Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący:	SSA Iwona Niewiadowska-Patzer
Sędziowie:	SSA Dorota Goss-Kokot (spr.) SSA Marek Borkiewicz
Protokolant:	st.sekr.sądowy Alicja Karkut

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2014 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku E. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o rentę rodzinną

na skutek skargi E. L. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu

z dnia 6 lutego 2013 r. sygn. akt III AUa 1082/12

1.  zmienia wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 6 lutego 2013r. (III AUa 1082/12) w ten sposób, że zmienia zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 22 czerwca 2012r. oraz poprzedzającą go decyzję i przyznaje E. L. prawo do renty rodzinnej od dnia 16 listopada 2011r.;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz E. L. kwotę 150 zł tytułem kosztów procesu w postępowaniu odwoławczym.

SSA Marek Borkiewicz

SSA Iwona Niewiadowska-Patzer

SSA Dorota Goss-Kokot (spr.)

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 stycznia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., na podstawie art. 65 i 70 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009, nr 153, poz. 1227), po rozpatrzeniu wniosku z dnia 29 grudnia 2011 r., odmówił E. L. prawa do renty rodzinnej. Organ rentowy wskazał, że skoro do dnia śmierci męża Wnioskodawczyni nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej a w dniu śmierci męża nie miała prawa do alimentów z jego strony ustalonych wyrokiem lub ugodą sądową, to tym samym nie przysługuje jej prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu. Od tej decyzji E. L. wniosła odwołanie.

Odwołująca, E. L., urodzona dnia (...), od 1979 r. pozostawała w małżeństwie z M. L.. W dniu 12 września 2008 r. wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu, sygn. akt I C 1062/08, małżeństwo zostało rozwiązane z winy męża, jednakże sąd nie orzekł wówczas o prawie odwołującej do alimentów. W kolejnych latach odwołująca również nie występowała do sądu z pozwem o przyznanie alimentów, z uwagi na fakt – jak twierdziła – iż były mąż dobrowolnie pomagał jej finansowo. Po rozwodzie byli małżonkowie zamieszkiwali oddzielnie, prowadząc odrębne gospodarstwa domowe. Były mąż odwołującej, M. L., urodzony dnia (...), decyzją z dnia 20 sierpnia 2007 r. uzyskał prawo do emerytury nauczycielskiej, którą otrzymywał od dnia 1 września tj. od ustania zatrudnienia. M. L. zmarł 16 listopada 2011 r. W dniu 29 grudnia 2011 r. E. L. złożyła wniosek o przyznanie prawa do renty rodzinnej po zmarłym byłym mężu, M. L.. Decyzją z dnia 25 stycznia 2012 r. ZUS odmówił jej prawa do tego świadczenia.

Wyrokiem z dnia 22 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy, sygn. akt VIII 881/12, oddalił odwołanie. Powołując się na przepisy art. 70 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009, nr 153, poz. 1227), wskazał, że odwołująca nie spełniła jednej z trzech przesłanek koniecznych dla uzyskania prawa do renty rodzinnej. W cytowanym bowiem wyżej przepisie wskazuje się, że wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli: 1) w chwili śmierci męża osiągnęła 50 lat lub była niezdolna do pracy albo 2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej. W przypadku małżonki rozwiedzionej lub wdowy, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, mają one prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia powyższych warunków: pierwszego lub drugiego, posiadały w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Jak wskazał Sąd Okręgowy, poza sporem w sprawie był fakt, że odwołująca na dzień zgonu byłego męża ukończyła 50 lat, jak i miała przyznane prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy oraz pozostawała rozwódką; owa ostatnia okoliczność oznacza, że odwołująca, jako małżonka rozwiedziona, musi spełnić ustawowy warunek posiadania prawa do alimentów ustalonych wyrokiem lub ugodą sądową. Tymczasem, jak podkreślił Sąd I instancji, w wyroku rozwodowym nie orzeczono o obowiązku alimentacyjnym na rzecz E. L., również w późniejszym czasie odwołująca o uzyskanie takiego orzeczenia nie występowała. Sąd Okręgowy, w związku z faktem, iż odwołująca nie spełniła jednego z warunków, od którego wypełnienia uzależnione jest przyznanie prawa do renty rodzinnej, na mocy przepisu § 1 art. 477 ¹⁴ k.p.c. oddalił odwołanie.

Od wyroku Sądu I instancji odwołująca złożyła apelację. Wskazywała, że niewystępowanie o sądową regulację alimentów zostało podyktowane tym, iż w jej ocenie nie było to konieczne, ponieważ były mąż dobrowolnie wspierał ją finansowo oraz łożył na utrzymanie córki. Podkreśliła, że wystąpienie po śmierci męża o uzyskanie prawa do renty rodzinnej spowodowane jest jej trudną sytuacją materialną. Na tę sytuację wpływa zwłaszcza fakt , iż 2007 r. uległa poważnemu wypadkowi przy pracy i od tamtego momentu do chwili obecnej nie pracuje, pobierając rentę z tytułu niezdolności do pracy.

Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 6 lutego 2013 r., sygn. akt III AUa 1082/12, na mocy przepisu art. 385 k.p.c., apelację oddalono. Sąd ten wskazał, że poza sporem pozostawały okoliczności faktyczne ustalone przez Sąd Okręgowy; Sąd II instancji uznał, iż znajdują one odzwierciedlenie w zgromadzonym w niniejszej sprawie materiale dowodowym i przyjął je jako własne. Podzielił również wywody prawne tego Sądu, twierdząc, że Sąd Okręgowy słusznie, wskazując na przepis ust. 3 art. 70 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009, nr 153, poz. 1227), wywiódł, iż ustawodawca w sposób bezwzględny ustanawia wymóg uzyskania przez osobę domagającą się przyznania prawa do renty rodzinnej ustalenia prawa do alimentów po byłym mężu wyrokiem sądu lub ugodą sądową. Jak powtórzył za Sądem Okręgowym, Sąd Apelacyjny, dobrowolna alimentacja przez jednego z rozwiedzionych małżonków na rzecz drugiego nie wywołuje w świetle przepisu ust. 3 art. 70 wyżej cytowanej ustawy – skutków prawnych zgodnych z żądaniem odwołującej. Pogląd ten, na co zwrócił uwagę Sąd II instancji, znajduje również odzwierciedlenie w dotychczasowym orzecznictwie, wystarczy choćby wskazać na następujące wyroki z dnia: 14 stycznia 1997 r., II UKN 45/96, 22 stycznia 1998 r., II UKN 461/97, 18 lutego 1998 r., II UKN 523/97, 16 marca 1999 r., II UKN 521/98, 22 stycznia 2009 r., II UKN 135/08. Sąd Apelacyjny podsumował, że wykładnia właściwych dla rozstrzygnięcia w sprawie przepisów nie pozostawia wątpliwości, iż wobec braku wyroku sądu lub ugody sądowej ustalających na rzecz odwołującej prawo do alimentów, nie przysługuje jej prawo do renty rodzinnej po byłym mężu. Stąd Sąd Apelacyjny orzekł o oddaleniu apelacji jako bezzasadnej.

Pełnomocnik odwołującej zaskarżył przepis ust. 3 art. 70 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009, nr 153, poz. 1227) jako niezgodny z Konstytucją. Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2014 r., sygn. akt SK 61/13, nastąpiło stwierdzenie o niezgodności wyżej wskazanego przepisu w zakresie w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej poza spełnieniem przesłanek określonych w przepisach ust. 1 i 2 art. 70 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, uzależnia od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową. Trybunał wskazał na jego niezgodność z Konstytucją – z przepisem ust. 1 art. 67 Konstytucji w związku z przepisem ust. 1 art. 32 Konstytucji.

W dniu 26 sierpnia 2014 r., pełnomocnik pdwołującej na podstawie przepisu § 1 art. 399 k.p.c. w związku z przepisem art. 401 ¹ k.p.c wniósł do Sądu Apelacyjnego o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 6 lutego 2013 r., sygn. akt III AUa 1082/12, przywołując wyżej wskazany wyrok Trybunału Konstytucyjnego. Podkreślił, że przepis ust. 3 art. 70 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w zakresie uznanym za niezgodny z Konstytucją stanowił w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 6 lutego 2013 r., sygn. akt III AUa 1082/12, wyłączną podstawę oddalenia apelacji E. L. od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 22 czerwca 2012 r., sygn. akt VIII U 8881/12. Jednocześnie żądał, zgodnie z przepisem art. 409 w zw. z przepisem § 2 art. 412 k.p.c. o zmianę wyżej wskazanego orzeczenia Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 22 czerwca 2012 r. oraz poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i ustalenie, że Odwołującej E. L. od dnia 16 listopada 2011 r. przysługuje prawo do renty rodzinnej po zmarłym byłym mężu – M. L..

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni zasługuje na uwzględnienie.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2014 r., sygn. akt SK 61/13, w którym stwierdza się, że przepis ust. 3 art. 70 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej uzależnia od wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, ustalonych wyłącznie wyrokiem lub ugodą sądową, jest niezgodny z przepisem ust. 1 art. 67 w związku z przepisem ust. 1 art. 32 Konstytucji RP uzasadnia argumenty apelacji. W kontekście niniejszej sprawy należy podkreślić, że Trybunał Konstytucyjny, orzekając o niekonstytucyjności wyżej wymienionego przepisu, wskazał m.in., iż: „Obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami, o którym mowa w art. 60 ust. 1 k.r.o., tak samo jak obowiązek alimentacyjny między członkami rodziny, może być zrealizowany dobrowolnie, bez potrzeby występowania na drogę sądową. Jest to obowiązek, który powstaje ex lege, w razie zaistnienia przesłanek w przepisie tym wymienionych. Wyrok alimentacyjny jedynie potwierdza ten obowiązek oraz go konkretyzuje. Konkretyzacja taka może jednak nastąpić również pozasądownie.” Trybunał dalej stwierdził, że: „Nie ma zatem wątpliwości, że obowiązek alimentacyjny wynikający z art. 60 § 1 k.r.o. może być zrealizowany na warunkach ustalonych samodzielnie przez strony w drodze zgodnego ich porozumienia. W doktrynie prawa podkreśla się, że niezbędną częścią umowy są oświadczenia woli stron, które mogą być jednak wyrażone przez każde ich zachowanie ujawniające tę wolę. Zachowanie to uzyskuje przymiot oświadczenia woli, jeśli jest zrozumiałe, swobodne i złożone w zamiarze wywołania określonych skutków prawnych.” Co szczególnie należy podkreślić z punktu widzenia niniejszej sprawy – Trybunał uznał, że: „(…) jeśli chodzi o umowę konkretyzującą świadczenia alimentacyjne, to może ona zostać zawarta nawet w sposób dorozumiany. Porozumienie stron w kwestii sposobu realizacji obowiązku alimentacyjnego i wysokości świadczeń alimentacyjnych nie wymaga zatem nadania mu formy pisemnej. W razie niedochowania takiej formy o istnieniu umowy zawartej per facta concludentia może świadczyć to, że alimenty faktycznie są przez zobowiązanego uiszczane na rzecz osoby uprawnionej.”

W kontekście ustaleń faktycznych przedmiotowej sprawy, należy stwierdzić, że Odwołująca spełnia wszystkie przesłanki, określone przepisania art. 70 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dla uzyskania prawa do renty rodzinnej w związku ze śmiercią byłego męża w sytuacji nieposiadania prawa do alimentów ustalonych wyrokiem lub ugodą sądową.

Okoliczność, iż rzeczywiście pozostawała przez byłego małżonka alimentowana w sposób przez niego dobrowolny, Sąd Apelacyjny uznaje za udowodnioną. Sąd II instancji podzielił zapatrywania Sądu Okręgowego w kwestii oceny zeznań odwołującej, który wskazał, że owe zeznania są spójne i logiczne oraz korespondują z dokumentami znajdującymi się w aktach sprawy i aktach ZUS. Sąd II instancji, w ślad za Sądem Okręgowym, uznał, że twierdzeniom odwołującej w zakresie bycia dobrowolnie alimentowaną należy nadać przymiot wiarygodności. Stanowisko wnioskodawczyni od początku procesu było konsekwentne już w odwołaniu podała ona, że były mąż spełniał wobec niej obowiązek alimentacyjny dobrowolnie. Stanowisko to należy uznać za wiarygodne z uwagi na sytuację materialną wnioskodawczyni.
Nie bez znaczenia dla tej oceny pozostaje fakt, że od 2007r. pozostaje ona na rencie i z uwagi na niesprawność ręki nie może pracować.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie przepisu art. 412 § 2 kpc w zw. z art. 386 § 1 kpc zmienił wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 6 lutego 2013r. i poprzedzającą go decyzję i przyznał wnioskodawczyni prawo do spornego świadczenia.

O kosztach procesu Sąd apelacyjny orzekł na podstawie przepisu art. 98 § 1 kpc.

SSA Marek Borkiewicz

SSA Iwona Niewiadowska-Patzer

SSA Dorota Goss-Kokot (spr.)