Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 listopada 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wiesława Stachowiak

Protokolant: Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 2024 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy A. F.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o ustalenie istnienia bądź nieistnienia ubezpieczeń społecznych i ich zakresu

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 13 lipca 2023 r. sygn. akt VIII U 1891/22

oddala apelację.

Wiesława Stachowiak

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z dnia 22 października 2021 r., znak (...)- (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., stwierdził, że A. F. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresach: od 1 maja 2015 r. do 13 października 2015 r., od 12 października 2016 r. do 21 grudnia 2017 r. i od 3 lipca 2019 r., a nie podlega temu ubezpieczeniu od 22 grudnia 2017 r. do 3 lipca 2018 r.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że pismem z dnia 1 września 2021 r. ubezpieczona zwróciła się o wyrażenie zgody na opłacenie po terminie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za okres od grudnia 2017 r. do lipca 2018 r. Wniosek ten został rozpatrzony negatywnie pismem z dnia 9 września 2021 r. Wobec powyższego, kolejnym pismem z dnia 21 września 2021 r. organ rentowy poinformował odwołującą o okresach podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Dnia 21 września 2021 r. A. F. złożyła wniosek o wyrażenie zgody na opłacenie po terminie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za okres od lipca 2017 r. do lipca 2018 r. Pismem z dnia 5 października 2021 r. organ rentowy odmówił wyrażenia zgody na opłacenia po terminie składek za okres od grudnia 2017 r. do lipca 2018 r., podtrzymując stanowisko zawarte w piśmie z dnia 9 września 2021 r.

A. F. odwołała się od powyższej decyzji, wnosząc o jej zmianę poprzez orzeczenie, że jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresach: od 1 maja 2015 r. do 13 października 2015 r., od 12 października 2016 r. do 3 lipca 2018 r. i od 3 lipca 2019 r. Nadto odwołująca wniosła o obciążenie organu rentowego kosztami postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołująca podniosła, że dnia 4 grudnia 2019 r. organ rentowy wydał decyzję, w której pozbawił ją prawa do zasiłku chorobowego za okresy od 22 grudnia 2017 r. do 16 stycznia 2018 r. oraz od 7 lutego 2018 r. do 3 lipca 2018 r. Wyrokiem z dnia 4 sierpnia 2020 r. Sąd Rejonowy Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu oddalił odwołanie, a wyrokiem z dnia 2 lipca 2021 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił apelację. Na skutek pozbawienia prawa do zasiłku z ubezpieczenia chorobowego, odwołująca była zobowiązana do opłacenia składek na ubezpieczenie społeczne, w tym na ubezpieczenie chorobowe. Zaległe składki zostały opłacone i odwołująca złożyła wniosek o opłacenie składek na ubezpieczenie chorobowe po terminie za okres od 22 grudnia 2017 do 3 lipca 2018 r. Natomiast dnia (...)r. odwołująca urodziła dziecko i do 2 lipca 2019 r. otrzymywała zasiłek macierzyński. Odwołująca podkreśliła, że w okresie korzystania z zasiłku chorobowego zawarła dwie umowy o świadczenie usług księgowych oraz dokonywała przelewów bankowych w formie internetowej, co zostało uznane za niewłaściwe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego. Dodatkowo odwołująca podniosła, że uiściła zaległe składki bez wezwania, niezwłocznie po prawomocnym rozstrzygnięciu kwestii zasadności wykorzystania zwolnienia lekarskiego.

Wyrokiem z dnia 13 lipca 2023r., sygn. akt VIII U 1891/22, Sąd Okręgowy w Poznaniu zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że A. F. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 22 grudnia 2017r. do 3 lipca 2018r.

Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy, w całości, zarzucając:

a) naruszenie przepisów prawa materialnego - tj. art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego nieuzasadnione zastosowanie i wskutek tego błędne przyjęcie, że przypadek odwołującej A. F. jest uzasadniony i organ rentowy powinien wyrazić zgodę na opłacenie przez odwołującą po terminie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za okres od grudnia 2017 roku do 3 lipca 2018 roku;

b) błąd w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę jego wydania poprzez przyjęcie, że do powstania zaległości z tytułu składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe doszło w momencie złożenia przez odwołującą korekt deklaracji (...) i (...) za okres od 22 grudnia 2017 r. do 16 stycznia 2018 r. oraz od 7 lutego 2018 r. do 3 lipca 2018 r. a powodem złożenia tych korekt było uprawomocnienie się decyzji z 4 grudnia 2019r., którą organ rentowy pozbawił A. F. prawa do zasiłku chorobowego za w/w okresy, wobec zarzutu nieprawidłowego wykorzystania zwolnienia lekarskiego;

c) naruszenie przepisów prawa procesowego – tj. art. 233 § 1 w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, a co za tym idzie błędną ocenę stanu faktycznego mające wpływ na treść wyroku poprzez przyjęcie, iż A. F. uiściła składki należne za miesiąc grudzień 2017r. do 3 lipca 2019r. i wyraziła wolę podlegania dobrowolnemu ubezpieczenia chorobowemu.

W związku z powyższym pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w całości oraz o zasądzenie od odwołującej na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację odwołująca wniosła o oddalenie apelacji, argumentując, że wyrok Sądu I instancji odpowiada prawu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu.

Z uwagi na złożenie apelacji po zmianie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dokonanej ustawą z 4 lipca 2019r. (Dz.U.2019.1469) uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego zostało sporządzone w sposób określony przepisem art. 387 § 2 ¹ k.p.c. w brzmieniu nadanym tą nowelizacją. Sąd Apelacyjny nie przeprowadził postępowania dowodowego i nie dokonał odmiennej oceny dowodów przeprowadzonych przed Sądem pierwszej instancji, a także nie zmienił i nie uzupełnił ustaleń Sądu pierwszej instancji. W tej sytuacji, zgodnie z art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c., wystarczające jest wskazanie, że Sąd Apelacyjny przyjął co do zasady za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji dokonane w sprawie.

Wbrew zarzutom strony apelującej Sąd Okręgowy wydał trafne rozstrzygnięcie, które znajduje uzasadnienie w całokształcie okoliczności faktycznych sprawy oraz w treści obowiązujących przepisów prawnych. W pisemnych motywach zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, jaki stan faktyczny stał się jego podstawą oraz podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu. Sąd Apelacyjny ustalenia Sądu I instancji w całości uznał i przyjął jako własne, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 oraz z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09 i z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09). Również rozważania prawne, które skłoniły Sąd I instancji do uwzględnienia odwołania od zaskarżonej decyzji są trafne i Sąd Odwoławczy podziela je także w całości.

Chybione są powołane w apelacji zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez nieuzasadnione zastosowanie i wskutek tego błędne przyjęcie, że organ rentowy powinien wyrazić zgodę na opłacenie przez odwołującą po terminie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe za okres od grudnia 2017 roku do 3 lipca 2018 roku.

Istota sporu w niniejszym postępowaniu sprowadzała się do oceny, czy odwołująca podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą w okresie od 22 grudnia 2017r. do 3 lipca 2018r. W tym zakresie rozstrzygnąć należało, czy odwołująca jako podmiot wykwalifikowany powinna być świadoma konsekwencji niewłaściwego wykorzystania zwolnienia lekarskiego, co zdaniem organu rentowego uzasadniało brak zgody na opłacenie składek na dobrowolnie ubezpieczenie chorobowe po terminie i czy winien skutkować wykluczeniem A. F. z tego ubezpieczenia za okresy objęte wnioskiem.

Podstawą prawną zaskarżonej decyzji był m.in. art. 14 ust. 1, 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którymi objęcie dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi albo chorobowym następuje od dnia wskazanego odpowiednio w zgłoszeniu, o którym mowa w art. 36 ust. 10 albo 14, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym zgłoszenie zostało złożone w Zakładzie, z zastrzeżeniem ust. 1a. Objęcie dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego w zgłoszeniu tylko wówczas, gdy zgłoszenie do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych zostanie dokonane w terminie określonym w art. 36 ust. 4 albo 4b.

Z dniem 1.01.2022r. uchylono przepis art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej, w myśl którego - ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz chorobowe, o których mowa w ust. 1, ustają: od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie - w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a.

Przy czym zgodnie z treścią art. 14 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw wnioski, o których mowa w art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w brzmieniu dotychczasowym, dotyczące okresu sprzed dnia 1 stycznia 2022 r., mogły być składane nie później niż do dnia 30 czerwca 2022 r.

W zakresie wykładni przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej wielokrotnie wypowiadano się w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Z uwagi chociażby na proporcjonalność przyczyny do skutku, a także z uwagi na cel i funkcję świadczeń z ubezpieczenia społecznego prawo musi przewidywać (i przewiduje) okoliczności sanujące uchybienia płatnika składek. W tym celu ustawa systemowa posługuje się konstrukcją "wyrażenia przez organ rentowy zgody na opłacenie składki po terminie". W ten sposób może dojść do kontynuowania ubezpieczenia chorobowego, mimo opłacenia składki po terminie.

W tej płaszczyźnie wypowiadał się już Sąd Najwyższy (uchwała z 8 stycznia 2007r., I UZP 6/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 197), przyjmując, że sąd, rozpoznający odwołanie od decyzji organu rentowego odmawiającej wypłaty zasiłku chorobowego, bada zachowanie terminu do opłacenia składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe oraz zasadność odmowy wyrażenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zgody na opłacenie składki po terminie. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy przypomniał, że art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej w brzmieniu pierwotnym stanowił, że w uzasadnionych przypadkach, na wniosek zainteresowanego, ZUS może przywrócić termin do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie. Zwrot "Zakład może przywrócić termin" sugerował pozostawienie omawianej kwestii do swobodnego uznania organu rentowego. Nowe brzmienie art. 14 ust. 2 pkt 2 zdanie drugie, nadane przez art. 1 pkt 9 lit. a ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. (Dz. U. Nr 110, poz. 1256), zmieniającej ustawę z mocą obowiązującą od 1 stycznia 2000 r., zgodnie z którym "Zakład może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie", akcentuje swobodny charakter działań ZUS w tym zakresie, co jednak nie uzasadnia wyłączenia tej kwestii spod kontroli sądu.

W postanowieniu Sądu Najwyższego z 14 listopada 2007 r., II UK 65/07 przyjęto, że organ rentowy został wyposażony w kompetencję wyrażenia zgody na opłacenie składki po terminie, czyli uznania, że mimo nieopłacenia składki w terminie ubezpieczenie nie ustało. W ustawie systemowej nie zostały określone przesłanki wyrażenia zgody na opłacenie składki po terminie, co jednak nie oznacza przyznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych niczym nieskrępowanego uznania w uwzględnieniu lub nieuwzględnieniu wniosku o wyrażenie tej zgody. Przyznana organowi rentowemu kompetencja powinna być wykonywana według sprawdzalnych, sprawiedliwych kryteriów. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wyposażony w uprawnienie wyrażania zgody na opłacenie składki po terminie, powinien ujawnić, jakimi przesłankami kierował się odmawiając jej, a jego decyzja podlega merytorycznej ocenie sądu. Użyte w art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej określenie "może" nie oznacza pełnej dowolności. Nie ma przy tym znaczenia czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje odrębną decyzję, czy też rozstrzyga daną kwestię jako przesłankę wydania decyzji o określonej treści (np. o niepodleganiu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu). W tym drugim przypadku, w razie poddania decyzji kontroli sądowej, badanie obejmuje wszystkie okoliczności, także te, które stanowiły przesłanki zaskarżonego rozstrzygnięcia. Sąd ubezpieczeń społecznych w ramach kontroli zapadłej decyzji nie jest związany ustaleniami faktycznymi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i dokonuje samodzielnych ustaleń w zakresie stanu faktycznego oraz ocenia zasadność wniosku złożonego przez ubezpieczonego (płatnika składek).

Z analizy art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej wynikało, że ustawodawca nie zdecydował się na zamknięty katalog okoliczności uzasadniających wyrażenie zgody. Tego rodzaju technika ustawodawcza jest prawidłowa, pozostawia bowiem orzecznictwu wypracowanie przesłanek, które w konkretnym stanie faktycznym będą obligowały do uwzględnienia żądania ubezpieczonego albo też będą dane żądanie czyniły bezzasadnym. Kardynalnego znaczenia nabiera dookreślenie okoliczności, które powinny być brane pod uwagę przy rozstrzyganiu określonego stanu faktycznego. Niewątpliwie należy brać pod uwagę przebieg samego ubezpieczenia chorobowego i dotychczasowy sposób wywiązywania się płatnika z tego obowiązku. Jednak nie można zapomnieć o przyczynie nieterminowego opłacenia danej składki, bowiem brak racjonalnego usprawiedliwienia wyklucza wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 2015 r., III UK 233/14, LEX 1784526).

W orzecznictwie wskazywano, że przepis ten nie powinien być interpretowany z nadmiernym rygoryzmem, tak aby każde uchybienie terminowi opłacenia składki prowadziło niejako automatycznie do wyłączenia z ubezpieczenia, bez względu na zaistniałe okoliczności. W każdym przypadku wyrażenie zgody na uiszczenie składek po terminie powinno zależeć od oceny indywidualnych okoliczności danej sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 19 stycznia 2016 r., I UK 35/15).

Wskazać w tym miejscu należy, że celem wprowadzenia nowej regulacji do ustawy systemowej w postaci derogowania przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 tej ustawy było uproszczenie zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej wskazano, że "regulacja ta odchodzi od dorozumianego przystąpienia do ubezpieczenia dokonywanego przez opłacenie składki. Jednocześnie wiąże się z podleganiem temu ubezpieczeniu nawet w przypadku opłacenia składki po terminie lub nieopłacenia jej wcale. Tak przyjęta konstrukcja ubezpieczeń w konsekwencji doprowadzi do możliwości ubiegania się o świadczenia z ubezpieczenia chorobowego również w przypadku opłacenia składek po terminie". I dalej: "Zmiana ta doprowadzi do dużego uproszczenia zasad podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, zmniejszy liczbę spraw spornych oraz zmniejszy obowiązki administracyjne osób prowadzących pozarolniczą działalność. Nie będą one musiały bowiem składać już wniosków o przywrócenie terminu na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w przypadku jej nieterminowego opłacenia lub opłacenia w zaniżonej wysokości". Ustawodawcy przyświecał więc cel w postaci uproszczenia zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu oraz zdjęcia z ubezpieczonych dotkliwego skutku w postaci wyłączenia z ubezpieczenia chorobowego nawet w przypadku konieczności późniejszego skorygowania deklaracji rozliczeniowych.

Jednocześnie warto zauważyć, że przy wprowadzaniu regulacji z art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy - ustawodawca uznał, że skoro dane ubezpieczenie jest dobrowolne, to opłacenie składki po terminie, czy w niepełnej wysokości zawiera domniemaną rezygnację ubezpieczonego z tego ubezpieczenia, a jego powrót jest obwarowany koniecznością złożenia ponownego wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, bądź też wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składek, który to wniosek ma z kolei stanowić wyrażenie jego woli ponownego przystąpienia do dobrowolnego ubezpieczenia. W przypadku odwołującej się nie miała ona jednak jakiejkolwiek woli rezygnacji z ubezpieczenia chorobowego.

Sąd Apelacyjny za Sądem I instancji nie miał wątpliwości, że odwołująca co prawda jako osoba prowadząca działalność gospodarczą w postaci biura rachunkowego występuje w obrocie jako profesjonalny podmiot i nie może zasłaniać się nieznajomością prawa. Jednakże znaczenie w niniejszej sprawie ma fakt, że do powstania zaległości z tytułu składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe doszło w momencie złożenia przez odwołującą korekt deklaracji (...) (...) za okres od 22 grudnia 2017 r. do 16 stycznia 2018 r. oraz od 7 lutego 2018 r. do 3 lipca 2018 r. Powodem złożenia tych korekt było uprawomocnienie się decyzji z 4 grudnia 2019 r., którą organ rentowy pozbawił odwołującą prawa do zasiłku chorobowego za ww. okresy, wobec zarzutu nieprawidłowego wykorzystania zwolnienia lekarskiego. Należy przy tym zwrócić uwagę, że odwołująca wraz ze złożeniem korekt dokonała płatności tytułem zaległych składek. Co istotne - na dzień 3 lipca 2018 r. organ rentowy nie stwierdził żadnych zaległości, wynikających z opłacenia niepełnej składki, czy na skutek upływu terminu.

Należy w tym miejscu ponownie podkreślić, że apelujący pominął fakt, że ze złożonego przez pozwanego w toku postępowania pisma z dnia 7 lutego 2023r. wynika, że w dniu 3 lipca 2018r. odwołująca nie posiadała zaległości z tytułu składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Zaległość wynikająca z decyzji ZUS z 4 grudnia 2019r. nastąpiła dopiero po złożeniu w dniu 1 września 2021r. korekt dokumentów rozliczeniowych przez odwołującą. Jednocześnie pozwany przyznał, że aktualnie brak zaległości na koncie odwołującej i zaległości zostały uregulowane wpłatą z 30 sierpnia 2021r.

Należało podzielić także ustalenie Sądu I instancji, że do powstania zaległości doszło w następstwie zakwestionowania przez organ rentowy zasiłku chorobowego odwołującej, a nie wskutek uchybienia z jej strony w opłacaniu składek. Nie bez znaczenia jest i ten fakt, że należności zostały opłacone od razu po stwierdzeniu nieprawidłowości. W konsekwencji nieuzasadniona była odmowa zgody przez pozwanego na opłacenie składek na dobrowolnie ubezpieczenie chorobowe po terminie przez odwołującą, skutkująca wykluczeniem A. F. z tego ubezpieczenia za okresy objęte wnioskiem.

W wywiedzionej apelacji organ rentowy nie przedstawił żadnego merytorycznego argumentu podważającego ustalenia Sądu I instancji. Stąd też żaden z zarzutów apelacyjnych w tym zakresie nie zasługiwał na uwzględnienie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia apelacji i działając na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji niniejszego wyroku.

Wiesława Stachowiak