Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 czerwca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wiesława Stachowiak

Protokolant: Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2025 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy P. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o wysokość składek na ubezpieczenie zdrowotne

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 19 marca 2024 r. sygn. akt VIII U 2308/23

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

2.  zasądza od odwołującego P. T. na rzecz pozwanego kwotę 3600 zł z ustawowymi odsetkami, o których mowa w art. 98 § 1 ¹ k.p.c. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji;

3.  zasądza od odwołującego P. T. na rzecz pozwanego kwotę 2700 zł wraz z ustawowymi odsetkami, o których mowa w art. 98 § 1 ¹ k.p.c. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Wiesława Stachowiak

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z dnia 26 lipca 2023 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, II Oddział w P. stwierdził, że P. T. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność ma obowiązek opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne w przypadku rocznej podstawy wymiaru składek – jako dochód z działalności gospodarczej ustalony zgodnie z art. 81 ust 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, miesięcznej podstawy wymiaru składek – dochód z działalności gospodarczej uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc za który opłacana jest składka, ustalony zgodnie z art. 81 ust 2c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. W ocenie organu, płatnik składek prawidłowo rozlicza się z tytułu składek, wskazując zasady opodatkowania jako ogólne.

Organ wskazał, że od 1 stycznia 2022 roku płatnik składek był zobowiązany do przekazywania co miesiąc dokumentu rozliczeniowego ZUS DRA i ustalania podstawy wymiaru składki zdrowotnej zgodnie z obowiązującą formą opodatkowania. W ocenie organu, do komorników stosuje się wprost przepisy ustaw wskazanych w art. 33 ust. 3 ustawy o komornikach sądowych, czyli również ustaw regulujących zasady ustalania wysokości składek, jakie zostały określone dla osób prowadzących działalność gospodarczą. W ocenie organu nieistotne jest zatem to, że komornicy sądowi nie są osobami prowadzącymi działalność gospodarczą w rozumieniu Prawa Przedsiębiorców, bowiem jego status i tak został zrównany z osobami prowadzącymi taką działalność. Dlatego w ocenie organu nietrafne jest zapatrywanie jakoby do komorników sądowych zastosowanie miał mieć art. 81 ust. 2za ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył P. T., wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez nakazanie wszczęcia przez ZUS postępowania w zakresie stwierdzenia, że jako płatnik składek będący komornikiem sądowym, przy ustalaniu wysokości składki na ubezpieczenie zdrowotne za kolejne miesiące 2022 roku ma wobec płatnika składek zastosowanie dyspozycja art. 79 ust. 1 w zw. z art. 81 ust. 2 za ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Wyrokiem z dnia 19 marca 2024r. w sprawie o sygn. akt VIII U 2308/23, Sąd Okręgowy w Poznaniu: zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne P. T. jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą od lutego 2022 roku stanowi kwota przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego włącznie z wypłatami z zysku.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Sąd Okręgowy uznając, że odwołanie okazało się zasadne, wskazał, że stan faktyczny był niesporny pomiędzy stronami procesu. Spór pomiędzy odwołującym a organem rentowy sprowadzał się jedynie do interpretacji obowiązujących przepisów i konsekwencji prawnych tej interpretacji, mający wpływ na wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne P. T.. Zatem jedynie wykładnia obowiązującego prawa była przedmiotem dalszych rozważań Sądu Okręgowego.

Odwołujący jest komornikiem sądowym, czyli funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym. Podlega on nadzorowi sądu rejonowego oraz prezesowi sądu rejonowego przy którym działa. Komornikowi za pełnioną służbę przysługuje wynagrodzenie prowizyjne proporcjonalne do wysokości uzyskanych opłat egzekucyjnych, natomiast opłata egzekucyjna stanowi nieopodatkowaną należność budżetową o charakterze publicznoprawnym, pobieraną za określone czynności wymienione w ustawie z dnia 28.02.2018 r. o kosztach komorniczych.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z przepisami statuującymi instytucję komornika w polskim prawie, tj. art. 33 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1168), komornik nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów regulujących podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej. Przepisy te jednoznacznie też stanowią, że komornik nie może prowadzić działalności gospodarczej. Jednocześnie z powyższych przepisów wynika, także, iż do komornika stosuje się przepisy ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1128 z późn. zm.), przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1285 z późn. zm.), dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.

Organ rentowy podnosił, że w jego ocenie komornicy nie są wskazani w przepisie art. 81 ust. 2za ustawy o świadczeniach zdrowotnych, bowiem nie są podmiotami prowadzącymi pozarolniczą działalność innymi niż pozostałe osoby prowadzące pozarolniczą działalność wymienionymi w art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, innymi niż wskazane w ust. 2, 2e, 2z i 2zaa, a o za tym idzie przepis ten nie może stanowić podstawy ustalenia przez tę grupę zawodową, podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne. Podstawę tą w ocenie organu rentowego winno ustalać się na podstawie przepisu art. 81 ust. 2 ustawy o świadczeniach zdrowotnych, bowiem przepis art. 33 ust. 3 ustawy o komornikach sądowych nakazuje w stosunku do komornika stosowanie przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (a więc także przepisów ustalających podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne) dotyczących osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, a przepisem regulującym sposób ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne dla osób prowadzących działalność gospodarczą jest przepis art. 81 ust. 2 ustawy o świadczeniach zdrowotnych.

Sąd Okręgowy wskazał, że art. 33 ust. 3 ustawy o komornikach sądowych nakazuje stosowanie do komornika przepisów ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, dotyczących osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Nie oznacza to, zdaniem Sądu Okręgowego, iż następuje zmiana charakteru prawnego podmiotu ubezpieczonego.

W ocenie Sądu I instancji konstruowanie przez organ rentowy analogii w sytuacji komornika, do zasad przewidzianych w art. 81 ust. 2 ustawy świadczeniach zdrowotnych, nie ma żadnego uzasadnienia w świetle obowiązującej zasady ścisłej wykładni przepisów prawa publicznego z zakresu systemu ubezpieczeń społecznych.

Zdaniem Sądu Okręgowego przepisy ustawy o komornikach sądowych jednoznacznie stwierdzają, iż komornik nie jest przedsiębiorcą. Nie jest także osobą wymienioną w art. 8 ust. 6 punkt 1, 3, 4, 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Niezasadnym zatem byłoby uznanie, iż podstawę wymiaru składki dla komornika stanowi zgodnie z art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, dochód z działalności gospodarczej ustalony za rok kalendarzowy jako różnica między osiągniętym przychodem a poniesionymi kosztami uzyskania przychodu, bowiem nie mieści się on w dyspozycji tego przepisu.

Zatem, w ocenie Sądu Okręgowego, komornicy nie mieszczą się w dyspozycji art. 81 ust. 2 ustawy, nie są bowiem przedsiębiorcami w rozumieniu przepisów ustawy o przedsiębiorcach, ani nie należą do żadnej z grup określonych w art. 8 ust. 6 punkt 1,3,4,5 ustawy systemowej. Nie wykonują także wolnego zawodu. Jedynie z punktu widzenia istnienia tytułu ubezpieczenia komornicy sądowi traktowani są jako osoby prowadzące działalność pozarolniczą.

Sąd Okręgowy przytoczył wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi, z 28 września 2023 roku w sprawie III AUa 230/23, podzielając poglądy wyrażone w uzasadnieniu powyższego wyroku. Przyjmując zatem, że komornik nie należy do kręgu osób, o których mowa ust. 2 art. 81 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, to ustalenie podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne należnej od niego, winno nastąpić w oparciu o ust. 2za tego przepisu, który wyraźnie stanowi, iż dla pozostałych osób prowadzących działalność pozarolniczą, podstawą wymiaru miesięcznej składki na ubezpieczenie zdrowotne będzie kwota przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedzającego, włącznie z wpłatami z zysku, ogłoszonego przez Prezesa GUS w Monitorze Polskim.

W świetle powyższych rozważań Sąd Okręgowy w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję, ustalając ze podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne P. T. od lutego 2022 oku stanowi kwota przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego włącznie z wypłatami z zysku.

Apelację od powyższego wyroku, w całości, złożył organ rentowy, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego:

1) Art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych poprzez jego błędną interpretację uznając, iż komornik nie należy do kręgu osób, o których mowa we wskazanej regulacji prawnej, podczas gdy literalna wykładania przepisu wraz z wykładnią art. 33 ust. 3 ustawy o komornikach, nakazuje zastosowanie normy do tej grupy podmiotów jakimi są komornicy;

2) Art. 33 ust. 3 ustawy o komornikach przez błędną wykładnię przepisu, wynikającą z błędnego rozumienia regulacji odsyłającej, która wprost nakazuje adresatom normy, w tym organom rentowym, „do komornika stosować przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (...) dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą", co nie oznacza, że komornik prowadzi działalność gospodarczą i jest przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów Prawo Przedsiębiorców, wręcz odwrotnie organ dostrzega specyfikę ustrojową podmiotu publicznego jakim jest komornik, co nie wpływa na stosowanie na gruncie ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych regulacji dla osób prowadzących działalność gospodarczą.

Wskazując na wyżej sprecyzowane zarzuty pozwany wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od odwołującego na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych wraz z odsetkami za opóźnienie w zapłacie.

W odpowiedzi na apelację strona odwołująca wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego na rzecz odwołującego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania.

Wskazać należy, że postępowanie apelacyjne, jakkolwiek jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, to jednakże zachowuje charakter postępowania rozpoznawczego. Oznacza to, że sąd odwoławczy posiada swobodę jurysdykcyjną i kompetencję do ponownej samodzielnej oceny materiału procesowego, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia. Merytoryczny charakter orzekania sądu drugiej instancji polega więc na tym, że ma on obowiązek poczynić własne ustalenia i ocenić je samodzielnie z punktu widzenia prawa materialnego, a więc dokonać subsumcji. Z tego też względu sąd ten może, a jeżeli je dostrzeże - powinien, naprawić wszystkie stwierdzone w postępowaniu apelacyjnym naruszenia prawa materialnego popełnione przez sąd pierwszej instancji i to niezależnie od tego, czy zostały one podniesione w apelacji, jeśli tylko mieszczą się w granicach zaskarżenia (wyrok Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2000 roku w sprawie o sygn. III CKN 812/98, Lex nr 40504).

Mając powyższe na uwadze i dokonując odmiennej aniżeli Sąd I instancji wykładni prawa, Sąd Apelacyjny uznał za zasadną zmianę zaskarżonej decyzji i oddalenie odwołania.

Kwestią sporną w przedmiotowej sprawie było ustalenie, czy P. T. ma obowiązek opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne - w przypadku rocznej podstawy wymiaru składek – jako dochód z działalności gospodarczej ustalony zgodnie z art. 81 ust 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, a w przypadku miesięcznej podstawy wymiaru składek – dochód z działalności gospodarczej uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc za który opłacana jest składka, ustalony zgodnie z art. 81 ust 2c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Przypomnieć należy, że zdaniem organu rentowego do komorników stosuje się wprost przepisy ustaw wskazanych w art. 33 ust. 3 ustawy o komornikach sądowych, czyli również ustaw regulujących zasady ustalania wysokości składek, jakie zostały określone dla osób prowadzących działalność gospodarczą. W ocenie organu nieistotne jest zatem to, że komornicy sądowi nie są osobami prowadzącymi działalność gospodarczą w rozumieniu Prawa Przedsiębiorców, bowiem jego status i tak został zrównany z osobami prowadzącymi taką działalność. Dlatego w ocenie organu nietrafne jest zapatrywanie jakoby do komorników sądowych zastosowanie miał mieć art. 81 ust. 2za ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Z kolei Sąd Okręgowy uznając, że komornik nie należy do kręgu osób, o których mowa w art. 81 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne P. T. jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą od lutego 2022 roku stanowi kwota przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego włącznie z wypłatami z zysku.

Punktem wyjścia do dokonania wykładni przepisów prawa jest treść art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych (Dz. U.2023.1691 t.j.). Zgodnie z tym przepisem: „Do komornika stosuje się przepisy ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2647, z późn. zm.), ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230) oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2561, z późn. zm.), dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą”. Stosując ten przepis należy zatem wprost w odpowiednich ustawach odnaleźć przepisy dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą i zastosować je do komorników, chyba, że jakiś szczególny przepis (inny niż art. 33 ust. 3 ustawy o komornikach sądowych) wyłączałby zastosowanie do komorników regulacji odnoszącej się do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.

Status prawny komornika jest złożony. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 2018 r. o komornikach sądowych - komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym, przy czym w myśl art. 3 ust. 2 ww. ustawy - czynności w postępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym oraz inne ustawowe zadania komornik wykonuje osobiście. Nie ulega wątpliwości, że komornik jako funkcjonariusz publiczny nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej w zw. z art. 3 ustawy o komornikach sądowych. Z uwagi na podobieństwo wykonywanych przez komornika czynności zarobkowych na własny rachunek, prowadzonych w sposób zorganizowany i ciągły, ustawodawca nakazał w artykule 33 ust. 3 ustawy o komornikach - stosować do komornika przepisy o podatku dochodowym od osób fizycznych, o ubezpieczeniach społecznych oraz o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, dotyczące osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. Oznacza to, że komornik płaci składki na ubezpieczenie społeczne za siebie jak osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.

Komornika uważa się za szczególny rodzaj organu państwowego, niejako pomocniczy organ wymiaru sprawiedliwości, powoływany do wykonywania orzeczeń sądowych w drodze przymusowej egzekucji świadczeń pieniężnych i niepieniężnych, a także wykonywania innych czynności określonych w ustawach, posiadający w ramach wykonywania swoich zadań władcze kompetencje wobec innych podmiotów stosunków prawnych. Komornik sądowy prowadzi swoją działalność na własny rachunek, jednak kompetencje, które posiada, wymagają relacji z innymi uczestnikami postępowania egzekucyjnego o charakterze publicznoprawnym. Znajduje to wyraz w samodzielności i niezależności komornika w wykonywaniu zadań, wysokich kwalifikacjach zawodowych, czy też uregulowaniu zawodu komornika w odrębnej ustawie, określającej między innymi jego odpowiedzialność oraz zasady uzyskania i utraty prawa do wykonywania zawodu (zob. M. Kostwiński, Kilka uwag o statusie prawnym komornika sądowego, PPE 2021/4, s. 1 i n. oraz powołane tam poglądy judykatury i doktryny).

W piśmiennictwie zwrócono nadto uwagę, że w poprzedniej ustawie (z 29 sierpnia 1997 r.), choć komornik miał status funkcjonariusza publicznego i nie był przedsiębiorcą, jednak katalog jego praw i obowiązków, jak również możliwość zatrudniania pracowników w prowadzonej kancelarii sytuowało go w przestrzeni pomiędzy "funkcjonariuszem publicznym" a "przedsiębiorcą" (z uwagi na prowadzenie przez niego w ramach kancelarii zorganizowaną działalność (zarobkowej) wykonywanej we własnym imieniu w sposób ciągły. Obecnie obowiązujący akt prawny wzmocnił pozycję komornika sądowego jako funkcjonariusza publicznego - m.in. wprowadzając nadzór nad nim prezesa sądu, czy też rozszerzając zakaz podejmowania dodatkowego zatrudnienia - a także jednoznacznie stwierdził, że komornik nie jest przedsiębiorcą i nie może prowadzić działalności (M. K., Kilka..., s. 3).

Ze względu natomiast na przepis art. 33 ust. 3 u.k.s. w doktrynie mówi się o sui generis hybrydyzacji statusu komornika sądowego. Z jednej strony bowiem stanowi się o tym, że prowadzenie kancelarii komorniczej nie jest wykonywaniem działalności gospodarczej oraz że komornik nie może prowadzić działalności gospodarczej (przy czym chodzi tu o przepisy regulujące podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej). Z drugiej strony natomiast stanowi się, że komornik jest jakby przedsiębiorcą dla potrzeb przepisów o podatku dochodowym (jego przychody z kancelarii traktuje się jako przychody ze źródła pozarolnicza działalność gospodarcza) oraz w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniach społecznych i zdrowotnych (prowadzenie kancelarii jest tytułem do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczeń zdrowotnych). Z tego względu, w pewnym stanach prawnych, na gruncie przepisów o podatku dochodowym oraz przepisów o ubezpieczeniu społecznym i zdrowotnym, powinno się go traktować jak przedsiębiorcę (por. A. Bartosiewicz, Dokumentowanie na gruncie VAT transakcji z komornikiem sądowym, BISP 2021/10, s. 2-3, publ. w Legalis/el; M. Simbierowicz i M. Świtkowski (red.), Komentarz do ustawy o komornikach sądowych, (w:) Ustawa o komornikach sądowych. Ustawa o kosztach komorniczych. Komentarz, LEX/el. 2023, teza 2 do art. 33).

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę na spójność terminologiczną ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U.2024.497 t.j. zwana dalej „ustawą systemową”) oraz ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U.2024.146 t.j.). Wynika to z zastosowanej techniki legislacyjnej, polegającej na odwołaniu się w ustawie o ubezpieczeniu zdrowotnym do ustawy systemowej. Zgodnie z art. 5 pkt 21 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej - użyte w ustawie określenie „osoba prowadząca działalność pozarolniczą” oznacza osobę, o której mowa w art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Ten ostatni przepis stanowi natomiast, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

1) osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, z wyjątkiem ust. 6a;

2) twórcę i artystę;

3) osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;

4) wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;

4a) akcjonariusza prostej spółki akcyjnej wnoszącego do spółki wkład, którego przedmiotem jest świadczenie pracy lub usług;

4b) komplementariusza w spółce komandytowo-akcyjnej;

5) osobę prowadzącą publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe (Dz. U. z 2023 r. poz. 900, 1672, 1718 i 2005).

Na gruncie ustawy systemowej jak i ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą jest jedną z osób prowadzących pozarolniczą działalność. W przypadku, gdy spośród osób prowadzących pozarolniczą działalność przepisy wyróżniają osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, poprzez wskazanie takiej nazwy lub odwołanie się do osób wymienionych w art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej, to wówczas przepisy te odnoszą się również do komorników. Podkreślić należy, że w art. 8 ust. 6 ustawy systemowej, poza pkt 1, nie wymieniono innych kategorii osób, które można by uznać za osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.

Z powyższego wynika zatem, że przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych nie zawierają własnej definicji pojęcia "osób prowadzących działalność pozarolniczą", odwołując się w tym zakresie do art. 8 ust. 6 u.s.u.s. (art. 5 pkt 21 ustawy). Z uwagi na powyższe odesłanie zachodzi ścisła tożsamość tego pojęcia w obu aktach prawnych. Świadczą o tym również dodatkowe bezpośrednie nawiązania, w poszczególnych przepisach ustawy, do regulacji art. 8 ust. 6 u.s.u.s., jak chociażby w art. 79 ust. 1 albo art. 81 ust. 2 ustawy. Z uwagi na wskazaną zależność między sposobem rozumienia użytego w przepisach ustawy pojęcia "osoba prowadząca działalność pozarolniczą" a definicją tego wyrażenia zawartą w art. 8 ust. 6 u.s.u.s., za oczywiste uznać trzeba, że to do którego z punktów art. 8 ust. 6 u.s.u.s. - poprzez odesłanie art. 33 ust. 3 u.k.s. - zostałby przyporządkowany komornik, zdeterminuje następnie które z przepisów ustawy (w części dotyczącej określenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne) miałby do niego zastosowanie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego identyfikacji takiej należy dokonać z uwzględnieniem przede wszystkim zasad wykładni językowej. Odesłanie w art. 33 ust. 3 u.k.s. posługuje się kryterium podmiotowym, nakazując stosowanie (i to wprost, nie zaś odpowiednio) przepisów trzech aktów prawnych dotyczących "osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą". Posłużenie się w art. 33 ust. 3 u.s.r. taką konstrukcją odesłania oznacza zatem, że do komorników należy stosować nie przepisy odnoszące się do jakiejkolwiek grupy osób prowadzących pozarolniczą działalność, ale reguły dotyczące tylko jednej z tych grup tj. osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą. W katalogu podmiotów objętych zbiorczym pojęciem "osób prowadzących pozarolniczą działalność" (art. 8 ust. 6 in principio u.s.u.s.), tylko jedna grupa wyraźnie odpowiada tej charakterystyce. Byłaby to zatem kategoria podmiotów oznaczona w art. 8 ust. 6 pkt 1 u.s.u.s. Przepis ten posługuje się bowiem identycznym wyrażeniem złożonym ("pozarolnicza działalność gospodarcza") na oznaczenie rodzaju prowadzonej aktywności objętej ogólnym pojęciem "pozarolniczej działalności".

Oczywiście, komornik nie jest przedsiębiorcą i nie prowadzi działalności gospodarczej, o czym wyraźnie stanowi art. 33 ust. 1 i 2 u.k.s. Niewątpliwie jednak prowadzona przez niego działalność nosi określone cechy, stanowiące differentia specifica działalności gospodarczej (zob. art. 3 ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo Przedsiębiorców, tekst jedn.: w Dz. U. z 2024 r. poz. 236). Ma ona niewątpliwie charakter działalności zorganizowanej, o czym świadczy chociażby prowadzenie jej w formie kancelarii tj. w postaci zespołu osób i środków materialnych służących do obsługi komornika w zakresie powierzonych mu zadań i czynności (art. 7 u.s.r.; zob. także art. 153 u.s.r.). Działalność ta z pewnością prowadzona jest w sposób ciągły (nie jednorazowy), w imieniu samego komornika, który za własne działania, ale także działania zatrudnionych w kancelarii osób ponosi odpowiedzialność (art. 153 ust. 3 u.k.s.). Działalność ta ma także charakter zarobkowy; komornik za pełnioną służbę uzyskuje bowiem wynagrodzenie prowizyjne (art. 150 u.s.r.). Ponosi także samodzielnie koszty owej działalność, pokrywając je z wynagrodzenia prowizyjnego oraz opłat komorniczych innych niż opłaty egzekucyjne (art. 152 ust. 2 u.k.s.). Choć zatem aktywność komornika została wyłączona poza obręb działalności gospodarczej, wykazuje typowe dla niej cechy, dzięki czemu - jak wcześniej wskazano - pod rządem poprzedniej ustawy (nie zawierającej analogicznego rozwiązania jak art. 33 ust. 1 i 2 u.k.s.) sytuowano komornika w przestrzeni między "funkcjonariuszem publicznym" a "przedsiębiorcą".

Powyższe względy, tzn. wynik wykładni językowej oraz wskazane cechy zbieżne między działalnością komorniczą i gospodarczą, dają asumpt do przyjęcia, że art. 33 ust. 3 u.k.s. w obszarze przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych odsyła przede wszystkim do art. 8 ust. 6 pkt 1 u.s.u.s., jako przepisu opisującego podgrupę osób prowadzących pozarolniczą działalność, do której - w zakresie objętym ustawą - komornik zostałby przyporządkowany. Nie ma zarazem podstaw do tego, aby komornika identyfikować z pozostałymi kategoriami "osób prowadzących pozarolniczą działalność", wyszczególnionymi w dalszych punktach art. 8 ust. 6 u.s.u.s. (por. wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z dnia 26 lipca 2024r. IV U 370/24).

Sąd Apelacyjny przechodząc do analizy przepisów ustawy w zakresie podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne, w tym do ustalenia regulacji która odnosiłaby się do komorników sądowych, wskazuje, że użyta w nich konstrukcja "osoby prowadzącej pozarolniczą działalność" stanowi przeniesienie rozwiązań przyjętych na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. To zatem w jaki sposób komornik byłby identyfikowany w obszarze ubezpieczeń społecznych, a więc do której z grup wymienionych w art. 8 ust. 6 u.s.u.s. zostałby przyporządkowany, wpływa bezpośrednio na wybór przepisów ustawy określających podstawę wymiaru składki zdrowotnej. Podstawę wymiaru składki dla poszczególnych kategorii osób prowadzących pozarolniczą działalność wymienionych w art. 8 ust. 6 u.s.u.s. przewidują przepisy:

1) dla osób " o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, 3, 4 i 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców, opłacających podatek dochodowy na zasadach określonych w art. 27, art. 30c lub art. 30ca ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych " - art. 81 ust. 2 ustawy,

2) dla osób " o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, 3, 4 i 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców, które stosują opodatkowanie w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne " - art. 81 ust. 2e ustawy,

3) dla osób " o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018r. - Prawo przedsiębiorców, które stosują opodatkowanie w formie karty podatkowej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne " - art. 81 ust. 2z,

4) dla " pozostałych osób prowadzących działalność pozarolniczą wymienionych w art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, innych niż wskazane w ust. 2, 2e, 2z i 2zaa" - art. 81 ust. 2za,

5) dla osób " prowadzących działalność pozarolniczą wymienionych w art. 8 ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, które jednocześnie prowadzą inną działalność pozarolniczą wymienioną w art. 8 ust. 6 tej ustawy, z której opłacają podatek dochodowy z działalności gospodarczej" - art. 81 ust. 2zaa w zw. z ust. 2 lub ust. 2e.

Z powyższego zestawienia wynika, że do osób, o których mowa art. 8 ust. 6 pkt 1 u.s.u.s. - który to przepis odnosiłby się także do komorników sądowych - zastosowanie miałby, w zależności od przyjętej przez te osoby formy opodatkowania, przepis art. 81 ust. 2, art. 81 ust. 2e albo art. 81 ust. 2z ustawy. Przepis art. 81 ust. 2zaa ustawy, jako wprost odnoszący się do twórców i artystów (art. 8 ust. 6 pkt 2 u.s.u.s.), już z tego chociażby względu nie dotyczyłby komornik. Jednocześnie, przepis art. 81 ust. 2za posługuje się wprawdzie oznaczenie " pozostałych osób prowadzących działalność pozarolniczą", jednak dalsza jego doprecyzowująca część nie pozostawia wątpliwości, do której z grup ubezpieczonych się odnosi. Byłaby to zatem kategoria ubezpieczonych wymieniona w art. 8 ust. 6 u.s.u.s., inna niż grupy osób wskazane w ust. 2, 2e, 2z i 2zaa art. 81 ustawy. Przepisy te wymieniają:

1) osoby wyszczególnione w art. 8 ust. 6 pkt 1, 3, 4 i 5 u.s.u.s. (przede wszystkim art. 81 ust. 2 i 2e ustawy) oraz,

2) osoby wymienione w art. 8 ust. 6 pkt 2 u.s.u.s. (czyli twórców i artystów), które równolegle prowadzą inną działalność pozarolniczą (niż wskazana w art. 8 ust. 6 pkt 2 u.s.u.s.), a więc działalność o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, 3, 4 i 5 u.s.u.s. (art. 81 ust. 2zaa ustawy)

Tym samym, przepis art. 81 ust. 2za ustawy odnosiłby się - zgodnie z regułą wykładni literalnej i systemowej - wyłącznie do osób wymienionych w art. 8 ust. 6 pkt 2 u.s.u.s., które nie prowadzą równolegle innego rodzaju działalności pozarolniczej (te bowiem podlegałyby regulacji art. 81 ust. 2zaa ustawy), a także do osób wskazanych w art. 8 ust. 6 pkt 4a i 4b u.s.u.s. (co raczej trzeba by postrzegać jako przejaw niedopatrzenia/pominięcia legislacyjnego). Przepis ten byłyby zatem dedykowany przede wszystkim twórcom i artystom, z którymi nie powinno się identyfikować komornika (za pośrednictwem odesłania z art. 33 ust. 3 u.k.s.).

W konsekwencji błędna jest wykładnia prawa dokonana przez Sąd Okręgowy, że wobec odwołującego podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne należałoby ustalić na podstawie art. 81 ust. 2za ustawy. Stosując do niego regulację przewidzianą dla grupy ubezpieczonych wymienionej w art. 8 ust. 6 pkt 1 u.s.u.s., a także mając na uwadze przyjętą formę opodatkowania (podatek liniowy - art. 30c ustawy o podatku dochodowy od osób fizycznych), podstawę wymiaru trzeba by ustalić według art. 81 ust. 2 ustawy. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu, dla tej kategorii ubezpieczonych roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne stanowić powinien dochód z działalności gospodarczej ustalony za rok kalendarzowy jako różnica między osiągniętymi przychodami, w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, z wyłączeniem przychodów niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym innych niż określone w art. 21 ust. 1 pkt 63a, 63b, 152-154 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów, w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, z uwzględnieniem art. 24 ust. 1-2b ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, pomniejszony o kwotę opłaconych w tym roku składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, jeżeli nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów; podstawa wymiaru składki w nowej wysokości obowiązuje od 1 lutego danego roku do 31 stycznia roku następnego, zwanego dalej "rokiem składkowym".

W konsekwencji pozwany prawidłowo tym samym określił roczną podstawę wymiaru składki zdrowotnej za dany rok kalendarzowy. W zaskarżonej decyzji trafnie stwierdzono, że P. T. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność ma obowiązek opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne w przypadku rocznej podstawy wymiaru składek jako dochód z działalności gospodarczej ustalony zgodnie z art. 81 ust 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, a w przypadku miesięcznej podstawy wymiaru składek – dochód z działalności gospodarczej uzyskany w miesiącu poprzedzającym miesiąc za który opłacana jest składka, ustalony zgodnie z art. 81 ust 2c ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Nadto Sąd Apelacyjny wskazuje, że art. 79a ust. 1 ustawy jako adresatów powołuje przede wszystkim osoby wymienione w art. 8 ust. 1, 3, 4, 5 u.s.u.s., a niejako obok - jako osobnego adresata - podmioty wskazane w art. 18 ust. 1 Prawo Przedsiębiorców. Nie można tym samym twierdzić, aby przepis ten (art. 79a ustawy) dotyczył wyłącznie przedsiębiorców, skoro odnosi się także do osób prowadzących określone jednostki edukacyjne (art. 8 ust. 6 pkt 5 u.s.u.s.), które - co wcześniej wyjaśniono - nie prowadzą działalności gospodarczej. Tym bardziej, nie powinno się apriorycznie wykluczać możliwości stosowania wobec komorników art. 81 ust. 2, 2e i 2z ustawy, tylko dlatego, że jedną z grup wymienionych tam osób są przedsiębiorcy, o których mowa w art. 18 ust. 1 Prawa Przedsiębiorców. Do wniosku, że skoro komornik nie jest osobą wskazaną w tych przepisach, należy stosować do niego art. 81 ust. 2za ustawy (jako do pozostałej osoby prowadzącej działalność pozarolniczą), należy odnieść się krytycznie, z przyczyn omówionych wcześniej. Przepis ten ma bowiem zastosowanie przede wszystkim do twórców i artystów, do grona których tym bardziej komornik się nie zalicza, a których status musi zostać uprzednio potwierdzony decyzją administracyjną wydaną przez Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców.

W konsekwencji do odwołującego się mają zastosowanie zasady obliczania składki rocznej i miesięcznej określone w art. 81 ust. 2, 2b-d, dlatego decyzja organu rentowego była prawidłowa.

Literalna wykładnia przepisu art. 33 ustawy z 22 marca 2018 r. o komornikach wskazuje wprost, że komornika traktuje się jako osobę prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą na potrzeby ubezpieczeń społecznych nie na podstawie art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ale wprost na podstawie art. 33 ust. 3 ustawy o komornikach. W konsekwencji komornika na potrzeby ubezpieczeń społecznych potraktowano jako podmiot spełniający definicję określoną w pkt 1 art. 8 ust. 6 ww. ustawy. Komornik nie jest przy tym definiowany jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie ustawy Prawo przedsiębiorców i nie musi spełniać przesłanek tej ustawy, do których odsyła pkt 1 art. 8 ust. 6. To sama ustawa o komornikach na potrzeby ubezpieczeń społecznych wprowadza fikcję prawną i przypisuje komornikowi status osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą. (por. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 13 września 2023 r., XXI U 72/23, LEX nr 3663129)

Na potrzeby ubezpieczeń społecznych komornik ma obowiązek opłacać składki na ubezpieczenie zdrowotne jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy sus. Tym samym podstawę ustalenia wymiaru składki określa zasadniczo art. 81 ust. 2 ustawy zdrowotnej. Komornik sądowy nie wypełnia tym samym dyspozycji art. 81 ust. 2za, gdyż nie jest traktowany jako pozostała osoba prowadząca działalność pozarolniczą (a więc nie pozarolniczą działalność gospodarczą) wymieniona w art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (por. wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z 13 września 2023 r., XXI U 72/23, LEX nr 3663129).

Kierując się powyższymi względami, stwierdzić należy, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem przywołanych przepisów prawa materialnego, wobec czego Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.

Zmiana zaskarżonego wyroku co do meritum sprawy, skutkowała zmianą orzeczenia w przedmiocie zwrotu kosztów procesu i zasądzeniem od odwołującego P. T. na rzecz pozwanego kwoty 3600 zł z ustawowymi odsetkami, o których mowa w art. 98 § 1 ¹ k.p.c. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji.

W pkt 3 wyroku Sąd Apelacyjny rozstrzygnął o kosztach procesu w drugiej instancji, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu określoną w art. 98 § 1 i 3 k.p.c., stosownie do której strona przegrywająca proces obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty zastępstwa procesowego, których wysokość w niniejszej sprawie określa przepis § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2018r. poz. 265 ze zm.). W konsekwencji Sąd Apelacyjny zasądził od odwołującego P. T. na rzecz pozwanego kwotę 2700 zł wraz z ustawowymi odsetkami, o których mowa w art. 98 § 1 ¹ k.p.c. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Wiesława Stachowiak