Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Goss-Kokot (spr.)

Sędziowie: SSA Małgorzata Woźniak-Zendran

del. SSO Renata Pohl

Protokolant: st. sekr. sądowy Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 29 maja 2019 r. w Poznaniu

sprawy Z. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o przyznanie emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 11 września 2018 r. sygn. akt IV U 1626/17

oddala apelację.

del. SSO Renata Pohl

SSA Dorota Goss-Kokot

SSA Małgorzata Woźniak-Zendran

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23.03.2017 r. znak: (...) pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił wnioskodawcy Z. S. prawa do emerytury przy obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na nieudokumentowanie przez wnioskodawcę 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Od powyższej decyzji odwołanie wniósł Z. S., domagając się jej zmiany i przyznania wnioskowanego świadczenia.

Pozwany organ rentowy wniósł o odrzucenie odwołania, a ewentualnie o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze, IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z dnia 11 września 2018 r. wydanym w sprawie IV U 1626/17 zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury począwszy od dnia 20 stycznia 2017 r.

Sąd I instancji wydał powyższy wyrok w oparciu o art. 24 ust. 1 i art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz § 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a także wykaz A stanowiący załącznik do tego rozporządzenia. Sąd Okręgowy ustalił, że w spornych okresach wnioskodawca pracował najpierw na stanowisku modelarza, a następnie w charakterze murarza pieców przemysłowych. W ocenie Sądu I instancji w ramach zatrudnienia na stanowisku modelarza wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A Dziale III poz. 21 i obejmującą przygotowywanie mas formierskich, prace formierzy oraz rdzeniarzy, zaś na stanowisku murarza pieców przemysłowych pracę w szczególnych warunkach wymienioną w wykazie A Dziale XIV poz. 10 obejmującą prace murarskie przy naprawie na gorąco pieców przemysłowych, sklepień paleniskowych w parowozach i żeliwiaków. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że w przypadku wnioskodawcy został spełniony warunek przepracowania co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych. Wobec bezspornego spełnienia pozostałych warunków wymaganych przez art. 184 ustawy emerytalnej, Sąd I instancji przyjął, że wnioskodawca nabył prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Dlatego też na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał prawo do emerytury z momentem złożenia przez wnioskodawcę wniosku.

Od powyższego wyroku apelację wywiódł pozwany organ rentowy zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucił:

1.  naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego materiału dowodowego, polegającą na błędnym przyjęciu, że wnioskodawca w sposób wiarygodny udowodnił, iż w okresie od dnia 7.05.1975 r. do dnia 4.04.1979 r. (3 lata, 10 miesięcy, 28 dni) w (...)Spółdzielni (...) w W. Oddział (...) w K., będąc zatrudniony na stanowisku modelarza, wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę w szczególnych warunkach, poprzestając jedynie na ustaleniach dokonanych w tym zakresie w oparciu o zeznania samego wnioskodawcy, podczas gdy za powyższy okres brak jest świadectwa pracy zwykłego, jak i szczególnego, a nadto na tę okoliczność nie został przesłuchany żaden świadek, a zatem okresu tego nie można uznać w żadnej mierze za udowodniony;

2.  naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego materiału dowodowego, polegającą na błędnym przyjęciu, że wnioskodawca w sposób wiarygodny udowodnił, iż w okresach: od dnia 7.05.1975 r. do dnia 4.04.1979 r.; od dnia 4.05.1979 r. do dnia 31.07.1983 r.; od dnia 1.08.1983 r. do dnia 31.07.1987 r., będąc zatrudniony na stanowisku modelarza, wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę w szczególnych warunkach wymienioną w Dziale III, poz. 21 Wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43), tj. przygotowywanie mas formierskich i prace formierzy oraz rdzeniarzy;

3.  naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego materiału dowodowego, polegającą na błędnym przyjęciu, że wnioskodawca w sposób wiarygodny udowodnił, iż w okresie od 1.08.1987 r. do dnia 31.05.1989 r. w Kombinacie (...) (...) w L., będąc zatrudniony na stanowisku pomocnika murarza pieców przemysłowych, wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę w szczególnych warunkach, podczas gdy ze świadectwa pracy wynika, iż w tym okresie nie był pracownikiem samodzielnym, pracował pod kierunkiem murarza pieców przemysłowych, przeszkalając się do wykonywania tej pracy (wcześniej - przez okres ponad 10 lat - wnioskodawca był modelarzem), a zatem nie pracował stale i w pełnym wymiarze w szczególnych warunkach, jak tego wymaga przepis § 2 ust.l rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze;

4.  naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę zebranego materiału dowodowego, polegającą na błędnym przyjęciu, że wnioskodawca w sposób wiarygodny udowodnił, iż w okresach: od dnia 1.08.1987 r. do dnia 31.05.1989 r.; od dnia 1.06.1989 r. do dnia 31.03.1991 r.; od dnia 19.04.1995 r. do dnia 26.12.1995 r. oraz od dnia 30.12.1995 r. do dnia 31.01.1997 r.; od dnia 2.04.1997 r. do dnia 30.08.1997 r.; od dnia 1.09.1997 r. do dnia 17.04.1998 r.; od dnia 6.07.1998 r. do dnia 31.12.1998 r., będąc zatrudniony na stanowisku murarza pieców przemysłowych, wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę w szczególnych warunkach wymienioną w Dziale XIV, poz. 10 Wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43), tj. prace murarskie przy naprawie na gorąco pieców przemysłowych, sklepień paleniskowych w parowozach i żeliwiaków;

5.  naruszenie § 4 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez uznanie, że wnioskodawca posiada co najmniej 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych, uznając, iż wnioskodawca zajmując stanowisko modelarza wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę w szczególnych warunkach wymienioną w Dziale III, poz. 21 Wykazu A, stanowiącego załącznik do cytowanego rozporządzenia, tj. przygotowywanie mas formierskich i prace formierzy oraz rdzeniarzy, zaś na stanowiskach pomocnika murarza i murarza pieców przemysłowych wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę w szczególnych warunkach wymienioną w Dziale XIV, poz. 10 Wykazu A, stanowiącego załącznik do cytowanego rozporządzenia, tj. prace murarskie przy naprawie na gorąco pieców przemysłowych, sklepień paleniskowych w parowozach i żeliwiaków;

6.  naruszenie art. 184 i art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity - Dz. U. z 2017 r.; poz. 1383 ze zm.), poprzez przyznanie wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie Sądowi pierwszej instancji sprawy do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania, a ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez oddalenie odwołania wnioskodawcy i zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego kosztów procesu za obydwie instancje według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego organu rentowego okazała się bezzasadna.

Na wstępie wymaga wyjaśnienia, że apelujący nie zakwestionował ustaleń Sądu I instancji odnoszących się do stanowisk zajmowanych przez wnioskodawcę w spornych okresach, zakresu czynności realizowanych na tych stanowiskach ani też warunków pracy. Jakkolwiek pozwany sformułował w apelacji zarzuty naruszenia prawa procesowego, to jednak treść tych zarzutów tak naprawdę odnosi się do oceny prawnej dokonanej przez Sąd Okręgowy. Nie można bowiem pomijać, że kwalifikacja danego okresu zatrudnienia za pracę w warunkach szczególnych jest przedmiotem oceny prawnej, wszak kwalifikacja ta polega na stwierdzeniu, czy praca wykonywana przez wnioskodawcę spełnia ustawowe przesłanki pracy w szczególnych warunkach, natomiast ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie ograniczają się wyłącznie do określenia zakresu czynności i warunków pracy. Zatem wbrew twierdzeniom apelującego, przyjęcie przez Sąd I instancji, że w poszczególnych okresach zatrudnienia wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach, nie stanowi uchybienia przepisom postępowania i nie jest błędnym ustaleniem faktycznym. Wobec powyższego należy przyjąć, że apelujący tak naprawdę nie zakwestionował ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy ani też nie zgłosił zarzutów dotyczących tych ustaleń. Jednocześnie Sąd Apelacyjny nie przeprowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych Sądu I instancji, w związku z czym zgodnie z treścią art. 387 § 2 ¹ k.p.c. uzasadnienie niniejszego wyroku ograniczone zostało do wyjaśnienia jego podstawy prawnej wraz z przytoczeniem przepisów prawa.

Przechodząc do meritum sprawy należy w pierwszej kolejności wskazać, że podstawą prawną dochodzonego przez wnioskodawcę świadczenia emerytalnego jest przepis art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm.). Przepis ten znajduje zastosowanie w stosunku do osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., które zasadnicze, wskazane w nim warunki nabycia prawa do świadczenia, spełniły już w dacie wejścia w życie ustawy emerytalnej, a więc na dzień 1 stycznia 1999 r. i gwarantuje tym osobom możność nabycia prawa do świadczenia na dotychczasowych warunkach, lecz przy spełnieniu dodatkowych wymogów w nim określonych. Stosownie do jego treści, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat-dla kobiet i 65 lat-dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Zgodnie zaś z ust. 2 cytowanego przepisu, emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego.

Szczegółowe warunki przyznania prawa do wcześniejszej emerytury określa rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.), które zachowuje moc obowiązującą również pod rządami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z § 4 w/w rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki - osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia (zgodnie z § 3 cyt. rozporządzenia - 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), w tym, co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Zatem ocena, czy dana praca wykonywana jest w szczególnych warunkach winna nastąpić w oparciu o przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a to przez przyporządkowanie wykonywanej przez ubezpieczonego pracy do rodzajów prac wymienionych w jego załącznikach - wykazie A i B. Powołane rozporządzenie jest bowiem podstawowym aktem prawnym ustalającym warunki wcześniejszej emerytury, w tym kwalifikującym oznaczoną pracę jako pracę w szczególnych warunkach, której stałe wykonywanie w pełnym wymiarze czasu pracy może rodzić uprawnienia emerytalne.

Godzi się także zauważyć, że upoważnienie dla właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych wynikające z § 1 ust. 2 rozporządzenia nie stwarzało podstawy prawnej do wydawania aktów niepozostających w zgodności z powszechnie obowiązującym prawem, lecz obejmowało tylko ustalenie w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach i nie przewidywało możliwości wykroczenia poza wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach wymienione w załączniku do rozporządzenia. Na tej podstawie wymienione podmioty mogły tylko wskazać, na których stanowiskach są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B, nigdy zaś ustanawiać nowych stanowisk pracy. Wykazy resortowe (także i zakładowe) mają zatem charakter informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający. Taki wykaz resortowy czy zakładowy ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach - w szczególności, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wylicza się konkretnych stanowisk, lecz jedynie w sposób ogólny wymienia się rodzaje prac, uznawanych za prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zatem jakkolwiek tzw. przepisy resortowe nie mają mocy wiążącej przy kwalifikacji zatrudnienia jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, to jednak stanowią dodatkowe źródło wiedzy, które może być pomocniczo wykorzystywane przy dokonywaniu oceny charakteru zatrudnienia.

Wobec powyższego w niniejszej sprawie należało przyjąć za dopuszczalne pomocnicze odwołanie się do wykazów stanowisk określonych w załącznikach do uchwały nr 80 Zarządu Centralnego Związku Spółdzielczości Pracy z dnia 30 czerwca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych spółdzielczości pracy, a także do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty.

W odniesieniu do zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku modelarza należy zauważyć, że wykonywana przez niego praca odpowiadała stanowiskom wymienionym w wykazie A dziale III poz. 21 pkt 1 i 2, stanowiącym załącznik nr 1 do powołanej powyżej uchwały nr 80 Zarządu Centralnego Związku Spółdzielczości Pracy z dnia 30 czerwca 1983 r. Zatem posiłkując się wspomnianym wykazem, należy stwierdzić, że czynności składające się na przygotowywanie mas formierskich i prace formierzy oraz rdzeniarzy ujęte w wykazie A Dziale III poz. 21, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., były wykonywane m.in. na stanowiskach: modelarz odlewniczy w drewnie i modelarz odlewniczy w metalu. W ocenie Sądu Apelacyjnego niekwestionowany przez pozwany organ rentowy zakres czynności wnioskodawcy obowiązujący go na stanowisku modelarza w spornych okresach zatrudnienia niewątpliwie odpowiadał pracy na wskazanych powyżej stanowiskach określonych przez Zarząd Centralnego Związku Spółdzielczości Pracy. Jednocześnie z ustaleń poczynionych przez Sąd I instancji jednoznacznie wynika, że wnioskodawca był narażony na takie same szkodliwe warunki, co pracownicy zatrudnieni na stanowiskach formierza czy też rdzeniarza, wszak pracownicy ci podobnie mieli styczność ze szkodliwymi substancjami i narażeni byli na takie same negatywne oddziaływania warunków panujących w miejscu pracy. Wobec powyższego nie sposób zgodzić się z twierdzeniami apelującego jakoby wnioskodawca nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach, będąc zatrudnionym na stanowisku modelarza.

W tym miejscu należy również zauważyć, że brak świadectwa pracy potwierdzającego wykonywanie pracy w szczególnych warunkach nie wyklucza możliwości stwierdzenia tego faktu. Nie można zgodzić się z twierdzeniami apelującego jakoby zeznania wnioskodawcy nie mogły stanowić wystarczającego dowodu na tę okoliczność, wszak kodeks postępowania cywilnego nie wprowadza hierarchii dowodów, a zeznania strony podlegają takiej samej ocenie, jak inne dowody. Jednocześnie apelujący nie sformułował zarzutów odnoszących się stricte do oceny wiarygodności zeznań wnioskodawcy. Godzi się także zauważyć, że pozwany organ rentowy nie kwestionował faktu zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku modelarza w (...)Spółdzielni (...) w okresie od 7 maja 1975 r. do 4 kwietnia 1979 r. ani też zakresu czynności powierzonych mu na tym stanowisku. Wobec powyższego należy stwierdzić, że także w tym okresie wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach.

Przechodząc do oceny zatrudnienia wnioskodawcy na stanowiskach pomocnika murarza oraz murarza pieców przemysłowych, należy odwołać się do wykazu A stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1983 r., w którym w Dziale XIV poz. 10 pkt 1 wskazano na stanowisko murarza pieców przemysłowych jako jedno ze stanowisk wiążących się z pracami murarskimi przy naprawie na gorąco pieców przemysłowych, sklepień paleniskowych w parowozach i żeliwiaków. Nie można przy tym pomijać, że materiał dowodowy zebrany w sprawie jednoznacznie wskazuje na fakt wykonywania przez wnioskodawcę pracy w warunkach szkodliwych w czasie zatrudnienia w charakterze murarza pieców przemysłowych. W tym miejscu należy bowiem podkreślić, że w trakcie demontażu pieców występowało duże zapylenie i wydzielały się substancje toksyczne. Z kolei do budowy stosowano materiały o znacznej wadze. Poza tym niejednokrotnie prace były wykonywane na wysokościach. Nie bez znaczenia pozostaje także stosowanie specjalnej odzieży ochronnej, co dodatkowo wskazuje na wykonywanie pracy w szkodliwych warunkach. Należy przy tym wskazać, że w okresie zatrudnienia na stanowisku pomocnika murarza wnioskodawca wykonywał takie same czynności oraz w takich samych warunkach, jak na stanowisku murarza pieców przemysłowych. Należy również zaakcentować, że pozwany organ rentowy nie kwestionował powyższych okoliczności. Skoro zatem w trakcie tej pracy wnioskodawca był narażony na takie same warunki szkodliwe, to nie sposób uznać, aby wykonywanie czynności na stanowisku pomocnika murarza nie stanowiło pracy w szczególnych warunkach.

Resumując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, iż wnioskodawca legitymuje się okresem pracy w szczególnych warunkach wynoszącym co najmniej 15 lat. Jednocześnie poza przedmiotem sporu pozostawało spełnienie przez wnioskodawcę pozostałych warunków do nabycia emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej. W tym stanie rzeczy Sąd I instancji prawidłowo skonstatował, że wnioskodawca nabył prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach, a w konsekwencji zasadnie dokonał zmiany zaskarżonej decyzji pozwanego organu rentowego w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Apelacja pozwanego nie dostarczyła argumentów podważających prawidłowość zaskarżonego wyroku.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., apelację organu rentowego oddalił.

del. SSO Renata Pohl

SSA Dorota Goss-Kokot

SSA Małgorzata Woźniak-Zendran