Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 sierpnia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 6 sierpnia 2025 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy S. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 25 marca 2025 r. sygn. akt VII U 3127/24

oddala apelację.

sędzia Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 24.10.2024 r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., na podstawie art. 88a w zw. z art. 93c ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, odmówił S. P. prawa do emerytury, ponieważ po rozwiązaniu stosunku pracy jako nauczyciel S. P. podjął inne zatrudnienie objęte obowiązkiem ubezpieczeń społecznych. Organ rentowy wskazał, że S. P. jest zatrudniony na umowę zlecenia u M. P..

Od powyższej decyzji odwołał się S. P., wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do emerytury. Zaskarżonej decyzji zarzucono naruszenie art. 88a w zw. z art. 93c ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela poprzez ich błędną interpretację
i uznanie, że podjęcie zatrudnienia lub działalności zarobkowej objętej obowiązkiem ubezpieczeń emerytalnego i rentowego wyklucza przyznanie prawa do emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie od odwołującego na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, podtrzymując dotychczasową argumentację.

Wyrokiem z dnia 25 marca 2025 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu prawo do emerytury na podstawie art.88a ustawy Karta Nauczyciela od dnia 1 września 2024 r.

U podstaw powołanego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

S. P. (ur. (...)) w 1989 r. ukończył studia wyższe i uzyskał tytuł magistra sztuki w zakresie gitary.

W okresie od dnia 1.09.1988 r. do dnia 31.08.2021 r. odwołujący był zatrudniony jako nauczyciel w (...) Szkole (...)w P..

Odwołujący wykonywał pracę na stanowisku nauczyciela w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć w następujących okresach:

- od 1.09.1988 r. do 29.09.1988 r.,

- od 31.10.1988 r. do 31.08.1989 r.,

- od 18.09.1989 r. do 31.08.2001 r.,

- od 1.09.2002 r. do 31.08.2005 r.,

- od 1.09.2006 r. do 12.10.2009 r.,

- od 1.09.2010 r. do 31.08.2013 r.,

- od 1.09.2018 r. do 31.08.2019 r., tj. łącznie 22 lata, 8 miesięcy i 17 dni ( pismo ZUS z 20.01.2025 r. – k. 19-22).

Okresy nieskładkowe odwołującego wynosiły 3 miesiące i 14 dni (od 16.09.1992 r. do 20.09.1992 r., od 23.02.2000 r. 26.02.2000 r., od 14.06.2000 r. do 15.06.2000 r., od 24.02.2003r. do 26.02.2003 r., od 29.03.2004 r. do 31.03.2004 r., od 4.04.2005 r. do 11.04.2005r., od 20.03.2006 r. do 22.03.2006 r., od 19.02.2007 r. do 21.02.2007 r., od 19.04.2010 r. do 21.04.2010 r., od 2.06.2010 r. do 20.06.2010 r., 22.09.2010 r., od 13.02.2017r. do 15.02.2017r., od 10.12.2018 r. do 12.12.2018 r., od 25.02.2019 r. do 1.03.2019 r., od 24.04.2019 r. do 26.04.2019 r., od 29.04.2019 r. do 30.04.2019 r., od 25.11.2019 r. do 27.11.2019 r., od 11.08.2021 r. do 31.08.2021 r.). Od 30.08.1988 r. do 30.10.1988 r. odwołujący korzystał z urlopu bezpłatnego ( pismo ZUS z 20.01.2025 r. – k. 19-22).

Pismem z dnia 20.05.2021 r. Dyrektor (...)Szkoły (...) w P. wypowiedział odwołującemu stosunek pracy z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia, który upłynie w dniu 31.08.2021 r. Przyczyną wypowiedzenia odwołującemu stosunku pracy były zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby uczniów w szkole uniemożliwiające dalsze zatrudnienie odwołującego ( pismo z dnia 20.05.2021 r. w aktach osobowych odwołującego, pismo (...) Szkoły (...) w P. – k. 16).

W świadectwie pracy wystawionym przez Dyrektora (...) Szkoły (...) w P. w dniu 31.08.2021 r. wskazano, że stosunek pracy
z powodem został rozwiązany przez pracodawcę z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy ( świadectwo pracy w aktach ZUS i w aktach osobowych odwołującego).

Od 9.11.2021 r. do 30.09.2024 r. odwołujący podlegał ubezpieczeniom społecznym
z tytułu wykonywania umowy zlecenia u M. P.. Odwołujący w ramach umowy zlecenia zajmował się wykonywaniem prac remontowo-porządkowych. Roczne podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe kształtowały się następująco:

- w 2021 r. – 1000,00 zł,

- w 2022 r. – 6305,29 zł,

- w 2023 r. – 6000,00 zł,

- w 2024 r. – 4500,00 zł ( pismo ZUS z 20.01.2025 r. – k. 19-22).

W dniu 12.08.2024 r. odwołujący złożył w organie rentowym wniosek o emeryturę nauczycielską.

Zaskarżoną decyzją z dnia 24.10.2024 r. organ rentowy odmówił S. P. prawa do emerytury.

Odwołujący posiada 35 lat, 4 miesiące i 28 dni okresów składkowych, w tym ponad 20 lat pracy o szczególnym charakterze – nauczycielskiej ( bezsporne).

Wysokość emerytury odwołującego obliczonej zgodnie z art. 88a ust. 5 i 6 Karty Nauczyciela nie jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( pismo ZUS z 20.01.2025r. – k. 19-22).

Powyższy stan faktyczny sąd I instancji ustalił na podstawie: dokumentów zgromadzonych w aktach niniejszej sprawy, w tym w aktach osobowych odwołującego, dokumentów zgromadzonych w aktach organu rentowego dotyczących odwołującego oraz na podstawie zeznań odwołującego S. P..

Dokonując oceny zgromadzonego materiału dowodowego, sąd uznał za przydatne dla ustalenia stanu faktycznego wszystkie dokumenty zgromadzone w postępowaniu. Zostały one sporządzone przez uprawnione do tego podmioty, w przewidzianej przez prawo formie. Sąd stwierdza, że żadna ze stron nie kwestionowała autentyczności i prawdziwości dokumentów, a sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu. W części są to dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy, w zakresie ich kompetencji. Natomiast dokumenty prywatne korzystały z domniemania autentyczności oraz domniemania, iż zawarte w nich oświadczenia złożyła osoba, która je podpisała (art. 245 k.p.c.).

W szczególności przydatne okazały się dokumenty w aktach osobowych odwołującego z (...) Szkoły (...) w P.. W aktach osobowych odwołującego znajdowało się wypowiedzenie umowy o pracę z dnia 20.05.2021r., stanowiące, którego treść potwierdzała, że do rozwiązania stosunku pracy z odwołującym doszło z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Sąd dał także wiarę zeznaniom odwołującego, uznając je za szczere, spontaniczne
i przekonujące. Odwołujący wyjaśnił przebieg swojej pracy zawodowej. Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania zeznań odwołującego, w tym co dom okoliczności rozwiązania stosunku pracy na stanowisku nauczyciela i co do wysokości zarobków netto na podstawie umowy zlecenia (o świadczenie usług – nieco ponad 300 zł netto).Ponadto stan faktyczny w niniejszej sprawie nie był kwestią sporną. Przedmiotem sporu pozostawało bowiem, czy w ustalonych okolicznościach faktycznych i w świetle obowiązujących przepisów odwołującemu przysługuje prawo do emerytury.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Wskazał, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie jest rozstrzygnięcie, czy organ rentowy prawidłowo odmówił odwołującemu S. P. prawa do emerytury nauczycielskiej.

Zgodnie z treścią art. 86 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela nauczyciel oraz członek jego rodziny mają prawo do zaopatrzenia emerytalnego określonego w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z uwzględnieniem przepisów ustawy, z tym że nauczyciel zaliczany jest do pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze.

Nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz okręgowych ośrodków wychowawczych, zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę (art. 88 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela).

Nauczyciele spełniający warunki określone w ust. 1 mogą przejść na emeryturę również w wypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych:

1) w art. 20 ust. 1, 5c i 7;

2) w art. 225 ust. 1, 6, 7 i 10 oraz art. 226 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo oświatowe (art. 88 ust. 1a Karty Nauczyciela).

Nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli:

1) spełnili warunki do uzyskania emerytury, określone w ust. 1, w ciągu dziesięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy, oraz

2) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa (art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela).

Na mocy ustawy z dnia 28.07.2023 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1672), która weszła w życie 1.09.2024 r. został dodany do ustawy Karta Nauczyciela przepis art. 88a.

Zgodnie z treścią art. 88a ust. 1 Karty Nauczyciela (obowiązującym od dnia 1 września 2024 r.) nauczyciele, po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:

1) rozpoczęli przed dniem 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku,

2) mają okres składkowy, o którym mowa w art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym w okresie faktycznego wykonywania pracy na tych stanowiskach, z wyjątkiem nauczyciela szkoły za granicą, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć,

3) nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a,

- a wysokość emerytury obliczonej zgodnie z ust. 5-8 nie jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Nauczyciele spełniający warunki określone w ust. 1 mogą przejść na emeryturę również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 (art. 88a ust. 2 Karty Nauczyciela).

Jeżeli ubezpieczony jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego w rozumieniu art. 4 pkt 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, środki zgromadzone w tym funduszu przekazuje się jednorazowo na rachunek funduszu emerytalnego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ewidencjonuje na subkoncie,
o którym mowa w art. 40a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 88a ust. 4 Karty Nauczyciela).

Przy ustalaniu prawa do emerytury, o której mowa w ust. 1, oraz przy ustalaniu jej wysokości nie stosuje się przepisów art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 88a ust. 5 Karty Nauczyciela). Podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w ust. 1, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 88a ust. 6 Karty Nauczyciela).

Powyższa regulacja zapewnia prawo do emerytury na szczególnych zasadach nauczycielom, którzy podjęli pracę na stanowisku nauczyciela przed wprowadzeniem reformy emerytalnej w 1999 r., kiedy to system emerytalny przewidywał dla nauczycieli odrębne zasady przechodzenia na emeryturę, a którym nie przysługuje prawo do przejścia na emeryturę na takich zasadach na podstawie dotychczasowych przepisów.

Ustawą z dnia 28.07.2023 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw został również od dnia 1.09.2024 r. dodany do ustawy Karta Nauczyciela przepis art. 93c, stanowiący, że na emeryturę, o której mowa w art. 88a ust. 1, mogą przejść, począwszy od dnia:

1) 1 września 2024 r. - nauczyciele urodzeni przed dniem 1 września 1966 r.;

2) 1 września 2025 r. - nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1966 r., a przed dniem 1 września 1969 r.;

3) 1 września 2026 r. - nauczyciele urodzeni po dniu 31 sierpnia 1969 r.

W uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 28.07.2023 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3302) wskazano, że do dnia 31 grudnia 1998 r. system emerytalny przewidywał odrębne zasady przechodzenia nauczycieli na emeryturę. Ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 r., dokonana została reforma systemu emerytalnego, w wyniku której zostało zniesione to uprawnienie nauczycieli. Jednocześnie ustawą tą w art. 88 ust. 2a ustawy – Karta Nauczyciela przewidziano rozwiązanie, zgodnie z którym nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r, a przed dniem 1 stycznia 1969 r., zachowali prawo do tej emerytury, w ciągu ośmiu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W wyniku nowelizacji okres ten został wydłużony do 10 lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Tak więc prawo do przejścia na emeryturę na dotychczasowych zasadach zachowali nauczyciele, którzy do dnia 31 grudnia 2008 r. spełnili warunki do uzyskania emerytury określone w art. 88 ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, tj. m.in. legitymowali się trzydziestoletnim okresem zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – dwudziestopięcioletnim okresem zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym. Prawa do przejścia na emeryturę na tych zasadach nie zachowali natomiast nauczyciele zatrudnieni w szkołach przed dniem 1 stycznia 1999 r., którzy do dnia 31 grudnia 2008 r. nie spełnili wszystkich warunków nabycia prawa do tej emerytury. Na przestrzeni lat ta grupa nauczycieli wielokrotnie kierowała postulaty o przyznanie im uprawnień do emerytury na zasadach obowiązujących wcześniej.

Mając na uwadze nadchodzący w szkołach niż demograficzny, który będzie skutkował koniecznością ograniczenia zatrudnienia nauczycieli, uznano za zasadne przyznanie tej grupie nauczycieli prawa do przejścia na emeryturę na szczególnych zasadach. Projekt ustawy przewidywał dodanie w ustawie – Karta Nauczyciela art. 88a, w którym zostaną uregulowane kwestie dotyczące tej emerytury.

W uzasadnieniu projektu wskazano również, że zgodnie z projektowanym rozwiązaniem nauczyciele, po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, będą mogli przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli spełnią łącznie następujące warunki:

1) rozpoczęli przed dniem 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku,

2) mają okres składkowy, o którym mowa w art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, brzmieniu obowiązującym w okresie faktycznego wykonywania pracy na tych stanowiskach, z wyjątkiem nauczyciela szkoły za granicą, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć,

3) nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a ustawy – Karta Nauczyciela

– a wysokość emerytury obliczonej zgodnie z ust. 5 i 6, nie jest niższa niż kwota,
o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Nauczyciele spełniający powyższe warunki będą mogli przejść na emeryturę, o której mowa w art. 88a ust. 1 ustawy – Karta Nauczyciela, również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 ustawy – Karta Nauczyciela.

Z kolei przepis art. 20 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela stanowi, że dyrektor szkoły
w razie:

1) całkowitej likwidacji szkoły rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy;

2) częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Okręgowy wskazywał, że organ rentowy niezasadnie odmówił odwołującemu prawa do emerytury nauczycielskiej.

Odwołującemu nie przysługiwało prawo do przejścia na emeryturę na podstawie art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela, ponieważ nie osiągnął wymaganego stażu pracy w ciągu 10 lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tj. w ciągu 10 lat od dnia 1.01.1999 r.

Odwołujący spełnił natomiast wszystkie warunku do przyznania emerytury nauczycielskiej, o której mowa w art. 88a ustawy Karta Nauczyciela. Z treści art. 88a Karty Nauczyciela nie wynika, by warunkiem nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej było posiadanie statusu nauczyciela w chwili składania wniosku o emeryturę.

Nie można – zdaniem sądu I instancji - przyjąć, że warunkiem zastosowania art. 88a Karty Nauczyciela jest wykonywanie przez osobę zainteresowaną pracy nauczyciela bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Taki warunek nie wynika ani wprost z treści przepisu, ani też nie można go wyprowadzić z jego celu. Obojętne jest to, czy po rozwiązaniu stosunku pracy nauczycielskiej ubezpieczony (nauczyciel) pozostawał bez pracy, czy podjął pracę (i w jakim charakterze) oraz jaki był jego status pracowniczy w dniu złożenia wniosku o emeryturę nauczycielską. Szczególna regulacja Karty Nauczyciela nie wyłącza przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 86 Karty Nauczyciela). Również i tu decyzja organu rentowego jedynie potwierdza prawo do emerytury nauczycielskiej, które powstaje z mocy prawa z chwilą spełnienia wszystkich ustawowych warunków (art. 100 ustawy o emeryturach i rentach z FUS). Dlatego też bez znaczenia dla powstania prawa do świadczenia pozostaje, kiedy złożony zostanie wniosek o jego ustalenie i wypłatę. Jeśli zatem odwołujący spełniał warunki do nabycia prawa do emerytury w dniu 31.08.2021 r., tj. w dniu rozwiązania stosunku pracy na stanowisku nauczyciela w (...) Szkole (...) w P., to nabył wówczas to prawo in abstracto i bez znaczenia musi pozostawać obecnie, czy po nabyciu tego prawa podlegał ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu, a zwłaszcza czy wykonywał później pracę nauczyciela.

Powyższą wykładnię potwierdza – jak akcentował sąd - ugruntowane orzecznictwo Sądu Najwyższego dotyczące art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, które można odnieść odpowiednio do art. 88a ustawy i niniejszej sprawy (por. np. wyrok z dnia 11 marca 2009 r., II UK 239/08; wyrok z dnia 24 marca 2009 r., I UK 269/2008; wyrok z dnia 17 kwietnia 2009 r., I UK 299/08; wyrok z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 5/09). W wyroku z 17 kwietnia 2009 r. (I UK 299/08) przyjęto, że pozostawanie w innym zatrudnieniu po rozwiązaniu nauczycielskiego zatrudnienia czy posiadanie innej podstawy ubezpieczenia nie stanowi przeszkody w nabyciu emerytury nauczycielskiej na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela. Powołując się na powołany wyżej wyrok z 11 marca 2009 r. (II UK 239/08), Sąd Najwyższy stwierdził, że warunkiem emerytury nauczycielskiej z art. 88 w związku z art. 1 ustawy - Karta Nauczyciela nie jest wykonywanie przez osobę zainteresowaną pracy nauczyciela bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę. Jeszcze bardziej stanowcze stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z 24 marca 2009 r. (I UK 269/08), przyjmując, że warunkiem nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela jest rozwiązanie stosunku pracy nauczycielskiej i spełnianie w dniu rozwiązania stosunku pracy warunków dotyczących stażu pracy, natomiast obojętne jest to, czy następnie ubezpieczony (nauczyciel) pozostawał bez pracy, czy podjął pracę (i w jakim charakterze) oraz jaki był jego status pracowniczy w dniu złożenia wniosku o emeryturę nauczycielską (stanowisko to w pełni zaakceptował także Sąd Najwyższy w cyt. wyżej wyroku z dnia 17 kwietnia 2009r.).

Bez wątpienia zatem z art. 88a ustawy nie wynika, by warunkiem nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej było posiadanie statusu nauczyciela w chwili składania wniosku o emeryturę. Judykatura Sądu Najwyższego wyraźnie również wyklucza stawianie takiego pozaustawowego wymogu nabycia prawa do tego świadczenia. Także w uzasadnieniu projektu ustawy wprowadzającej art. 88a Karty Nauczyciela nie wynika taki wymóg.

W sprawie bezsporne było, że odwołujący rozpoczął pracę nauczycielską przed 1.01.1999 r., legitymował się wymaganym ogólnym i szczególnym (nauczycielskim) stażem pracy, nie nabył prawa do emerytury, o której mowa w art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela oraz że nauczycielski stosunek pracy odwołującego został rozwiązany w dniu 31.08.2021 r.

Nie ulegało również wątpliwości sądu I instancji, że nauczycielski stosunek pracy z odwołującym został rozwiązany w trybie art. 20 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela, co jednoznacznie wynikało z treści wypowiedzenia umowy o pracę i co pracodawca odwołującego potwierdził w toku postępowania. Przyczyną rozwiązania z odwołującym umowy o pracę przez (...) Szkołę (...) stopnia w P. były zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby uczniów uniemożliwiające dalsze zatrudnianie odwołującego. Odwołujący spełnił również kryterium wieku określone w art. 93c pkt 1 ustawy Karta Nauczyciela, a wysokość emerytury nie będzie niższa, niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Reasumując, odwołujący spełnił wszystkie warunki nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej w trybie art. 88a Karty Nauczyciela. Zatrudnienie odwołującego po rozwiązaniu stosunku pracy z (...) Szkołą (...) w P. na podstawie umowy zlecenia miało dla niego niewielkie znaczenie ekonomiczne. Maksymalna podstawa wymiaru składek z tytułu wykonywania umowy zlecenia wynosiła 6305,29 zł w ujęciu rocznym. W kontekście wieloletniego nauczycielskiego stażu pracy pozbawienie odwołującego prawa do emerytury z uwagi na podjęcie niskodochodowego i stosunkowo krótkotrwałego zatrudnienia byłoby dla odwołującego krzywdzące, ale przede wszystkim nie znajdowało odzwierciedlenia w normach prawnych.

Datę powstania prawa do emerytury określa w przypadku odwołującego przepis art. 93c pkt 1 Karty Nauczyciela. Odwołujący jako osoba urodzona przed 1.09.1966 r. może nabyć prawo do emerytury od dnia 1.09.2024 r.

Mając powyższe na względzie, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. oraz powołanych przepisów prawa materialnego zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu S. P. prawo do emerytury od dnia 1 września 2024 r.

Apelację od powołanego rozstrzygnięcia wywiódł organ rentowy, domagając się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia odwołania, ewentualnie- uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Zarzuty apelacyjne objęły naruszenie prawa materialnego to jest art.88a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela poprzez przyjęcie, że odwołujący ma prawo do emerytury nauczycielskiej na podstawie powołanego przepisu mimo tego, że ostatnim jego zatrudnieniem przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę nie była praca w charakterze nauczyciela.

W uzasadnieniu wniesionego środka zaskarżenia apelujący naprowadzał, że warunek rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela uważa się co prawda za spełniony w sytuacji, gdy miało ono miejsce np. kilka lat przed zgłoszeniem wniosku o świadczenie, jednak nauczyciel w okresie od daty rozwiązania stosunku pracy nauczycielskiej do daty wniosku o emeryturę nie może podjąć innego zatrudnienia lub działalności zarobkowej objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego. Oznacza to, że ostatnim miejscem zatrudnienia przed wnioskiem emerytalnym musi być praca nauczycielska.

W niniejszej sprawie- jak akcentował apelujący- w dacie wniosku o świadczenie to jest 12 sierpnia 2024 r. odwołujący podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zlecenia u M. W., stąd nie ma prawa do wnioskowanego świadczenia.

S. P. nie złożył odpowiedzi na apelację.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest bezzasadna.

Na wstępie Sąd II instancji podkreśla, że stan faktyczny sprawy był poza sporem, co czyni zbędnym ponowne jego przywoływanie.

Sporna była wyłącznie wykładnia art.88 a Karty Nauczyciela.

Pozwany podnosił w apelacji, że konieczne jest dla zastosowania powołanego przepisu spełnienie warunku, by ostatnim zatrudnieniem przed zgłoszeniem wniosku o świadczenie było zatrudnienie w charakterze nauczyciela.

W uznaniu sądu II instancji zarzut apelacji jest chybiony, zaś wykładnia przepisu dokonana na etapie postepowania pierwszo instancyjnego zasługuje na pełną aprobatę.

Przypomnieć się godzi, że zgodnie z treścią art. 88a ust. 1 Karty Nauczyciela (obowiązującym od dnia 1 września 2024 r.) nauczyciele, po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:

1) rozpoczęli przed dniem 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku,

2) mają okres składkowy, o którym mowa w art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym w okresie faktycznego wykonywania pracy na tych stanowiskach, z wyjątkiem nauczyciela szkoły za granicą, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć,

3) nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a,

- a wysokość emerytury obliczonej zgodnie z ust. 5-8 nie jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Nauczyciele spełniający warunki określone w ust. 1 mogą przejść na emeryturę również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 (art. 88a ust. 2 Karty Nauczyciela).

Jeżeli ubezpieczony jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego w rozumieniu art. 4 pkt 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, środki zgromadzone w tym funduszu przekazuje się jednorazowo na rachunek funduszu emerytalnego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ewidencjonuje na subkoncie,
o którym mowa w art. 40a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 88a ust. 4 Karty Nauczyciela).

Wykładnia literalna powołanego uregulowania wprost wskazuje na brak ustawowego wymogu składania wniosku o świadczenie wprost po zakończeniu na swój wniosek pracy w charakterze nauczyciela.

W pełni zasadnie wskazywał Sąd Okręgowy, że istotą jest fakt, iż odwołujący spełniał warunki do nabycia prawa do emerytury w dniu 31.08.2021 r., tj. w dniu rozwiązania stosunku pracy na stanowisku nauczyciela w(...) Szkole (...) w P.. Skutkuje to przyjęciem, że nabył wówczas to prawo in abstracto i bez znaczenia musi pozostawać, czy po nabyciu tego prawa podlegał ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu, a zwłaszcza czy wykonywał później pracę nauczyciela.

Stanowisko powyższe znajduje poparcie w powołanych przez sąd I instancji wyrokach Sądu Najwyższego, których argumentację Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje.

Tożsame stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy także w dalszych orzeczeniach, na przykład w wyroku z dnia 24 listopada 2016 r. I UK 377/15, gdzie wprost wskazał, iż prawo do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela nauczyciel nabywa po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli do tego momentu posiadał wystarczający szczególny staż nauczycielski oraz wymagany staż ogólny. Prawo do emerytury powstaje po spełnieniu wszystkich warunków (art. 88 ust. 1 lub art. 1a Karty Nauczyciela w związku z art. 100 u.e.r.f.u.s. i art. 86 Karty Nauczyciela). Warunek, aby w chwili składania wniosku o emeryturę zainteresowany nie pozostawał w zatrudnieniu, zwłaszcza nie był zatrudniony jako nauczyciel, nie ma prawnego uzasadnienia, gdyż nie ma dla takiego warunku podstawy w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela. Nauczyciel ma skutecznie doprowadzić do rozwiązania stosunku pracy, a to czy podejmie następnie zatrudnienie, nawet w zawodzie nauczyciela, jest bez znaczenia dla oceny czy zaistniała przesłanka rozwiązania stosunku pracy.

Sąd Najwyższy argumentował, że prawo do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela nauczyciel nabywa po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli do tego momentu posiadał wystarczający szczególny staż nauczycielski oraz wymagany staż ogólny. Prawo do emerytury powstaje po spełnieniu wszystkich warunków (art. 88 ust. 1 lub art. 1a Karty Nauczyciela w związku z art. 100 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i art. 86 Karty Nauczyciela). Warunek, aby w chwili składania wniosku o emeryturę zainteresowany nie pozostawał w zatrudnieniu, zwłaszcza nie był zatrudniony jako nauczyciel, nie ma prawnego uzasadnienia, gdyż nie ma dla takiego warunku podstawy w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela (por. wyrok z 16 czerwca 2009 r., I UK 5/09). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że warunek rozwiązania stosunku pracy może być badany na dzień złożenia wniosku o emeryturę, wydania decyzji przez organ rentowy, a nawet na datę orzekania przez sąd ubezpieczeń społecznych pierwszej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2012 r., II UK 235/11, LEX nr 1216853). Dosłowne brzmienie art. 88 ust. 1 i 1a (w związku z ust. 2a) Karty Nauczyciela oraz przywołane wyżej orzecznictwo Sądu Najwyższego pozwalają widzieć przesłankę rozwiązania stosunku pracy na wniosek nauczyciela (ust. 1) lub w innych okolicznościach (ust. 1a) jako zdarzenie jednorazowe, skutek oświadczenia woli nauczyciela lub dyrektora szkoły, a nie jako stan pozostawania nauczyciela bez zatrudnienia w chwili składania wniosku o emeryturę. Innymi słowy, nauczyciel ma skutecznie doprowadzić do rozwiązania stosunku pracy, a to czy podejmie następnie zatrudnienie, nawet w zawodzie nauczyciela, jest bez znaczenia dla oceny czy zaistniała przesłanka rozwiązania stosunku pracy.

Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2009 r. I UK 299/08 naprowadzano, że pozostawanie w innym zatrudnieniu po rozwiązaniu nauczycielskiego zatrudnienia czy posiadanie innej podstawy ubezpieczenia nie stanowi przeszkody do nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela.

Nie można wymagać od ubezpieczonego wystąpienia z wnioskiem o nauczycielską emeryturę w okresie zatrudnienia nauczycielskiego, gdyż art. 88 Karty Nauczyciela takiego warunku nie stawia. Brak jest również normy (przepisu), aby w pozostałym zakresie zachodziły odmienności od ogólnych reguł prawa do emerytury. Zatem nauczyciel może mieć równolegle inną podstawę ubezpieczenia, co nie stanowi prawnej przeszkody do rozwiązania stosunku pracy nauczycielskiej i nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej. Z tych względów nie było konieczne odwoływanie się do szczególnej argumentacji zaskarżonego wyroku, wskazującej na ubezpieczenie wnioskodawcy wynikające ze stanu duchownego. Innymi słowy ubezpieczony po rozwiązaniu nauczycielskiego stosunku pracy może pozostawać w ubezpieczeniu z innej podstawy (równoległego lub nowego zatrudnienia).

Mając powyższe na uwadze apelacja pozwanego organu rentowego podlega oddaleniu na podstawie art.385 k.p.c. jako bezzasadna.

sędzia Marta Sawińska