Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2023 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu II Wydział Cywilny Odwoławczy

w następującym składzie:

Przewodnicząca:sędzia Agnieszka Śliwa

protokolant: stażysta Katarzyna Miczuga

po rozpoznaniu 23 listopada 2023 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. M.

przeciwko B. S. (1)

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu

z 21 kwietnia 2023 r.

sygn. akt I C 1513/22

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

I.  uznaje za bezskuteczne w stosunku do powoda M. M., w celu zaspokojenia wierzytelności nabytej przez powoda umową przelewu wierzytelności z 15 lutego 2020 r., a wynikającej z nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie z 9 września 2015 r. w sprawie o sygnaturze akt VI Nc-e 1234475/15 w kwocie 2.850,92 zł należności głównej, z odsetkami w kwocie 974,61 zł i kosztami procesu w kwocie 39 zł oraz wierzytelności wynikającej z postanowienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu P. T. z 26 sierpnia 2021 r. w sprawie Km (...)z tytułu wydatków w kwocie 124,49 zł:

a)  zawartą 10 stycznia 2021 r. pomiędzy dłużnikiem K. Ś. a pozwanym B. S. (1) umowę sprzedaży samochodu marki F. (...), rok produkcji 2004, o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...),

b)  zawartą 7 maja 2021 r. pomiędzy dłużnikiem K. Ś. a pozwanym B. S. (1) umowę sprzedaży samochodu marki M. (...), rok produkcji 2002, o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...),

II.  w pozostałym zakresie powództwo oddala,

III.  z tytułu zwrotu kosztów procesu, zasądza od pozwanego na rzecz powoda 400 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 19 grudnia 2023 r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie oddala apelację;

3.  z tytułu zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego zasądza od pozwanego na rzecz powoda 400 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego rozstrzygnięcia o kosztach do dnia zapłaty.

Agnieszka Śliwa

UZASADNIENIE

Powód M. M. wniósł o uznanie za bezskuteczne wobec niego umów sprzedaży następujących pojazdów:

a) M. (...), rok produkcji 2002, nr rej. (...), zawartej 7 maja 2021 r. między dłużnikiem K. Ś., a pozwanym B. S. (1);

b) F. (...), rok produkcji 2004, nr rej. (...), zawartej 10 stycznia 2021 r. między dłużnikiem K. Ś., a pozwanym B. S. (1);

Pozwany B. S. (1) wniósł o oddalenie powództwa w całości, a także o zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pismem 24 listopada 2022 r. powód sprecyzował, że w drodze powództwa ze skargi pauliańskiej domaga się ochrony wierzytelności wynikającej z nakazu zapłaty z 9 września 2015 r. wydanego w Sądzie Rejonowym Lublin – Zachód w Lublinie w sprawie VI Nc-e 1234475/15, którą nabył od pierwotnego wierzyciela wskazanego w ww. nakazie umową przelewu wierzytelności z 15 lutego 2020 r., obejmującej należność główną 2.850,92 zł, odsetki 974,61 zł, koszty sądowej 39 zł oraz wydatki gotówkowe w egzekucji prowadzonej przez Komornika Sądowego P. T. pod sygnaturą Km (...) w wysokości 367,38 zł.

Wyrokiem z 21 kwietnia 2023 r. Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu w sprawie I C 1513/22:

I.  oddalił powództwo,

II.  kosztami procesu obciążył powoda w całości i z tego tytułu zasądził od powoda na rzecz pozwanego 917 zł, a w tym 900 zł kosztów zastępstwa prawnego, z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w całości.

Skarżący zarzucił:

1) brak przeprowadzenia materiału dowodowego w postaci opublikowanych przez pozwanego i dłużnika w sieci Internet na poniższych stronach www:

a) profilu firmy (...) na portalu F.,

b) strony F. K. Ś.,

c) (...);

w ocenie skarżącego dowody te, poza już zebranymi w aktach, wskazać miały na zażyłe relacje stron, zaufanie i współpracę gospodarczą, kwestionując przy tym zeznania pozwanego i dłużnika;

2) brak przeprowadzenia materiału dowodowego w postaci wniosków powoda zgłoszonych w pismach z 24 listopada 2022 r., 23 grudnia 2022 r. oraz z 28 stycznia 2023 r., tj.:

a) zobowiązania filii (...) wT. oraz M. do wydania potwierdzonych urzędowo umów sprzedaży spornych pojazdów,

b) przeprowadzenia dowodu z materiałów zdjęciowych oraz wpisów na wskazanych stronach www,

c) przeprowadzenia wniosków zgłoszonych przez powoda w piśmie z dnia 28 stycznia 2023 r.;

w ocenie skarżącego wnioski te stanowiły odpowiedź na zeznania pozwanego i dłużnika, świadczyły o złamaniu przepisów art. 527 k.c., miały na celu poczynienie ustaleń co do rzeczywistych cen transakcyjnych pojazdów, liczby zawartych co do nich umów, relacji między pozwanym a dłużnikiem, wiedzy pozwanego o sytuacji majątkowej dłużnika;

3) brak przeprowadzenia dalszego dowodu z zeznań pozwanego i dłużnika, mimo że z zestawienia dotychczasowych ich zeznań z kolejnymi wnioskami i materiałami dowodowymi składanymi przez powoda wynikało wiele rozbieżności, zatajenie przez nich charakteru ich współpracy;

4) błędne przeprowadzenie materiału dowodowego z zeznań świadków skutkujące przyjęciem przez Sąd, że w sprawie nie doszło do złamania art. 527 k.p.c.;

w ocenie skarżącego Sąd Rejonowy niezasadnie dał wiarę wątpliwym, nielogicznym i niespójnym zeznaniom pozwanego oraz dłużnika. Nietrafiona i nieudowodniona jest argumentacja o działaniu przez dłużnika na zlecenie pozwanego, gdyż pojazdy zostały zakupione przez dłużnika ze środków własnych zanim strony się poznały. Ewentualne zlecenie zakupu spornych aut przez pozwanego wymagałoby potwierdzenia tego faktu umową. Nieudowodniony został także fakt opłacania składek OC za sporne auta przez pozwanego. Zgodnie z zeznaniami pozwanego ich współpraca miała trwać chwilę, co jest sprzeczne z tym, że pojazd F. (...) został nabyty przez dłużnika w 2017 r., a M. (...) w 2018 r. Co więcej, pierwszy z ww. pojazdów mimo rzekomej sprzedaży nadal był użytkowany przez dłużnika, który dokonywał jego przeglądów w tej samej stacji diagnostycznej. Zdaniem apelującego, dłużnik działał w celu pokrzywdzenia wierzycieli, gdyż do sprzedaży aut doszło w trakcie egzekucji, a po spornej transakcji stał się całkowicie niewypłacalny. Pozwany, jako osoba blisko współpracująca z dłużnikiem, który jest jego zleceniobiorcą, wspólnikiem w ramach spółki cywilnej, kierowcą, mechanikiem, osobą dbającą o porządek na budowach, a także kierownikiem, a nade wszystko kolegą, był doskonale zorientowany w sprawach dłużnika. Nie bez znaczenia są liczne zajęcia wynagrodzenia i wierzytelności przysługujących dłużnikowi, kierowane do firmy, spółek pozwanego i jego spółki z dłużnikiem. Pozwany miał także wiedzę, że dłużnik płaci alimenty na dziecko i ma z tego tytułu zadłużenie, które jest przedmiotem egzekucji komorniczej. Skarżący zaznaczył, że dłużnik zeznał, że rachunek spółki (...).(...) został zajęty, a zatem skoro siedziba tej spółki jest zbieżna z siedzibą pozwanego, to o zajęciu tym pozwany dowiedział się osobiście. Apelujący zarzucił także naruszenie art. 527§3 i 4 k.c., gdyż strony czynności pozostawały przez długi czas w stosunkach koleżeńsko – gospodarczych. Tymczasem Sądowi nie wydało się dziwne, że pozwany, mimo trwających ponad 3 lata bliskich relacji z dłużnikiem, nie nabył wiedzy o jego sytuacji materialnej, a zwłaszcza zadłużeniu. Sąd zignorował fakt utworzenia przez nich spółki, jak i zajęcia jej rachunku bankowego. Mimo próby wykazania przez pozwanego, że dłużnik był dla niego jednym z wielu pracowników, pozwany potrafił przywołać aktualne miejsce pobytu dłużnika, co świadczy o ich zażyłości. Skarżący dodał, że Sąd Rejonowy bezpodstawnie dal wiarę wewnętrznie sprzecznym zeznaniom pozwanego i dłużnika w kwestii łączących ich relacji biznesowo – koleżeńskich. Rzekome kupowanie aut na nazwisko kolegi w celu zaoszczędzenia na OC nie ma logicznego uzasadnienia, tym bardziej że nie wiadomo czy dłużnik posiada zniżki na takie ubezpieczenia, ryzykowałby ich utratą, a do tego dłużnik kupując na siebie auta mógłby w przyszłości odmówić ich zbycia na rzecz pozwanego.

Mając powyższe na uwadze apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu, w tym rozstrzygnięcie o kosztach procesu według norm przepisanych (w tym zwrotu przez pozwanego kosztów uzasadnienia wyroku i apelacji), a ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji w celu: a) przeprowadzenia dowodu z materiałów opublikowanych przez pozwanego i dłużnika w sieci Internet, b) przeprowadzenie wszystkich wniosków zgłoszonych przez powoda w pismach z 24 listopada 2022 r., 23 grudnia 2022 r. oraz 28 stycznia 2023 r., c) przeprowadzenie dalszego dowodu z zeznań pozwanego i dłużnika.

W odpowiedzi na apelację pozwany B. S. (2) wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania sądowego (w tym apelacyjnego), w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, choć nie wszystkie jej zarzuty uznać należy za trafne.

Nie ma racji skarżący, że dla rozstrzygnięcia sprawy konieczne było przeprowadzenie dalszych dowodów, wskazywanych przez powoda w apelacji, w tym uzupełniające przesłuchanie pozwanego i dłużnika - świadka K. Ś.. Materiał dowodowy zebrany w aktach, przy zastosowaniu reguł rozłożenia na strony ciężaru dowodu, był bowiem wystarczający dla poczynienia ustaleń i wywiedzenia z nich prawidłowych konsekwencji prawnych.

Sąd Okręgowy podziela i uznaje za własną ocenę dowodów oraz poczynione w oparciu o nie przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne, oprócz tych dotyczących faktu nabycia przez K. Ś. spornych pojazdów w imieniu własnym, lecz na rzecz i na zlecenie B. S. (1), stanu technicznego tych pojazdów, opłacania za nie składki OC, a także łączących pozwanego z dłużnikiem relacji.

W doktrynie przyjmuje się, że swobodna ocena dowodów, o której mowa w art. 233 § 1 k.p.c. ujęta jest w ramy proceduralne, to znaczy, że musi odpowiadać pewnym warunkom określonym przez prawo procesowe. Oznacza to po pierwsze, że sąd może oprzeć swe przekonanie jedynie na dowodach prawidłowo przeprowadzonych, z zachowaniem wymagań dotyczących źródeł dowodzenia oraz zasady bezpośredniości. Po drugie, ocena dowodów musi być dokonana na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego. Sąd musi ocenić wszystkie przeprowadzone dowody oraz uwzględnić wszystkie towarzyszące im okoliczności, które mogą mieć znaczenie dla oceny mocy i wiarygodności tych dowodów (zob. na ten temat T. Ereciński, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego. Część pierwsza. Postępowanie rozpoznawcze, Wydawnictwo Prawnicze 2002, tom I, str. 487- 498). Tymczasem dokonując oceny zeznań pozwanego oraz świadka K. Ś. Sąd Rejonowy tego zaniechał.

Sąd Rejonowy nieprawidłowo dał wiarę zeznaniom pozwanego oraz świadka K. Ś. odnośnie tego, że ten ostatni nabywając pojazdy M. (...) i F. (...) działał na zlecenie B. S. (1). Powyższe twierdzenia stanowią w rzeczywistości odzwierciedlenie przyjętej taktyki, mającej skutkować wyłączeniem oceny zaskarżonych pozwem czynności na gruncie przepisów art. 527 i nast. k.c. Podkreślić trzeba, że pojawiają się one wyłącznie w zeznaniach ww. osób - stron zaskarżonych czynności - zainteresowanych w korzystnym dla pozwanego wyniku niniejszego procesu, nie mając żadnego uwiarygodnienia w innych, choćby pośrednich dowodach. W szczególności brak jest jakichkolwiek dowodów, z których wynikałoby, że pozwany przekazał K. Ś. środki w celu zakupu na jego zlecenie ww. aut. Brak także jakiegokolwiek potwierdzenia, aby to pozwany opłacał, czy przekazywał K. Ś. środki na opłacenie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej pojazdów mechanicznych. Strona pozwana nie zaoferowała nawet żadnego dowodu wskazującego na praktykę pozwanego w zakresie nabywania pojazdów na potrzeby prowadzonej działalności, na jego rzecz i zlecenie przez osoby trzecie. Co więcej, skoro wg twierdzeń pozwanego i dłużnika, miały ich nie łączyć bliższe relacje gospodarcze czy koleżeńskie, stosunki oparte na wzajemnym zaufaniu, tym bardziej nielogicznym i niewiarygodnym jest, że do nabycia pojazdów przez K. Ś. we własnym imieniu, lecz za środki i na rzecz B. S. (1) miałoby dojść bez jakiekolwiek potwierdzenia wzajemnych ustaleń między nimi.

Powyższe prowadzi do konkluzji, że dłużnik nabywając przedmiotowe pojazdy czynił to w ramach umów kupna-sprzedaży, we własnym imieniu i na własny rachunek, a kwestionowane umowy z 10 stycznia 2021 r. i 7 maja 2021 r. nie stanowiły wykonania zobowiązania do przeniesienia na rzecz zleceniodawcy przedmiotów uzyskanych w ramach zlecenia (na co zresztą nie wskazuje ich treść). Całkowicie irrelewantne w tym zakresie pozostawały zeznania pozwanego i dłużnika, z których wynikało, że nie doszło do zapłaty ceny z 10 stycznia 2021 r. i 7 maja 2021 r. Zapłata ceny stanowi bowiem jedynie wykonanie przez kupującego jego zobowiązania z umowy sprzedaży.

Trafnie zarzuca też skarżący, że Sąd Rejonowy niesłusznie uznał za wiarygodne zeznania pozwanego i świadka K. Ś. co do charakteru łączących ich relacji. Skoro K. Ś. miał według ich twierdzeń kupować dla pozwanego i za jego środki pojazdy, nabywając je na własne nazwisko, zawarli umowę spółki cywilnej, która miała realizować ich wspólne przedsięwzięcia, wzięli razem udział w przetargu, K. Ś. wywieszał „grzecznościowo” na ogrodzeniu banery reklamowe firmy pozwanego, relacje te należało uznać za „bliskie” w rozumieniu art. 527§3 k.p.c. (o którym będzie mowa poniżej).

Niewiarygodne były także twierdzenia pozwanego i świadka, że określana w zaskarżonych umowach cena pojazdów odpowiadała ich wartości. W toku postępowania powód przedłożył do akt oferty pojazdów o zbliżonych danych technicznych, które potwierdzają zarzuty powoda o ich istotnym zaniżeniu. Co prawda oferty złożone przez powoda pochodzą z okresu o około rok późniejszego niż rok zawarcia spornych umów sprzedaży. Nie zmienia to jednak faktu, że rozbieżność pomiędzy cenami z ofert i ceną sprzedaży M. (...) oraz F. (...) jest tak znaczna, że nie sposób przyjąć, aby ceny w przeciągu roku aż tak wzrosły. Jednocześnie pozwany nie wykazał, aby pojazdy były w tak złym stanie technicznym, że ustalona w przedmiotowych umowach cena stanowiła co do nich ekwiwalent. W szczególności nie wykazano, aby ich stan był tego rodzaju, że uzasadniał jedynie ich zezłomowanie.

Po poczynieniu powyższych uwag odnośnie ustaleń Sądu I instancji, wyjaśnić trzeba, że podstawę prawną żądania pozwu stanowi art. 527§1 k.c., zgodnie z którym, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Konstrukcja ochrony pauliańskiej oparta jest na instytucji względnej bezskuteczności czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2002 r., II CKN 1336/00). Ochrona ta polega na możliwości zaskarżenia przez wierzyciela krzywdzącej go czynności prawnej celem uznania tej czynności za bezskuteczną względem niego. W razie uwzględnienia tego żądania przez sąd wierzyciel uzyskuje możliwość dochodzenia zaspokojenia od osoby trzeciej, będącej stroną czynności prawnej uznanej za bezskuteczną wobec skarżącego, z ograniczeniem do przedmiotów majątkowych, które wskutek zaskarżonej czynności wyszły z majątku dłużnika lub do niego nie weszły (B. Łubkowski (w:) Komentarz, t. II, 1972, s. 1244; Z. Radwański (w:) System prawa prywatnego, t. 2, s. 444 i n.; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania, 2008, s. 29 i n.; W. Czachórski, Zobowiązania, 2009, s. 905 i n.).

Przesłankami tzw. skargi pauliańskiej są zatem :

1) istnienie godnego ochrony interesu wierzyciela w postaci wierzytelności,

2) dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią,

3) pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika,

4) dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela,

5) uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią,

6) działanie osoby trzeciej w złej wierze

(tak: A. Janiak [w:] A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogólna, LEX 2010).

Ciężar udowodnienia istnienia tych przesłanek spoczywa, zgodnie z ogólną regułą rozkładu ciężaru dowodów (art. 6 k.c.) na powodzie – wierzycielu. Domniemania zmieniają jednak rozkład ciężaru dowodu. I tak zgodnie z §3 cyt. przepisu, jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z dłużnikiem stosunku, domniemywa się, iż wiedziała ona, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Dalej, zgodnie z §4, jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Domniemania te mogą zostać obalone przez osobę trzecią poprzez udowodnienie, że mimo stosunku bliskości czy stałych stosunków gospodarczych z dłużnikiem nie wiedziała o świadomości dłużnika pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć. Kolejne domniemanie ustanawia art. 529 k.c., przewidując, że jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.

Najdalej jednak idące ułatwienie dowodowe w realizacji skargi pauliańskiej przez wierzyciela stanowi art. 528 k.c., według którego okoliczność, że osoba trzecia wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła dowiedzieć się o tym, że dokonując czynności prawnej dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli, tj. okoliczność, która według reguły z art. 527 § 1 k.c. jest istotna dla możliwości uznania czynności dłużnika za bezskuteczną, nie ma znaczenia w sytuacji, gdy osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie. W tej sytuacji wierzyciel nie musi wykazywać wymienionej okoliczności, a osoba trzecia nie może bronić się przez wykazanie, że nie wiedziała lub nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Sąd Rejonowy prawidłowo stwierdził, że powód jest wierzycielem K. Ś., wskutek nabycia umową cesji z 15 lutego 2020 r., wierzytelności wynikającej z nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie z 9 września 2015 r. w sprawie o sygnaturze akt VI Nc-e 1234475/15. Okoliczność ta nie jest kwestionowana. Na podstawie ww. tytułu przysługuje powodowi wobec dłużnika K. Ś. w kwocie 2.850,92 zł należności głównej, z odsetkami w kwocie 974,61 zł i kosztami procesu w kwocie 39 zł. Nadto przysługuje mu wierzytelność wynikająca z postanowienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu P. T. z 26 sierpnia 2021 r. w sprawie Km (...) z tytułu wydatków w kwocie 124,49 zł. Co do tej ostatniej powód określił ją na 367,38 zł, niemniej jej wielkości ponad 124,49 zł wynikające z k. 74 akt Km(...)nie wykazał.

Również wystąpiła druga przesłanka skuteczności skargi pauliańskiej w postaci ważnego dokonania przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, która według twierdzeń powoda ma krzywdzić wierzyciela. W dniu 10 stycznia 2021 r. pomiędzy dłużnikiem K. Ś. jako sprzedającym a pozwanym B. S. (1) jako kupującym została zawarta umowa sprzedaży samochodu marki F. (...), rok produkcji 2004, o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...), a w dniu 7 maja 2021 r. pomiędzy tymi samymi osobami umowa sprzedaży samochodu marki M. (...), rok produkcji 2002, o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...).

Pozwany podnosił, że ww. czynności nie miały takiego, wynikającego z ich treści charakteru, w rzeczywistości stanowiąc wykonanie zobowiązania do przeniesienia własności tych pojazdów nabytych przez dłużnika za środki i na rzecz pozwanego. Okoliczność ta, jak trafnie zarzucił apelujący, a co omówiono powyżej, nie została jednak wykazana.

Odnośnie przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela należy wyjaśnić, że ma ono miejsce wówczas, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika stał się on niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Innymi słowy pokrzywdzenie wierzycieli jest następstwem niewypłacalności dłużnika, stąd dla wykazania pokrzywdzenia wierzycieli wystarczające jest wykazanie niewypłacalności dłużnika. Szkoda wierzyciela polega zatem na zmniejszeniu możliwości zaspokojenia na skutek zmiany majątkowej powstałej w wyniku dokonania przed dłużnika czynności, w rezultacie których część majątku nie weszła lub wyszła z majątku dłużnika. Niewypłacalność, o której mowa w art. 527 § 2 k.c. to aktualny (w chwili orzekania) brak możliwości wywiązywania się ze zobowiązań finansowych. Oznacza ona taki obiektywny stan majątku dłużnika, wykazany wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, w których egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami k.p.c. nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej od dłużnika (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 listopada 1997 r., I ACa 737/97). Miarodajną zatem dla oceny ziszczenia się przesłanki niewypłacalności dłużnika, a tym samym jego działania z pokrzywdzeniem wierzyciela, jest chwila zaskarżenia czynności (wniesienia pozwu) i chwila wyrokowania w sprawie (art. 316 k.p.c.), brane pod uwagę łącznie (zob. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 25 maja 2016 r. I ACa 1700/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7 grudnia 1995 r., I ACr 967/95). W tym miejscu należy wskazać, że zgodnie ze stanowiskiem doktryny i orzecznictwa dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu także wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać, lecz z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. Inaczej, stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym obejmuje utrudnienie i odwleczenie zaspokojenia (wyrok Sądu Najwyższego z 28 listopada 2001 r., IV CKN 525/00, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 25 maja 2016 r. I ACa 1700/15).

Z tak rozumianą niewypłacalności dłużnika mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Dłużnik do chwili obecnej nie zaspokoił roszczenia powoda, a postępowanie egzekucyjne zostało umorzone z uwagi na fakt, że dłużnik nie posiada majątku na zaspokojenie roszczenia i z egzekucji nie uzyskałoby się sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych. Dodać trzeba, że przyjmując, że dłużnikowi przysługuje wobec pozwanego wierzytelność z tytułu zapłaty ceny za przedmiotowe pojazdy (wobec twierdzeń, że nie została zapłacona), nadal niewypłacalność ta miałaby miejsce. Prowadzenie egzekucji z takiej wierzytelności łączyłoby się z dodatkowym nakładem czasu i ryzyka w jej uzyskaniu, a przy tym, jak wyjaśniono powyżej, z okoliczności wynika, że cena ta jest zaniżona. Prowadzenie egzekucji ze spornych pojazdów, gdyby nadal stanowiły składnik majątku dłużnika, mogłoby zatem służyć do większego zaspokojenia wierzytelności powoda. W związku z tym pozwany twierdząc przeciwnie powinien wykazać, że ustalona cena sprzedaży pojazdów stanowiła ich ekwiwalent, czego nie uczynił.

Spełniona została również przesłanka dokonania przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Z ustaleń faktycznych wynika, że w związku z tą czynnością powód nie może uzyskać zaspokojenia swojej wierzytelności. K. Ś. po dokonaniu zaskarżonej czynności nie posiadał i nadal nie posiada żadnego majątku, nie dokonywał i nie dokonuje spłat wierzytelności. Podczas zaskarżonej czynności miał przy tym świadomość, że jest wierzycielem z tytułu ww. nakazu zapłaty, który był już wówczas prawomocny i że jest wobec niego prowadzona w tym zakresie egzekucja komornicza. Jak też wynika z akt postępowania egzekucyjnego dłużnik już 17 listopada 2020 r. w innej sprawie egzekucyjne (Kmp (...)) przyznał, że nie posiada żadnego majątku, działalność gospodarcza wówczas jeszcze prowadzona, a zamknięta z końcem 2020 r. nie przynosiła dochodów – brak zleceń. Posiadał znaczne zadłużenie alimentacyjne i mimo deklarowanej woli spłaty nie regulował zadłużenia.

Na skutek dokonania zaskarżonych czynności niewątpliwie korzyść majątkową – w postaci majątku stanowiącego ich przedmiot – uzyskała tzw. osoba trzecia, czyli pozwany. Jak wskazano na wstępie rozważań, przesłanką skargi pauliańskiej jest działanie osoby trzeciej w złej wierze. Wiedza osoby trzeciej obejmować musi dwa fakty: że czynność prawna dłużnika krzywdzi wierzyciela oraz że dłużnik o tym wie, przy czym może być rzeczywista, ale nie musi - wystarcza, że będzie możliwa przy dołożeniu należytej staranności. Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie. Jak wynika z akt Km (...) (po przekazaniu dalej prowadzonych pod sygnaturą Km (...)) pozwany B. S. (1) jako wspólnik spółki cywilnej (...), dowiedział się, a przynajmniej mógł i powinien się dowiedzieć o prowadzonym wobec dłużnika K. Ś. postępowaniu egzekucyjnym należności, których ochrony powód domaga się w niniejszym postępowaniu, już z pisma komornika sądowego z 31 marca 2020 r., stanowiącego zajęcie wierzytelności. Pismem z 18 marca 2021 r. komornik sądowy poinformował jedynie o zmianie sygnatury akt Km w związku z przekazaniem sprawy.

Dodatkowo, jak wyjaśniono powyżej, art. 527§3 i 4 k.c. kreują domniemania, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku lub przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że osoba ta wiedziała / było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Bliski stosunek, łączący dłużnika z osobą trzecią, to nie tylko więzi rodzinne (pokrewieństwo, powinowactwo), ale też inne więzi, jak np. konkubinat, przyjaźń, wdzięczność, zaufanie etc., o ile pozwalają one na przyjęcie, że osoba trzecia mogła znać sytuację majątkową dłużnika i cel jego działań (zob. na ten temat K. Osajda (red. serii), W. Borysiak (red. tomu), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 31, Warszawa 2023). W orzecznictwie podkreśla się konieczność szerokiego pojmowania stosunku bliskości, w ramach którego mieszczą się także relacje o charakterze majątkowym związane z prowadzeniem wspólnych interesów i wynikającą stąd wiedzą jednej osoby o sytuacji majątkowej drugiego podmiotu (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 7 marca 2013 r., IV CSK 452/12, z 29 marca 2017 r., I CSK 369/16). Z kolei w przypadku przedsiębiorców o stałych stosunkach gospodarczych może być mowa w szczególności w sytuacji pozostawania w stałej współpracy i kontaktach handlowych, powiązanych kapitałowych.

Tymczasem z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że relacje pozwanego i dłużnika oparte były na wzajemnym zaufaniu, tym bardziej że zawarli umowę spółki cywilnej, w ramach której mieli w zamiarze prowadzić wspólne przedsięwzięcia gospodarcze, brali udział w przetargu. Dodatkowo zawiązanie przez nich spółki cywilnej nastąpiło 1 października 2018 r. (k. 254), a jej wykreślenie z CEiDG B. S. (1) oraz CEiDG K. Ś. w dniu 14 stycznia 2021 r., co świadczy o stałości stosunków gospodarczych między pozwanym a dłużnikiem. Tym samym w sprawie miały zastosowanie domniemania z art. 527§3 i 4 k.c. co do wiedzy pozwanego o działaniu przy dokonywaniu zaskarżonych czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, którego to domniemania pozwany nie obalił.

Niezależnie od powyższego, w okolicznościach niniejszej sprawy zastosowanie ma również art. 528 k.c. przewidujący, że jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Co prawda zaskarżone przez powoda czynności to umowy sprzedaży, mające charakter odpłatny. Niemniej, nawet formalnie odpłatna czynność może zostać uznana w świetle art. 527 i nast. k.c. za czynność nieodpłatną. We wszystkich bowiem przypadkach, gdy ochrona pewnych praw czy interesów uzależniona jest od nieodpłatnego charakteru dokonanej czynności, przyjęcie formalnego kryterium odpłatności czyniłoby tę ochronę iluzoryczną. Na gruncie art. 527 i nast. k.c. (w szczególności art. 528 k.c.) ocena, czy doszło do czynności odpłatnej, czy nieodpłatnej powinna być dokonana nie w oparciu o kryterium formalne, lecz materialne. Należy dokonać oceny merytorycznej, a więc porównać wartość obu świadczeń i w sytuacji rażącej ich dysproporcji przyjąć nieodpłatny charakter dokonanej czynności. Przez pojęcie odpłatności w rozumieniu przepisów k.c. regulujących roszczenie pauliańskie należy rozumieć w zasadzie pełny ekwiwalent korzyści majątkowej (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 15 listopada 2012 r., V CSK 542/11 i z 16 września 2011 r. IV CSK 624/10). Przy tym na tle art. 528 k.c. ocena, czy inne świadczenie może być uznane za ekwiwalent za korzyść uzyskaną od dłużnika - winna być dokonywana z obiektywnego punktu widzenia, nie zaś z punktu widzenia samych stron (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 6 grudnia 2012 r., I ACa 1149/12 i wyrok Sądu Najwyższego z 16 września 2011 r. IV CSK 624/10).

Jak natomiast wyjaśniono we wcześniejszych rozważaniach, twierdzenia pozwanego oraz dłużnika, że określana w zaskarżonych umowach cena pojazdów odpowiadała ich wartości, a więc stanowiła za nie ekwiwalent, okazały się niewiarygodne. Znajdujące się w aktach sprawy oferty pojazdów o zbliżonych danych technicznych, potwierdzają zarzuty powoda o ich istotnym zaniżeniu. Jednocześnie pozwany nie wykazał, aby pojazdy były w tak złym stanie technicznym, że ustalona w przedmiotowych umowach cena była ekwiwalentem.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy było to, że pozwany zbył pojazd M. (...) kolejnej osobie, a zatem nie jest już jego właścicielem. Okoliczność, że doszło do rozporządzenia korzyścią, nie wyklucza pozwania osoby trzeciej na podstawie art. 527 i nast. k.c., który nadal zachowuje legitymację bierną, skoro uzyskanie wyroku uznającego daną czynność prawną za bezskuteczną względem wierzyciela może być wierzycielowi potrzebne np. w związku z zamiarem dochodzenia roszczeń odszkodowawczych lub z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 22 grudnia 2013 r., IV CSK 222/13, uchwała Sądu Najwyższego z 24 lutego 2011 r., III CZP 132/11). Osoba trzecia, która pozbyła się przedmiotu czynności prawnej dokonanej z dłużnikiem, nie przestaje być odpowiedzialna wobec wierzyciela za to, że nie mógł on zaspokoić się z majątku dłużnika. Odpowiedzialność ta może wyrażać się także w formie zapłaty przez osobę trzecią odpowiedniej kwoty, która może być przedmiotem dochodzenia na podstawie art. 415 k.c. lub 409 k.c. Wierzyciel może zatem poszukiwać ochrony przed niewypłacalnością dłużnika przez bezpośrednie żądanie zasądzenia od osoby trzeciej sumy, jaką by pozyskał w wyniku egzekucji prowadzonej z majątku dłużnika. Warunkiem sine qua non jest uprzednie uzyskanie przez wierzyciela prawomocnego wyroku, w którym czynność prawna osoby trzeciej z dłużnikiem zostanie uznana wobec niego za bezskuteczną. Wyrok taki ma bowiem charakter konstytutywny i nie może go zastąpić przesłankowe ustalenie bezskuteczności w procesie przeciwko osobie trzeciej o zapłatę. Osoba trzecia zachowuje zatem legitymację bierną także wtedy, gdy przed doręczeniem pozwu rozporządziła uzyskaną korzyścią na rzecz innej osoby (zob. też wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 14 kwietnia 2021 r., I C 1048/20, postanowienie Sądu Najwyższego z 17 czerwca 2021 r., IV CSK 450/20).

Mając na uwadze całokształt przedstawionych rozważań Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uznał za bezskuteczne w stosunku do powoda M. M., w celu zaspokojenia wierzytelności nabytej przez powoda umową przelewu wierzytelności z 15 lutego 2020 r., a wynikającej z nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie z 9 września 2015 r. w sprawie o sygnaturze akt VI Nc-e 1234475/15 w kwocie 2.850,92 zł należności głównej, z odsetkami w kwocie 974,61 zł i kosztami procesu w kwocie 39 zł oraz wierzytelności wynikającej z postanowienia Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu P. T. z 26 sierpnia 2021 r. w sprawie Km (...)z tytułu wydatków w kwocie 124,49 zł:

a) zawartą 10 stycznia 2021 r. pomiędzy dłużnikiem K. Ś. a pozwanym B. S. (1) umowę sprzedaży samochodu marki F. (...), rok produkcji 2004, o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...),

b) zawartą 7 maja 2021 r. pomiędzy dłużnikiem K. Ś. a pozwanym B. S. (1) umowę sprzedaży samochodu marki M. (...), rok produkcji 2002, o numerze VIN (...) i numerze rejestracyjnym (...).

W pozostałym zakresie tj. co do żądania ochrony wierzytelności w wyższej wartości (o czym była mowa powyżej) powództwo podlegało oddaleniu.

Powyższa modyfikacja spowodowało konieczność zmiany orzeczenia w zakresie kosztów postępowania, o których orzeczono zgodnie z jego wynikiem na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 98§ 1 ¹ k.p.c. Mając na uwadze, że powód wygrał proces w przeważającej części, koszty postępowania winien ponieść w całości pozwany. W związku z tym zasądzono od pozwanego na rzecz powoda 400 zł opłaty sądowej od pozwu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 19 grudnia 2023 r. (data prawomocności wyroku) do dnia zapłaty.

Apelacja na podstawie art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu w pozostałym zakresie, tj. co do żądania ochrony wierzytelności w wyższej wartości (o czym była mowa powyżej).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 98§1 ¹ k.p.c. Mając na uwadze, że powód wygrał to postępowanie w przeważającej części, jego koszty powinien ponieść w całości pozwany. Na koszy te złożyła się opłata od apelacji uiszczona przez powoda w wysokości 400 zł.

Agnieszka Śliwa