rozciągłości zgadza się z rozstrzygnięciami Sądu Najwyższego podjętymi m. in. w sprawach I UK 210/09 (wyrok z 3.02.2010r.) oraz I UK 154/08 (wyrok z 16.12.2008r.). W treści uzasadnienia do cyt. wyroku z 3 lutego 2010 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że nie można utrzymywać, że świadczenia wypłacane na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej jako nienależne, podlegały zwrotowi w dacie wypłaty, choćby przesłanki przyznania świadczenia w rzeczywistości nie istniały lub odpadły. Świadczenia w myśl art. 84 ustawy systemowej i art. 138 ustawy o emeryturach i rentach uważane za nienależne, podlegają zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda stosowną decyzję administracyjną. Pogląd ten umacnia treść art. 84 ust. 4 i ust. 7 ustawy systemowej, w których użyte zostały sformułowania "kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją" (ust. 4) oraz "uprawomocnienie się decyzji ustalającej te należności" (ust. 7). Świadomość uzyskania prawa do świadczeń na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo innego rodzaju wprowadzenia w błąd organu rentowego jest jedynie jedną z przesłanek wydania decyzji. Nadto Sąd Okręgowy podziela w niniejszej kwestii pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 26 września 2012roku, III AUa 316/12, że przepis art. 84 ust. 1 u.s.u.s. nie określa, w jakim terminie nienależne świadczenie winno być zwrócone, a zatem dłużnik – według zasad prawa cywilnego – winien spełnić świadczenie niezwłocznie od doręczenia mu decyzji ustalającej obowiązek zwrotu świadczenia jako nienależnego.

Okoliczność, że renta rodzinna dla Z. K. jest nienależna za okres jej pobierania za miesiąc listopad i grudzień 2013r., nie oznacza, że przed terminem wskazanym w decyzji, jako termin zwrotu nienależnego świadczenia, aktualizuje się obowiązek jego zwrotu. Zwrot nienależnie pobranego świadczenia powinien odpowiadać bowiem wysokości kwoty, o którą bezpodstawnie został uszczuplony Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, gdyż celem instytucji zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jest ochrona środków pieniężnych zgromadzonych w FUS i odzyskanie świadczeń wypłaconych niezgodnie z przepisami prawa ubezpieczeń społecznych (vide wyrok SA w Katowicach z dnia 19 stycznia 2005 r., III AUa 2791/03, Prawo Pracy 2006/3/36). Żądanie zwrotu odsetek naliczanych od dnia wypłaty świadczenia uznanego na nienależnie pobrane, stanowiłoby w istocie dodatkową - niedopuszczalną - sankcję, wykraczającą poza rzeczywistą wielkość uszczuplenia Funduszu wskutek nieprawidłowej wypłaty świadczenia.

Wobec powyższego Sąd zmienił zaskarżoną decyzję o tyle, że ustalił, iż odwołująca nie jest zobowiązana do zwrotu odsetek za okres od 21 listopada 2013 roku do 31 grudnia 2013 roku, w kwocie 120,20 zł (punkt 1 wyroku).

Mając zaś na uwadze powyższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, Sąd na podstawie wskazanych przepisów prawa materialnego oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w punkcie 2 wyroku oddalił odwołanie w pozostałym zakresie, uznając je za niezasadne.

SSO Ewa Roszak