Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lutego 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2025 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy A. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 25 lutego 2020 r. sygn. akt III U 1081/19

1.  umarza postępowanie w zakresie żądania zastosowania przelicznika 1.8 do okresu pracy górniczej od 1 lutego 2003r. do 26 lipca 2019r. począwszy od 1 grudnia 2022r.,

2.  w pozostałym zakresie apelację oddala,

3.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. na rzecz A. K. kwotę 480zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty - tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej i postępowaniu przed Sądem Najwyższym.

Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia (...) znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. przyznał A. K. prawo do emerytury górniczej na podstawie art. 50a ustawy o emeryturach i rentach. Ustalając wysokość emerytury organ rentowy przeliczył okres pracy górniczej wnioskodawcy w rozmiarze 309 miesięcy przelicznikiem 1,2. Pozwany wskazał, że prawo do emerytury górniczej został przyznana w kwocie zaliczkowej i ostateczna wysokość świadczenia zostanie ustalona po wyjaśnieniu okresu pracy w przodku na stanowisku operatora zwałowarki oraz po wyjaśnieniu czy od(...) odwołujący świadczył pracę. W dniu (...) odwołujący wniósł o podjęcie wypłaty emerytury i zaliczenie dalszego okresu zatrudnienia przedkładając świadectwo pracy z dnia (...)

Zaskarżoną decyzją z dnia (...) r. znak: (...) organ rentowy ponownie ustalił A. K. wysokość świadczenia oraz wznowił wypłatę świadczenia. Ustalając wysokość emerytury organ rentowy przeliczył okres pracy górniczej wnioskodawcy w rozmiarze 376,8 miesięcy przelicznikiem 1,2. Z załącznika do tej decyzji wynika, że ZUS nie uznał do ustalenia wysokości emerytury jako górniczej z przelicznikiem 1,8 okresu od(...), wymienionych w świadectwie pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą jako zatrudnienie na stanowisku: rzemieślnicy zatrudnieni na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonujący prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń, operatora koparek wielonaczyniowych i zwałowarek na odkrywce wymienionym w załączniku nr 3 cz. III pkt 7 i 5 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 23 grudnia 1994r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk zaliczanych w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej. Zdaniem ZUS, dokumenty uzyskane u pracodawcy wskazują, że odwołujący zajmował w okresie od (...)stanowisku operatora urządzeń za i wyładowczych na odkrywce, które jest wymienione w załączniku nr 2 Rozporządzenia. Ponadto dokumentacja nadesłana przez pracodawcę nie potwierdza jednoznacznie jaki był charakter pracy wykonywanej przez odwołującego w całym okresie od (...) brak jest dowodu wykonywania przez odwołującego pracy górniczej w rozumieniu art. 50d ust. 1 ustawy emerytalnej i z tych względów ww. okresy przeliczono przelicznikiem 1,2.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył A. K. podnosząc, że w okresach od (...) wykonywał niezmiennie pracę zgodnie z art. 50d ustawy o emeryturach i rentach, w przodku, wymienioną w załączniku nr 3 cz. III pkt 7 Rozporządzenia jako rzemieślnik zatrudniony na odkrywce bezpośrednio w przodku w pełnym wymiarze czasu pracy wykonujący prace górnicze, mechaniczne i elektryczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń, a od (...) na stanowisku operatora koparek wielonaczyniowych i zwałowarek na odkrywce wymienionym w załączniku nr 3/III pkt 5 ww. Rozporządzenia i w związku z czym wniósł o przeliczenie pracy górniczej zamiast przelicznikiem 1,2 wg przelicznikiem 1,8 ww. okresów stosownie do zapisów art. 51 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej.

Wyrokiem z 25 lutego 2020 r. sygn. akt III U 1081/19 Sąd Okręgowy w Koninie zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał A. K. prawo do zastosowania przelicznika 1,8 do okresu pracy górniczej wykonywanej w K. (...) w K. od dnia (...)oraz od dnia (...)na stanowisku operatora urządzeń za i wyładowczych oraz operatora zwałowarki na odkrywce według wykazu dniówek stanowiącego załącznik do świadectwa wykonywanej pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą wystawianej przez (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K. w dniu (...) (pkt 1 wyroku) oraz zasądził od pozwanego na rzecz odwołującego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2 wyroku).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

A. K. urodził się (...)

W dniu (...)został zatrudniony w (...) K. w K. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku konserwatora tras przenośnikowych w Oddziale (...). Na tym stanowisku pracował do 31 marca 1999 r.

Od 1 kwietnia 1999r. odwołujący podjął pracę jako operator przenośników taśmowych, operator przenośników wielogabarytowych, w Oddziale (...), następnie odwołujący został przeniesiony na stanowisko operatora urządzeń za i wyładowczych w Oddziale (...) – Oddział (...) /zwałowanie/.

W świadectwie z dnia (...) D. (...)w P. na podstawie art. 68 ust. 3 i 5 ustawy prawo geologiczne i górnicze stwierdził uprawnienia odwołującego na stanowisko operatora specjalistycznych wielostanowiskowych maszyn zwałujących i urabiających – zwałowarka (...)-8800 w odkrywkowych zakładach górniczych.

Od dnia 1 lutego 2003r. odwołujący został zatrudniony jako operator zwałowarki, a od 1 kwietnia 2010r. jako starszy operator zwałowarki w Oddziale (...) (od 1 maja 2011r. w Oddziale (...)), od 1 grudnia 2015 r. jako starszy operator zwałowarki – przodowy, starszy przodowy w oddziale (...) i pracę tą odwołujący wykonywał do końca okresu zatrudnienia do 26 lipca 2019r.

W dniu 25 marca 2019r. (...) S.A. wystawiła odwołującemu świadectwo pracy górniczej potwierdzając, że odwołujący w okresie zatrudnienia w K. wykonywał pracę górniczą określoną w art. 50c ustawy emerytalnej na stanowiskach wymienionych w Załączniku nr 2, nr 3 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994r.

1.  od 1 marca 1993r. do 31 maja 1994 r. na stanowisku konserwatora tras przenośnikowych na odkrywce wg Załącznika 2 pkt. 8;

2.  od 1 czerwca 1994r. do 31 marca 1999r. na stanowisku operatora;

3.  przenośników taśmowych na odkrywce wg Załącznika 2 pkt. 13;

Ponadto w świadectwie tym poświadczono, że odwołujący wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę określoną w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na stanowiskach wymienionych w Załączniku nr 2 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994r.

1.  od 1 kwietnia 1999r. do 31 stycznia 2003r. na stanowisku: rzemieślnicy zatrudnieni na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonujący prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń, wymienionym w załączniku 3 cz. III pkt 7,

2.  od 1 lutego 2003r. do nadal na stanowisku operatora koparek wielonaczyniowych i zwałowarek na odkrywce wg załącznika 3 cz. III pkt 5.

W dniu (...) odwołujący złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury górniczej. We wniosku oświadczył, że jest członkiem (...), ale złożył wniosek o przekazanie zgromadzonych środków na rachunek w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa oraz że pozostaje w zatrudnieniu w (...).

Do wniosku odwołujący dołączył świadectwo wykonywania pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą z dnia 25 marca 2019r. wystawione przez (...), w którym potwierdzono wykonywanie pracy górniczej jak w świadectwie pracy przedstawionym wyżej.

Dołączone zostały także wykazy dniówek za lata 1999-2019 oraz zaświadczenie Rp-7 i wykazy zasiłków chorobowych.

Na żądanie pozwanego (...) K. wyjaśniła w piśmie z dnia 10 maja 2019r., że odwołujący między innymi w okresie od 1 kwietnia 1999 r. do 31 stycznia 2003r. był zatrudniony na stanowisku operatora urządzeń za i wyładowczych. Na tym stanowisku praca polega na sterowaniu podawarką na podwoziu gąsiennicowym wraz z zespołem podającym, lub odbierającym i wózkiem załadowczym, lub zrzutowym w celu równomiernego załadunku na taśmociąg lub odbioru urobku z taśmociągu na zwałowarkę. Jest to element trwale związany ze zwałowarką i pracodawca kwalifikuje tą pracę jako pracę zdefiniowaną w art. 50d ust. 1 pkt 1 stawy emerytalnej (Załącznik III/3pkt 7). Z informacji tej wynikało także, że w okresach od 1 lutego 2003r. do nadal odwołujący wykonuje pracę jako operator zwałowarki, starszy operator zwałowarki-przodowy, starszy operator zwałowarki-starszy przodowy Oddział G. (...) K. (...),(...) J., (...), (...) w pełnym wymiarze czasu pracy wykonuje swoje obowiązki na maszynie podstawowej - zwałowarce na odkrywkach kopalni ruchu zakładu górniczego /zał. 3/III pkt 5.

Zostały dołączone dokumenty akt osobowych głównie angaże, umowy o pracę, karty obiegowe oraz świadectwa kwalifikacyjne i potwierdzenie uprawnień.

Po rozpoznaniu powyższego wniosku decyzją z dnia (...) znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. przyznał A. K. prawo do emerytury górniczej na podstawie art. 50a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Ustalając wysokość emerytury organ rentowy przeliczył okres pracy górniczej wnioskodawcy w rozmiarze 309 miesięcy przelicznikiem 1,2. Pozwany wskazał, że prawo do emerytury górniczej został przyznana w kwocie zaliczkowej i ostateczna wysokość świadczenia zostanie ustalona po wyjaśnieniu okresu pracy w przodku na stanowisku operatora zwałowarki oraz po wyjaśnieniu czy od 1 do 31 lipca 2010 r. odwołujący świadczył pracę.

Z kolei zaskarżoną decyzja z dnia (...)r. znak; (...) ponownie ustalił A. K. wysokość świadczenia oraz wznowił wypłatę świadczenia. Ustalając wysokość emerytury organ rentowy przeliczył okres pracy górniczej wnioskodawcy w rozmiarze 376,8 miesięcy przelicznikiem 1,2.

Ustalając wysokość emerytury organ rentowy przeliczył okres pracy górniczej wnioskodawcy w rozmiarze 309 miesięcy przelicznikiem 1,2. Pozwany wskazał, że prawo do emerytury górniczej został przyznana w kwocie zaliczkowej i ostateczna wysokość świadczenia zostanie ustalona po wyjaśnieniu okresu pracy w przodku na stanowisku operatora zwałowarki oraz po wyjaśnieniu czy od (...) r. odwołujący świadczył pracę.

W dniu (...) odwołujący wniósł o podjęcie wypłaty emerytury i zaliczenie dalszego okresu zatrudnienia przedkładając świadectwo pracy z dnia (...)r.

Zaskarżoną decyzja z dnia (...) r. znak; (...) ponownie ustalił A. K. wysokość świadczenia oraz wznowił wypłatę świadczenia. Ustalając wysokość emerytury organ rentowy przeliczył okres pracy górniczej wnioskodawcy w rozmiarze 376,8 miesięcy przelicznikiem 1,2.

Z załącznika do tej decyzji wynika, że ZUS nie uznał do ustalenia wysokości emerytury jako górniczej z przelicznikiem 1,8 okresu od 1 kwietnia 1999 r. do 26 lipca 2019r., wymienionych w świadectwie pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą jako zatrudnienie na stanowisku: rzemieślnicy zatrudnieni na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonujący prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń, operatora koparek wielonaczyniowych i zwałowarek na odkrywce wymienionym w załączniku nr 3 cz. III pkt 7 i 5 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 23 grudnia 1994r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk zaliczanych w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej. Zdaniem ZUS, dokumenty uzyskane u pracodawcy wskazują, że odwołujący zajmował w okresie od(...)do(...)stanowisku operatora urządzeń za i wyładowczych na odkrywce, które jest wymienione w załączniku nr 2 Rozporządzenia. Ponadto dokumentacja nadesłana przez pracodawcę nie potwierdza jednoznacznie jaki był charakter pracy wykonywanej przez odwołującego w całym okresie od (...) do (...) brak jest dowodu wykonywania przez odwołującego pracy górniczej w rozumieniu art. 50d ust. 1 ustawy emerytalnej i z tych względów ww. okresy przeliczono przelicznikiem 1,2.

W charakterystyce stanowisk pracy odwołującego dot. spornych okresów sporządzonej na żądanie Sądu (...) K. potwierdziła informacje zawarte w piśmie skierowanym do pozwanego z dnia 2 maja 2019r. (akta ZUS - przedstawione powyżej)

Odwołujący pracując na stanowisku operatora urządzeń za i wyładowczych wchodził w skład załogi zwałowarki, pracował w systemie czterobrygadowym na zwałowarce (...) i był zobowiązany czekać na pracownika zmieniającego. Do jego zadań należała obsługa wózka kablowego i taśm których było 3 i były one różnej długości oraz wykonywał wszystkie prace jako operator zwałowarki, nie mógł usiąść jedynie za sterami maszyny. Odpowiadał w tym czasie za sprawny przepływu nadkładu. Na zwałowarce pracują operatorzy zwałowarki, jak również operatorzy urządzeń za i wyładowczych. Pracą załogi zwałowarki kierował przodowy (brygadzista), który musi dbać o maszynę i załogę.

Od 1 lutego 2003r. odwołujący wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę operatora zwałowarki i każda jego dniówka była rejestrowana jako przodkowa, bowiem nie wykonywał innej pracy. Do zadań odwołującego należało sterowanie z pulpitu maszyną, kierowanie urobku zgodnie z technologią sypania.

Na wstępie rozważań prawnych Sąd Okręgowy wskazał, że w przedmiotowej sprawie organ rentowy przy obliczeniu wysokości emerytury odwołującego do okresów pracy górniczej odwołującego od 1 kwietnia 2003r. do 26 lutego 2019r. zastosował przelicznik 1,2, a przedmiotem sporu pozostawało to czy zgodnie z art. 51 ust. 1 pkt. 2 ustawy winien być ten okres przeliczony przelicznikiem 1,8.

Podkreślił, że przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur, o których mowa w art. 50a lub 50e, stosuje się stosownie do treści art. 51 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z zastrzeżeniem ust. 2, następujące przeliczniki:

1) 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy;

2) 1,8 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50d;

3) 1,4 za każdy rok pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 1-3 i 5-9, wykonywanej częściowo na powierzchni i częściowo pod ziemią;

4) 1,2 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.

Z powyższego wynika, że przy ustalaniu wysokości emerytury górniczej przelicznik 1,8 za każdy rok pracy stosuje się wyłącznie do pracy, o której mowa wart. 50d ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Pracami, do których stosuje się przelicznik 1,8, zgodnie z art. 50d ust. 1 Ustawy są okresy pracy w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych.

Należy zatem przy tym mieć na względzie, że praca w przodkach to praca bezpośrednio wiążąca się z procesami związanymi z wydobywaniem kopalin, pozyskiwaniem złóż węgla brunatnego.

Wykaz stanowisk pracy wykonywanej w przodkach uwzględnianej w wymiarze półtorakrotnym, powinno ustalić rozporządzenie wydane na podstawie delegacji ustawowej z art. 50d ust. 3 ustawy emerytalnej. Ponieważ rozporządzenie takie nie zostało wydane, obowiązuje nadal (z mocy art. 194 wskazanej ustawy) wykaz stanowisk zawarty w załączniku nr 2 i 3 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz. U. z 1995 r. Nr 2, poz. 8), wydanego na podstawie upoważnienia zawartego w art. 5 ust. 5 i art. 6 ust. 3 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (tekst jedn.: Dz. U. z 1995 r. Nr 30, poz. 154). wg załącznika

Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że przepisy normujące nabywanie prawa do emerytury górniczej muszą być wykładane ściśle, a dla oceny charakteru pracy górniczej nie mogą mieć decydującego znaczenia ani zakładowe wykazy stanowisk, ani protokoły komisji weryfikacyjnej kwalifikujące określone zatrudnienie jako pracę górniczą, lecz rzeczywisty zakres obowiązków ubezpieczonego.

Zatem zastosowanie przelicznika 1,8 do pracy wnioskodawcy na stanowiskach wymienionych w załączniku nr 3 do rozporządzenia wymaga, by praca ta odpowiadała treści art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wnioskodawca niewątpliwie przedłożył świadectwo wykonywania pracy górniczej za sporny okres, w którym zakwalifikowano jego pracę jako pracę wymienioną w art. 50d ust. 1 pkt 1 Ustawy emerytalnej na stanowiskach wymienionych w Załączniku nr 3/III pkt 7 i 5 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994r.

Przedłożył także wykazy dniówek, prowadzonych przez pracodawcę przez lata na bieżąco i bez udziału Komisji Weryfikacyjnej.

Samo stwierdzenie przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy górniczej, że wnioskodawca zajmował stanowisko wymienione w załączniku nr 3 do rozporządzenia dział III pkt 7 tj. jako rzemieślnik zatrudniony na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonujący prace elektryczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń nie jest jeszcze równoznaczne z wykonywaniem przez niego pracy, o której mowa w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy.

Załącznik nr 3/III wymienia stanowiska:

1) górnik kopalni odkrywkowej,

2) górnik strzałowy kopalni odkrywkowej,

3) operator koparek jednonaczyniowych na odkrywce,

4) operator spycharek i maszyn wieloczynnościowych na odkrywce,

5) operator koparek wielonaczyniowych i zwałowarek na odkrywce,

6) operator pomp i sprężarek na odkrywce zatrudniony w przodku bezpośrednio w procesie urabiania,

7) rzemieślnicy zatrudnieni na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonujący prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń,

8) ratownicy kopalnianych drużyn ratowniczych, ratownicy zatrudnieni w (...) lub okręgowych stacjach ratownictwa górniczego i mechanicy sprzętu ratowniczego drużyn kopalnianych, wykonujący pracę górniczą na stanowiskach wymienionych w załączniku nr 2.

Stosowane nazewnictwo zajmowanego stanowiska pracy odwołującego i zakres wykonywanych przez niego obowiązków w całym spornym okresie, potwierdziły dokumenty oraz zeznania odwołującego oraz świadków. Wyniki postępowania dowodowego wskazują, że w spornym okresie wnioskodawca wykonywał pracę operatora urządzeń za i wyładowczych na zwałowarce od 1 kwietnia 1999r. do 31 stycznia 2003r. wchodząc w skład załogi zwałowarki, pracując w systemie czterobrygadowym.

Natomiast w okresie od 1 lutego 2003r. do 26 lipca 2019r. odwołujący niezmiennie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy – pracę operatora zwałowarki w systemie czterobrygadowym.

Jak wskazano wyżej wykaz stanowisk pracy, określony pomocniczo w załączniku nr 3 do rozporządzenia odnosi się zatem wyłącznie do wykonywanych zadań górnika, jeżeli spełniają one kryterium miejsca wykonywania pracy i jej charakteru określonego w przepisie art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy.

W ocenie Sądu I instancji przeprowadzone postępowanie potwierdziło dane zawarte w świadectwie pracy górniczej. Ubezpieczony w spornym okresie będąc zatrudnionym na stanowisku operatora zwałowarki wykonywał pracę w przodkach bezpośrednio przy wydobywaniu urobku, o której mowa w art. 50d powołanej powyżej ustawy - w ilości dniówek wykazanej w przedłożonych kartach ewidencyjnych (wykazach dniówek).

Mając na względzie zarzut pozwanego, że praca operatora zwałowarki nie jest pracą górniczą wykonywaną w przodku węglowym, a w przodku zwałowym, Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że poza Załącznikiem 3/III) także na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2017 r. wydanym w sprawie I UK 410/16, w którym Sąd Najwyższy wyraził pogląd dot. oceny prac elektrycznych jako pracy przodkowej, że prace elektryczne mogą zostać uwzględnione w kwalifikowany sposób (w wymiarze półtorakrotnym), jeśli po pierwsze, były wykonywane „bezpośrednio w przodku”, po drugie, „stale i w pełnym wymiarze czasu pracy”, i po trzecie, realizowane były „na koparkach i zwałowarkach” i wykonywane były „przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń”. Czynniki te muszą zaistnieć kumulatywnie. W przeciwnym razie wykonywanej pracy nie można uwzględnić według promocyjnego przelicznika.

W kontekście tego orzeczenia, praca elektryka wykonującego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na zwałowarce stanowi pracę przodkową, to tym bardziej stanowi ją praca operatora zwałowarki, pracującego w tym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W ocenie Sądu I instancji, nie ulega wątpliwości, że wykazane przez pracodawcę wnioskodawcy dniówki - zarówno wymienione w załączniku do karty ewidencyjnej pracownika do świadectwa pracy z dnia 25 marca 2019r. powinny zostać uwzględnione przy ustalaniu wysokości emerytury wnioskodawcy z zastosowaniem przelicznika 1,8 i wobec powyższego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w pkt I sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (pkt II wyroku).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie:

1)  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 50d ust. l pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2018r., poz. 1270 ze zm.) ustawy poprzez jego zastosowanie i nieuzasadnione stwierdzenie, że odwołujący w okresie od 1 kwietnia 1999r. do 26 lipca 2019r. wykonywał pracę górniczą liczoną w wymiarze półtorakrotnym, co w konsekwencji doprowadziło Sąd do błędnego przekonania, że odwołującemu przysługuje za ten okres prawo do ustalenia wysokości emerytury górniczej z zastosowaniem przelicznika 1,8 zgodnie z art. 51 ust. l pkt 2 ww. ustawy; 

2)  naruszenie przepisu postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i błędne ustalenie na podstawie zgromadzonych w sprawie dowodów, że odwołujący w okresie od 1 kwietnia 1999r. do 26 lipca 2019r. wykonywał pracę górniczą w przodku, o której mowa w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że odwołujący w spornym okresie pracy takiej nie wykonywał.

Ponadto zarzucił, że Sąd Okręgowy w Koninie niezgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy ustalił, że odwołujący w okresie od 1 kwietnia 1999r. do 26 lipca 2019r. wykonywał pracę górniczą w przodku, o której mowa w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że odwołujący w spornym okresie pracy takiej nie wykonywał.

Wskazując na powyższe Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. wniósł o zmianę wyroku sądu I instancji i oddalenie odwołania od decyzji organu rentowego z dnia (...)znak: (...), ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o zasądzenie od odwołującego na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny uznał apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za uzasadnioną.

Wyrokiem z 20 kwietnia 2022 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu (III AUa 670/20) zmienił zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że oddalił odwołanie oraz zasądził od odwołującego A. K. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 1 wyroku) oraz zasądził od odwołującego A. K. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej (pkt 2 wyroku).

Skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego z 20 kwietnia 2022 r. wniósł odwołujący A. K. zaskarżając go w całości.

Wyrokiem z dnia 16 października 2024 r. Sąd Najwyższy (III USKP 17/24) uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, że skarga kasacyjna odwołującego okazała się zasadna i skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Podkreślił, że ustawą z dnia 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy - Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r., poz. 1504. dalej jako nowelizacja z 2022 r.) z dniem 19 października 2022 r. do ustawy emerytalnej został dodany nowy art. 50d ust. 1a i w związku z tym nowe brzmienie otrzymał art. 50d ust. 1 pkt 1 tej ustawy, stanowiąc, że przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury pracownikom zatrudnionym pod ziemią oraz w kopalniach siarki lub węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym następujące okresy pracy na obszarze Państwa Polskiego „w przodkach bezpośrednio przy urabianiu, ładowaniu i zwałowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących, transportujących i zwałujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych”. W art. 50d ust. 1a ustawy emerytalnej zawarto ustawową definicję przodka, zgodnie z którą przez przodek rozumie się obszar wyrobiska górniczego, w którym są wykonywane prace bezpośrednio związane z wydobywaniem kopaliny lub drążeniem tego wyrobiska, w tym ścianę, a w odkrywkach również obszar związany bezpośrednio z urabianiem kopaliny, nadkładu lub skał otaczających oraz ze zwałowaniem, w tym formowaniem korpusu zwału, a także strefę przyprzodkową stanowiącą obszar bezpośrednio przyległy do przodka, ustalony w kopalni na podstawie organizacyjno-technicznych metod wykonywania robót górniczych, w której są wykonywane prace związane z odstawą urobku oraz utrzymaniem wyrobiska. Jak zauważono w uzasadnieniu do projektu nowelizacji z 2022 r. wyraźne wskazanie «zwałowania» jako czynności pozwoli na nadanie terminowi «przodek» także znaczenia obejmującego miejsce zwałowania oraz przyczyni się do usprawnienia i ujednolicenia orzekania w sprawach emerytalnych (zob. uzasadnienie do projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo geologiczne i górnicze, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, druk nr 2205. Sejm RP IX kadencji, s. 8). Ustawodawca w art. 9 nowelizacji z 2022 r. jednocześnie postanowił zatem, że do postępowań w zakresie ustalania prawa do górniczej emerytury i jej wysokości wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia nowelizacji stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 2 w brzmieniu nadanym ustawą. W świetle zmian wprowadzonych do ustawy emerytalnej nowelizacją z 2022 r. traci zatem na znaczeniu ten nurt orzecznictwa Sądu Najwyższego, w którym przyjmowano, że praca w kopalni węgla brunatnego przy obsłudze zwałowarek nie może być zaliczana do pracy w przodku, która uprawniała do ustalenia wysokości emerytury wskaźnikiem 1,8. Nie budzi obecnie wątpliwości, że znowelizowane przepisy art. 50d ust. 1 pkt 1 oraz art. 50d ust. la ustawy emerytalnej pracę zwałowarek ( zwałowanie, w tym formowaniem korpusu zwału) wiążą z pracą „w przodku”, która jest kwalifikowaną pracą górniczą i uprawnia do ustalenia wysokości emerytury przelicznikiem 1,8, a ponadto wprowadzają strefę przyprzodkową, ustalaną w kopalni na podstawie organizacyjno- technicznych metod wykonywania robót górniczych, w której są wykonywane prace związane z odstawą urobku oraz utrzymaniem wyrobiska. Stąd znaczenia nabierają prowadzone przez pracodawcę (kopalnię) wykazy dniówek półtorakrotnych, które prowadzone były dla osób wykonujących kwalifikowana pracę górniczą, a taki też wykaz posiadał skarżący, który uwzględnił Sąd pierwszej instancji.

Zaznaczył, że z poczynionych w sprawie ustaleń, którymi Sąd Najwyższy jest związany (art. 398 ^{( 13)} § 2 k.p.c.) wynika, że skarżący od dnia 1 kwietnia 1999 r. do dnia 31 stycznia 2003 r. pracował jako operator przenośników taśmowych, operator przenośników wielogabarytowych w Oddziale (...), operator urządzeń za i wyładowczych w Oddziale (...) - Oddział (...) (zwałowanie) oraz od dnia 1 lutego 2003 r. jako operator zwałowarki, od dnia 1 kwietnia 2010 r. jako starszy operator zwałowarki w Oddziale (...)(od dnia 1 maja 2011 r. w Oddziale (...)), od dnia 1 grudnia 2015 r. starszy operator zwałowarki - przodowy, starszy przodowy w oddziale (...)i miał ewidencjonowany wykaz dniówek. Ten ostatni okres (od dnia 1 lutego 2003 r. do dnia 26 lipca 2019 r.) jako uprawniający do zastosowania przelicznika 1,8 przy ustalaniu wysokości emerytury skarżącego przyjął organ rentowy w decyzji z dnia 8 marca 2023 r., wydanej po rozpoznaniu nowego wniosku skarżącego, który został przez niego złożony po dniu wejścia w życie nowelizacji z 2022 r. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 sierpnia 2024 r., III USKP 61/24 (niepubl.), w sprawie o prawo do emerytury górniczej wyraził pogląd, że wprowadzona nowelizacją z 2022 r. w art. 9 norma intertemporalna przełamuje zakaz retroakcji definicji legalnych. Wynikają z niego dwie konkluzje. Po pierwsze, że wolą ustawodawcy jest stosowanie wspomnianych przepisów na przyszłość, ale także wobec spraw „wszczętych i niezakończonych”. Po drugie, że nowe warunki określania kwalifikowanego stażu górniczego znajdują zastosowanie również do stanów faktycznych sprzed nowelizacji. Staje się to jasne, jeśli się uwzględni, że bez takiego założenia norma zawarta w art. 9 nowelizacji z 2022 r. byłaby pusta. Jeśli według art. 50a ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej ubezpieczony legitymował się 25 latami pracy górniczej (w przypadku mężczyzn), a zmieniane przepisy (art. 50d ust. 1 i ust. la) odnoszą się do tego stażu, modyfikując jedynie, że we wskazanych przypadkach pracę zalicza się w wymiarze półtorakrotnym, to oczywiste jest, że zwrot „stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 2 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą” upoważnia do twierdzenia, zgodnie z którym przepisy ustawy emerytalnej w brzmieniu nadanym przez ustawę nowelizującą stosuje się także do pracy wykonywanej przed wejściem w życie zmian normatywnych. Gdyby zmienione przepisy miały mieć zastosowanie tylko do zdarzeń przyszłych (powstałych od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej), to art. 9 tej ustawy byłby niepotrzebny. Sąd Najwyższy w cytowanym powyżej judykacie wskazał również że zakładając, iż zakres przepisów „przejściowych” nie może być zbiorem pustym, jedynym racjonalnym rozwiązaniem jest przyjęcie, że art. 9 nowelizacji z 2022 r. rozciąga oddziaływanie normy zmienionej (art. 50d ust. 1 i ust. la ustawy emerytalnej) na pracę wykonywaną przed dniem 19 października 2022 r., bo tylko w takim przypadku „stosowanie przepisów ustawy zmienianej w art. 2, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą” będzie mogło mieć zastosowanie do spraw „wszczętych i niezakończonych”.

Z kolei w wyroku z dnia 17 stycznia 2023 r., III USKP 166/21 (LEX nr 3458497), Sąd Najwyższy zasygnalizował, że nowelizacja ustawy może stanowić doprecyzowanie, eliminujące możliwe (występujące) wątpliwości interpretacyjne (rozbieżności wykładni). W takim wypadku, przewidziane w niej rozwiązania normatywne, jakkolwiek obowiązujące „na przyszłość”, mogą być brane pod uwagę w procesie wykładni przepisów w celu oceny „zaszłych” stanów faktycznych. Wskazany zabieg interpretacyjny nie stoi w opozycji do zakazu retroakcji definicji legalnych. Warunkiem jest jednak, że przeprowadzona zmiana nie wprowadza „nowej jakości normatywnej”, a ogranicza się wyłącznie do uściślenia wątpliwości powstałych w trakcie procesu stosowania i interpretowania prawa. Natomiast art. 50d ust. 1a ustawy emerytalnej wprowadził dodatkowo „nową jakość prawną”, przesądzając, że pojęcie „przodka” zostało rozszerzone „o prace przy zwałowaniu urobku” i „o prace przy maszynach zwałujących”. Konkluzja ta uwiarygadnia potrzebę ustanowienia reguły z art. 9 nowelizacji z 2022 r., co oznacza tyle, że od dnia 19 października 2022 r. doszło do zmiany stanu prawnego (rozszerzenia pojęcia „przodka”) i z mocy tego przepisu szczególnego (art. 9 nowelizacji z 2022 r.) i ta „ekspansja znaczeniowa” ma zastosowanie także do pracy świadczonej przed tą datą.

Zdaniem Sądu Najwyższego w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną, ocena zarzutów naruszenia prawa materialnego i w konsekwencji charakteru pracy skarżącego w spornym okresie nie powinna zatem pomijać celu nowelizacji z 2022 r., która za pracę przodkową uznaje prace związane „ze zwałowaniem, w tym formowaniem korpusu zwału” i bez wątpienia nawiązuje do wcześniejszego odosobnionego nurtu orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie uznania takiej pracy jako pracy „w przodku” na podstawie art. 50d ust. 1 ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym do dnia 18 października 2022 r., co uwzględnił Sąd pierwszej instancji. W orzecznictwie zwraca się uwagę, że gdy po wydaniu decyzji doszłoby do korzystnej dla ubezpieczonych zmiany przepisów, w szczególności takich, które powodowałyby to, że ubezpieczony, któremu organ rentowy odmówił prawa do świadczenia z powodu niespełnienia określonej przesłanki, przesłankę tę spełniał w nowym stanie prawnym, to w takich przypadkach należy szeroko dopuścić uwzględnienie w stanie rzeczy nowego stanu prawnego, mimo iż w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ocenia się legalność decyzji na datę jej wydania i w większości wyklucza stosowanie art. 316 k.p.c. (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r., II UK 235/11, OSNP 2013 nr 7-8, poz. 87).

Nie bez znaczenie jest, że w postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy związany jest jedynie ustaleniami faktycznymi, a więc ocena zarzutów skargi kasacyjnej może być dokonywana z odpowiednim uwzględnieniem zmiany prawa materialnego, tym bardziej, że pojęcie przodka na gruncie powołanych w skardze przepisów (art. 50d ust. 1 pkt 1) nie było postrzegane jednolicie, o czym była już mowa w rozważaniach dokonanych powyżej, a celem nowelizacji z 2022 r. było ujednolicenie orzecznictwa w sprawach o prawo do emerytury górniczej i jej wysokości, czego wyrazem jest także norma intertemporalna nowelizacji (art. 9).

Mając na względzie powyższe rozważania Sąd Najwyższy na podstawie art. 398 ¹⁵ § i oraz art. 108 § 2 w związku z art. 398 ²¹ k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja organu rentowego jako niezasadna podlegała oddaleniu.

W pierwszej kolejności podnieść należy, iż stosownie do treści art. 398 ²⁰ k.p.c. – Sąd, któremu sprawa została przekazana, związany jest wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy.

Sąd Apelacyjny rozpoznający obecnie sprawę, jest zatem związany wykładnią prawa dokonaną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 października 2022 r. (sygn. akt III USKP 17/24).

Istotę sporu w przedmiotowej sprawie stanowiła kwestia, czy w okresie od 1 kwietnia 1999 r. do 26 lipca 2019r. odwołujący wykonywał niezmiennie pracę zgodnie z art. 50d ustawy o emeryturach i rentach w przodku wymienioną w załączniku nr 3 pkt III pkt 5 i 7 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty, i w związku z tym, czy zasadnym jest jego wniosek o przeliczenie pracy górniczej zamiast przelicznikiem 1,2 (zastosowanym przez ZUS w zaskarżonej decyzji) przelicznikiem 1,8 w ww. okresie.

Sąd Apelacyjny przypomina nadto, że przy ustalaniu wysokości emerytury górniczej, stosownie do art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. 2018, poz. 1270 ze zm.), stosuje się następujące przeliczniki:

1) 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy;

2) 1,8 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50d;

3) 1,4 za każdy rok pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 1-3 i 5-9, wykonywanej częściowo na powierzchni i częściowo pod ziemią;

4) 1,2 za każdy rok pracy, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 i 5, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.

Stosownie z kolei do art. 50d ust. 1 ustawy emerytalnej, przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury pracownikom zatrudnionym pod ziemią oraz w kopalniach siarki lub węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym następujące okresy pracy na obszarze Państwa Polskiego:

1) w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych;

2) w drużynach ratowniczych.

Minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki i ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa, w drodze rozporządzenia, określa szczegółowo stanowiska pracy, na których zatrudnienie zalicza się w myśl ust. 1 i 2 w wymiarze półtorakrotnym (ust. 3).

W tym zakresie aktem prawnym nadal obowiązującym jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz. U. 1995, nr 2 poz. 8 – dalej rozporządzenie z dnia 23 grudnia 1994r.). Zgodnie z § 2 tego rozporządzenia z dnia 23 grudnia 1994 r., za pracę górniczą w kopalniach węgla brunatnego oraz w przedsiębiorstwach i w innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla tych kopalń, określoną w art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin (Dz. U. z 1994r., nr 84, poz. 385 – dalej ustawa o zaopatrzeniu em. górników), uważa się okresy zatrudnienia na stanowiskach wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik nr 2 do rozporządzenia (załącznik nr 2 - wykaz stanowisk pracy, na których zatrudnienie na odkrywce w kopalniach węgla brunatnego oraz przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalni węgla brunatnego uważa się za pracę górniczą). Z kolei § 3 stanowi, że za okresy pracy pod ziemią oraz w kopalniach siarki lub węgla brunatnego, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym górników, uważa się okresy pracy na stanowiskach wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik nr 3 do rozporządzenia (załącznik nr 3 - wykaz stanowisk pracy, na których okresy pracy pod ziemią oraz w kopalniach siarki i węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym). Pod poz. 5 w przedmiotowym wykazie ujęto pracę w kopalni węgla brunatnego operatora zwałowarki, pod poz. 7 wymieniono rzemieślników zatrudnionych na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonujący prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń. Wykaz stanowisk pracy, określony w ww. załączniku nr 3 do rozporządzenia z 1994 r., czyli stanowisk tzw. kwalifikowanej pracy górniczej, odnosi się wyłącznie do wykonywanych zadań górnika, jeżeli spełniają one kryteria miejsca wykonywania pracy i jej charakteru, określonego zgodnie z art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. Za prace wymienione w załączniku nr 3 mogą więc być uznane tylko takie czynności wykonywane przez górnika, które są związane bezpośrednio z wykonywaniem czynności w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach porządkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych. Z kolei pojęcie „innych prac przodkowych” musi wiązać się z bezpośrednim i zasadniczym procesem produkcyjnym zakładu górniczego, polegającym na urobku i wydobywaniu kopalin (tak wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11.02.2010 r., I UK 236/09, LEX 585722 i z dnia 21.02.2012 r., I UK 295/11, OSNP 2013/304/38).

Podkreślić należy, że przepisy normujące nabywanie prawa do emerytury górniczej muszą być wykładane ściśle, a do oceny charakteru pracy górniczej, tym bardziej pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym, nie mogą służyć ani zakładowe wykazy stanowisk, ani też protokoły komisji weryfikacyjnej, kwalifikujące określone zatrudnienie, jako pracę górniczą zaliczaną w takim wymiarze (por. wyrok SN z dnia 8.01.2014 r., I BU 12/13, wyroki Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28.06.2013 r., III AUa 1127/12, LEX 1369319, z dnia 14.03.2017 r., III AUa 965/16).

W przypadku sporu o kwalifikację danego stanowiska decydujące znaczenie dla uznania okresu zatrudnienia na tym stanowisku za pracę górniczą podlegającą zaliczeniu w wymiarze półtorakrotnym ma nie zatem nazwa stanowiska, lecz rodzaj faktycznie wykonywanej pracy (rzeczywiście wykonywanych zadań pracowniczych) (tak: wyroki SN z dnia 18.03.2015 r., I UK 280/14, z dnia 2.06.2011 r., I UK 25/10 i z dnia 6.09.2011 r., I UK 70/11). Nie może tym samym o tym decydować wykaz stanowisk pracy sporządzony przez pracodawcę, ani zmiana kwalifikacji zajmowanego stanowiska pracy, dokonana przez komisję weryfikacyjną (tak: m.in. wyroki SN z dnia 22.04.2011 r., I UK 360/10, LEX nr 949021 i z dnia 6.09.2011 r., I UK 70/11, LEX nr 1102258 oraz postanowienie z dnia 19.01.2012 r., I UK 319/11, LEX nr 1215422), ani rozporządzenie wykonawcze, ani tym bardziej wewnętrzne zarządzenia pracodawcy, nie mogą przyznawać ubezpieczonym większych uprawnień, niż uczynił to ustawodawca, zaś wykładnia przepisów powołanego rozporządzenia z 1994 r. nie może zmieniać ani rozszerzać ustawowej definicji kwalifikowanej pracy górniczej. Innymi słowy, ocena pracy górniczej zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym powinna się koncentrować na jej ustawowych warunkach, tj. pojęciu tej pracy, a nie na samej nazwie stanowiska (tak: uzasadnienie wyroku SN z dnia 5.05.2011 r., I UK 382/10, LEX nr 863949).

Z uwagi na powyższe – ustalenie, że w spornym okresie praca górnicza ubezpieczonego miała ten kwalifikowany charakter, winno znaleźć oparcie w wynikach całego postępowania dowodowego.

Nadto Sąd Apelacyjny wskazuje, że ustawą z 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw zmieniono art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych który od 19 października 2022 r. otrzymał brzmienie „1) w przodkach bezpośrednio przy urabianiu, ładowaniu i zwałowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących, transportujących i zwałujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych”.

Nadto dodano definicję przodka, tak do art. 50d ust. 1 ww. ustawy dodano pkt 1a w brzmieniu: „1a) przez przodek rozumienie się obszar wyrobiska górniczego, w którym są wykonywane prace bezpośrednio związane z wydobywaniem kopaliny lub drążeniem tego wyrobiska, w tym ścianę, a w odkrywkach również obszar związany bezpośrednio z urabianiem kopaliny, nadkładu lub skał otaczających oraz ze zwałowaniem, w tym formowaniem korpusu zwału, a także strefę przyprzodkową stanowiąca obszar bezpośrednio przyległy do przodka, ustalony w kopalni na podstawie organizacyjno-technicznych metod wykonywania robót górniczych, w której są wykonywane prace związane z odstawą urobku oraz utrzymaniem wyrobiska.”

Jednocześnie Sąd Apelacyjny zaznacza, że zgodnie z ww. ustawą art. 9 do postępowań w zakresie ustalania prawa do górniczej emerytury i jej wysokości wszczętych i niezakończonych przez dniem wejścia w życie niniejszej ustawy (tj. z 9 czerwca 2022r.) – a taką sprawą jest niewątpliwie sprawa z odwołania A. K. - stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 2 w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą.

Z powyższego wynika, że pojęcie przodka zostało poszerzone również o m.in. obszar związany bezpośrednio z urabianiem kopaliny, nadkładu lub skał otaczających oraz ze zwałowaniem, a także strefę przyprzodkowa stanowiąca obszar bezpośrednio przyległy do przodka, ustalony w kopalni na podstawie organizacyjno-technicznych metod wykonywania robót górniczych, w której są wykonywane prace związane z odstawą urobku oraz utrzymaniem wyrobiska, dlatego mając na uwadze, że w spornym okresie odwołujący A. K. pracował najpierw jako operator przenośników taśmowych, operator przenośników wielogabarytowych i operator urządzeń za- i wyładowczych (w okresie od 1 kwietnia 1999 r. do 31 stycznia 2003 r.), a następnie jako operator na zwałowarce i jako starszy operator na zwałowarce-przodowy (od 1 lutego 203 r. do 26 lipca 2019r.), to jego pracę należy uznać za pracę przodkową z zastosowaniem przelicznika 1,8 (jak słusznie uznał Sąd I instancji w zaskarżonym wyroku).

W ocenie Sądu Apelacyjnego po ponownym przeanalizowaniu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego stwierdzić należało, że odwołujący w spornym okresie wykonywał pracę górniczą bezpośrednio przy urabianiu urobku i innych pracach przodkowych, o której mowa w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. Zauważyć przy tym należy, że przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej pracownikom kopalni węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtorakrotnym czas pracy górniczej na przodku tylko wówczas, gdy spełnia się łącznie następujące przesłanki: co do miejsca wykonywania pracy, co do rodzaju czynności i co do obsługi wskazanych w ustawie maszyn i urządzeń.

Zdaniem Sądu Odwoławczego odwołujący właśnie spełnia wszystkie te przesłanki.

Zresztą organ rentowy ten ostatni okres (od dnia 1 lutego 2003 r. do dnia 26 lipca 2019 r.) jako uprawniający do zastosowania przelicznika 1,8 przy ustalaniu wysokości emerytury skarżącego przyjął w decyzji z dnia 8 marca 2023 r., wydanej po rozpoznaniu nowego wniosku skarżącego, który został przez niego złożony po dniu wejścia w życie nowelizacji z 2022 r. – potwierdzając tym samym zasadność odwołania w powyższym zakresie.

Z kolei stosownie do przepisu art. 477 ^{( 13 )}§ 1 k.p.c., zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji lub wojewódzki zespół do spraw orzekania o niepełnosprawności zaskarżonego orzeczenia przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd - przez wydanie decyzji lub orzeczenia uwzględniającego w całości lub w części żądanie strony - powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części. Poza tym zmiana lub wykonanie decyzji lub orzeczenia nie ma wpływu na bieg sprawy. Z powyższych przyczyn, w związku z uwzględnieniem przez organ rentowy w decyzji z (...) r. spornego okresu od (...)r. do dnia (...) r. w punkcie 1 wyroku Sąd Apelacyjny postanowił umorzyć postępowanie w zakresie żądania zastosowania przelicznika 1,8 do okresu pracy górniczej od 1 lutego 2003r. do 26 lipca 2019r. począwszy od 1 grudnia 2022r., albowiem w tym zakresie zaspokojono częściowo roszczenie odwołującego w toku procesu, a w pozostałym zakresie apelację na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił (w zakresie od 1 lipca 2019 r. tj. od miesiąca w którym złożono wniosek do 31 listopada 2022r.).

Odnosząc się z kolei do okresu pracy odwołującego od 1 kwietnia 1999 r. do 31 stycznia 2003 r. w ocenie Sądu Apelacyjnego stwierdzić należało, że odwołujący w spornym okresie wykonywał pracę górniczą bezpośrednio przy urabianiu urobku i innych pracach przodkowych, o której mowa w art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Z materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie przez Sąd I instancji wynika, że w spornym okresie (od 1 kwietnia 1999 r. do 31 stycznia 2003r.) odwołujący wykonywał pracę operatora urządzeń za i wyładowczych na zwałowarce wchodząc w skład załogi zwałowarki, pracując w systemie czterobrygadowym tj. wykonywał pracę rzemieślnika zatrudnionego na odkrywce bezpośrednio w przodku stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na koparkach i zwałowarkach, wykonującego prace górnicze, mechaniczne, elektryczne i hydrauliczne przy i obsłudze, konserwacji, montażu i demontażu tych maszyn i urządzeń, tj. wymienionej pod poz. 7, Działu III Załącznika nr 3 do rozporządzenia z dnia 23 grudnia 1994r. jako zaliczaną w wymiarze półtorakrotnym, co w konsekwencji daje prawo do zastosowania przelicznika 1,8 do tych okresów.

W ocenie Sądu Odwoławczego stosowane nazewnictwo zajmowanego stanowiska pracy odwołującego i zakres wykonywanych przez niego obowiązków w całym spornym okresie, potwierdziły dokumenty oraz zeznania odwołującego oraz świadków. Poza tym odwołujący legitymował się świadectwem pracy oraz wykazem dniówek.

Jak już była mowa wyżej ustawą z 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw zmieniono art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych który od 19 października 2022 r. otrzymał brzmienie „1) w przodkach bezpośrednio przy urabianiu, ładowaniu i zwałowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących, transportujących i zwałujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych”.

Nadto dodano definicję przodka, tak do art. 50d ust. 1 ww. ustawy dodano pkt 1a w brzmieniu: „1a) przez przodek rozumie się obszar wyrobiska górniczego, w którym są wykonywane prace bezpośrednio związane z wydobywaniem kopaliny lub drążeniem tego wyrobiska, w tym ścianę, a w odkrywkach również obszar związany bezpośrednio z urabianiem kopaliny, nadkładu lub skał otaczających oraz ze zwałowaniem, w tym formowaniem korpusu zwału, a także strefę przyprzodkowa stanowiąca obszar bezpośrednio przyległy do przodka, ustalony w kopalni na podstawie organizacyjno-technicznych metod wykonywania robót górniczych, w której są wykonywane prace związane z odstawą urobku oraz utrzymaniem wyrobiska.”

Sąd Apelacyjny wskazuje, że z powyższego wynika, iż pojęcie przodka zostało poszerzone również o m.in. obszar związany bezpośrednio z urabianiem kopaliny, nadkładu lub skał otaczających oraz ze zwałowaniem, dlatego jak słusznie ustalił Sąd I instancji przy stwierdzeniu, że odwołujący w spornym okresie pracował również na zwałowarce, tę pracę należy również uznać za pracę przodkową z zastosowaniem przelicznika 1,8.

Odwołujący pracując na stanowisku operatora urządzeń za i wyładowczych w okresie od 1 kwietnia 1999 r. do 31 stycznia 2003r. wchodził w skład załogi zwałowarki, pracował w systemie czterobrygadowym na zwałowarce (...) i był zobowiązany czekać na pracownika zmieniającego. Do jego zadań należała obsługa wózka kablowego i taśm których było 3 i były one różnej długości oraz wykonywał wszystkie prace jako operator zwałowarki, nie mógł usiąść jedynie za sterami maszyny. Odpowiadał w tym czasie za sprawny przepływu nadkładu. Na zwałowarce pracują operatorzy zwałowarki, jak również operatorzy urządzeń za i wyładowczych. Pracą załogi zwałowarki kierował przodowy (brygadzista), który musi dbać o maszynę i załogę.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zatem Sąd I instancji prawidłowo ustalił, że obowiązki odwołującego mieszczą się w definicji pracy górniczej kwalifikowanej.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 § 1 k.p.c. postanowił oddalić apelację (punkt 2 wyroku).

Sąd Apelacyjny zaznacza, że zarzuty sformułowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych w apelacji są nietrafione (zarówno w zakresie naruszenia prawa materialnego jak i procesowego) i Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do ich uwzględnienia, zarzuty powołane w apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w żadnej mierze nie wzruszyły rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd I instancji (jedynie na podstawie art. 477 ¹³ § 1 k.p.c. umorzono postępowanie w części z uwagi na decyzję z 8 marca 2023r.).

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. i przepisu § 10 ust.1 pkt 2 i § 10 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015r. Mając powyższe na względzie, zasądzono od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. na rzecz odwołującego A. K. kwotę 480 zł (2x240 zł) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty - tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej i postępowaniu przed Sądem Najwyższym – punkt 3 wyroku.

sędzia Marta Sawińska