Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wiesława Stachowiak

Protokolant: Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 15 stycznia 2025 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy B. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o dodatek pielęgnacyjny

na skutek apelacji B. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 13 czerwca 2023 r. sygn. akt III U 450/21

1.  oddala apelację w zakresie punktu 1 zaskarżonego wyroku:

2.  zmienia punkt 2 zaskarżonego wyroku o tyle, że przyznane koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu podwyższa do kwoty 360 zł, powiększając ją o wartość podatku od towarów i usług;

3.  przyznaje radcy prawnemu A. Ł. ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Koninie kwotę 480,00 zł tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, podwyższając ją o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług.

Wiesława Stachowiak

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. decyzją z dnia 26 lipca 2021 roku, znak: (...) odmówił B. K. prawa do dodatku pielęgnacyjnego wskazując w uzasadnieniu, że orzeczeniem Lekarza Orzecznika ZUS z dnia 1 lipca 2021 roku nie została ona uznana za niezdolną do samodzielnej egzystencji, a zatem brak jest możliwości przyznania dodatku pielęgnacyjnego.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. decyzją z dnia 9 marca 2021 roku, znak: (...) odmówił B. K. wznowienia postępowania w sprawie zakończonej prawomocną decyzją z dnia 31 lipca 2013 r. znak: (...), którą odmówiono prawa do dodatku pielęgnacyjnego .

Od obu powyższych decyzji odwołanie złożyła B. K. podnosząc, iż stan zdrowia powoduje jej niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Sąd Okręgowy na podstawie art. 219 k.p.c. połączył do wspólnego rozpoznania sprawy wszczęte na skutek odwołań od obu powyższych decyzji i rozpoznawał je pod wspólnym numerem sygn. akt III U 450/21.

Wyrokiem z dnia 13 czerwca 2023r. w sprawie III U 450/21 Sąd Okręgowy w Koninie: oddalił odwołania (pkt 1) i przyznał radcy prawnemu A. Ł. ze Skarbu Państwa -Sądu Okręgowego w Koninie kwotę 180 zł powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującej z urzędu oraz kwotę 120,10 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 2).

U podstaw powołanego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

B. K. urodziła się w dniu (...), nie ma wyuczonego zawodu, pracowała jako sprzedawca. Do 1987 roku pracowała zawodowo, od tego czasu pozostaje pod kontrolą lekarzy z uwagi na przebyty zawał serca. Ponadto leczy się z powodu bólów reumatycznych. Decyzją z dnia 22 maja 1992 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał odwołującej prawo do świadczenia rehabilitacyjnego na okres od dnia 11 maja 1992 roku do dnia 5 marca 1993 roku. Z kolei decyzją z dnia 17 maja 1995 roku organ rentowy przyznał odwołującej prawo do renty inwalidzkiej (trzeciej grupy) od dnia 1 stycznia 1995 roku.

Decyzją z dnia 1 lipca 2007 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych działając z urzędu przyznał B. K. prawo do emerytury od dnia(...) roku, tj. od dnia osiągnięcia przez nią wieku emerytalnego.

W dniu 17 kwietnia 2013 roku odwołująca wystąpiła z wnioskiem o dodatek pielęgnacyjny.

Orzeczeniem z dnia 15 maja 2013 roku Lekarz Orzecznik ZUS po przeprowadzeniu bezpośredniego badania odwołującej oraz przeanalizowaniu dokumentacji medycznej ustalił, że jest ona niezdolna do pracy, ale nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Z uwagi na wniesiony sprzeciw B. K. poddana została badaniu przez Komisję Lekarską ZUS, która w orzeczeniu z dnia 22 lipca 2013 roku ustaliła, że odwołująca jest niezdolna do pracy, ale nie jest niezdolna do samodzielnej egzystencji.

Decyzją z dnia 31 lipca 2013 r. organ rentowy odmówił B. K. prawa do dodatku pielęgnacyjnego.

Od decyzji tej odwołująca wniosła odwołanie i Sąd Okręgowy w Koninie i w związku z powyższym Sąd przeprowadził dowód z opinii biegłych lekarzy sądowych: internisty, ortopedy, psychiatry. Biegli wówczas rozpoznali u odwołującej:

- reumatoidalne zapalenie stawów 1 stopnia,

- urazowe uszkodzenie pierścienia rotatorów barku prawego,

- zmiany zwyrodnieniowo - dyskopatyczne kręgosłupa z upośledzeniem sprawności, bez następstw neurologicznych,

- przewlekłą chorobę niedokrwienną serca pod postacią przebytego zawału serca (1987r.) i stabilnej dusznicy bolesnej,

- nadciśnienie tętnicze,

- stan po strumektomii,

- stan po cholecystektomii,

- zaburzenia somatyzacyjne.

Rozpoznając powyższe schorzenia biegli uznali nie odwołująca nie utraciła zdolności do samodzielnej egzystencji, nie jest ona osobą bezradną. Sprawność i zakres ruchu w stawach są na tyle dobre, że zdaniem biegłego ortopedy, odwołująca może samodzielnie wykonywać związane z ubieraniem, toaletą, higieną, poruszeniem, przygotowywaniem i spożywaniem posiłków. Może wykonywać zakupy na własne potrzeby. Może się poruszać bez zaopatrzenia ortopedycznego, badanie ortopedyczne nie wykazało bowiem niemożności, czy przeciwwskazań do wykonywania powyższych czynności. Wręcz przeciwnie wykonywanie tych wszystkich czynności życia codziennego jest w przypadku odwołującej wskazane. Zdaniem biegłej internisty, choroba niedokrwienna serca jest w ciągu ostatnich lat stabilna, nadciśnienie tętnicze bez cech zajęcia serca (echo EF 60%), stan po odległej strumektomii bez jawnych cech niedoczynności tarczycy (na minimalnej dawce Euthyreoxu), nie powoduje niezdolności do samodzielnej egzystencji. Biegła psychiatra także nie dopatrzyła się u odwołującej niezdolności do samodzielnej egzystencji. Stwierdziła, że obraz psychopatologiczny jest nacechowany objawami z kręgu zaburzeń nerwicowych, odwołująca nie pełnej sprawności ruchowej co jest uwarunkowane chorobami somatycznymi i nieuświadomionym lękiem przed powikłaniami i dolegliwościami bólowymi. Poziom somatyzacji nie wskazuje na niemożność do samodzielnej egzystencji, a objawy psychopatologiczne nie uniemożliwiają jej podejmowania samodzielnie czynności samoobsługi.

Biegli również w opinii uzupełniającej podtrzymali dotychczasową opinię. Takie samo stanowisko zajęli podczas przesłuchani na rozprawie w dniu 8 września 2014 roku odnosząc się w sposób szczegółowy do dokumentacji medycznej znajdującej się w aktach sprawy oraz schorzeń odwołującej.

Sąd uznał opinię biegłych za jasne i wyczerpujące i powołując się na treść przepisu art. 75 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Od wyroku tego apelację do Sądu Apelacyjnego złożyła odwołująca i Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 18 czerwca 2015 r. sygn. akt. III AUa 1753/14 oddalił apelację odwołującej.

Odwołująca wniosła skargę kasacyjną od powyższego wyroku, która została odrzucona postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu w sprawie III WSC U 55/15 z uwagi na fakt, że skarga kasacyjna okazała się niedopuszczalnym środkiem zaskarżenia w tej sprawie.

W piśmie z dnia 28 lutego 2018r. skierowanym do pozwanego Prokuratura Okręgowa w Koninie wskazała, że B. K. pozostaje pod opieką wielu lekarzy, a w okresie od 4 stycznia 2018r. do 19 stycznia 2018r. przebywała na leczeniu w (...) Szpitalu (...) w K. na Oddziale (...), co wskazuje na to, że odwołująca jest inwalidą I grupy i ma trudności z chodzeniem, co wskazuje zdaniem Prokuratury na konieczność pomocy odwołującej i ponownego rozważenia podstaw po powołaniu przez ZUS Komisji Lekarskiej i przebadaniu odwołującej w miejscu zamieszkania, do przyznania prawa do dodatku pielęgnacyjnego.

W związku z tym pismem, pozwany w piśmie z dnia 23 marca 2018r. wezwał odwołującą do złożenia wypełnionego i podpisanego wniosku o przyznanie dodatku, wypełnionego przez lekarza leczącego zaświadczenia o stanie zdrowia (...), wypełnionej informacji dot. leczenia w placówkach służby zdrowia (...), wypełnionego kwestionariusza oceny stanu zdrowia. Pismo to zawierało informację, że nie uzupełnienie tych braków w terminie 14 dni będzie skutkować odmową wszczęcia postępowania.

Ponieważ odwołująca nie zareagowała na to wezwanie decyzją z dnia 24 maja 2018 pozwany organ rentowy odmówił wszczęcia postępowania o przyznanie dodatku pielęgnacyjnego.

Wykonująca nieodpłatną pomoc prawną r.pr. A. Ł. sporządziła pismo skierowane do Centrali ZUS, domagając się weryfikacji opinii lekarskich z dnia 15 maja 2013, 22 lipca 2013 (złożonych do sprawy III U 1000/13) zgodnie ze standardami orzecznictwa ZUS.

W piśmie z dnia 3 sierpnia 2018r. Zastępca Naczelnika Wydziału (...) ZUS wyjaśnił, że ZUS nie może odnieść się do opinii lekarskich wydanych w sprawie sądowej.

Do pisma z dnia 25 lipca 2018r. Prokurator Okręgowy w Koninie skierowanym do ZUS, dołączył kartę informacyjną leczenia szpitalnego odwołującej na Oddziale (...) (...) w K. z dnia 9 lipca 2018r. potwierdzającą leczenie szpitalne odwołującej od 3 lipca 2018r. do 9 lipca 2018r.

Decyzją z dnia 14 września 2018r. pozwany uchylił decyzję z dnia 24 maja 2018r. i odmówił wszczęcia postepowania w sprawie ustalenia uprawnień do dodatku pielęgnacyjnego, z uwagi na nieprzedłożenie wymaganych dokumentów.

Odwołująca w odwołaniu z dnia 15 października 2018r. domagała się uchylenia powyższej decyzji i umorzenie postępowania oraz wznowienia postępowania zakończonego ostateczną decyzją z dnia 31.07.2013r.

Po ustanowieniu pełnomocnika z urzędu, pełnomocnik ten wniósł o przeprowadzenie dowodu z opinii zespołu biegłych na okoliczność kompleksowej oceny stanu zdrowia odwołującej, uwzględniającą wpływ między istniejącymi schorzeniami na zdolność do samodzielnej egzystencji. W uzasadnieniu pisma pełnomocnik odwołującej akcentowała, że stan zdrowia odwołującej uległ pogorszeniu. Podtrzymywała wniosek o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej prawomocną decyzja z dnia 31 lipca 2013r.

Sąd Okręgowy przeprowadził dowód z opinii biegłych na okoliczność czy dołączony dokument - karta leczenia szpitalnego z dnia 9 lipca 2018r. ma wpływ na ocenę stanu zdrowia odwołującej przed datą wymienionej decyzji z dnia 31 lipca 2013r.

Biegła psychiatra stwierdziła, że zaburzenia somatyzacyjne występujące u odwołującej są związane z cechami osobowości odwołującej i mają podłoże nerwicowe, występują u niej objawy psychopatologiczne, ale nie powodują one bezradności odwołującej, nie powodują wykonywania samodzielnie takich czynności jak mycie, spożywanie posiłków, ubieranie, nabywanie żywności i przyniesienie jej do domu, komunikowania się z otoczeniem. Biegły ortopeda podniósł, że dołączona karta informacyjna wskazuje, że w 2018r. doszło do przejściowego nasilenia dolegliwości, które wymagało hospitalizacji, ale w trakcie leczenia uzyskano poprawę. Dokument ten nie wpływa też na ocenę stanu zdrowia odwołującej jaka została dokonana w sprawie III U 1000/13. Również biegła internista stwierdziła, że dołączony dokument nie wpływa na opinie sporządzona do sprawy III U 1000/13.

Ostatecznie na rozprawie w dniu 13 stycznia 2020r. odwołująca sprecyzowała stanowisko domagając się wznowienia postepowania w sprawie zakończonej prawomocną decyzją z dnia 31 lipca 2013r. w sprawie III U 1000/13.

W odpowiedzi organ rentowy podniósł, że skoro odwołująca domaga się wznowienia postępowania w której zapadł prawomocny wyrok, ZUS nie jest właściwym do wydania decyzji o wznowieniu postepowania.

Postanowieniem z dnia 6 marca 2020r. Sąd Okręgowy w Koninie w oparciu o przepis art. 405 k.p.c. wniosek o wznowienie postępowania w sprawie III U 1000/13 przekazał do rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu, natomiast postępowanie w niniejszej sprawie zawiesił.

Rozpoznając zażalenie na to postanowienie Sąd Apelacyjny Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu postanowieniem z dnia 4 listopada 2020r. sygn. akt III AUa 777/20 przekazał pozwanemu wniosek B. K. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocną decyzją z dnia 31 lipca 2013r. w trybie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgłoszony w pismach z dnia 27 lipca 2018r. skierowanym do organu rentowego, odwołaniu od decyzji z dnia 14 września 2018r., i w piśmie w toku sprawy w dniu 23 stycznia 2019r. i 3 marca 2020r.

Organ rentowy w związku z postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 4 listopada 2020 r. i zapoznaniu się ze złożoną przez odwołującą dodatkowej dokumentacji medycznej zwrócił się do lekarza orzecznika o wskazanie, czy istnieją nowe okoliczności dotyczące stanu zdrowia odwołującej i mogą stanowić podstawę do wydania nowego orzeczenia stwierdzającego niezdolność odwołującej do samodzielnej egzystencji.

W dniu 10 lutego 2021 r. lekarz orzecznik wskazał, że w odwołaniu brak jest nowych okoliczności dotyczących stanu zdrowia po dniu wydania orzeczenia przez LO ZUS.

W związku z powyższym organ rentowy zaskarżoną decyzją z dnia 9 marca 2021 r. odmówił B. K. wznowienia postępowania w sprawie zakończonej prawomocna decyzją z dnia 31 lipca 2013 r.; znak; (...) przywołując treść art. 114 ust. 1 pkt.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Organ rentowy podniósł, że po ponownej analizie akt sprawy z uwzględnieniem informacji zawartych w pismach z dnia 27 czerwca 2018 r., odwołania od decyzji z dnia 14 września 2018 r. oraz pismach z dnia 23 stycznia 2019 r. i 3 marca 2020 r. oraz przedłożonej karcie informacyjnej leczenia szpitalnego z dnia 9 lipca 2018 r. nie zawierają nowych okoliczności dotyczących stanu zdrowia po dniu wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS z dnia 15 maja 2013r. i nie wskazano nowych okoliczności dotyczących stanu zdrowia i uznania odwołującej za niezdolną do samodzielnej egzystencji.

B. K. w dniu 14 maja 2021 r. złożyła wniosek o przyznanie prawa do dodatku pielęgnacyjnego. Lekarz orzecznik ZUS orzeczeniem z dnia 1 lipca 2021 r. nie stwierdził niezdolności do pracy odwołującej i decyzją z dnia 26 lipca 2021 roku, znak:(...) organ rentowy odmówił B. K. prawa do dodatku pielęgnacyjnego.

W związku z wniesionymi odwołaniami postępowanie toczyło się w niniejszej sprawie o sygn. akt III U 450/21. W sprawie tej Sąd Okręgowy przeprowadził dowód z opinii biegłych: ortopedy, kardiologa, endokrynologa, nefrologa z uwagi na stan zdrowia odwołującej na podstawie dokumentacji medycznej i ustalił że u odwołującej występują następujące schorzenia.

- przewlekła niewydolność serca z pośrednią frakcją wyrzutową lewej komory,

- stan po przebytym zawale serca, NSEMI leczonym zachowawczo,

- przewlekła choroba wieńcowa

- nadciśnienie tętnicze,

- przewlekła choroba nerek,

- dna moczanowa,

- niedokrwistość chorób przewlekłych,

- niedoczynność tarczycy,

- przewlekła niewydolność nerek określony w oparciu o wynik bada w sierpniu 2018r.,

- reumatoidalne zapalenie stawów,

- urazowe uszkodzenie pierścienia rotatorów barku prawego,

- zmiany zwyrodnieniowo- dyskopatyczne kręgosłupa.

Na podstawie opinii biegłych Sąd Okręgowy ustalił, że odwołująca nie utraciła zdolności do samodzielnej egzystencji, nie jest ona osobą bezradną. Odwołująca ma przewlekłą chorobę wieńcową i niewydolność serca z pośrednią frakcją wyrzutową lewej komory i ma ograniczoną wydolność fizyczną i może być niezdolna do podejmowania większych wysiłków fizycznych i może być niezdolna do podejmowania większych wysiłków fizycznych, ale brak jest przeciwskazań kardiologicznych do podejmowania lekkich wysiłków fizycznych jak: mycie się, ubieranie, przygotowanie posiłków, robieniu drobnych zakupów, poruszaniu się.

Biegła z zakresu endokrynologii w opinii z dnia 18 września 2021 r. nie stwierdziła niezdolności odwołującej do samodzielnej egzystencji. Podniosła, że biorąc pod uwagę okres zaawansowania przewlekłej niewydolności nerek brak jest klinicznych i biochemicznych objawów typowych dla bardziej zaawansowanych okresów niewydolności nerek oraz brak współistniejących wielonarządowych powikłań typowych dla zaawansowanych okresów niewydolności.

Z kolei jak wynika z opinii biegłego nefrologa u odwołującej brak jest klinicznych i biochemicznych objawów typowych dla bardziej zaawansowanych okresów niewydolności nerek i brak jest podstaw do uznania odwołującej za niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Biegły ortopeda wskazał w opinii, że u odwołującej w poradni ortopedycznej w roku 2013 rozpoznano obustronny zespół bólowy barków z uszkodzeniem stawów z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi, reumatolog z kolei rozpoznała w opinii z dnia 22 października 2013 r. reumatoidalne zapalenie stawów z chorobą zwyrodnieniową stawów z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi i z upośledzeniem sprawności. W roku 2013 odwołująca nie była niezdolna do samodzielnej egzystencji. Biegły wskazał, że odwołująca leczy się z powodu reumatoidalnego zapalenia stawów, rozpoznano dnę moczanową, ale te schorzenia nie spowodowały degeneracji stawów.

Odwołująca wniosła zarzuty do opinii biegłych w pismach procesowych: z dnia 8 grudnia 2021 r., 7 lutego 2022 r., 11 marca 2022 r., 15 grudnia 2022 r. Sąd Okręgowy przeprowadził dowód z opinii uzupełniającej biegłych. Biegły ortopeda podtrzymał dotychczasową opinię, podkreślając, że odwołująca może wykonywać czynności związane z codzienną samoobsługą. Dna moczanowa w żadnym momencie nie powodowała niezdolności do samodzielnej egzystencji, albowiem nie doszło do takiego nasilenia objawów chorobowych, które spowodowałyby zmiany degeneracyjne stawów w przebiegu dny i taką dysfunkcje stawów, które powodowałyby niezdolność do samodzielnej egzystencji. Ponadto biegły podkreślił, że analiza dokumentacji medycznej i orzeczniczej nie pozwala na stwierdzenie , że dnę moczanową rozpoznano w 2013 r.

Ponownie pełnomocnik odwołującej złożył zastrzeżenia w piśmie procesowym z dnia 11 marca 2022 r. do opinii biegłego kardiologa, wnosząc o zwrócenie się do ZOZ i (...) - lekarza medycyny o udzielenie informacji, czy przed dniem 31 lipca 2013 r. rozpoznano u odwołującej chorobę dny moczanowej. W nadesłanym zaświadczeniu lekarskim z dnia 28 marca 2022 r. lekarz (...) wskazała, że dna moczanowa została rozpoznana u odwołującej w roku 2018.

Biegły kardiolog w związku z zastrzeżeniami odwołującej podtrzymał wydaną opinię podnosząc, że na podstawie dostępnej dokumentacji medycznej, brak jest danych na niewyrównaną niewydolność serca czy niestabilną dławicę piersiową. Opinia została sporządzona na podstawie akt sprawy, bez badania, a odwołująca na wyznaczony termin badania nie zgłosiła się.

Sąd Okręgowy powołał następnie podstawę prawną rozstrzygnięcia, tj. przepisy art. 75 ust. 1, art. 13 ust. 5 i art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd I instancji stwierdził, że stwierdzenie niezdolności do samodzielnej egzystencji z powodów zdrowotnych wymaga wiadomości specjalnych, toteż podstawę ustaleń stanowił dowód z opinii biegłych posiadającego wiedzę medyczną adekwatną do rodzaju schorzeń odwołującej. Sąd Okręgowy dokonał oceny opinii biegłych zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. a więc na podstawie kryteriów zgodności z zasadami logiki, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia skuteczności wyrażonych w niej wniosków, bez wkraczania w sferę wiedzy specjalistycznej. Przeprowadzona w sprawie opinia biegłych odpowiada powyższym wymaganiom. Biegli uznali, że z uwagi na schorzenia występujące u odwołującej brak jest niezdolności do samodzielnej egzystencji .

Kierując się wynikami postępowania dowodowego przeprowadzonego w sprawie, w którym ustalono, że stan zdrowia odwołującej nie narusza sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, Sąd Okręgowy uznał, że zaskarżona decyzja z dnia 31 lipca 2013 roku została wydana prawidłowo. Prawidłowa jest również decyzja z dnia 26 lipca 2021 r.

Wobec powyższego odwołująca nie spełnia wszystkich przesłanek do przyznania prawa do dodatku pielęgnacyjnego.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołania.

Apelację od powyższego wyroku wniosła odwołująca, zrzucając naruszenie przepisów art. 233 § 1 k.p.c., art. 286 k.p.c., art. 327 ¹ § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., a także „nierozpoznanie istoty sprawy wynikającej z każdego złożonego odwołania”.

Wskazując na powyższe odwołująca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzających go decyzji i przekazanie sprawy do ZUS albo do Sądu Okręgowego do ponownego rozpoznania. Nadto wniosła o zmianę postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 18.05.2023r. o pominięciu wniosków dowodowych zawartych w piśmie pełnomocnika odwołującej z dnia 2.02.2023r., a także o dopuszczenie powyższych dowodów, nadto o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującej z urzędu.

W odpowiedzi na apelację, pozwany wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Wbrew zarzutom apelującej Sąd Okręgowy wydał trafne rozstrzygnięcie, które znajduje uzasadnienie w całokształcie okoliczności faktycznych sprawy oraz w treści obowiązujących przepisów prawnych. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał wszechstronnej oceny całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. W pisemnych motywach zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, jaki stan faktyczny stał się jego podstawą oraz podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu. Sąd Apelacyjny ustalenia Sądu I instancji w całości uznał i przyjął jako własne, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 oraz z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09 i z dnia 24 września 2009r., II PK 58/09). Również rozważania prawne, które skłoniły Sąd pierwszej instancji do oddalenia odwołań od każdej z zaskarżonych decyzji są trafne i Sąd Odwoławczy podziela je także w całości.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie było ustalenie czy odwołująca spełnia przesłanki do przyznania prawa do dodatku pielęgnacyjnego, wskazane w art. 75 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. czy jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Wskazać należy, że w sprawie zaskarżone zostały dwie decyzje pozwanego, tj. decyzja z dnia 26 lipca 2021 roku, na mocy której ZUS odmówił B. K. prawa do dodatku pielęgnacyjnego wskazując w uzasadnieniu, że orzeczeniem Lekarza Orzecznika ZUS z dnia 1 lipca 2021 roku nie została ona uznana za niezdolną do samodzielnej egzystencji. Nadto decyzja z dnia 9 marca 2021 roku, na mocy której ZUS odmówił B. K. wznowienia postępowania w sprawie zakończonej prawomocną decyzją z dnia 31 lipca 2013r., którą odmówiono prawa do dodatku pielęgnacyjnego .

W ocenie Sądu Apelacyjnego argumentacja przedstawiona przez apelującą nie wskazuje na żadne okoliczności, które mogłyby podważyć prawidłowość wyroku Sądu Okręgowego, w szczególności apelująca nie zakwestionowała skutecznie ustalenia przez Sąd I instancji braku niezdolności do samodzielnej egzystencji odwołującej, poczynionego w oparciu o prawidłowo ocenione opinie biegłych sądowych.

Podstawę przyznania tego świadczenia stanowi bowiem art. 75 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia, z zastrzeżeniem ust. 4 (który w tej sprawie nie ma zastosowania).

Zgodnie z przepisami ustawy emerytalnej, o niezdolności do samodzielnej egzystencji orzeka się natomiast w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych (art. 13 ust. 5 ustawy).

Pojęcie „niezdolność do samodzielnej egzystencji”, ma przy tym szeroki zakres przedmiotowy. Podkreślić należy, że niezdolna do samodzielnej egzystencji jest zarówno osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej opieki innej osoby, jak i osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby. W ramach zakresu pojęcia "niezdolności do samodzielnej egzystencji" należy odróżnić opiekę oznaczającą pielęgnację (czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp.) od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza; wszystkie powyższe czynniki łącznie wyczerpują treść terminu „niezdolność do samodzielnej egzystencji” (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 6 marca 2013 r., III AUa 1235/12, LEX nr 1292818).

Przesłankami do uznania osoby za niezdolną do samodzielnej egzystencji są zatem konieczność zapewnienia stałej lub długotrwałej opieki i pomocy - obie przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Przechodząc do analizy zarzutów zgłoszonych przez apelującą, Sąd Apelacyjny stwierdza, że żaden z nich nie zasługiwał na uwzględnienie.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. - należy stwierdzić, że Sąd Apelacyjny ocenia ten zarzut jako bezpodstawny, podzielając ocenę dowodów dokonaną przez sąd meriti odniesioną w szczególności do oceny dowodów z opinii biegłych sądowych. Z dyspozycji art. 233 k.p.c. wynika, że sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Ocena dowodów przeprowadzona przez Sąd I instancji nie uchybia zasadom wyrażonym w treści powołanego przepisu. W orzecznictwie podkreśla się, że oceny dowodów dokonuje się z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności faktycznych towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodności. Przyjmuje się, że ramy swobodnej oceny dowodów muszą być zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnego poziomu świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

Podkreślenia wymaga, że strona skarżąca - pragnąc podważyć skutecznie ocenę dowodów zastosowaną przez Sąd Okręgowy - powinna wykazać istotne błędy logicznego rozumowania, sprzeczność dokonanej przez sąd oceny z dowodami zebranymi w sprawie, brak wszechstronności, czy bezzasadne pominięcie dowodów, które mogłyby prowadzić do wniosków odmiennych, aniżeli te, które stanowiły podstawę rozstrzygnięcia. Skarżąca - podnosząc zarzut przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów - nie może ograniczyć się do przedstawienia własnej, odmiennej oceny materiału dowodowego. Niedopuszczalne jest również formułowanie takiego zarzutu opierając go wyłącznie na stwierdzeniu, że ustalenia faktyczne są wadliwe. Niewystarczające jest także wskazanie stanu faktycznego, który - zdaniem skarżącego - odpowiada rzeczywistości, podczas gdy nie ma on oparcia w okolicznościach poddających się obiektywnej ocenie.

W świetle powyższego, w ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe w sposób prawidłowy i wystarczający, nieuchybiający zasadzie swobodnej oceny dowodów wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. W konsekwencji należało przyjąć, iż Sąd I instancji dokonał ustalenia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie i Sąd Apelacyjny podstawę faktyczną wyroku aprobuje.

W szczególności w przedmiocie oceny stanu zdrowia odwołującej pod kątem niezdolności do samodzielnej egzystencji, Sąd Apelacyjny w pełni zgadza się z twierdzeniami Sądu Okręgowego. Postępowanie dowodowe w powyżej wskazanym zakresie zostało przeprowadzone prawidłowo a Sąd I instancji przeprowadził dowód z opinii biegłych o specjalnościach dokładnie odpowiadających rodzajowi schorzeń wnioskodawczyni, tj.: ortopedy, kardiologa, endokrynologa i nefrologa.

W tym miejscu należy wyjaśnić, że ustalenie, czy wnioskodawczyni jest niezdolna do samodzielnej egzystencji, wymagało wiadomości specjalnych, w związku z czym Sąd I instancji prawidłowo dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych lekarzy specjalności właściwych z uwagi na schorzenia wnioskodawczyni. Stan zdrowia odwołującej i wynikająca z tego stanu zdrowia niezdolność do samodzielnej egzystencji, warunkująca przyznanie prawa do dodatku pielęgnacyjnego, są bowiem okolicznościami, dla ustalenia których niezbędne są wiadomości specjalne w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c. Okoliczności te nie mogą być ustalane przez Sąd samodzielnie lub wyłącznie na podstawie innych dowodów zgłaszanych przez strony postępowania. Dowód z opinii biegłych jest bowiem w tej kategorii spraw tzw. dowodem koronnym, analizującym i sumującym przeciwstawne oceny prezentowane przez strony.

Dopuszczając tego rodzaju dowód sąd następnie nie może poczynić ustaleń sprzecznych z opinią biegłego, jeśli jest ona prawidłowa i jeżeli odmienne ustalenia nie mają oparcia w pozostałym materiale dowodowym. W orzecznictwie wskazuje się, że opinia biegłych w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych podlega ocenie na podstawie właściwych dla jej przedmiotu kryteriów zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków. Wnioski środka dowodowego w postaci opinii biegłego mają być jasne, kategoryczne i przekonujące dla sądu, jako bezstronnego arbitra w sprawie, dlatego gdy opinia biegłego czyni zadość tym wymogom, co pozwala uznać znaczące dla istoty sprawy okoliczności za wyjaśnione, to nie zachodzi potrzeba dopuszczania dowodu z dalszej opinii biegłych. Granicę obowiązku prowadzenia przez sąd postępowania dowodowego wyznacza, podlegająca kontroli instancyjnej, ocena czy dostatecznie wyjaśniono sporne okoliczności sprawy, okoliczność zaś, że opinia biegłych nie ma treści odpowiadającej stronie, zwłaszcza gdy w sprawie wypowiadało się kilku kompetentnych pod względem fachowości biegłych, nie stanowi dostatecznego uzasadnienia dla przeprowadzenia dowodu z kolejnych opinii (por.: uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 30 października 2013r. I ACa 577/13, LEX nr 1391952).

W realiach przedmiotowej sprawy Sąd I instancji przeprowadził dowód z opinii biegłych: ortopedy, kardiologa, endokrynologa i nefrologa, którzy przeprowadzili badanie odwołującej i przeanalizowali udostępnioną dokumentację medyczną i na tej podstawie wydali opinie, wyjaśniając przy tym w sposób jednoznaczny i zrozumiały podstawy przyjętych wniosków. Na podstawie opinii biegłych Sąd Okręgowy trafnie ustalił, że odwołująca nie utraciła zdolności do samodzielnej egzystencji, nie jest ona osobą bezradną. Odwołująca ma przewlekłą chorobę wieńcową i niewydolność serca z pośrednią frakcją wyrzutową lewej komory i ma ograniczoną wydolność fizyczną i może być niezdolna do podejmowania większych wysiłków fizycznych, ale brak jest przeciwskazań kardiologicznych do podejmowania lekkich wysiłków fizycznych jak: mycie się, ubieranie, przygotowanie posiłków, robienie drobnych zakupów, poruszanie się. Również biegła z zakresu endokrynologii nie stwierdziła niezdolności odwołującej do samodzielnej egzystencji. Z kolei jak wynika z opinii biegłego nefrologa u odwołującej brak jest klinicznych i biochemicznych objawów typowych dla bardziej zaawansowanych okresów niewydolności nerek i brak jest podstaw do uznania odwołującej za niezdolną do samodzielnej egzystencji. Podobnie biegły ortopeda stwierdził, że rozpoznane schorzenia, nie czynią odwołującej niezdolną do samodzielnej egzystencji. Zdaniem tego biegłego w roku 2013 odwołująca także nie była niezdolna do samodzielnej egzystencji. Biegły ortopeda wskazał, że odwołująca leczy się z powodu reumatoidalnego zapalenia stawów, rozpoznano dnę moczanową, ale te schorzenia nie spowodowały degeneracji stawów. W opinii uzupełniającej biegły ortopeda podtrzymał dotychczasową opinię, podkreślając, że odwołująca może wykonywać czynności związane z codzienną samoobsługą. Dna moczanowa w żadnym momencie nie powodowała niezdolności do samodzielnej egzystencji, albowiem nie doszło do takiego nasilenia objawów chorobowych, które spowodowałyby zmiany degeneracyjne stawów w przebiegu dny i taką dysfunkcje stawów, która powodowałyby niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Podnoszone w tym względzie zastrzeżenia apelującej o braku podstaw do wyprowadzenia tego rodzaju wniosków o sytuacji i stanie zdrowia odwołującej są nieuzasadnione. Biegli sądowi lekarze specjaliści (w szczególności biegły ortopeda) odnieśli się do wpływu dny moczanowej na zdolność odwołującej do samodzielnej egzystencji, jednoznacznie wskazując, że dna moczanowa (w żadnym momencie) nie powodowała niezdolności do samodzielnej egzystencji, albowiem nie doszło do takiego nasilenia objawów chorobowych, które spowodowałyby zmiany degeneracyjne stawów i taką dysfunkcje stawów, która powodowałyby niezdolność do samodzielnej egzystencji. Co więcej z zaświadczenia lekarskiego z dnia 28 marca 2022 r. wynika, że dna moczanowa została rozpoznana u odwołującej w 2018r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego biegli sądowi powołani przed Sądem Okręgowym w klarowny i spójny sposób przedstawili swój tok rozumowania, prowadzący do poczynionych przez nich wniosków końcowych oraz przytoczyli okoliczności uzasadniające prezentowane w wydanych opiniach stanowiska. Nadto odnieśli się do zastrzeżeń strony odwołującej w opiniach uzupełniających podtrzymując wnioski zawarte w opiniach głównych. Przedmiotowe opinie są zatem, w ocenie Sądu Odwoławczego, rzetelne, merytoryczne, wyczerpujące i czynią zadość postawionej przez Sąd tezie dowodowej. Wnioski opinii są stanowcze i kategoryczne, dostatecznie umotywowane i zgodne z zasadami logiki.

Opinie zostały sporządzone fachowo, w oparciu o aktualną wiedzę, przedstawione w nich wnioski poparte są odpowiednimi argumentami. Biegli sądowi w należyty sposób wyjaśnili przedstawione przez Sąd I instancji zagadnienia, wskazali na czym oparli swą tezę i co stanowiło jego podstawę. Zapoznali się z całym zgormadzonym w sprawie materiałem dowodowym i ostateczne stanowisko zajęli po analizie tych dokumentów.

W świetle tych wniosków twierdzenia skarżącej, iż jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji należało ocenić jako subiektywną ocenę stanu zdrowia. W orzecznictwie przyjmuje się, że sąd nie może - wbrew opinii biegłych, dostarczających sądowi wiedzy specjalistycznej, koniecznej do dokonania oceny stanu zdrowia osoby ubiegającej się o świadczenie, w tym rodzaju występujących schorzeń, stopnia ich zaawansowania i nasilenia związanych z nimi dolegliwości, stanowiących łącznie o zdolności do wykonywania zatrudnienia bądź braku takiej zdolności - oprzeć się na własnym przekonaniu, zasadach logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej, które to kryteria ze zrozumiałych względów nie obejmują specjalistycznej wiedzy medycznej (por. także wyroki Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2000 r., II UKN 489/99, OSNAPiUS 2001 Nr 19, poz. 597 i z 7 lipca 2005 r., II UK 277/04, OSNP 2006 nr 5-6, poz. 97).

Ponadto należy mieć na uwadze, że potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, zaś samo niezadowolenie strony z wniosków przyjętych przez biegłego nie uzasadnia dopuszczenia dowodu z dodatkowej opinii, zwłaszcza gdy wydana opinia jest kategoryczna, przekonująca i nie wzbudza zastrzeżeń sądu (wyrok Sądu Najwyższego z 19 listopada 2020 r. II CSK 68/19, LEX nr 3083327). Sąd ma obowiązek dopuszczenia dowodu z dalszej opinii, wtedy gdy opinia, którą dysponuje, zawiera istotne luki, gdyż nie odpowiada na postawione tezy dowodowe, jest niejasna, czyli nienależycie uzasadniona lub nieweryfikowalna, tj. gdy przedstawiona przez eksperta analiza nie pozwala organowi orzekającemu skontrolować jego rozumowania, co do trafności jego wniosków końcowych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 8 maja 2019 r., I ACa 856/18).

Nie było zatem podstaw do dopuszczenia dowodu z opinii innych biegłych i dopuszczania kolejnych dowodów zgodnie z wnioskiem zawartym w piśmie z dnia 2.02.2023r., bowiem istota sprawy została w sposób dostateczny wyjaśniona, zaś dopuszczanie kolejnych dowodów doprowadziłoby jedynie do nieuzasadnionego przedłużenia postępowania. Biegli jednoznacznie wypowiedzieli się o braku niezdolności do samodzielnej egzystencji u odwołującej. Stąd też wnioski dowodowe zawarte w piśmie pełnomocnika odwołującej z dnia 2.02.2023r. trafnie zostały pominięte przez Sąd I instancji, zaś Sąd Apelacyjny również nie znalazł podstaw do uzupełnienia postępowania dowodowego w tym zakresie.

Podkreślić także należy, że Sąd Okręgowy nie był zobowiązany do uwzględniania wniosków dowodowych odwołującej, tak długo, aż udowodni on korzystną dla siebie tezę. Również na etapie postępowania apelacyjnego nie było podstaw do uzupełnienia postępowania dowodowego zgodnie z wnioskiem apelującej. Istota sprawy sprowadzała się bowiem do oceny spornej przesłanki niezdolności do samodzielnej egzystencji, zaś okoliczność ta została w sposób dostateczny wyjaśniona.

W konsekwencji za w pełni prawidłową Sąd Apelacyjny uznał też ocenę decyzji z dnia 9 marca 2021 roku, na mocy której ZUS odmówił B. K. wznowienia postępowania w sprawie zakończonej prawomocną decyzją z dnia 31 lipca 2013 r., którą odmówiono wnioskodawczyni prawa do dodatku pielęgnacyjnego. Aby nie powielać w tym miejscu ustaleń Sądu Okręgowego, podkreślić jedynie należy, że ZUS trafnie odmówił odwołującej wznowienia postępowania w sprawie zakończonej prawomocna decyzją z dnia 31 lipca 2013r. przywołując treść art. 114 ust. 1 pkt.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, uznając że przedłożone dokumenty - z uwzględnieniem informacji zawartych w pismach z dnia 27 czerwca 2018 r., odwołania od decyzji z dnia 14 września 2018 r. oraz pismach z dnia 23 stycznia 2019 r. i 3 marca 2020 r. oraz przedłożonej karcie informacyjnej leczenia szpitalnego z dnia 9 lipca 2018 r. - nie zawierają nowych okoliczności dotyczących stanu zdrowia po dniu wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika ZUS z dnia 15 maja 2013r. i nie wskazano nowych okoliczności dotyczących stanu zdrowia i uznania odwołującej za niezdolną do samodzielnej egzystencji. Ponownie w tym miejscu podkreślić należy, że odwołująca powoływała się m.in. na fakt istnienia dny moczanowej przed uprawomocnieniem się decyzji z 31 lipca 2013r., jednakże brak wpływu powyżej okoliczności na niezdolność odwołującej do samodzielnej egzystencji (zarówno z uwagi na datę rozpoznania jak i rodzaj nasilonego schorzenia) został jednoznacznie wyjaśniony przez biegłych sądowych, na co wskazywano w powyższych rozważaniach.

Wobec powyższego, zdaniem Sądu Apelacyjnego, zarzuty apelującej nie mogły zasługiwać na aprobatę, co skutkowało oddaleniem jej apelacji.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny, z mocy art. 385 k.p.c., apelację odwołującej w zakresie pkt 1 wyroku oddalił uznając ją za bezzasadną.

Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił punkt 2 zaskarżonego wyroku o tyle, że przyznane koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu podwyższył do kwoty 360 zł (mając na uwadze, że zaskarżono dwie decyzje, a zatem zasądzeniu podlegała stawka 180 zł w podwójnej wysokości), powiększając ją o wartość podatku od towarów i usług, jednakże zmiana ta w żadnej mierze nie miała wpływu na uznanie apelacji za bezzasadną – co do istoty sprawy.

Ponadto Sąd Apelacyjny na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. przyznał radcy prawnemu A. Ł. ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Koninie kwotę 480,00 zł (mając na uwadze, że zaskarżono dwie decyzje, a zatem zasądzeniu podlegała stawka 240 zł w podwójnej wysokości), tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, podwyższając ją o kwotę podatku od towarów i usług wyliczoną według stawki podatku obowiązującej dla tego rodzaju czynności na podstawie przepisów o podatku od towarów i usług. Podstawą prawną naliczenia wysokości stawki były przepisy § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, przy uwzględnieniu treści wyroku TK z dnia 20 kwietnia 2023 r. sygn. akt SK 53/22.

Wiesława Stachowiak