Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2024 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Małgorzata Radomska-Stęplewska

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2024 r. w Poznaniu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) Sp. z o. o. z siedzibą w N.

przeciwko Szpital (...) w K. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej

z siedzibą w K.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Nowym Tomyślu

z dnia 26 stycznia 2022 roku

sygn. akt I C 115/21

oddala apelację.

Małgorzata Radomska-Stęplewska

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 stycznia 2022 r. Sąd Rejonowy w Nowym Tomyślu w sprawie z powództwa (...) Sp. z o.o. z siedzibą w N. przeciwko Szpitalowi (...) w K. Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej z siedzibą w K. o zapłatę:

1.  oddalił powództwo co do kwoty 8 886,86 zł;

2.  umorzył postępowanie w pozostałej części;

3.  odstąpił od obciążania pozwanego kosztami procesu na rzecz powoda.

Od powyższego orzeczenia apelację wniósł powód, zaskarżając je w części, tj. w zakresie pkt 1 i 3.

Zaskarżonemu wyrokowi apelujący zarzucił naruszenie:

1) przepisu art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniem w transakcjach handlowych (poprzedni tytuł: o terminach zapłaty w transakcjach handlowych), zwanej dalej Ustawą poprzez jego niezastosowanie,

2) przepisu art. 11 ust. 1 pkt 2 Ustawy poprzez jego niezastosowanie,

3) przepisu art. 5 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie,

4) przepisu art. 102 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie.

Mając na uwadze powyższe, apelujący wniósł o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 1. poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 8.886,86 zł,

2) zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 3. poprzez zasądzenie obowiązku pozwanego co do zwrotu kosztów procesu na rzecz powódki.

Ponadto apelujący wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki obowiązku zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację, pozwany wniósł o jej oddalenie w całości oraz o odstąpienie od obciążania pozwanego kosztami postępowania apelacyjnego na podstawie art. 102 k.p.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji i uznaje je za własne oraz podziela dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę prawną, zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia.

Zaznaczyć należy, że stan faktyczny sprawy był co do zasady bezsporny, natomiast przebieg postępowania, jak i treść zarzutów apelacyjnych oraz ich uzasadnienie wskazują, że osią sporu są zagadnienia prawne, w szczególności co do wykładni art. 10 ust. 1 pkt 1 i ust. 2-3 ustawy z dnia 8 marca 2013r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2022r., poz. 893).

Wierzycielowi, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek, o których mowa w art. 7 ust. 1 lub art. 8 ust. 1, przysługuje od dłużnika, bez wezwania, rekompensata za koszty odzyskiwania należności, stanowiąca równowartość kwoty 40 euro - gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5 000 złotych. Równowartość kwoty rekompensaty, o której mowa w ust. 1, jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Oprócz kwoty, o której mowa w ust. 1, wierzycielowi przysługuje również zwrot, w uzasadnionej wysokości, poniesionych kosztów odzyskiwania należności przewyższających tę kwotę. Uprawnienie do kwoty, o której mowa w ust. 1, przysługuje od transakcji handlowej, z zastrzeżeniem art. 11 ust. 2 pkt 2. (art. 10 ust. 1 pkt 1 i ust. 2-3 ustawy z dnia 8 marca 2013r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2022r., poz. 893).

Wskazać należy, że pomiędzy stronami bezsporne było, iż powód dostarczył pozwanemu przedmiot umowy, za co każdorazowo wystawiał fakturę. Sam pozwany nie kwestionował również faktu, iż wystąpiły opóźnienia w płatności po jego stronie. Sporna była natomiast zasadność powództwa w zakresie żądania przez powoda rekompensat za koszty odzyskiwania należności.

Sąd Okręgowy ma na uwadze, że strona pozwana od początku nie uchylała się od spełnienia świadczenia na rzecz powoda z tytułu wystawionych faktur i proponowała w tym zakresie ugodę. Powód pismem z dnia 12 kwietnia 2019 r. wezwał pozwanego do zapłaty łącznej zaległej kwoty 102 453,27 zł (k. 24). Pozwany pismem z 29 kwietnia 2019 r. (k. 488) oświadczył, że dokonał zapłaty należności w części tj. w wysokości 7 733,06 zł. Jednocześnie wskazał, że Szpital boryka się z problemami finansowymi i zwrócił się o rozłożenie pozostałej kwoty należności głównej tj. 77 417,30 zł na 3 miesięczne raty i o odstąpienie od naliczania rekompensat.

Powód nie przyjął powyższej propozycji i pismem z 10 lipca 2019 r. (k. 18) skierował do pozwanego ostateczne wezwanie do zapłaty pozostałej kwoty 88 249,14 zł. Pozwany natomiast w piśmie z 1 sierpnia 2019 r. (k. 479) uznał roszczenie co do należności głównej wynikającej z niezapłaconych faktur, wskazując, że w części je zapłacił. Nadto ponownie zwrócił się o rozłożenie pozostałej należności na 4 raty oraz o odstąpienie od naliczania rekompensat.

Nie ulega wątpliwości, że powód spełnił przesłanki wynikające z art. 7 i art. 8 powyższej ustawy, gdyż spełnił swoje świadczenie i nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie, a tym samym bez wezwania, przysługiwały mu odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych (art. 7 i 8 powyższej ustawy). W myśl art. 11 ust. 2 pkt 2 tej ustawy, jeżeli strony transakcji handlowej ustaliły w umowie, że świadczenie pieniężne będzie spełniane w częściach, uprawnienie do kwoty, o której mowa w art. 10 ust. 1, oraz zwrotu poniesionych kosztów odzyskiwania należności, o których mowa w art. 10 ust. 2 przysługuje w stosunku do każdej niezapłaconej części. Rację miał również apelujący, że dochodzona przez niego rekompensata przysługuje mu od każdej transakcji handlowej, przez którą należy rozumieć każdą z faktur osobno, a nie jak podnosił pozwany - umowę.

Wskazać należy, że powołana wyżej Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2022r., poz. 893) stanowi implementację Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/7/UE z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie zwalczania opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych (wersja przekształcona; Dz. U. UE. L. z 2011 r. Nr 48, str. 1 z późn. zm.).

Sąd Okręgowy zwraca jednak uwagę, że celem tej dyrektywy jest zwalczanie opóźnień w płatnościach w transakcjach handlowych, aby zapewnić właściwe funkcjonowanie rynku wewnętrznego, wspierając tym samym konkurencyjność przedsiębiorstw, a w szczególności małych i średnich przedsiębiorstw.

W okresie, który obejmuje powództwo pozwany borykał się z problemami finansowymi. Będąc publicznym podmiotem leczniczym i szpitalem powiatowym, zmuszony był ponosić zwiększone wydatki związane z zapobieganiem i leczeniem COVID-19. Kolejne fale epidemii, a tym samym konieczność ponoszenia wysokich kosztów na leczenie zakażonych pacjentów spowodowały dalsze pogorszenie się sytuacji finansowej szpitala. Koszty, które ponosił szpital nie były w pełni rekompensowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia, co tym bardziej pogłębiło jego straty. Stan ten utrzymuje się do chwili obecnej, co wynika również z przedłożonego przez pozwanego rachunku zysków i strat za I kwartał 2023 r. (k. 480). Nie sposób zatem przyjąć, że zwłoka w płatności była celowa lub zależna od pozwanego, a tym samym, by zasądzenie dochodzonej przez powoda rekompensaty spełniało cel, jaki nadaje mu powyższa ustawa.

Co więcej, pozwany w dniu 7 kwietnia 2020 r. dokonał spłaty całej należności z tytułu niezapłaconych faktur, skapitalizowanych odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych oraz not odsetkowych w łącznej wysokości 64 286,02 zł, bez rekompensaty za koszty odzyskiwania należności, co pozwany potwierdził pismem z dnia 28 grudnia 2020 r. (k. 261-262).

Sąd Okręgowy mając na uwadze powyższe, podziela stanowisko Sądu I instancji, że w okolicznościach niniejszej sprawy dochodzenie rekompensat przez powoda należy uznać za sprzeczne z zasadami zawartymi w art. 5 k.c. Zastosowanie tego przepisu w konkretnej sprawie wymaga od sądu oceny całokształtu okoliczności. Sąd musi dokonywać tej oceny w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym (zob. wyroki SN: z 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94; z 2 października 2015 r., II CSK 757/14). Zatem zastosowanie art. 5 k.c. pozostaje domeną sądów bezwzględnie wyrażającą się w analizie i ocenie okoliczności faktycznych sprawy (postanowienie SN z 16.07.2024 r., I CSK 6737/22, LEX nr 3736061).

Kwestia zastosowania art.5 k.c. w celu zmniejszenia rekompensaty była przedmiotem wypowiedzi sądów powszechnych, Sądu Najwyższego, TSUE i doktryny prawa. Wypowiedzi Sądu Najwyższego (uzasadnienia uchwał z 11.12.2015 r. III CZP 94/15, Legalis i z 12.12.2019r. III CZP 48/19, Legalis) i sądów powszechnych zostały przytoczone przez strony. Wynika z nich, że nie ma przeszkód do zastosowania art.5 k.c. w tego typu sprawach. Jak się jednak podkreśla, zastosowanie art. 5 k.c. powinno mieć jednak charakter wyjątkowy, a do jego zastosowania należy podchodzić ze szczególną ostrożnością. Wskazuje się, że może to dotyczyć sytuacji, gdyby wierzyciel dochodził rekompensaty za koszty odzyskiwania należności z powołaniem się na marginalne opóźnienie w spełnieniu świadczenia, wynikłe dodatkowo z okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.

Podkreśla się, że brak podjęcia przez wierzyciela określonych działań windykacyjnych, nieponiesienie jakichkolwiek kosztów, bądź nieproporcjonalność kwoty rekompensaty w stosunku do kwoty należności głównej same w sobie nie powinny uzasadniać sięgania po konstrukcję nadużycia prawa podmiotowego, skoro elementy te – jak wyżej wykazano – są wpisane w samą istotę omawianej tu instytucji. Pamiętać trzeba, że prawo do rekompensaty z art.10 ust.1 ustawy ma realizować nie tylko funkcję kompensacyjną (przy braku obowiązku wykazywania przez wierzyciela poniesienia szkody czy wydatków na windykację), ale i funkcję stymulująco-represyjną. Ta ostatnia sprzeciwia się co do zasady miarkowaniu kwoty rekompensaty nawet w przypadku, gdy rekompensata przewyższa kwotę niezapłaconego w terminie roszczenia, co jednak nie wyklucza w szczególnych okolicznościach zastosowania art.5 k.c. Wreszcie wyrażono ogląd, że stała rekompensata za koszty odzyskiwania należności należy się niezależnie od statusu dłużnika, nawet gdy jest on samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej, więc ocena charakteru działalności stron transakcji handlowych nie może stanowić przesłanki przy rozważaniu słuszności wskazanego roszczenia. (Osajda teza 21 do ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych Legalis i przywołane tam orzecznictwo, podobnie ocena zastosowania art.5 k.c. wypada w Komentarzu do ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych Menszig-Wiese teza 6 Legalis).

Zaprezentowane poglądy prowadzą do wniosku o wyjątkowym zastosowaniu art.5 k.c. do oceny prawa do rekompensaty z art.10 ust.1 ustawy, czyli wtedy gdy wystąpią wyjątkowe okoliczności. Nie są takimi charakter prowadzonej przez pozwanego działalności (pozwany jest publicznym podmiotem leczniczym i świadczy usługi medyczne powszechnie dostępne), źródła finansowania udzielanych świadczeń zdrowotnych ze środków publicznych czy stałe relacje handlowe między stronami.

Zastosowanie art.5 k.c. trzeba rozważyć w kontekście wyroku TSUE z 4 maja 2023 roku (C-78/22). TSUE stwierdził w tezie 2., że artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 2011/7 w związku z ust. 3 tego artykułu i art. 7 ust. 1 akapit drugi lit. c) tej dyrektywy - stoi na przeszkodzie temu, by sąd krajowy odmówił zasądzenia stałej kwoty, określonej w pierwszym z tych przepisów, lub ją ograniczył, na podstawie ogólnych zasad krajowego prawa prywatnego, w tym także w przypadku, gdy opóźnienia w płatnościach, które wystąpiły w ramach jednej i tej samej umowy, dotyczą w szczególności niskich, a nawet niższych od tej stałej kwoty kwot.

Sprawa dotyczyła prawa czeskiego i przepisu odwołującego się do dokonywania wykładni i stosowania prawa wbrew dobrym obyczajom oraz sytuacji mogących prowadzić do okrucieństwa lub nieuczciwości, które obrażają zwykłą ludzką wrażliwość. TSUE wskazał na:

- dokonywanie wykładni prawa krajowego zgodnie z prawem UE w celu zapewnienia skuteczności tego prawa,

- dokonywanie przez sąd krajowy podczas stosowania przepisów prawa wewnętrznego wydanych w celu transpozycji dyrektywy - ich wykładni w świetle treści, jak również celu dyrektywy, aby uzyskać wynik zgodny z zamierzonym przez nią celem, bez uszczerbku dla pewnych ograniczeń, w tym w szczególności zakazu wykładni prawa krajowego contra legem,

- w rezultacie zapewnienie pełnej skuteczności art.6 ust.1 dyrektywy 2011/7 UE sprzeciwia się odmowie zasądzenia wymienionej w nim kwoty lub jej ograniczenia na podstawie ogólnych zasad krajowego prawa prywatnego, w tym także w przypadku, gdy opóźnienia w płatnościach, które wystąpiły w ramach jednej i tej samej umowy, dotyczą w szczególności niskich, a nawet niższych od tej stałej kwoty kwot.

W świetle powyższego, wydaje się wykluczone odmawianie prawa do rekompensaty bądź jego ograniczanie przez zastosowanie klauzuli generalnej z art.5 k.c. Co prawda teza wyroku jest kategoryczna, ale TSUE dokonał wykładni art.6 ust.1 dyrektywy 2011/7 UE w konkretnych okolicznościach sprawy, w szczególności w odniesieniu do porównania kwoty ustawowej rekompensaty do kwoty długu, co zawarł też w wymienionej tezie.

Mając na uwadze, że trudno wykluczać zasady współżycia społecznego w procesie stosowania prawa, gdy brak zastosowania będzie skutkować szczególnie drastycznymi rezultatami dla dłużnika, nie można z góry wykluczyć wyjątkowego zastosowania art.5 k.c. Nie zmienia to oceny, że orzeczenie wskazuje jednoznaczny kierunek wykładni i stosowania prawa, celem zapewnienia skuteczności prawu UE i realizacji celów dyrektywy.

W ocenie Sądu Okręgowego, rozstrzygając spór Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej interpretacji art. 5 k.c. uznając, że w niniejszej sprawie wystąpiły wyjątkowe okoliczności.

W okolicznościach sprawy zastosowanie art.5 k.c. było uzasadnione, gdyż zwłoka w płatności nie wynikała z winy pozwanego, miało to miejsce w okresie rozpoczynającej się pandemii COVID-19, a sam pozwany od początku nie uchylał się od jej spełnienia. W sytuacji sukcesywnego spłacania przez pozwanego zaległości wynikających z kilkunastu faktur, a ostatecznie spłacenia przez niego całej zaległości wraz z odsetkami, żądanie powoda prowadziło do pozyskania przez niego korzyści finansowych, które mając na uwadze powyższe okoliczności, nie znajdują uzasadnienia. W ocenie Sądu Okręgowego szkoda powoda z tytułu pozostawania przez pozwanego w zwłoce została już zrekompensowana poprzez dokonanie przez stronę pozwaną spłaty nie tylko całej należności z tytułu niezapłaconych faktur, ale i skapitalizowanych odsetek za opóźnienia w transakcjach handlowych oraz not odsetkowych.

Wobec powyższego podniesione przez powoda zarzuty należało uznać za niezasadne.

Sąd Okręgowy podzielił też argumentację Sądu I instancji w zakresie rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu na podstawie art. 102 k.p.c., zwracając dodatkowo uwagę, że pozwany proponował powodowi zawarcie ugody na etapie przed wytoczeniem powództwa, a więc nie sposób uznać, że swoją postawą doprowadził do konieczności skierowania sprawy na drogę sądową przez powoda.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

Małgorzata Radomska-Stęplewska