Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 maja 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wiesława Stachowiak

Protokolant: Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 20 maja 2025 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy M. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 10 kwietnia 2024 r. sygn. akt VIII U 2588/23

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. na rzecz odwołującej M. W. kwotę 240,00 zł (słownie: dwieście czterdzieści złotych) wraz z ustawowymi odsetkami, o których mowa w art. 98 § 1 ¹ k.p.c. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Wiesława Stachowiak

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 września 2023r. (nr (...)), Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., stwierdził, że M. W. (1) jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą:

I. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu:

1. podlega od 2 sierpnia 2017r. do 29 kwietnia 2022r., od 29 kwietnia 2023r.

2. nie podlega od 30 kwietnia 2022r. do 28 kwietnia 2023r.,

II. dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu:

1. podlega od 2 sierpnia 2017r. do 29 kwietnia 2022r. , od 10 czerwca 2023 r.,

2. nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 29 kwietnia 2023r. do 9 czerwca 2023 r.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał m.in., że w okresie od 30 kwietnia 2022r. do 28 kwietnia 2023r. M. W. (1) nie mogła podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, ponieważ ustał tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym. Prowadzenie pozarolniczej działalności nie rodzi bowiem obowiązku ubezpieczeń społecznych w okresie, w którym podlegała tym ubezpieczeniom z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Ponadto, jak wskazał organ rentowy, dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu M. W. (1) nie podlega w okresie od 29 kwietnia 2023r. do 9 czerwca 2023r. z uwagi na to, że w tym okresie nie złożyła zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, już po zaprzestaniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, został złożony w dniu 10 czerwca 2023r. i od tej daty organ rentowy stwierdził podleganie ubezpieczeniu chorobowemu. Za okres od 29 kwietnia 2023r. do 9 czerwca 2023r. nie został złożony wniosek o objęcie ubezpieczeniem.

Odwołanie od ww. decyzji wniosła M. W. (1) wnosząc o jej zmianę poprzez uznanie, że podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 29 kwietnia 2023r. do 9 czerwca 2023r. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, nadto o zasądzenie od odwołującej na rzecz pozwanego zwrot kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2024r., sygn. akt VIII U 2588/23, Sąd Okręgowy w Poznaniu:

1. Zmienił zaskarżoną decyzję w części, tj. w punkcie II ppkt 2 i stwierdził, że odwołująca z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 29 kwietnia 2023r. do 9 czerwca 2023r.,

2. Zasądził od pozwanego organu rentowego na rzecz odwołującej kwotę 180 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty.

Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy, w całości, zarzucając naruszenie:

1/ prawa materialnego, tj. art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 9 ust. 1c, art. 11 ust. 2, art. 13 pkt. 4, art. 14 ust. 1, ust. la, art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji, polegające na błędnym przyjęciu, że zachodzą przesłanki do objęcia ubezpieczonej jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od 29.04.2023r. do 09.06.2023r. i w konsekwencji, błędne przyjęcie, że odwołująca się w powyższym spornym okresie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu,

2/ naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 227 kpc polegające na całkowicie dowolnej ocenie zebranego w sprawie materiału dowodowego, a przez to pominięcie przy ustaleniu stanu faktycznego sprawy istotnych dla rozstrzygnięcia tej sprawy faktów i wskutek tego błędne przyjęcie, że ubezpieczona w spornym okresie od 29.04.2023r. do 09.06.2023r. podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej.

Wskazując na wyżej sprecyzowane zarzuty pozwany wnosił o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania w całości,

- ewentualnie uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania,

- zasądzenie od odwołującej na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację odwołująca wniosła o jej oddalenie i zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu.

Z uwagi na złożenie apelacji po zmianie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dokonanej ustawą z 4 lipca 2019r. (Dz.U.2019.1469) uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego zostało sporządzone w sposób określony przepisem art. 387 § 2 ¹ k.p.c. w brzmieniu nadanym tą nowelizacją. Sąd Apelacyjny nie przeprowadził postępowania dowodowego i nie dokonał odmiennej oceny dowodów przeprowadzonych przed Sądem pierwszej instancji, a także nie zmienił i nie uzupełnił ustaleń Sądu pierwszej instancji. W tej sytuacji, zgodnie z art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c., wystarczające jest wskazanie, że Sąd Apelacyjny przyjął co do zasady za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji dokonane w sprawie.

Wbrew zarzutom strony apelującej Sąd Okręgowy wydał trafne rozstrzygnięcie, które znajduje uzasadnienie w całokształcie okoliczności faktycznych sprawy oraz w treści obowiązujących przepisów prawnych. W pisemnych motywach zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy wskazał, jaki stan faktyczny stał się jego podstawą oraz podał na jakich dowodach oparł się przy jego ustalaniu. Sąd Apelacyjny ustalenia Sądu I instancji w całości uznał i przyjął jako własne, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 oraz z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09 i z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09). Również rozważania prawne, które skłoniły Sąd I instancji do uwzględnienia odwołania od zaskarżonej decyzji są trafne i Sąd Odwoławczy podziela je także w całości.

Istota sporu w niniejszym postępowaniu sprowadzała się do oceny, czy prawidłowo organ rentowy zaskarżoną decyzją stwierdził niepodleganie przez M. W. dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 29 kwietnia 2023r. do 9 czerwca 2023r. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Organ rentowy wskazał na brak tytułu do podlegania ubezpieczeniom społecznym, albowiem odwołująca nie złożyła w terminie wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego. Kwestią sporną w niniejszej sprawie było ustalenie, czy dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje w czasie zasiłku macierzyńskiego i czy po jego zakończeniu konieczny jest ponowy wniosek do rozpoczęcia nowego okresu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego chybione są powołane w apelacji zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 9 ust. 1c, art. 11 ust. 2, art. 13 pkt. 4, art. 14 ust. 1, ust. la, art. 14 ust. 2 pkt 3 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji, polegające na błędnym przyjęciu, że zachodzą przesłanki do objęcia ubezpieczonej jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym od 29.04.2023r. do 09.06.2023r.

Okoliczności faktyczne sprawy nie były sporne, natomiast sporna pozostawała wykładnia prawa, w szczególności to, czy dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje w czasie zasiłku macierzyńskiego i czy po jego zakończeniu konieczny jest ponowy wniosek do rozpoczęcia kolejnego okresu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

Z prawidłowych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że odwołująca M. W. (2) nieprzerwanie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą od 2 sierpnia 2017 r. i z tego tytułu zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych, w tym do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego. Jednocześnie w okresie od 30 kwietnia 2022r. do 28 kwietnia 2023r. M. W. (1) pobierała zasiłek macierzyński i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniom społecznym. Zatem z uwagi na zbieg tytułów do ubezpieczeń, zgodnie z art. 9 ust. 1c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nie podlegała w tym okresie ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Na podstawie art. 6 ust. l pkt. 5 oraz art. 13 pkt. 4 i art. 9 ust. 1c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, Zakład uznał, że obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej podlega w okresach: od 2 sierpnia 2017r. do 29 kwietnia 2022r. oraz od 29 kwietnia 2023r., natomiast nie podlega w okresie od 30 kwietnia 2022r. do 28 kwietnia 2023r. Odwołująca jako osoba pobierająca zasiłek macierzyński, na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy systemowej podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Zgodnie z art. 9 ust. 1c ww. ustawy, osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 (prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące), spełniające jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. Mogą one jednak dobrowolnie, na swój wniosek, być objęte ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi także z pozostałych, wszystkich lub wybranych tytułów. Pobieranie zasiłku macierzyńskiego stanowi więc samodzielny tytuł ubezpieczenia. W przytoczonej przez Sąd I instancji uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2019r., III UZP 2/19 (OSNP 2020 nr 1, poz. 8), wskazano, że rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego (art. 9 ust. 1c w związku z art. 14 ust. 2 pkt 3 w związku z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).

Sąd Najwyższy uznał, że rozpoczęcie pobierania zasiłku macierzyńskiego przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność, która uprzednio została objęta dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym, powoduje ustanie ubezpieczenia chorobowego, ponieważ z mocy prawa ustaje tytuł podlegania tym ubezpieczeniom. Ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym może zatem nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co rodzi po stronie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność konieczność ponownego złożenia wniosku o objęcie jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. O ile osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności, o tyle objęcie ich dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym następuje od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem, nie wcześniej niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony (art. 14 ust. 1 i 1a w związku z art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej).

Sąd Apelacyjny – za Sądem Okręgowym – zwraca jednakże uwagę na potrzebę udzielenia przez organ rentowy osobie prowadzącej działalność pozarolniczą informacji co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, co może być podstawą stwierdzenia, że taka osoba podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła ona dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2020 r., I UK 311/18). Tymczasem apelujący pomija tę kwestię, mimo, że miała ona zasadnicze znaczenie dla ostatecznego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego, jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje a ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić dopiero po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku. Źródłem powyższego obowiązku informacyjnego jest uwzględnienie tego, że utrata tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez osobę prowadzącą działalność pozarolniczą następuje z mocy samego prawa z chwilą rozpoczęcia pobierania przez tę osobę zasiłku macierzyńskiego. Przywołane stanowisko jest potwierdzeniem i zarazem rozwinięciem wcześniejszego poglądu judykatury, wedle którego błędne pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność przez organ rentowy o braku konieczności złożenia ponownego wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym po ustaniu zasiłku macierzyńskiego i o nieprzerwanym podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu, uprawnia osobę prowadzącą pozarolniczą działalność do złożenia wniosku o ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w dowolnie obranym przez nią terminie liczonym od dnia zakończenia pobierania zasiłku macierzyńskiego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2018 r., II UK 213/17).

Inaczej mówiąc, udzielenie przez organ rentowy osobie prowadzącej działalność pozarolniczą nieprawidłowej informacji co do czynności niezbędnych dla dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, może być podstawą stwierdzenia, że taka osoba podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia przypadającego bezpośrednio po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, choćby złożyła ona dopiero w późniejszym czasie ponowny wniosek o objęcie jej ubezpieczeniem chorobowym (wyrok SA w Gdańsku z dnia 25 października 2018r., III AUa 1259/18).

Z prawidłowych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że odwołująca nie została przez organ rentowy poinformowana w sposób należyty co do obowiązujących zasad podlegania ubezpieczeniu chorobowemu po zakończeniu korzystania z zasiłku macierzyńskiego.

Po pierwsze organ rentowy w ogóle nie wydał w stosunku do odwołującej decyzji w przedmiocie ustalenia prawa do zasiłku macierzyńskiego, mimo że wypłacał to świadczenie ubezpieczonej. Obowiązkiem organu rentowego - w następstwie ustalenia, że odwołującej przysługuje uprawnienie do zasiłku macierzyńskiego - było wydanie deklaratoryjnej decyzji potwierdzającej nabycie przez ubezpieczoną (z mocy prawa) uprawnienia do zasiłku macierzyńskiego oraz ustalającej wysokość tego zasiłku i określającej ramy czasowe jego wypłaty. Ponadto dopiero pismem z dnia 31 maja 2023r. organ rentowy poinformował odwołującą o konieczności zgłoszenia się ponownie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, co też ubezpieczona uczyniła w dniu 10 czerwca 2023r.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd Apelacyjny w całości podzielił ustalenia Sądu Okręgowego, że pozwany nie dopełnił względem ubezpieczonej obowiązku informacyjnego, ciążącego na nim w myśl ogólnej dyrektywy wyrażonej w art. 8 i 9 k.p.a. w związku z art. 123 u.s.u.s., podczas gdy skarżąca poczyniła wszelkie starania w celu zachowania "ciągłości" ubezpieczenia chorobowego. Świadczy o tym w szczególności to, że opłaciła składkę w wysokości należnej, pozostając w usprawiedliwionym przekonaniu, że uiszcza składkę za okres przypadający bezpośrednio po zakończeniu korzystania z zasiłku macierzyńskiego. Na tej podstawie można więc przyjąć, że podjęła ona adekwatne w konkretnych okolicznościach faktycznych działania formalne dla zachowania ciągłości ochrony ubezpieczeniowej. Takie działania oceniane kompleksowo w świetle najnowszej judykatury, należy traktować jako skuteczne złożenie wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, dokonane z zachowaniem terminu zakreślonego w 14 ust. 1 i 1a u.s.u.s. (wyrok SN z 3 października 2019 r., III UK 268/18). Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 11 lipca 2019 r., III UZP 2/19, wyraźnie zaakcentował, że w związku z tym, że do utraty tytułu do podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dochodzi z mocy prawa na skutek rozstrzygnięcia zbiegu tytułów objęcia ubezpieczeniem społecznym, obowiązkiem organu rentowego wynikającym z art. 8 i 9 k.p.a. jest pouczenie osoby prowadzącej pozarolniczą działalność, że z chwilą objęcia jej obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje, a ponowne objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością może nastąpić po zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego, co wymaga jednak złożenia stosownego wniosku (art. 11 ust. 2, art. 14 ust. 2 pkt 3 i art. 36 ust. 3 i 5 ustawy systemowej).

Sąd Apelacyjny mając zatem na uwadze całokształt okoliczności faktycznych, jakie towarzyszyły działaniom podejmowanym przez ubezpieczoną w celu zachowania przez nią "ciągłości" ochrony ubezpieczeniowej, podzielił w całości ustaleni Sądu Okręgowego, że odwołująca terminowo dokonała ponownego zgłoszenia się do ubezpieczenia chorobowego w okresie przypadającym bezpośrednio po zakończeniu korzystania z zasiłku macierzyńskiego. W przypadku odwołującej się nie miała ona także jakiejkolwiek woli rezygnacji z ubezpieczenia chorobowego.

Uwzględniając zaprezentowany wyżej kierunek wykładni oraz poglądy judykatury, Sąd Apelacyjny za Sądem I instancji uznał, że odwołująca podlegała w spornym okresie dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.

W wywiedzionej apelacji organ rentowy nie przedstawił żadnego merytorycznego argumentu podważającego ustalenia Sądu I instancji. Stąd też żaden z zarzutów apelacyjnych w tym zakresie nie zasługiwał na uwzględnienie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia apelacji i działając na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji niniejszego wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym Sąd II instancji orzekł zgodnie z ogólną zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy - na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, zasądzając od pozwanego na rzecz odwołującej M. W. kwotę 240,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Wiesława Stachowiak