Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 października 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 13 października 2021 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy K. U. i J. U.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o należności z tytułu składek

na skutek apelacji K. U. i J. U.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 15 kwietnia 2019 r. sygn. akt VII U 1785/18

1.  oddala apelację K. U.,

2.  oddala apelację J. U..

sędzia Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 07.09.2018 r. (znak: (...), (...) - (...)) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.:

I.  określił wysokość zadłużenia zmarłej w dniu 08.04.2011 r. G. U. (1) z tytułu nieopłaconych składek na łączną kwotę 214723,11 zł, w tym na:

1.  Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w łącznej kwocie 169954,21 zł, w tym:

- 100647,31 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od 01/2005 r. do 06/2006r.,

- 62981 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 6193,90 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych,

- 132 zł z tytułu kosztów upomnienia,

2.  ubezpieczenie zdrowotne w łącznej kwocie 32945,38 zł, w tym:

- 19486,98 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od 01/2005 r. do 04/2006r.,

- 12186 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 1254,80 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych,

- 17,60 zł z tytułu kosztów upomnienia,

3.  Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w łącznej kwocie 11823,52 zł, w tym:

- 7006,62 zł z tytułu nieopłaconych składek za okresy od 03/2005 r. do 06/2005r. i od 08/2005 r. do 04/2006 r.,

- 4368 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 448,90 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych,

II.  orzekł, że K. U. jako spadkobierca ww. płatnika ponosi odpowiedzialność za ½ wymienionych w punkcie I zobowiązań, tj. w kwocie 107361,56 zł, w tym na:

1.  Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w łącznej kwocie 84977,11 zł, w tym:

- 50323,66 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od 01/2005 r. do 06/2006r.,

- 31490,50 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 3096,95 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych,

- 66 zł z tytułu kosztów upomnienia,

2.  ubezpieczenie zdrowotne w łącznej kwocie 16472,69 zł, w tym:

- 9743,49 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od 01/2005 r. do 04/2006r.,

- 6093 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 627,40 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych,

- 8,80 zł z tytułu kosztów upomnienia,

3.  Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w łącznej kwocie 5911,76 zł, w tym:

- 3503,31 zł z tytułu nieopłaconych składek za okresy od 03/2005 r. do 06/2005 r. i od 08/2005 r. do 04/2006 r.,

- 2184 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 224,45 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych,

III.  orzekł, że J. U. jako spadkobierca ww. płatnika ponosi odpowiedzialność za ½ wymienionych w punkcie I zobowiązań, tj. w kwocie 107361,55 zł, w tym na:

1.  Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w łącznej kwocie 84977,10 zł, w tym:

- 50323,65 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od 01/2005 r. do 06/2006r.,

- 31490,50 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 3096,95 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych,

- 66 zł z tytułu kosztów upomnienia,

2.  ubezpieczenie zdrowotne w łącznej kwocie 16472,69 zł, w tym:

- 9743,49 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od 01/2005 r. do 04/2006 r.,

- 6093 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 627,40 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych,

- 8,80 zł z tytułu kosztów upomnienia,

3.  Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w łącznej kwocie 5911,76 zł, w tym:

- 3503,31 zł z tytułu nieopłaconych składek za okresy od 03/2005 r. do 06/2005 r. i od 08/2005 r. do 04/2006 r.,

- 2184 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 224,45 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych.

W uzasadnieniu organ rentowy podał, że zmarła w dniu 08.04.2011 r. G. U. (1) (płatnik składek) posiadała na dzień zgonu zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek na ww. fundusze, za ww. okresy i w ww. kwotach. W stosunku do płatnika składek prowadzone było postępowanie egzekucyjne. Spadek po zmarłej nabyły z ustawy z dobrodziejstwem inwentarza K. U. i J. U. – obie po ½ całości. Spadkobierczynie dokonały umownego nieodpłatnego działu spadku, określając, że wartość nieruchomości objętej umową wynosi 1800000 zł. Jako podstawę prawną decyzji ZUS wskazał art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 97 § 1, art. 98 § 1 i art. 98 § 2 pkt 1, 2 i 7 ustawy z dnia 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa i w zw. z art. 1031 § 1 i 2 k.c. i art. 1034 § 1 i 2 k.c. Organ rentowy stwierdził, że od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów, przy czym nie chodzi tu o udziały w majątku spadkowym, który jest rezultatem działu spadku, tylko o udziały w spadku wynikające z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub z notarialnego poświadczenia dziedziczenia.

Odwołanie od decyzji złożyły K. U. i J. U. , zaskarżając ją w całości i wnosząc o jej uchylenie. Odwołujące stwierdziły, że J. U. nie powinna zostać obciążona zadłużeniem zmarłej G. U. (1), bowiem wskutek umownego działu spadku całość majątku spadkowego objętego umową przypadła K. U.. Odwołujące podniosły także, iż doszło do przedawnienia prawa do wydania decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej (art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej) oraz do przedawnienia prawa do wydania decyzji ustalającej wysokość zobowiązania (art. 68 § 1 w zw. z art. 21 § 1 pkt 2 i § 3 Ordynacji podatkowej). W ocenie odwołujących, nastąpiło również przedawnienie roszczenia głównego (art. 59 § 1 pkt 9 Ordynacji podatkowej; termin przedawnienia upłynął z dniem 01.01.2017 r.) i przedawnienie odsetek zgodnie z art. 117 k.c. i art. 118 k.c. Odwołujące zarzuciły ponadto naruszenie przepisów k.p.a., gdyż nie zostały poinformowane o rozpoczęciu postępowania wyjaśniającego. Od sierpnia 2014 r. do czerwca 2018 r. nie były także informowane o prowadzeniu postępowania, a milczenie ZUS uznały za zakończenie bezprzedmiotowego postępowania. Wystawione przeciwko płatnikowi składek tytuły wykonawcze nie zostały mu prawidłowo doręczone.

Wyrokiem z 15.04.2019 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie o sygn. VII U 1785/18 oddalił odwołania zarówno K. U. jak i J. U. oraz obciążył ww. osoby kosztami procesu i zasądził od każdej z odwołujących na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. 5400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

G. U. (1) prowadziła pozarolniczą działalność pod nr NIP (...). Z tytułu prowadzenia tej działalności G. U. (1) posiadała zaległości składkowe m.in. na FUS za okres od 01/2005 r. do 06/2006 r., na FUZ za okres od 01/2005 r. do 04/2006 r. oraz na FP i FGŚP za okresy od 03/2005 r. do 06/2005 r. i od 08/2005 r. do 04/2006 r. Należności za te okresy były objęte postępowaniem egzekucyjnym skierowanym przeciwko G. U. (1) (wystawiono przeciwko niej tytuły wykonawcze).

W dniu 08.04.2011 r. G. U. (1) zmarła.

Zadłużenie G. U. (1) z tytułu nieopłaconych składek na FUS, FUZ oraz na FP i FGŚP za ww. okresy na dzień jej zgonu wynosiło:

1. na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych w łącznej kwocie 169954,21 zł, w tym:

- 100647,31 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od 01/2005 r. do 06/2006 r.,

- 62981 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 6193,90 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych,

- 132 zł z tytułu kosztów upomnienia,

2. na FUZ w łącznej kwocie 32945,38 zł, w tym:

- 19486,98 zł z tytułu nieopłaconych składek za okres od 01/2005 r. do 04/2006 r.,

- 12186 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 1254,80 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych,

- 17,60 zł z tytułu kosztów upomnienia,

3. na FP i FGŚP w łącznej kwocie 11823,52 zł, w tym:

- 7006,62 zł z tytułu nieopłaconych składek za okresy od 03/2005 r. do 06/2005 r. i od 08/2005 r. do 04/2006 r.,

- 4368 zł z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień zgonu,

- 448,90 zł z tytułu kosztów egzekucyjnych.

Postanowieniem z dnia 23.05.2011 r. organ egzekucyjny – Dyrektor ZUS I Oddziału w P. zawiesił postępowanie egzekucyjne prowadzone wobec G. U. (1) z uwagi na jej zgon.

W dniu 26.04.2012 r. został sporządzony i zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, w którym poświadczono, że spadek po zmarłej w dniu 08.04.2011 r. G. U. (1) dziedziczą z ustawy z dobrodziejstwem inwentarza:

- córka spadkodawczyni J. U. (ur. (...)) w ½ części,

- córka spadkodawczyni K. U. (ur. (...)) w ½ części.

W dniu 21.08.2012 r. K. U. złożyła w Urzędzie Skarbowym P. zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych (SD-Z2), w którym wskazała, że nabyła w drodze dziedziczenia po G. U. (1) majątek o łącznej wartości według stanu na dzień 08.04.2011 r. 910750 zł.

W dniu 20.09.2012 r. odwołujące zawarły umowę o dział spadku, na mocy której dokonały nieodpłatnego częściowego działu spadku po G. U. (1) w ten sposób, że zamiast posiadanych dotychczas udziałów K. U. otrzymała:

- cały przysługujący zmarłej udział (64/128 części) w nieruchomości zabudowanej położonej w P. przy ul. (...), tereny mieszkaniowe o obszarze 747 m ²,

- całą niezabudowaną nieruchomość położoną we wsi P. oznaczoną jako działki o numerach (...) o obszarze 1,13 ha,

- całą zabudowaną nieruchomość położoną w województwie (...), powiecie (...), gminie K., obręb P. oznaczoną jako działki o numerach (...) o obszarze 0,5521 ha.

Odwołujące oświadczyły, że z tytułu dokonanego działu spadku nie następują między nimi żadne spłaty i dopłaty oraz że nie mają do siebie wzajemnie żadnych dalszych roszczeń i pretensji. Wartość przedmiotów umowy podlegających działowi odwołujące określiły w kwocie 1800000 zł.

Pismami z dnia 19.03.2014 r. ZUS zawiadomił K. U. i J. U. o wszczęciu z urzędu postępowania w sprawie przeniesienia na nie jako na spadkobierców odpowiedzialności za nieopłacone przez G. U. (1) należności składkowe na FUS, FUZ oraz na FP i FGŚP. Pisma doręczono K. U. w dniu 27.03.2014 r., a J. U. w dniu 02.04.2014 r. Z kolei pismami z dnia 04.08.2014 r. ZUS zawiadomił odwołujące o wyznaczeniu nowego terminu w sprawie wydania decyzji o odpowiedzialności spadkobierców do dnia 04.09.2014 r. Pisma te doręczono K. U. (także jako pełnomocnikowi J. U. w postępowaniu administracyjnym) w dniu 20.08.2014 r.

W październiku 2014 r. ZUS złożył w Sądzie Rejonowym Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu wniosek o sporządzenie spisu inwentarza majątku spadkowego pozostałego po G. U. (1). Postanowieniem z dnia 20.06.2016 r. (sygn. akt IX Ns 744/16) Referendarz Sądowy w ww. Sądzie Okręgowym orzekł o dokonaniu spisu inwentarza wchodzącego w skład majątku spadkowego po G. U. (1), powierzając wykonanie spisu komornikowi sądowemu wybranemu przez wnioskodawcę. Postanowieniem z dnia 17.10.2016 r. (sygn. akt IX Ns 744/16) Sąd Rejonowy Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu, w związku ze skargą K. U. i J. U. na postanowienie Referendarza Sądowego z dnia 20.06.2016 r., orzekł o dokonaniu spisu inwentarza wchodzącego w skład majątku spadkowego po G. U. (1), powierzając wykonanie spisu komornikowi sądowemu wybranemu przez wnioskodawcę. Po rozpoznaniu zażalenia odwołujących na postanowienie z dnia 17.10.2016 r., Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z dnia 26.05.2017 r. (sygn. akt XV Cz 549/17) zmienił zaskarżone postanowienie i oddalił wniosek ZUS o sporządzenie spisu inwentarza. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy wyjaśnił, że ZUS nie przedstawił pisemnego dowodu posiadania należności przeciwko G. U. (1).

Pismami z dnia 04.06.2018 r. ZUS zawiadomił odwołujące o zakończeniu postępowania wyjaśniającego. Pisma te doręczono K. U. (również jako pełnomocnikowi J. U.) w dniu 20.06.2018 r.

W dniu 07.09.2018 r. ZUS wydał zaskarżoną decyzję.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok, w którym oddalił odwołania K. U. jak i J. U. oraz obciążył ww. osoby kosztami procesu i zasądził od każdej z odwołujących na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. 5400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Na wstępnie rozważań prawnych Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 97 § 1 ustawy z dnia 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych spadkobiercy płatnika składek przejmują majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.

Stosownie do art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy systemowej do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania składkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. W myśl art. 98 § 2 pkt 1, 2 i 7 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy systemowej przepis art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za: zaległości składkowe, odsetki za zwłokę od zaległości składkowych spadkodawcy oraz koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku.

Następnie Sąd Okręgowy przytoczył treść przepisów art. 1012 k.c., art. 1030 k.c., art. 1031 k.c. oraz art. 1034 k.c.

W dalszej części uzasadnienia Sąd I instancji wskazał, że niesporne było, że odwołujące nabyły spadek po płatniku składek G. U. (1) z dobrodziejstwem inwentarza każda w ½ części. Sporne pozostawało zaś, czy zachodziły podstawy do ustalenia ich odpowiedzialności jako spadkobierczyń za zaległości składkowe G. U. (1), a w tym zakresie w pierwszej kolejności, czy na dzień zgonu płatnik składek posiadał jakiekolwiek zadłużenie wobec ZUS.

Odwołujące nie kwestionowały, że G. U. (1) nie opłaciła wszystkich należnych składek – podnosiły jedynie, że kwestia wysokości (a zatem nie istnienia) zadłużenia jest sporna, bowiem wpłaty dokonane za życia płatnika składek nie zostały należycie rozliczone (pismo procesowe z dnia 01.02.019 r., k. 17-18). W odniesieniu do tego zarzutu Sąd Okręgowy stwierdził, że nie został on uzasadniony, albowiem odwołujące nie wykazały, aby ZUS nie uwzględnił wpłat dokonanych przez płatnika składek. Jednocześnie, ZUS w piśmie z dnia 01.08.2018 r. (s. 303-306 akt ZUS) wyjaśnił odwołującym, w jaki sposób zostały rozliczone kwoty uzyskane od płatnika składek w toku postępowania egzekucyjnego. Wyjaśnień tych odwołujące nie kwestionowały. Kwoty wyegzekwowane za życia płatnika składek nie mogły zatem wpłynąć na obniżenie zadłużenia ujętego w zaskarżonej decyzji, skoro rozliczone zostały wcześniej na inne zaległości.

Odwołujące podnosiły (k. 5-6 i 17-20), że zaległości objęte zaskarżoną decyzją uległy przedawnieniu, a więc wygasły (art. 59 § 1 pkt 9 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy systemowej).

Sąd Okręgowy podał, że należności objęte zaskarżoną decyzją stały się wymagalne w czasie, gdy obowiązywał 10-letni termin przedawnienia należności z tytułu składek (art. 24 ust. 4 ustawy systemowej w brzmieniu sprzed dnia 01.01.2012 r.). Na dzień zgonu G. U. (1) zadłużenie nie było więc przedawnione – „najstarsza” zaległość przypada za styczeń 2005 r., a płatnik składek zmarł w kwietniu 2011 r.

Zdaniem Sądu I instancji zadłużenie objęte zaskarżoną decyzją nie uległo również przedawnieniu po śmierci G. U. (1). Sąd Okręgowy zważył przy tym, że ustawą z dnia 16.09.2011 r. o redukcji niektórych obowiązków obywateli i przedsiębiorców wprowadzono od dnia 01.01.2012 r. 5-letni termin przedawnienia należności z tytułu składek (art. 11 pkt 1 i art. 29 ustawy nowelizującej), a w art. 27 ust. 1 i 2 tej ustawy przewidziano, iż do przedawnienia należności z tytułu składek, którego bieg rozpoczął się przed dniem 01.01.2012 r. (a więc takich jak objęte zaskarżoną decyzją), stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą, z tym że bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia 01.01.2012r.; jeżeli jednak przedawnienie rozpoczęte przed dniem 01.01.2012 r. nastąpiłoby zgodnie z przepisami dotychczasowymi wcześniej, przedawnienie następuje z upływem tego wcześniejszego terminu. Wynika z tego, że należności objęte zaskarżoną decyzją powinny – według ww. zasad – przedawnić się najpóźniej w lipcu 2016 r. („najmłodsza” zaległość przypada za czerwiec 2006 r.), czyli nawet wcześniej niż wskazywały odwołujące (k. 6). Sąd Okręgowy zaznaczył, że w stosunku do należności objętych zaskarżoną decyzją prowadzone było przeciwko płatnikowi składek postępowanie egzekucyjne, zawieszone postanowieniem organu egzekucyjnego z dnia 23.05.2011 r. z uwagi na śmierć płatnika (s. 2 akt ZUS), co nie było kwestionowane przez odwołujące. Zgodnie zaś z art. 24 ust. 5b ustawy systemowej bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Przepis ten nie przewiduje przy tym, aby termin przedawnienia płynął dalej w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego. Wskazuje to jednoznacznie, że należności objęte zaskarżoną decyzją nie mogły ulec przedawnieniu, skoro jeszcze przed śmiercią płatnika składek toczyło się w stosunku do nich postępowanie egzekucyjne, aktualnie nadal zawieszone z uwagi na zgon płatnika składek.

Sąd I instancji podkreślił, że zgodnie z art. 57 § 3 ustawy z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jeżeli szczególne przepisy przewidują wydanie przez wierzyciela decyzji o odpowiedzialności za zmarłego zobowiązanego innej osoby, jako spadkobiercy lub zapisobiercy, organ egzekucyjny może podjąć postępowanie egzekucyjne, zawieszone z uwagi na śmierć zobowiązanego (w art. 56 § 1 pkt 2 tej ustawy), po wydaniu takiej decyzji. Decyzją o odpowiedzialności za zmarłego zobowiązanego jest także decyzja o odpowiedzialności spadkobierców wydawana na podstawie Ordynacji podatkowej (por. Komentarz do art. 57 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, red. R. Hauser, A. Skoczylas, w: Legalis), a tym samym postępowanie egzekucyjne zawieszone wskutek śmierci G. U. (1) mogło być podjęte najwcześniej po wydaniu zaskarżonej decyzji.

W kontekście postępowania egzekucyjnego, którym objęte były należności ujęte w zaskarżonej decyzji, wskazać też trzeba, że bezprzedmiotowa dla sprawy była kwestia prawidłowości doręczenia G. U. (1) tytułów wykonawczych. Postępowanie egzekucyjne bezspornie bowiem toczyło się, a płatnik składek mógł sam podważać prawidłowość doręczeń.

W świetle powyższego w ocenie Sądu Okręgowego, bezzasadny był zatem zarzut naruszenia art. 59 § 1 pkt 9 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy systemowej, który to przepis ogólnie określa, że zobowiązanie ustaje wskutek przedawnienia.

Bezzasadny był również zarzut naruszenia art. 117 k.c. i art. 118 k.c. Do należności z tytułu składek, a więc do składek, ale i do odsetek za zwłokę, kosztów egzekucyjnych, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty (co wynika z art. 24 ust. 2 ustawy systemowej), mają zastosowanie zasady i terminy przedawnienia określone w art. 24 ustawy systemowej, a nie w k.c. W tym kontekście bezzasadnie również odwołujące powoływały się na art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej (k. 5), który dotyczy terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Terminy przedawnienia należności składkowych są uregulowane w ustawie systemowej i konsekwentnie art. 31 tej ustawy nie odsyła do art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej.

Powyższe zasady przedawnienia należności z tytułu składek na FUS mają zastosowanie także do należności na FUZ (art. 93 ust. 2 ustawy z dnia 27.08.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych) oraz na FP i FGŚP (art. 32 ustawy systemowej).

Reasumując zdaniem Sądu Okręgowego, spełniona została przesłanka odpowiedzialności spadkobierców w postaci istnienia zaległości składkowych zmarłego płatnika składek – i to w wysokości i za okresy wskazane w zaskarżonej decyzji (wobec niewykazania przez odwołujące, że ZUS nie uwzględnił wpłat dokonanych na poczet tych należności przez płatnika składek).

W konsekwencji, skoro zmarły płatnik składek był dłużnikiem wobec ZUS z tytułu należności składkowych objętych zaskarżoną decyzją i zobowiązanie to nie wygasło, a odwołujące nabyły spadek po zmarłym, zachodziły podstawy do orzeczenia o ich odpowiedzialności za to zadłużenie. Zasadnie przy tym organ rentowy ustalił, że każda z odwołujących ponosi odpowiedzialność za połowę zadłużenia, bowiem nastąpił już dział spadku (umowny, w dniu 20.09.2012 r.), a w myśl art. 1034 § 2 k.c. od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

W kontekście ww. przepisu odwołujące podnosiły (k. 4-5), że skoro w wyniku umownego działu spadku majątek spadkowy podlegający podziałowi przypadł w całości jednej z nich – K. U., nie ma podstaw do orzeczenia o odpowiedzialności drugiej – J. U.. W ocenie Sądu Okręgowego jednak słuszne jest stanowisko ZUS, że zawarte w art. 1034 § 2 k.c. sformułowanie „w stosunku do wielkości udziałów” rozumieć należy jako nawiązanie do udziałów w spadku określonych w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku bądź w zarejestrowanym akcie poświadczenia dziedziczenia, a nie – jak chciały odwołujące – jako nawiązanie do udziałów w majątku spadkowym po dokonanym dziale (w rezultacie dokonanego działu). Skoro więc odwołujące nabyły spadek każda w ½ części (jak wynika z aktu poświadczenia dziedziczenia z dnia 26.04.2012 r. – s. 122 akt ZUS), to każda z nich odpowiada za połowę zadłużenia.

Sąd I instancji zwrócił uwagę, że powyższą kwestię wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 20.09.2000 r., I CKN 295/00), stwierdzając, że przedmiotem działu spadku mogą być wyłącznie aktywa, a zatem stan czynny spadku. Podział długów spadkowych jest natomiast tylko konsekwencją dokonania działu aktywów i następuje z mocy samego prawa. Wynika to z art. 1034 § 2 i art. 1081 k.c. Co prawda w umowie o dział spadku spadkobiercy mogą ustalić, kto z nich i w jakim zakresie ma uregulować długi spadkowe, jednakże umowa w tym przedmiocie będzie miała skutek tylko między jej uczestnikami i w żadnej mierze nie rzutuje na odpowiedzialność wobec wierzycieli. Również ewentualne dokonanie podziału pasywów w sądowym orzeczeniu działowym nie wiąże wierzycieli.

Pasywa spadku dzielą się automatycznie i ex lege zgodnie z regułą z art. 1034 § 2 k.c. Jakiekolwiek porozumienie w tym zakresie zawarte przez spadkobierców jest skuteczne wyłącznie między nimi – nie wpływa na sytuację prawną wierzycieli spadkowych, którzy mają przecież interes w możliwości dochodzenia zaległości od wszystkich spadkobierców, a nie tylko od tych, którym w dziale spadku przyznano całość majątku spadkowego. Skoro długi podlegają podziałowi zgodnie z art. 1034 § 2 k.c., oczywiste jest, że w tym przepisie chodzi o udziały w spadku, a nie udziały w majątku spadkowym po jego dziale – stanowisko przeciwne prowadziłoby do wniosku, że spadkobiercy mogą samodzielnie podzielić ze skutkiem wobec osób trzecich długi spadkowe.

W świetle powyższego, bezzasadny był zarzut odwołujących, że w związku z umownym działem spadku nie można było orzec o odpowiedzialności J. U.. Ustalenie tej odpowiedzialności było możliwe, bowiem liczy się nabycie spadku (udział w spadku wynikający z aktu poświadczenia dziedziczenia, a ten wynosił po ½). Powołany przez odwołujące art. 1037 k.c. (k. 4) nie miał zaś w ogóle zastosowania, gdyż nie jest objęty odesłaniem z art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej (znajduje się on w tytule VIII księgi czwartej k.c. „wspólność majątku spadkowego i dział spadku”, gdy tymczasem art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej odsyła do przepisów k.c. o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe, a więc do tytułów V i VII księgi czwartej k.c.).

Niezależnie od powyższego, Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że odwołujące przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a zgodnie z art. 1031 § 2 k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Bezspornie zaś jest że wykaz inwentarza bądź spis inwentarza nie zostały sporządzone (wniosek ZUS o sporządzenie spisu inwentarza został prawomocnie oddalony – por. postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 26.05.2017 r., XV Cz 549/17, s. 253-258 akt ZUS, przy czym przyczyną oddalenia były względy formalne – organ rentowy nie przedłożył wraz z wnioskiem dowodu posiadania należności przeciwko spadkodawcy; nie stwierdzono, aby tych należności nie było; organ rentowy nie złożył kolejnego wniosku o sporządzenie spisu inwentarza).

W ocenie Sądu Okręgowego jednak, niesporządzenie wykazu inwentarza bądź spisu inwentarza nie stanowiło przeszkody do ustalenia odpowiedzialności odwołujących, skoro bezsporne było, iż majątek spadkowy na dzień otwarcia spadku przekraczał wartość zadłużenia objętego decyzją (zgodnie z art. 638 ⁸ § 2 k.p.c. wartość przedmiotów należących do spadku i przedmiotów zapisów windykacyjnych komornik ustala w spisie inwentarza według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a wysokość długów spadkowych – według stanu z chwili otwarcia spadku). Jak ustalono, w dniu 21.08.2012 r. K. U. złożyła w Urzędzie Skarbowym zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych SD-Z2, w którym podała, że wartość majątku nabytego przez nią w drodze dziedziczenia po G. U. (1) (czyli ½ całego spadku) wynosiła – według stanu na dzień nabycia spadku, tj. na 08.04.2011 r. (s. 208, 210 i 214 akt ZUS) – 910750 zł. Z kolei w dniu 20.09.2012 r. odwołujące zawarły umowę o dział spadku, w której określiły, że wartość nieruchomości objętych tą umową wynosi 1800000 zł (s. 156 akt ZUS). Nie ma przy tym podstaw do przyjęcia, że wartość majątku objętego umową o dział spadku była według cen obowiązujących w dniu zawarcia tej umowy wyższa niż w dacie otwarcia spadku – odwołujące tego nie wykazały.

Sąd I instancji zwrócił uwagę również na to, że odwołujące zarzucały naruszenie przez ZUS przepisów k.p.a., kwestionując długotrwałość postępowania wyjaśniającego, które wszczęte zostało w 2014 r., a zakończone w 2018 r. Podkreślił natomiast, że postępowanie wyjaśniające trwało długo głównie z uwagi na toczące się postępowanie sądowe w przedmiocie spisu inwentarza, którego odwołujące były stronami. Jednocześnie, skoro odwołujące uczestniczyły w postępowaniu sądowym z wniosku ZUS o dokonanie spisu inwentarza, musiały być świadome, że postępowanie wyjaśniające w sprawie ich odpowiedzialności za długi G. U. (1) nie jest zakończone. Niezależnie od tego, postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego pozostaje w zasadzie poza jego przedmiotem. Sąd ubezpieczeń społecznych – jako sąd powszechny – może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania. Takich natomiast uchybień w niniejszej sprawie nie stwierdzono.

Na marginesie, Sąd Okręgowy wskazał, że milczące załatwienie sprawy, o którym mowa w art. 122a k.p.a., możliwe jest tylko wówczas, gdy przepis szczególny tak stanowi, a poza tym chodzi w nim o milczące uwzględnienie żądania strony, gdy tymczasem w niniejszej sprawie postępowanie wyjaśniające zostało wszczęte z urzędu.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. i ww. przepisów oddalił odwołania.

O kosztach procesu orzekł zgodnie z art. 98 § 1, 3 i 4 k.p.c. i art. 99 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, mając na uwadze kwoty zadłużenia obciążające oddzielnie każdą z odwołujących (punkty II i III zaskarżonej decyzji).

Apelację od powyższego wyroku wniosły obie odwołujące, zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciły naruszenie następujących przepisów prawa, mające istotny wpływ na wynik sprawy:

I. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobod­nej oceny zgromadzonego materiału dowodowego oraz:

-

błędne uznanie za bezprzedmiotową dla sprawy kwestii prawidłowości doręczenia G. U. (1) tytułów wykonawczych i doręczenia G. U. (1) za­wiadomień o innych czynnościach postępowania egzekucyjnego, podczas gdy oko­liczność ta mogła mieć istotne znaczenie dla określenia, czy od kiedy dokładnie i w jakich okresach zawieszał się za życia G. U. (1) bieg przedawnienia należności składkowych (wobec zaś nieprawidłowego doręczenia - stanowiącego niezawiadomienie dłużnika w rozumieniu art. 24 ust. 5b ustawy systemowej - ter­min przedawnienia należności składkowych mógł nadal biec i nie być zawieszo­ny);

-

oparcie na domniemaniu, że za życia G. U. (1) zawieszony był bieg przedawnienia należności składkowych, gdyż toczyło się postępowanie egzekucyj­ne, pomimo niezweryfikowania i nieopisania w uzasadnieniu wyroku kwestii pra­widłowości doręczeń G. U. (1) i konkretnych terminów, w których prze­dawnienie rozpoczynało swój bieg, a w których ewentualnie mogło podlegać za­wieszeniu - tj. poprzez powierzchowną analizę problematyki przedawnienia należ­ności składkowych;

-

błędne uznanie, że organ rentowy nie był zobowiązany wykazać spisem (wyka­zem) inwentarza, że przypisane Odwołującym należności składkowe mieszczą się w granicach dobrodziejstwa inwentarza, co doprowadziło Sąd I instancji do równie błędnego przekonania, że możliwe jest przyjęcie wartości stanu czynnego spadku na podstawie jedynie deklarowanych przez Odwołujące wartości (w zgłoszeniu SD-Z2 i umowie działowej) - podczas gdy wymagany przepisami prawa spis (wy­kaz) inwentarza mógł doprowadzić do konkluzji, że stan czynny spadku jest niższy aniżeli zaległości składkowe, a tym samym odpowiedzialność Odwołujących po­winna zostać kwotowo ograniczona (wobec przyjęcia przez nie spadku z dobro­dziejstwem inwentarza); w tym kontekście również, przez pominięcie zweryfiko­wania okoliczności, czy występowały inne długi spadkowe aniżeli zaległości składkowe, prowadzące do zmniejszenia stanu czynnego spadku i ograniczenia odpowiedzialności;

na skutek czego błędnie przypisano Odwołującym odpowiedzialność za należności składkowe G. U. (1), choć należności składkowe wygasły na skutek prze­dawnienia;

II. art. 24 ust. 4 w zw. z ust. 5b i 6 ustawy systemowej (w brzmieniu sprzed 01.01.2012 r. w zw. z brzmieniem po tej dacie) poprzez błędną wykładnię i nieprawidłowe uznanie, że w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego po (i wobec) śmierci G. U. (1) nie biegło przedawnienie należności składkowych, podczas gdy prowadzenie po­stępowania egzekucyjnego (od zawiadomienia dłużnika do jego zakończenia) jest wpraw­dzie przesłanką zawieszającą bieg przedawnienia, lecz jedynie za życia dłużnika - po jego śmierci zaś jedyną okolicznością zawieszającą bieg przedawnienia może być okres po­między śmiercią dłużnika a zarejestrowaniem aktu poświadczenia dziedziczenia (prawo­mocnym stwierdzeniem nabycia spadku), każdorazowo jednak nie dłużej niż przez 2 lata; w konsekwencji zaś do błędnego uznania, że w sprawie nie doszło do przedawnienia na­leżności składkowych.

Wskazując na powyższe zarzuty, wnieśli o:

1)  zmianę wyroku w zaskarżonej przez K. U. części poprzez:

-

uwzględnienie w całości odwołania K. U. i zmianę decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, I Oddziału w P. z dnia 07.09.2018 r. (znak: (...) (...) - (...)) o odpo­wiedzialności następcy prawnego w części dotyczącej K. U. poprzez umorzenie postępowania względem K. U.;

-

zasądzenie od organu rentowego na rzecz K. U. zwrotu kosztów postępowania, według norm przepisanych;

2)  zmianę wyroku w zaskarżonej przez J. U. części poprzez:

-

uwzględnienie w całości odwołania J. U. i zmianę decyzji Za­kładu Ubezpieczeń Społecznych, I Oddziału w P. z dnia 07.09.2018 r. (znak: (...), (...) - (...)) o odpowie­dzialności następcy prawnego w części dotyczącej J. U. po­przez umorzenie postępowania względem J. U.;

-

zasądzenie od organu rentowego na rzecz J. U. zwrotu kosztów postępowania, według norm przepisanych;

3)  zasądzenie od organu rentowego na rzecz K. U. oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz J. U. zwrotu kosztów postępowania apela­cyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych;

4)  przeprowadzenie rozprawy także w nieobecności Odwołujących lub ich pełno­mocnika.

Organ rentowy nie wniósł odpowiedzi na apelację odwołujących.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołujących J. U. i K. U. jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest oczywiście prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy.

Przypomnieć należy, że jak słusznie określił Sąd I instancji przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy zachodziły podstawy do ustalenia odpowiedzialności odwołujących jako spadkobierczyń za zaległości składkowe G. U. (1), a w tym zakresie w pierwszej kolejności, czy na dzień zgonu płatnik składek posiadał jakiekolwiek zadłużenie wobec ZUS.

Niesporne z kolei w sprawie było, że odwołujące nabyły spadek po płatniku składek G. U. (1) z dobrodziejstwem inwentarza każda w ½ części. Odwołujące nie kwestionowały tego, że G. U. (1) nie opłaciła wszystkich należnych składek – kwestionowały jedynie wysokość wskazując, że wpłaty dokonane za życia płatnika składek nie zostały należycie rozliczone. Natomiast organ rentowy w piśmie z dnia 01.08.2018 r. (s. 303-306 akt ZUS) wyjaśnił odwołującym, w jaki sposób zostały rozliczone kwoty uzyskane od płatnika składek w toku postępowania egzekucyjnego, a wyjaśnień tych odwołujące nie kwestionowały. Zatem przyjąć należy, że kwestia wysokości zadłużenia G. U. (1) została ostatecznie wyjaśniona.

Mając na uwadze zarzuty podniesione przez odwołującą w apelacji Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe i przeprowadził dodatkowo dowód z całości akt składowych G. U. (1) wraz z dokumentacją dotyczącą egzekucji składek na ubezpieczenie społeczne prowadzonej przez organ rentowy.

Sąd Apelacyjny w wyniku kontroli instancyjnej orzeczenia uznał zarzut naruszenia art. 233 §1 k.p.c. za nietrafny. Zgodnie z treścią art. 233 § 1 k.p.c. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. W wyroku Sądu Najwyższego z 27.09.2002 r. w sprawie IV CKN 1316/00 wskazano, że ocena wiarygodności i mocy dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części dotyczącej ustalenia faktów, tj. rozstrzygania spornych kwestii na podstawie własnego przekonania sędziego powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia się z dowodami. Powinna odpowiadać regułom logicznego myślenia wyrażającym formalne schematy powiązań między podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego będące wyznacznikiem granic dopuszczalnych wniosków i stopnia prawdopodobieństwa ich przydatności w konkretnej sytuacji. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego, to taka ocena dowodów nie narusza zasady swobodnej oceny dowodów przewidzianej w art. 233 k.p.c., choćby dowiedzione zostało, że z tego samego materiału dałoby się wysnuć równie logiczne i zgodne z zasadami doświadczenia życiowego wnioski odmienne. Tylko w przypadku wykazania, że brak jest powiązania, w świetle kryteriów wyżej wzmiankowanych, przyjętych wniosków z zebranym materiałem dowodowym, możliwe jest skuteczne podważenie oceny dowodów dokonanej przez sąd; nie jest tu wystarczająca sama polemika naprowadzająca wnioski odmienne, lecz wymagane jest wskazanie, w czym wyraża się brak logiki lub uchybienie regułom doświadczenia życiowego w przyjęciu wniosków kwestionowanych.

W postanowieniu z 02.12.1999 r. w sprawie III CKN 122/99 Sąd Najwyższy uznał, że sąd orzekający nie przekracza granic swobodnej oceny dowodów, gdy jego przekonanie odnośnie mocy poszczególnych dowodów i ich znaczenia dla sprawy oparte zostało na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, przy uwzględnieniu zasad doświadczenia życiowego i pozostaje w zgodzie z zasadami logicznego wnioskowania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe w sposób staranny, nieuchybiający zasadzie swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. Zgromadzone dowody Sąd Okręgowy oceniał wszechstronnie, tj. wiarygodność i moc poszczególnych dowodów oceniona została w odniesieniu do całokształtu pozostałych dowodów. Sąd I instancji dokonał ustalenia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie i Sąd Apelacyjny podstawę faktyczną wyroku w pełni aprobuje.

W dalszej kolejności wskazać należało podstawy prawne niniejszego wyroku.

Zgodnie z art. 97 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych spadkobiercy płatnika składek przejmują majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.

Stosownie do art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy systemowej do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania składkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. W myśl art. 98 § 2 pkt 1, 2 i 7 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy systemowej przepis art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za: zaległości składkowe, odsetki za zwłokę od zaległości składkowych spadkodawcy oraz koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku.

Zgodnie z art. 1012 k.c. spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Stosownie do art. 1030 k.c. do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.

W myśl art. 1031 § 1 k.c. w razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. Zgodnie z art. 1031 § 2 k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.

Stosownie do art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. W myśl art. 1034 § 2 k.c. od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

Swoją apelację odwołujące oparły głównie wskazując na zarzut przedawnienia. Odwołujące podnosiły, że zaległości objęte zaskarżoną decyzją uległy przedawnieniu, a więc wygasły (art. 59 § 1 pkt 9 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 i art. 32 ustawy systemowej).

Zwrócić uwagę należy natomiast, że jeżeli spadkobierca przejmuje (odpowiada) za zaległości podatkowe spadkodawcy, to może odpowiadać wyłącznie za takie, które istniały w dacie otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy). Sąd Okręgowy słusznie stwierdził, że należności objęte zaskarżoną decyzją stały się wymagalne w czasie, gdy obowiązywał 10-letni termin przedawnienia należności z tytułu składek (art. 24 ust. 4 ustawy systemowej w brzmieniu sprzed dnia 01.01.2012 r.). Na dzień zgonu G. U. (1) zadłużenie nie było więc przedawnione – „najstarsza” zaległość przypada za styczeń 2005 r., a płatnik składek zmarł w kwietniu 2011 r.

Zgodnie z art. 24 ust. 5b ustawy systemowej bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia podjęcia pierwszej czynności zmierzającej do wyegzekwowania należności z tytułu składek, o której dłużnik został zawiadomiony, do dnia zakończenia postępowania egzekucyjnego. Przepis ten nie przewiduje przy tym, aby termin przedawnienia płynął dalej w okresie zawieszenia postępowania egzekucyjnego. Wskazuje to jednoznacznie, że należności objęte zaskarżoną decyzją nie mogły ulec przedawnieniu, skoro jeszcze przed śmiercią płatnika składek toczyło się w stosunku do nich postępowanie egzekucyjne, aktualnie nadal zawieszone z uwagi na zgon płatnika składek.

Zgodnie z art. 57 § 3 ustawy z dnia 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji jeżeli szczególne przepisy przewidują wydanie przez wierzyciela decyzji o odpowiedzialności za zmarłego zobowiązanego innej osoby, jako spadkobiercy lub zapisobiercy, organ egzekucyjny może podjąć postępowanie egzekucyjne, zawieszone z uwagi na śmierć zobowiązanego (w art. 56 § 1 pkt 2 tej ustawy), po wydaniu takiej decyzji. Decyzją o odpowiedzialności za zmarłego zobowiązanego jest także decyzja o odpowiedzialności spadkobierców wydawana na podstawie Ordynacji podatkowej (por. Komentarz do art. 57 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, red. R. Hauser, A. Skoczylas, w: Legalis), a tym samym postępowanie egzekucyjne zawieszone wskutek śmierci G. U. (1) mogło być podjęte najwcześniej po wydaniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że postępowanie egzekucyjne zostało zawieszone postanowieniem z dnia 23.05.2011 r. na skutek śmierci dłużnika, tj. do czasu ustalenia ew. spadkobierców czy też zapisobierców – osób które będą odpowiadać za zaległości składkowe dłużnika (na których przeniesiona zostanie odpowiedzialność za długi spadkodawcy). Gdyby było inaczej, to na skutek śmierci dłużnika, takie postępowanie egzekucyjne należałoby od razu umorzyć (z uwagi na brak osoby odpowiadającej za długi), tak natomiast nie jest, albowiem zaległości składkowe za sporny okres istniały, nadto postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte jeszcze za życia G. U. (1). Postępowanie egzekucyjne nie zakończyło się, a organ czeka aż ustalone zostaną osoby odpowiadające za zaległości składkowe (w tym przypadku córki dłużniczki G. U. (1), jako jej spadkobiercy).

Odwołujące w apelacji zarzuciły również naruszenie art. 24 ust. 4 w zw. z ust. 5b i 6 ustawy systemowej (w brzmieniu sprzed 01.01.2012 r. w zw. z brzmieniem po tej dacie) poprzez błędną wykładnię i nieprawidłowe uznanie, że nastąpiło zawieszenie biegu przedawnienia należności składkowych w związku ze wszczęciem wobec spadkodawczyni za jej życia postępowania egzekucyjnego w zakresie należności składkowych objętych zaskarżoną decyzją .

W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższy zarzut nie zasługuje na uwzględnienie. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w odpowiedzi na odwołanie wyjaśnił, że jak wynika z akt płatnika składek tytuły wykonawcze zostały wysłane i odebrane:

⚫

(...) do (...) z dnia 12.10.2005 r. odebrane przez pracownika A. B. (pieczątka firmy (...) prowadzonej przez G. U. (1)) w dniu 17.10.2005r.; tytuły zostały wysłane na adres firmy prowadzonej przez płatnika składek G. P., ul. (...).

⚫

(...) do (...) z dnia 14.07.2006r. odebrane przez domownika A. B. w dniu 21.07.2006 r.; tytuły zostały wysłane na adres siedziby firmy prowadzonej przez G. P., ul. (...).

⚫

(...) do (...)z dnia 30.08.2006 r.; tytuły zostały odebrane przez domownika K. B. w dniu 05.09.2006 r., tytuły zostały wysłane na adres P., ul. (...) – zgodnie z adresem podanym w (...) (zgłoszenie/zmiana danych płatnika).

⚫

(...) do (...) z dnia 20.02.2007 r. – zostały odebrane przez domownika K. B. z dniu 26.02.2007 r.; tytuły zostały wysłane na adres P., ul. (...) – zgodnie z adresem podanym w (...) (zgłoszenie/zmiana danych płatnika).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego należy przyznać odwołującym rację jedynie w zakresie w jakim wskazywały, iż organ egzekucyjny błędnie dokonał pierwszego z wymienionych doręczeń na adres prowadzonej działalności (ul. (...) w P.), albowiem dokonał tam niedozwolonego doręczenia zastępczego na ręce pracownika.

Zgodnie z art. 41 k.p.a. § 1 w toku postępowania strony oraz ich przedstawiciele i pełnomocnicy mają obowiązek zawiadomić organ administracji publicznej o każdej zmianie swojego adresu. § 2 W razie zaniedbania obowiązku określonego w § 1 doręczenie pisma pod dotychczasowym adresem ma skutek prawny. Z kolei zgodnie z art. 43 k.p.a. w przypadku nieobecności adresata pismo doręcza się, za pokwitowaniem, dorosłemu domownikowi, sąsiadowi lub dozorcy domu, jeżeli osoby te podjęły się oddania pisma adresatowi. O doręczeniu pisma sąsiadowi lub dozorcy zawiadamia się adresata, umieszczając zawiadomienie w oddawczej skrzynce pocztowej lub, gdy to nie jest możliwe, w drzwiach mieszkania.

Z kolei uwzględnienie zarzutu odwołujących we wskazanym wyżej zakresie pozostaje bez wpływu na wynik niniejszego postępowania, albowiem jak wynika z dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy oraz w akta płatnika składek organ następnie takie zawiadomienie (o zajęciu prawa majątkowego stanowiącego wynagrodzenie za pracę dłużnika) doręczył dłużnikowi już na właściwy (wskazany przez niego aktualny adres) tj. na ul. (...) w P., a korespondencję odebrał w dniu 07.11.2008 r. dorosły domownik, a zatem G. U. (1) została prawidłowo i skutecznie poinformowana o toczącym się postepowaniu egzekucyjnym, na ten adres doręczone zostały również tytuły egzekucyjne. Pozostałe doręczenia dokonane zostały prawidłowo.

Zgodnie z art. 56 § 1 ustawy z 17.06.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu w całości lub w części:

1) w razie wstrzymania wykonania, odroczenia terminu wykonania obowiązku albo rozłożenia na raty spłat należności pieniężnej;

2) w razie śmierci zobowiązanego, jeżeli obowiązek nie jest ściśle związany ze zobowiązanym, a jest prowadzona egzekucja z rzeczy lub prawa majątkowego, które nie wygasło wskutek śmierci zobowiązanego;

3) w razie utraty przez zobowiązanego zdolności do czynności prawnych i braku jego przedstawiciela ustawowego;

4) na żądanie wierzyciela;

5) w innych przypadkach przewidzianych w ustawach.

Zgodnie natomiast z art. 57 § 3 ww. ustawy jeżeli szczególne przepisy przewidują wydanie przez wierzyciela decyzji o odpowiedzialności za zmarłego zobowiązanego innej osoby, jako spadkobiercy lub zapisobiercy, organ egzekucyjny może podjąć postępowanie egzekucyjne, zawieszone z przyczyny określonej w art. 56 § 1 pkt 2 i § 1b, po wydaniu takiej decyzji.

Sąd Apelacyjny, zwraca uwagę, że odwołujące przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a zgodnie z art. 1031 § 2 k.c. w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Bezspornie w sprawie jest, że wykaz inwentarza bądź spis inwentarza nie zostały sporządzone (przyczyną oddalenie wniosku były względy formalne).

Słusznie natomiast w ocenie Sądu Apelacyjnego przyjął Sąd I instancji, że niesporządzenie wykazu inwentarza bądź spisu inwentarza nie stanowiło przeszkody do ustalenia odpowiedzialności odwołujących, skoro bezsporne było, iż majątek spadkowy na dzień otwarcia spadku przekraczał wartość zadłużenia objętego decyzją (zgodnie z art. 638 ⁸ § 2 k.p.c. wartość przedmiotów należących do spadku i przedmiotów zapisów windykacyjnych komornik ustala w spisie inwentarza według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a wysokość długów spadkowych – według stanu z chwili otwarcia spadku). Jak ustalono, w dniu 21.08.2012 r. K. U. złożyła w Urzędzie Skarbowym zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych (...), w którym podała, że wartość majątku nabytego przez nią w drodze dziedziczenia po G. U. (1) (czyli ½ całego spadku) wynosiła – według stanu na dzień nabycia spadku, tj. na 08.04.2011 r. (s. 208, 210 i 214 akt ZUS) – 910750 zł. Z kolei w dniu 20.09.2012 r. odwołujące zawarły umowę o dział spadku, w której określiły, że wartość nieruchomości objętych tą umową wynosi 1800000 zł (s. 156 akt ZUS). Nie ma przy tym podstaw do przyjęcia, że wartość majątku objętego umową o dział spadku była według cen obowiązujących w dniu zawarcia tej umowy wyższa niż w dacie otwarcia spadku – odwołujące tego nie wykazały. Natomiast jak wynika z decyzji organu rentowego wysokość zadłużenia zmarłej w dniu 08.04.2011 r. G. U. (1) z tytułu nieopłaconych składek opiewała na łączną kwotę 214723,11 zł, jest zdecydowanie mniejsza niż wartość całego majątku spadkowego. Słusznie również wskazał Sąd Okręgowy, że nie ma przy tym podstaw do przyjęcia, że wartość majątku objętego umową o dział spadku była według cen obowiązujących w dniu zawarcia tej umowy wyższa niż w dacie otwarcia spadku – odwołujące tego nie wykazały.

Nietrafnie odwołujące wskazywały, że doszło do przedawnienia prawa do wydania decyzji zgodnie z art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy systemowej. Przepis ten nie ma zastosowania do spadkobierców (których status jest uregulowany w rozdziale 14 działu III Ordynacji podatkowej – „prawa i obowiązki następców prawnych oraz podmiotów przekształconych”), ale tylko do osób trzecich (których status jest uregulowany w rozdziale 15 działu III Ordynacji podatkowej – „odpowiedzialność podatkowa osób trzecich”). Stanowi wszak o decyzji w przedmiocie „odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej”. Skoro zmarły płatnik składek był dłużnikiem wobec ZUS z tytułu należności składkowych objętych zaskarżoną decyzją i zobowiązanie to nie wygasło, a odwołujące nabyły spadek po zmarłym, zachodziły podstawy do orzeczenia o ich odpowiedzialności za to zadłużenie. Zasadnie przy tym organ rentowy ustalił, że każda z odwołujących ponosi odpowiedzialność za połowę zadłużenia, bowiem nastąpił już dział spadku (umowny, w dniu 20.09.2012 r.), a w myśl art. 1034 § 2 k.c. od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. Z kolei zawarte w art. 1034 § 2 k.c. sformułowanie „w stosunku do wielkości udziałów” rozumieć należy jako nawiązanie do udziałów w spadku określonych w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku bądź w zarejestrowanym akcie poświadczenia dziedziczenia, a nie – jak chciały odwołujące – jako nawiązanie do udziałów w majątku spadkowym po dokonanym dziale (w rezultacie dokonanego działu). Skoro więc odwołujące nabyły spadek każda w ½ części, to każda z nich odpowiada za połowę zadłużenia.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że wskazane przez odwołujących w apelacjach zarzuty w żadnej mierze nie podważyły prawidłowo wydanego wyroku Sądu Okręgowego. Wyrok ten odpowiada prawu. Zarzuty i twierdzenia odwołujących nie zasługują na uwzględnienie gdyż nie zawierają nowych okoliczności czy też wniosków, a w istocie swej sprowadzają się do powielenia wcześniej już przedstawianego stanowiska (przed Sądem I instancji). Apelacja odwołujących stanowi jedynie polemikę z prawidłowymi – w ocenie Sądu Apelacyjnego -ustaleniami Sądu I instancji oraz sprowadza się do przedstawienia własnej subiektywnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego oraz interpretacji obowiązujących przepisów prawa.

Mając na uwadze powyższe, apelacja odwołujących J. U. i K. U., jako nieuzasadniona na mocy art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu (pkt 1 i 2 wyroku).

sędzia Marta Sawińska