Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 maja 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 14 maja 2025 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy S. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o wypłatę renty i świadczenia pielęgnacyjnego

na skutek apelacji S. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 12 czerwca 2024 r. sygn. akt IV U 83/24

1.  oddala apelację,

2.  przyznaje r.pr. A. Z. od Skarbu Państwa – Sąd Okręgowy w Zielonej Górze kwotę 120 zł plus podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej S. B. z urzędu w instancji odwoławczej.

sędzia Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z 4 grudnia 2023 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. ponownie ustalił S. B. prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 1 listopada 2023 r., tj. od miesiąca, w którym wstrzymano wypłatę świadczenia. Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy przysługuje na stałe. Wypłata świadczenia została zawieszona, ponieważ ubezpieczony ma ustalone prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z ośrodka pomocy społecznej.

W odwołaniu od ww. decyzji S. B. wniósł o jej zmianę poprzez ustalenie prawa do renty bez zawieszenia wypłaty świadczenia. W uzasadnieniu ubezpieczony zarzucił, że zaskarżona decyzja jest niezgodna z prawem. Wnioskodawca twierdzi, że jest uprawniony do pobierania obu świadczeń, to jest świadczenia pielęgnacyjnego i renty.

Wyrokiem z 12 czerwca 2024 r. sygn. akt IV U 83/24, Sąd Okręgowy w Zielonej Górze IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie (pkt I wyroku) i zasądził od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Zielonej Górze na rzecz radcy prawnego A. Z. kwotę 180 zł + VAT tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Na mocy art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny odstąpił od szczegółowego przedstawienia podstawy faktycznej wyroku, albowiem Sąd II instancji nie zmienił ani nie uzupełnił ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd I instancji i przyjął je w całości za własne.

Apelację od wyroku Sądu I instancji złożył odwołujący S. B. zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie art. 12 pkt 2 ustawy z dnia 29 października 2021 r. o świadczeniu wyrównawczym dla osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że przepis ten wyłącza możliwość pobierania przez odwołującego jednocześnie dwóch świadczeń, tj. świadczenia pielęgnacyjnego i renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy,

2.  naruszenie art. 71 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji, poprzez odmowę jednoczesnego uprawnienia do pobierania dwóch świadczeń jednocześnie tj. świadczenia pielęgnacyjnego i renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy odwołującemu, w przypadku gdy opiekunowie rezygnujący z pracy zarobkowej celem opiekowania się niepełnosprawnym członkiem rodziny, powinni zostać objęci szczególną ochroną ze strony Państwa.

Wskazując na powyższe zarzuty, odwołujący wniósł o:

⚫

zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 1 i orzeczenie o zmianie zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 grudnia 2023 r. o znaku (...) poprzez przyznanie odwołującemu prawa do pobierania renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy z jednoczesnym uprawnieniem do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego,

ewentualnie,

⚫

uchylenie zaskarżonego wyroku w pkt 1 i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji,

⚫

zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu r.pr. A. Z. zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującemu z urzędu za postępowanie przez Sądem II instancji, albowiem koszty te nie zostały pokryte ani w całości, ani w części,

⚫

nieobciążanie odwołującego kosztami postępowania przed Sądem II instancji, albowiem nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania siebie i rodziny.

W odpowiedzi na apelację odwołującego organ rentowy wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Wniesioną przez S. B. apelację uznać należy za bezzasadną.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji wydając zaskarżony wyrok, wyjaśnił wszystkie istotne okoliczności sprawy, przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe oraz dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w granicach zasad logiki formalnej i doświadczenia życiowego, zgodnie ze swobodną oceną dowodów w myśl art. 233 § 1 k.p.c. Sąd orzekający wskazał w pisemnych motywach wyroku, jaki stan faktyczny oraz prawny stał się podstawą jego rozstrzygnięcia oraz podał, na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu, stosując przy tym prawidłową wykładnię przepisów prawnych mających zastosowanie w niniejszej sprawie.

Argumenty przedstawione w treści apelacji, nie podważyły zasadności stanowiska Sądu I instancji.

W pierwszej kolejności podkreślić należy, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy organ rentowy zasadnie zawiesił odwołującemu przyznane decyzją z 4 grudnia 2023 r., znak: (...) prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od 1 listopada 2023 r., tj. od miesiąca, w którym wstrzymano wypłatę świadczenia – z uwagi na ustalone prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z ośrodka pomocy społecznej.

Zaznaczyć należy, że stan faktyczny ustalony w niniejszej sprawie przez Sąd I instancji nie był pomiędzy stronami sporny, spór natomiast koncentrował się wokół przepisów jakie miały zastosowanie wobec odwołującego.

Przechodząc w dalszej kolejności do wskazania materialnoprawnej podstawy rozstrzygnięcia, przypomnieć należy, że zgodnie z art. 12 ustawy z dnia 29 października 2021 r. o świadczenia wyrównawczych dla osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. z 2021r., poz. 2314) osobie pobierającej świadczenie pielęgnacyjne, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych, która po dniu 1 stycznia 2022 r. złożyła wniosek o m.in. o rentę przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, jeśli jest korzystniejsze, przy czym art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych nie stosuje się.

Przepis ten wprowadził zatem możliwość wyboru świadczenia korzystniejszego. Regulacja ta ma także zastosowanie do zgłoszonych po 1 stycznia 2022r. wniosków o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, która została przyznana na okres wskazany w decyzji organu rentowego.

Z kolei zgodnie z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2023r. poz. 390) świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym. Wyjątek stanowią osoby mające ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, do których zastosowanie ma wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 czerwca 2019r. (Dz.U. z 2019r., poz. 1257). Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie w jakim stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, jest niezgodny z art. 71 ust 1 zdanie drugie w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji. (przepis ten został uchylony 1 stycznia 2024 r.)

W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny przyjął, że różnicowanie sytuacji prawnej osób rezygnujących z pracy w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnymi w oparciu o przyjęte przez ustawodawcę kryterium posiadania przez takie osoby ustalonego prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy jest niedopuszczalne. Prowadzi ono bowiem do wyłączenia opiekunów-rencistów z kręgu podmiotów uprawnionych do świadczeń pielęgnacyjnych, pomimo że sytuacja faktyczna takich osób sprawujących opiekę nad niepełnosprawnymi (gdy nie podejmują oni zatrudnienia, które mogli podjąć przy jednoczesnym pobieraniu świadczenia rentowego) jest tożsama z sytuacją osób zdolnych do pracy, lecz rezygnujących z niej w celu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem. Jednocześnie Trybunał dostrzegł, że realna wysokość renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy może być zdecydowanie niższa niż wysokość świadczenia pielęgnacyjnego. W systemie świadczeń rodzinnych brak jest rozwiązana pośredniego, które pozwoliłoby tę sytuację rozwiązać dzięki np. obniżeniu wysokości przyznanego świadczenia proporcjonalnie do wysokości pobieranej renty. Sprzeczna z zasadą równości jest jedynie sytuacja, gdy samo przyznanie prawa do takiej renty skutkuje odebraniem świadczenia.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 2 marca 2022 r., sygn. akt I OSK 1623/21 wskazał, że stwierdzenie częściowej niekonstytucyjności art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r. powołanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego wykreowało z dniem 9 stycznia 2020 r. nowy stan prawny, w którym zaistniała konieczność odnalezienia istniejących w systemie prawa instrumentów prawnych pozwalających w praktyce stosowania prawa urzeczywistnić ten wyrok Trybunału. Jakkolwiek kształtujące się w powyższym zakresie orzecznictwo sądowe nie było początkowo jednolite, to aktualnie nie budzi już wątpliwości, że w sytuacji zbiegu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego ze świadczeniami wskazanymi w art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r. zachodzi konieczność podjęcia przez osobę uprawnioną do świadczeń emerytalno-rentowych działań prowadzących do zawieszenia prawa do renty na podstawie art. 103 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504 z późn. zm., dalej - u.f.u.s). W ten sposób, w następstwie realizacji prawa wyboru świadczenia, usunięta zostaje przeszkoda w uzyskaniu świadczenia pielęgnacyjnego. Powyższe stanowisko również podzielił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 14 lutego 2025 r. sygn. I OSK 1101/24.

Dlatego też - wbrew stanowisku skarżącego - Sąd I instancji słusznie stwierdził, iż interpretacja art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r., także przy uwzględnieniu poglądów wyrażonych w powołanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego, nie pozwala na równoczesne pobieranie przez niego świadczenia rentowego i świadczenia pielęgnacyjnego.

Prawidłowa wykładnia art. 17 ust. 5 pkt lit. a u.ś.r. - jednolicie przyjmowana w aktualnym orzecznictwie - przemawia za umożliwieniem osobie uprawnionej dokonania wyboru jednego ze świadczeń: pielęgnacyjnego lub emerytalno-rentowego. Wnioskodawca może dokonać wyboru przez złożenie do organu rentowego wniosku o zawieszenie prawa do renty na podstawie art. 103 ust. 3 u.f.u.s. Zawieszenie prawa do renty, zgodnie z art. 134 ust. 1 pkt 1 u.f.u.s., skutkować będzie natomiast wstrzymaniem jej wypłaty poczynając od miesiąca, w którym została wydana decyzja o wstrzymaniu wypłaty (art. 134 ust. 2 pkt 2 u.f.u.s.). Choć bowiem renta jest prawem niezbywalnym, to jednak uznać należy, że zawieszenie tego prawa eliminuje negatywną przesłankę z art. 17 ust. 5 pkt 1 lit. a u.ś.r. Istota ograniczenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego dla rencisty, wynikająca z ww. przepisu musi być przy tym interpretowana jako wiążąca się nie z samym prawem do renty, lecz z jego realizacją w postaci wypłaty świadczenia. Skoro zawieszenie prawa do renty skutkuje wstrzymaniem jej wypłaty, to przyjąć należy, że w ten sposób dochodzi do eliminacji negatywnej przesłanki, wyłączającej nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

Na mocy ww. wyroku, osoby mające ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy mogą pobierać świadczenia pielęgnacyjne jeśli jest korzystniejsze. Zasada ta dotyczy wyłącznie osób, które wniosek o rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy złożyły przed dniem 1 stycznia 2022r.

Bezsporne w niniejszej sprawie jest, że odwołujący wniosek o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy złożył w dniu 9 czerwca 2023 r. tj. po 1 stycznia 2022 r. Zatem zgodnie z art. 12 ustawy z dnia 29 października 2021 r. o świadczenia wyrównawczym dla osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dziećmi wymagającymi stałej opieki osobie pobierającej świadczenie pielęgnacyjne, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, która po dniu 1 stycznia 2022 r. złożyła wniosek o m.in. o rentę przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, jeśli jest korzystniejsze, przy czym art. 17 ust. 5 pkt 1 lit, a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych nie stosuje się.

Powyższy przepis wprowadził zatem możliwość wyboru świadczenia korzystniejszego, a nie jak twierdził w toku postępowania odwołujący wypłaty dwóch świadczeń. Zaznaczyć też wypada, że ta regulacja ma zastosowanie również do zgłoszonych po 1 stycznia 2022r. wniosków o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, która została przyznana na okres wskazany w decyzji organu rentowego.

Reasumując, w związku z tym, że odwołujący wystąpił z wnioskiem o ponowne ustalenie prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy po 1 stycznia 2022r. organ rentowy zaskarżaną decyzją z dnia 4 grudnia 2023 r. ponownie ustalił prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy od dnia poczynając od dnia 1 listopada 2023r. na stałe. Wypłata świadczenia została zawieszona z powodu zbiegu prawa do więcej niż jednego świadczenia, gdyż może być wypłacane jedno wyższe lub wybrane przez wnioskodawcę (odwołującego).

Na marginesie zauważyć należy, że okoliczności, na które powoływano się w toku postępowania odwołujący dotyczą osób, które wniosek o rentę z ogólnego stanu zdrowia złożyły przed dniem 1 stycznia 2022r. (nie miały one zastosowania do odwołującego, który taki wniosek złożył w dniu 9 czerwca 2023 r.)

Reasumując w ocenie Sądu Odwoławczego argumenty przedstawione przez odwołującego w treści apelacji, nie podważyły w żaden sposób zasadności stanowiska Sądu I instancji. Zaskarżony przez odwołującego wyrok, wbrew jego stanowisku odpowiada prawu. Uznając zarzuty apelującego za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. wniesioną apelację oddalił.

Ponadto Sąd Apelacyjny w punkcie 2 wyroku przyznał od Skarbu Państwa - Sąd Okręgowego w Zielonej Górze na rzecz r.pr. A. Z. kwotę 120 zł powiększoną o stawkę podatku VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu S. B. w instancji odwoławczej, orzekając o tym na podstawie § 2 i 4 w zw. z § 15 ust. 2 w zw. z art. 16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.

sędzia Marta Sawińska