Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 maja 2015 roku

Sąd Okręgowy w Koninie Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Angelika Lewandowska

Protokolant: p.o. sekr. sąd. K. G.

po rozpoznaniu w dniu 11-05-2015 r. w Koninie

na rozprawie

sprawy z powództwa W. R.

przeciwko M. F.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

1.  Oddala powództwo.

2.  Przyznaje na rzecz Kancelarii Adwokackiej adw. K. G. (1) od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Koninie) kwotę 8856 zł brutto tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Angelika Lewandowska

Sygn. akt I C 1266/14

UZASADNIENIE

Powód W. R. w pozwie skierowanym przeciwko pozwanemu M. F. wniósł o uznanie czynności prawnej dłużnika K. F. za bezskuteczną w stosunku do powoda, który w wykonaniu czynności prawnej dokonał bezpłatnego przysporzenia na rzecz pozwanego w ten sposób uniemożliwiając egzekucję przysługującego powodowi roszczenia względem K. F. na podstawie wyroku Sądu Okręgowego w P. Ośrodek (...) w L. z dnia 1 grudnia 1999 roku, sygn. II C (...)zaopatrzonego w klauzulę wykonalności oraz o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że ww. wyrokiem Sąd Okręgowy w P. zasądził na jego rzecz od K. F. kwotę 100.000 zł wraz z odsetkami od dnia 22 lutego 1998 roku do dnia zapłaty. Dotychczasowa egzekucja okazała się jednak bezskuteczna. Powód wskazał, iż rodzice pozwanego zmarli, pozostawiając znaczny majątek. K. F. jako uprawniony do spadku dokonał czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela poprzez zrzeczenie się lub odrzucenie spadku, wskutek czego do jego majątku nie weszły składniki majątku umożliwiające powodowi egzekucję zasądzonej kwoty. Powód podkreślił, iż wysyłał do pozwanego pismo celem wywiązania się przez pozwanego z zobowiązań K. F. oraz wezwanie do zapłaty, aczkolwiek pozwany wskazał, iż nie jest osobą właściwą do kierowania wobec niego roszczeń (k. 2-6).

Pozwany M. F. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości jako bezzasadnego i nieudowodnionego, a nadto zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany podkreślił, iż powód nie wykazał istnienie roszczenia wobec pozwanego, a jego twierdzenia są gołosłowne (k. 22-23).

Na rozprawie w dniu 11 maja 2015 roku powód podtrzymał dotychczasowe żądanie oraz z ostrożności procesowej wniósł o nieobciążanie powoda kosztami procesu, a nadto wniósł o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu. Pozwany wniósł zaś o oddalenie powództwa i cofnął wniosek o obciążanie powoda kosztami zastępstwa procesowego (k. 41)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Sąd Okręgowy w P. Ośrodek (...) w L. wyrokiem z dnia 1 grudnia 1999 roku sygn. akt II C (...) zasądził od K. F. na rzecz powoda W. R. kwotę 100.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 lutego 1998 roku do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie roszczenie pozwu oddalił (dowód: akta SO w P. sygn. II C (...)) k. 123.

W dniu 22 czerwca 2011 roku powód skierował wobec K. F. wniosek o egzekucję kwoty 319.319,07 zł wynikającej z ww. wyroku (należność główna i odsetki). W toku postępowania egzekucyjnego K. F. poinformował Komornika Sądowego, iż nie ma wiedzy na temat postępowania spadkowego po matce Z. F., ale cały majątek ma odziedziczyć pozwany M. F.. Postanowieniem z dnia 31 grudnia 2014 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w T. umorzył postępowanie egzekucyjne, gdyż egzekucja okazała się bezskuteczna (dowód: akta Komornika Sądowego przy SR w K.sygn. KM (...) k. 38, k. 48).

K. F. i pozwany M. F. są braćmi, synami A. i Z. małżonków F. (bezsporne).

Sąd Rejonowy w T. postanowieniem z dnia 18 listopada 2008 roku sygn. akt I Ns (...) stwierdził, iż spadek po A. F. zmarłym dnia 25 sierpnia 2008 roku w T., na podstawie testamentu holograficznego z dnia 17 listopada 1996 roku nabyła Z. F. – żona spadkodawcy w całości (dowód: akta SR w T.sygn. I Ns (...), kserokopia postanowienia SR w T. z dnia 18 listopada 2008 roku k. 29).

Sąd Rejonowy wT. postanowieniem z dnia 16 grudnia 2013 roku sygn. akt I Ns (...)stwierdził, iż spadek po Z. F. zmarłej dnia 25 lipca 2013 roku w T., na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 12 listopada 2008 roku nabył wprost M. F. – syn A. i Z. w całości (dowód: akta SR w T. sygn. I Ns (...), kserokopia postanowienia SR w T. z dnia 16 grudnia 2013 roku k. 30).

Pismami z dnia 8 sierpnia 2014 roku i 27 sierpnia 2014 roku powód zwracał się do pozwanego z propozycją zawarcia ugody w sprawie spłaty zadłużenia K. F. oraz z wezwaniem do zapłaty kwoty 363.431,54 zł. Pozwany pismem z dnia 1 września 2014 roku poinformował, że nie jest osobą do której winny być kierowane roszczenia powoda (dowód: pismo z dnia 1 września 2014 roku k. 7, pismo z dnia 27 sierpnia 2014 roku k. 8, pismo z dnia 8 sierpnia 2014 roku k. 9).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów: pisma z dnia 1 września 2014 roku (k. 7), pisma z dnia 27 sierpnia 2014 roku (k. 8), pisma z dnia 8 sierpnia 2014 roku (k. 9), kserokopii postanowienia SR w T. z dnia 18 listopada 2008 roku (k. 29), kserokopii postanowienia SR w T.z dnia 16 grudnia 2013 roku (k. 30), dokumentów zawartych w aktach sprawy SO w P. sygn. II C (...), akt komorniczych sygn. KM (...), akt SR w T. sygn. I Ns (...), I Ns (...).

Ustalony stan faktyczny nie był sporny między stronami, gdyż spór sprowadzał się jedynie do jego oceny prawnej i dlatego Sąd oparł się na wskazanych dokumentach, których wartość dowodowa nie budziła wątpliwości i nie była przez strony kwestionowana.

Sąd oddalił wniosek dowodowy powoda o przesłuchanie w charakterze świadka K. F., gdyż ustalenie składników schedy spadkowej oraz „świadomość świadka co do sporządzenia testamentu” – w sytuacji gdy, jak poniżej wskazano, świadek ten nie dokonał czynności prawnej polegającej na odrzuceniu spadku - nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Nadto także takie okoliczności jak fakt wystąpienia z roszczeniem o zachowek czy zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia – w sytuacji gdy czynności te nie mogą być skutecznie podważone w drodze powództwa z art. 1024 k.c. oraz skargi pauliańskiej - nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Nadto okoliczność czy dłużnik powoda K. F. wystąpił z powództwem o zachowek nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie o uznaniu za bezskuteczną czynności polegającej na odrzuceniu spadku.

Sąd oddalił wniosek dowodowy powoda o przeprowadzenie dowodu z zeznań stron, albowiem dowód ten nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Zgodnie z art. 299 k.p.c. dowód ten można przeprowadzić, jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Dowód ten ma więc charakter fakultatywny, subsydiarny i symetryczny. Wprost z treści przepisu art. 299 k.p.c. wynika, że jego przedmiotem są wyłącznie niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd nie jest zatem zobowiązany do przeprowadzenia tego dowodu, chyba że dotychczasowe postępowanie dowodowe nie doprowadziło do jednoznacznego wyjaśnienia stanu faktycznego. W niniejszej sprawie stan faktyczny został zaś ustalony w sposób jasny i wyczerpujący za pomocą innych źródeł dowodowych.

Sąd zważył co następuje:

Roszczenie powoda nie zasługuje na uwzględnienie.

Podstawę prawną roszczenia powoda należy oceniać przez pryzmat treści art. 1024 § 1 k.c. w związku z odpowiednio stosowanymi przepisami o ochronie wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, tj. art. 527 k.c. i nast. Zgodnie z art. 1024 § 1 k.c., jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika. Ochronie przewidzianej normą art. 1024 k.c. podlega wierzyciel osobisty spadkobiercy, kiedy spadkobierca spadek odrzucił w sytuacji, gdy jego majątek osobisty jest obciążony długami. Odrzucenie spadku powoduje bowiem, że pewne aktywa nie wejdą do majątku osobistego dłużnika, co uniemożliwi lub ograniczy możliwość zaspokojenia roszczeń wierzyciela. Odrzucenie spadku stanowi więc de facto działanie dłużnika mające na celu pokrzywdzenie wierzyciela. Wierzyciel kwestionujący odrzucenie spadku powództwo winien skierować wobec temu spadkobiercy, który spadek wcześniej odrzucony ostatecznie przyjął, gdyż on jest osobą trzecią, która w wyniku czynności prawnej dłużnika uzyskała korzyść majątkową.

Zdaniem Sądu, powód wytoczył powództwo, błędnie sądząc że jego dłużnik K. F. dokonał czynności prawnej polegającej na odrzuceniu spadku po swoich rodzicach (lub ewentualnie zrzekł się dziedziczenia) - przez co do jego majątku nie weszły określone korzyści, z których powód mógłby się zaspokoić.

Przede wszystkim ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż K. F. – dłużnik powoda, nie dokonał czynności prawnej, polegającej na odrzuceniu spadku. Pozwany M. F. stał się jedynym spadkobiercą po swojej matce Z. F. – która wcześniej nabyła spadek po zmarłym mężu i ojcu pozwanego oraz dłużnika powoda A. F. – na skutek dziedziczenia testamentowego. K. F. nie miał nawet możliwości odrzucenia spadku, gdyż został w testamentach obu rodziców pominięty i nie został do spadku w ogóle powołany.

Wobec powyższych ustaleń, Sąd nie badał kwestii zachowania przez powoda terminów wynikających z art. 1024 § 2 k.c.

Jeżeli chodzi zaś o zrzeczenie się dziedziczenia, to art. 1048 k.c. przewiduje instytucję umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Jest to umowa, której mocą potencjalny spadkobierca ustawowy zrzeka się dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy. Nie można jednak żądać uznania umowy zrzeczenia się dziedziczenia za bezskuteczną ani na podstawie przepisów o skardze pauliańskiej (art. 527-534), ani w wyniku stosowania na zasadzie analogii art. 1024 k.c. (tak Komentarz do art. 1048 kodeksu cywilnego, J. Ciszewski, Lex).

Wobec powyższego, z uwagi na fakt, iż brak jest czynności prawnej dokonanej przez K. F., którą Sąd mógłby ewentualnie uznać za bezskuteczną, roszczenie powoda podlega oddaleniu.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej Sąd orzekł na podstawie art. 29 § 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 roku Prawo o adwokaturze w zw. z § 6 pkt 7 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 461).

SSO Angelika Lewandowska

Sygn. akt I ACa 940/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Jacek Nowicki

Sędziowie: SSA Jan Futro

SSA Bogdan Wysocki (spr)

Protokolant: St.sekr. I. K.

po rozpoznaniu w dniu 10 lutego 2016 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa W. R.

przeciwko M. F.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 11 maja 2015 r. sygn. akt I C 1266/14

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Koninie pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

J. F. J. B. W.

Sygn. akt I ACa 940/15

UZASADNIENIE

Otóż apelacja okazała się uzasadniona. Zasadny okazał się mianowicie, podniesiony przez skarżącego, zarzut nierozpoznania istoty sprawy, co skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Źródłem takiego stwierdzenia są zasadnicze, rażące uchybienia procesowe, których dopuścił się Sąd Okręgowy, już na etapie badania samego powództwa. Mianowicie stosownie do przepisu artykułu 187 paragraf 1 punkt 1 kodeksu postępowania cywilnego, pozew przede wszystkim musi zawierać dokładne określenie żądania. Oczywiste było natomiast, że warunków tych nie spełniał pozew w rozpoznawanej sprawie. Nie wskazywał on bowiem przede wszystkim, jaką konkretną czynność zaskarża powód w tej sprawie, a która miała być jego zdaniem dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Z punktu widzenia treści artykułu 527 kodeksu cywilnego nie do przyjęcia byłaby natomiast dopuszczalność zaskarżenia w trybie skargi pauliańskiej wszystkich bliżej nieokreślonych czynności dłużnika, które potencjalnie mogłyby naruszać uprawnienia wierzyciela, czy też krzywdzić go w rozumieniu tych przepisów. Sąd winien zatem w trybie przepisu artykułu 133 kpc wezwać powoda do uzupełnienia tych braków formalnych pozwu przez określenie właśnie tej konkretnej czynności, która powinna być badana przez Sąd, jako zmierzająca do pokrzywdzenia go, jako wierzyciela. Co prawda powód powoływał się tutaj na okoliczność, że nie miał dostatecznej wiedzy, co do tego, jakie czynności ewentualnie mogły być podjęte przez dłużnika, które mogłyby skutkować jego niewypłacalnością, no niemniej z punktu widzenia obowiązków procesowych strony powodowej - tym bardziej, że był reprezentowany profesjonalnie - nie zwalniało go absolutnie to od takiego, jak już tu wspomniałem, jednoznacznego określenia granic powództwa. Tymczasem Sąd, aż do zamknięcia rozprawy, nawet choćby w drodze wypytania się strony powodowej, gdy już był zebrany dosyć istotny materiał dowodowy, w dalszym ciągu nie wyjaśnił, czy nie zażądał od powoda, jakie są granice przedmiotowe powództwa i jaką czynność konkretnie, ostatecznie w tym procesie zaskarżył. W tej sytuacji przyjąć należało, że zaskarżone zostały wszystkie czynności dłużnika, których treść pozostaje w jakimkolwiek związku ze spadkobraniem, a które zostaną ujawnione w toku prowadzonego postępowania. Prawidłowe jest ustalenie Sądu, w świetle którego na pewno nie doszło do czynności w postaci odrzucenia przez dłużnika spadku, czy też do zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia między spadkobiercą, czyli dłużnikiem, a spadkodawcą. No wynika to choćby z prostego faktu, że dłużnik, czyli K. F. nigdy nie stał się spadkobiercą, nigdy nie uzyskał statutu spadkobiercy, bo nie został powołany do spadku. Z drugiej jednak strony, dłużnik nie został ani wydziedziczony przez spadkodawcę, ani też nie został uznany w stosownym trybie za niegodnego dziedziczenia. Co do zasady zatem nabył prawo do dochodzenia od spadkobiercy zachowku na podstawie przepisu artykułu 991 i następnych kodeksu cywilnego. Takie prawo, jako prawo majątkowe, stanowi wierzytelność, która może służyć zaspokojeniu wierzycieli uprawnionego do zachowku, a czynność uprawnionego zmierzająca do wyzbycia się ewentualnie tego prawa, może być chroniona także na podstawie powództwa o uznanie tej czynności za bezskuteczną, czyli takiego, jakie wytoczył powód w niniejszej sprawie. W związku z tym trzeba zwrócić uwagę, jak słusznie podnosi się w apelacji, na oświadczenie dłużnika złożone w sprawie o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym, no, złożył on oświadczenie, aby dotarło do wierzyciela, czyli do pozwanego, w którym stwierdził, że między innymi zrzeka się tych swoich uprawnień do zachowku. Problemem jest - i to powinno dopiero podlegać teraz badaniu przez Sąd I instancji - czy tego rodzaju oświadczenie może być uznane za zwolnienie dłużnika, w tym przypadku dłużnika roszczenia o zachowek, zwolnienie z długu dotyczącego tego uprawnienia K. F. ale problem polega na tym, że tego rodzaju kwestia w ogóle nie podlegała badaniu przez Sąd I instancji. Mianowicie ta czynność, o której przed chwilą tutaj wspomniałem, w ogóle nie była przez Sąd uwzględniona i pod żadnym kątem prawnym nie została przez Sąd rozważona, a niedopuszczalne byłoby, żeby, no podejmować wszystkie czynności procesowe związane z badaniem tych kwestii dopiero na etapie postępowania II-instancyjnego. Z tych przyczyn właśnie należy uznać, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy przez niepodjęcie jakichkolwiek rozważań dotyczących prawnych przede wszystkim, dotyczących omawianej tutaj czynności i dlatego sprawa musi zostać uchylona do ponownego rozpoznania, w celu właśnie zbadania tych okoliczności, o których tutaj wcześniej mówiłem. I dlatego na podstawie przepisu artykułu 386 paragraf 1 kodeksu postępowania cywilnego oraz artykułu 108 paragraf 2 kodeksu postępowania cywilnego, Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji wyroku. Na tym uzasadnienie zakończono.