Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 kwietnia 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Emilia Wielgus

po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 2025 r. w Poznaniu

sprawy K. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o emeryturę górniczą

na skutek apelacji K. C.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 14 grudnia 2023 r. sygn. akt III U 704/23

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od K. C. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. kwotę 270 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty - tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 sierpnia 2023r., znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. odmówił K. C. prawa do emerytury górniczej.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy stwierdził, że prawomocną decyzją z dnia 12 stycznia 2023 r. ZUS odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury górniczej z uwagi na niespełnienie przesłanek koniecznych do przyznania tego świadczenia na podstawie art. 50a ustawy emerytalnej tj. nie udokumentowania 25 lat pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą. W dniu 17 lipca 2023 r. ubezpieczony złożył kolejny wniosek o przyznanie prawa do emerytury górniczej jednak po analizie dotychczas przedłożonej dokumentacji oraz informacji uzupełniającej organ rentowy uznał, że wnioskodawca nie udowodnił żadnych okresów pracy górniczej. W okresie od 1 sierpnia 1991 r. do nadal ubezpieczony pracował na stanowiskach: ślusarz – spawacz, pomocnik ślusarz – spawacz, młodszy maszynista i maszynista elektrowozu, maszynista kolei górniczych, maszynista i starszy maszynista kolei górniczych na odkrywce, maszynista kolei górniczych na odkrywce i jego pomocnik. Wskazane zostało ponadto, że z dokumentacji złożonej w poprzednim postępowaniu przez ZUS oraz charakterystyki stanowiska pracy i informacji uzupełniającej złożonej do wniosku z 17 lipca 2023 r. wynika, że ubezpieczony wykonywał czynności przy naprawie i obsłudze lokomotyw elektrycznych w Oddziale Kolei Górniczych oraz wykonywał pracę bezpośrednio przy przewozie złoża kierując składami węglowymi dbając o sprawne i bezpieczne dostarczenie złoża na estakady węglowe stacji (...) oraz na sprawne i bezpieczne podstawianie składów pod kolejne załadunki złoża pod załadowanie. Zdaniem organu rentowego tego rodzaju praca nie mieści się w definicji pracy górniczej określonej w art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej. W związku z powyższym ZUS nie uznał w wymiarze pojedynczym okresu pracy górniczej od 1 sierpnia 1991 r. do 19 stycznia 1999 r., od 23 stycznia 1992 r. do 27 stycznia 19992 r i od 16 sierpnia 1993 r. do 31 października 1996 r. jako zatrudnienia na stanowisku wymienionym w załączniku nr 2 pkt 32 rozporządzenia MPiPS z 23 grudnia 1994 r. oraz od 1 listopada 1996 r. do 25 maja 2023 r. jako zatrudnienie na stanowisku wymienionym w załączniku nr 2 pkt 9 rozporządzenia MPiPS z 23 grudnia 1994 r.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył K. C. domagając się zmiany decyzji i przyznania prawa do emerytury górniczej, podnosząc, że odwołujący był zatrudniony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przy ładowaniu i przewozie złoża od załadowni do miejsca składowania węgla czyli stacji Estakady Węglowej (...). Zakres obowiązków odwołującego obejmuje bezpośrednie kierowanie składami węglowymi, dbanie o sprawne i bezpieczne dostarczanie złoża na estakady węglowe oraz na sprawnym i bezpiecznym podstawianiu składów pod kolejne załadunki złoża pod załadownie. Zdaniem odwołującego po zmianie przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która weszła w życie z dniem 19 października 2022 r. i wprowadziła definicję pojęć „odkrywka”, „kopalnia” i „przodek”, praca świadczona przez odwołującego była pracą górniczą w rozumieniu art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej tj. pracą przy przewozie złoża.

Wyrokiem z 14 grudnia 2023r. sygn. akt III U 704/23 Sąd Okręgowy w Koninie oddalił odwołanie (pkt 1) i zasądził od odwołującego na rzecz organu rentowego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty (pkt 2 wyroku).

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

K. C., ur. (...), złożył w dniu 21 października 2022 r. wniosek o emeryturę górniczą. Zawnioskował także o przekazanie środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Do wniosku odwołujący dołączył zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, załącznik do Rp-7 oraz świadectwo wykonywania pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą z dnia 28 maja 2021r. wystawione przez (...) Sp. z o.o. w K. i załącznik do tego świadectwa.

Z powyższego świadectwa wynika, że K. C. jest zatrudniony w (...) Sp. z o.o. w okresie od 1 sierpnia 1991 r. do nadal (z dniem 1 września 2014r. przejęty przez (...) Sp. z o.o. w trybie art. 231 k.p. z (...) S.A., z dniem 1 sierpnia 2017r. przejęcie pracownika w trybie art. 231 k.p. z (...)i w tym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę górniczą określoną w art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na stanowiskach wg rozporządzenia MPiPS z dnia 23 grudnia 1994r:

- od 1 sierpnia 1991r. do 19 stycznia 1992r. - rzemieślnicy i inni robotnicy zatrudnieni stale na odkrywce przy wykonywaniu bieżących robót montażowych, konserwacyjnych i remontowych: ślusarze, spawacze, elektrycy mechanicy, monterzy, wulkanizatorzy, automatycy, cieśle, zał. 2 pkt 32,

- od 23 stycznia 1992r. do 27 stycznia 1992r.- rzemieślnicy i inni robotnicy zatrudnieni stale na odkrywce przy wykonywaniu bieżących robót montażowych, konserwacyjnych i remontowych: ślusarze, spawacze, elektrycy mechanicy, monterzy, wulkanizatorzy, automatycy, cieśle, zał. 2 pkt 32,

- od 16 sierpnia 1993r. do 31 października 1996r. - rzemieślnicy i inni robotnicy zatrudnieni stale na odkrywce przy wykonywaniu bieżących robót montażowych, konserwacyjnych i remontowych: ślusarze, spawacze, elektrycy mechanicy, monterzy, wulkanizatorzy, automatycy, cieśle, zał. 2 pkt 32,

- od 1 listopada 1996 r. do nadal - maszynista kolei górniczej na odkrywce i jego pomocnik, zał. 2 pkt 9.

W załączniku do ww. świadectwa wykonywania pracy górniczej i równorzędnej z pracą górniczą pracodawca wyjaśnił, że K. C. nie stawał przed komisją weryfikacyjną. Podane zostało także, że odwołujący przebywała na urlopie bezpłatnym w okresie od 20 stycznia 1992 r. do 22 stycznia 1992 r., który nie został wykazany w zaświadczeniu o zatrudnieniu i wynagrodzeniu Rp.7 z dnia 31 października 2001 r. – do kapitału początkowego.

Decyzją z dnia 12 stycznia 2023 r. znak (...) ZUS odmówił K. C. prawa do emerytury górniczej. Organ rentowy nie uwzględnił odwołującemu żadnego okresu zatrudnienia jako okresu pracy górniczej. Od powyższej decyzji K. C. nie wniósł odwołania.

W dniu 17 lipca 2023 r. K. C. złożył ponowny wniosek o emeryturę górniczą. Do wniosku dołączył zaświadczenie wystawione przez (...) Sp. z.o.o. w K. z dnia 25 maja 2023 r., w którym potwierdzono, że K. C. jest tam zatrudniony 1 sierpnia 1991 r. do nadal, w tym:

- z dniem 1 września 2014r. przejęty na podstawie art. 231 KP z (...) S.A.,

- z dniem 1 sierpnia 2017r. przejęty na podstawie art. 231 KP z (...) Sp. z o.o.,

Od chwili wystawienia świadectwa pracy górniczej z dnia 28 maja 2021 r. i zaświadczenia z dnia 5 października 2022 r. C. K. wykonywał pracę górniczą i równorzędną z pracą górniczą na odkrywce w kopalni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy tj. art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022r. poz. 1504 na stanowiskach wg rozporządzenia MP i PS z dnia 23 grudnia 1994r.) od 5 października 2022r. do nadal maszynista kolei górniczej na odkrywce i jego pomocnik zał. 2 pkt 9.

Zakres i miejsce wykonywanych czynności przez K. C. nie uległo zmianie.

Po sporządzeniu zaświadczenia ERP-7 i odpisu kary zasiłkowej z dnia 28 maja 2021r. i ERP-7 z dnia 1 września 2022 r. K. C. przebywał na zwolnieniu lekarskim od dnia 21 grudnia 2022 r. do dnia 25 grudnia 2022 r., nie pobierał zasiłku opiekuńczego, nie pobierał świadczenia rehabilitacyjnego, nie przebywał na urlopie płatnym.

Rozpoznając ponowny wniosek o emeryturę górniczą organ rentowy decyzją z dnia 16 sierpnia 2023 r. ponownie odmówił K. C. prawa do emerytury górniczej. Organ rentowy nie uwzględnił odwołującemu żadnego okresu zatrudnienia jako okresu pracy górniczej.

K. C. podjął pracę w (...) w K. od dnia 1 sierpnia 1991 r. Początkowo pracował na stanowisku ślusarz – spawacz w oddziale (...), a od 1 listopada 1991 r. powierzono mu stanowisko pomocnik ślusarza – spawacza. Ponownie od dnia 1 lutego 1994 r. odwołujący zajmował stanowisko ślusarz – spawacz w tym oddziale. Odwołujący w okresach od 1 sierpnia 1991 r. do 27 stycznia 1992 r. oraz od 16 sierpnia 1993 r. do 30 czerwca 1994 r. pracował przy naprawach bieżących lokomotyw elektrycznych, natomiast w okresie od 1 lipca 1994 r. do 31 sierpnia 1995 r. wykonywał czynności przy naprawach głównych lokomotyw elektrycznych. Od 1 września 1995 r. do 31 października 1996 r. ubezpieczony zatrudniony był jako ślusarz w oddziale (...) gdzie wykonywał drobne prace ślusarskie.

30 listopada 1995 r. K. C. zdał egzamin na młodszego maszynistę elektrycznych pojazdów trakcyjnych, a w dniu 23 lipca 1996 r. zdał egzamin i uzyskał uprawnienia do samodzielnego kierowania elektrycznymi pojazdami trakcyjnymi na kolejach użytku niepublicznego.

Od dnia 1 listopada 1996 r. powierzono ubezpieczonemu stanowisko młodszego maszynisty elektrowozu. Jako maszynista elektrowozu odwołujący zajmował się przewozem i odstawą węgla od załadowni do elektrowni. Odwołujący kierował elektrowozem, do którego doczepionych było 10 wagonów kolejowych, były to tzw. składy węglowe. Składy węglowe były podstawiane pod załadownie na danej odkrywce, tam wagony były ładowane węglem, a następnie po ich załadowaniu całego składu węgiel był transportowany drogą kolejową do elektrowni (...) a wcześniej też do elektrowni (...) i na brykietownie. Zadaniem maszynisty jest podstawienie składu węglowego pod załadownię, tam z taśmociągu węgiel jest sypany grawitacyjnie na wagony, a cały skład sukcesywnie jest zapełniany. W czasie załadunku maszynista umożliwia sterowanie składem węglowym pracownikowi załadowni, a po jego zakończeniu przejmuje kierowanie elektrowozem i prowadzi skład węglowy do miejsca rozładunku. Odległość z załadowni poszczególnych odkrywek do miejsca rozładunku węgla była różna, wyniosła od 8 do 30 km. Również czas załadunku węgla był różny i zależał od wydajności maszyn urabiających, wynosił od 10 minut do 1 godziny.

Wydobycie węgla brunatnego w (...) prowadzone było na kilku odkrywkach m.in. na odkrywce J., L., K., D., T., wszystkie odkrywki, poza odkrywką T., miały swoje załadownie, przy których rozpoczynały się tory kolejowe przeznaczone do transportu węgla do elektrowni (...), a wcześniej też do elektrowni (...). Obecnie została tylko jedna odkrywka T.. Transport węgla z T. do załadowni L. odbywa się samochodami ciężarowymi, następnie w L. węgiel jest rozładowywany, transportowany do tzw. leju taśmociągiem, skąd jest sypany na wagony. Obecna liczba kursów jest mniejsza, wynika to z tego, że odległość z załadowni L. do elektrowni (...) wynosi ok. 22 km.

Z nadesłanej przez zakład pracy charakterystyki stanowiska pracy wynika, że podstawowym obowiązkiem K. C. zatrudnionego jako maszynista kolei górniczych na odkrywce jest obsługa elektrycznego pojazdu trakcyjnego EL2.100 i przewóz (składami 10 wagonowymi) węgla. Transport urobku rozpoczyna się od załadowni węgla odkrywki J., D. lub T. do Elektrowni (...). Załadunek i rozładunek węgla odbywa się na zasadzie grawitacji. Prędkość obowiązująca na kolejach górniczych wynosi maksymalnie 40 km/h. Do zakresu podstawowych czynności maszynisty kolei górniczych, które wykonuje K. C. należy: bezpośrednie kierowanie składami węglowymi, dbanie o sprawne i bezpieczne dostarczanie złoża na estakady węglowe stacji (...), sprawne i bezpieczne podstawianie składów pod kolejne załadunki złoża pod załadownię. Praca maszynisty odbywa się w systemie 4-brygadowym trzyzmianowym. Jazda pociągowa oraz manewrowa realizowana jest tylko po torach kolei górniczych, gdzie znajduje się prawie 100 km toru oraz 13 posterunków ruchu.

Od dnia 1 marca 1999 r. pracodawca powierzył odwołującemu stanowisko maszynista elektrowozu w oddziale (...), od 1 września 2007 r. stanowisko maszynista kolei górniczych, od 1 maja 2009 r. stanowisko maszynista kolei górniczych na odkrywce, a od 1 października 2015 r. stanowisko starszy maszynista kolei górniczych na odkrywce jednak zakres jego obowiązków nie uległ żadnej zmianie i odwołujący nadal, do chwili obecnej wykonuje takie same obowiązki polegające na kierowaniu składami węglowymi w celu odstawy węgla z załadowni do elektrowni.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok, w którym w pkt 1 oddalił odwołanie, w pkt 2 wyroku zasądził od odwołującego na rzecz organu rentowego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Na wstępie rozważań prawnych Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiotem sporu w rozpoznawanej sprawie było rozstrzygnięcie, czy praca odwołującego w (...), w(...) Sp. z.o.o. oraz (...) Sp. z.o.o. jest pracą górniczą w rozumieniu art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy zacytował treść art. 50a ust. 1 i 2 oraz art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd Okręgowy podkreślił, że w przedmiotowej sprawie odwołujący domagał się przyznania prawa do emerytury powołując się na zmianę przepisów ustawy emerytalnej, wprowadzoną na podstawie ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2022 r. poz. 1504). Ustawą tą wprowadzono do ustawy emerytalnej m.in. przepis art. 50ba o treści:

Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) kopalni - oznacza to zakład górniczy w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 18 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2023 r. poz. 633);

2) odkrywce - oznacza to odkrywkowy zakład górniczy.

Wskazał, że nie doszło do zmiany treści przepisu art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy, który zawiera pojęcie pracy górniczej. Samo więc wprowadzenie definicji pojęcia „odkrywka” nie mogło skutkować odmienna oceną charakteru pracy ubezpieczonego skoro, jak wynika z materiału dowodowego nie wykonywał on pracy określonej w art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy tj. nie urabiał ręcznie lub mechanicznie nadkładu i złoża, nie ładował i nie przewoził nadkładu i złoża, nie dokonywał pomiarów w zakresie miernictwa górniczego oraz nie zajmował się bieżącą konserwacją agregatów i urządzeń wydobywczych. Odwołujący pracując na stanowisku maszynista elektrowozu, maszynista kolei górniczych, maszynista kolei górniczych na odkrywce i starszy maszynista kolei górniczych na odkrywce wykonywał takie same obowiązki tj. zajmował się odstawą węgla z załadowni odkrywek do elektrowni i tego rodzaju praca nie jest tożsama z pracą polegającą na przewozie nadkładu i złoża. Podkreślił, że nie każda praca na odkrywce lub w odkrywkowym zakładzie górniczym może być uznana za pracę górniczą. Za taką pracę mogą być uznane wyłącznie prace wymienione w art. 50c ust.1 pkt 4 ustawy, a więc prace przy ręcznym lub zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża, przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych.

Znamienne jest także to, że zgodnie z treścią art. 6 ust.1 pkt 18 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 633) zakładem górniczym - jest wyodrębniony technicznie i organizacyjnie zespół środków służących bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawą w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, a w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny wraz z pozostającym w związku technologicznym z wydobyciem kopaliny przygotowaniem wydobytej kopaliny do sprzedaży, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów albo podziemnego składowania dwutlenku węgla, w tym wyrobiska górnicze, obiekty budowlane, urządzenia oraz instalacje.

Jak wynika z tej definicji w zakresie pojęcia „zakład górniczy”, a w szczególności „odkrywkowy zakład górniczy”, mieści się wyodrębniony technicznie i organizacyjnie zespół środków służących bezpośrednio do wykonywania działalności w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, w definicji tej ustawodawca nie wymienia się sfery działalności związanej z odstawą węgla do odbiorcy. Tak więc, w ocenie Sądu I instancji, odwołanie się do wprowadzonej definicji pojęcia „odkrywka” nie pozwala na przyjęcie, że zmianie uległ charakter pracy odwołującego w spornym okresie zatrudnienia, który by pozwalał na zaliczenie powyższego okresu jako okresu pracy górniczej.

W realiach niniejszej sprawy, zajmowanie stanowiska wymienionego w załączniku nr 2 mogłoby być uznane za pracę górniczą tylko wówczas, gdyby wykonywane przez ubezpieczonego czynności związane były bezpośrednio z zatrudnieniem na odkrywce w kopalni węgla brunatnego przy ręcznym lub zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża, przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych, a także w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalni węgla brunatnego (art. 50c ust. 1 pkt 4). Natomiast z ustaleń dokonanych przez Sąd I instancji wynika, że jako pomocnik maszynisty elektrowozu, maszynista elektrowozu, maszynista kolei górniczych na odkrywce, odwołujący przede wszystkim zajmował się transportem węgla z poszczególnych odkrywek do elektrowni. Czynności i obowiązki odwołującego wykonywane na kolejowej trasie odstawy węgla od załadowni z odkrywek do elektrowni, zdaniem Sądu I instancji, nie miały bezpośredniego związku z zatrudnieniem na odkrywce w kopalni węgla brunatnego przy ręcznym lun zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża, ani też nie były pracami przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych. Tego rodzaju praca w ocenie Sądu Okręgowego nie ma charakteru pracy górniczej, o jakiej mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy i brak było podstaw do zaliczenia tego spornego okresu do okresu pracy górniczej.

Nadto Sąd I instancji wskazał, że rację ma organ rentowy powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w sprawie I UK 255/11, iż technologia wydobywcza w kopalniach odkrywkowych, (w tym w kopalni, w której ubezpieczony świadczył pracę), polega na zastosowaniu w procesie wydobycia tzw. układu (...), który jako całość stanowi komplet urządzeń niezbędnych do wydobywania kopaliny (węgla i nadkładu) czyli całego procesu technologicznego, na który składają się: urabianie, transport i składowanie. Zatem technologia ta stanowi zasadniczy sposób wydobycia surowców i tylko praca bezpośrednio związana tym procesem technologicznym oraz, jak stanowi w dalszej części art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy, praca przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych, kwalifikowana jest jako górnicza. Praca ubezpieczonego jako maszynisty kolei górniczych, który zajmuje się odstawą węgla do głównego odbiorcy tego surowca tj. elektrowni, nie mieści się w takim wąskim zakresie prac.

W świetle powyższych ustaleń stwierdzić należy, że po zmianie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS obowiązującej od 19 października 2022 r. ocena charakteru pracy odwołującego nie mogła ulec zmianie i tym samym K. C. nie spełnia wszystkich przesłanek, o których mowa w art. 50a ust. 2 ustawy emerytalnej bowiem nie legitymuje się wymaganym co najmniej 25-letnim okresem pracy górniczej łącznie z okresem pracy równorzędnej, tym samym brak było podstaw do zmiany decyzji i przyznania prawa do górniczej emerytury.

W konsekwencji – na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. – Sąd Okręgowy oddalił odwołanie jako nieuzasadnione i orzekł jak w punkcie 1 wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U.2018.265) – punkt 2 wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł odwołujący zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, a to:

a.  art. 243 ² k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., poprzez pominięcie przy wyrokowaniu przeprowadzonych w sprawie dowodów - planów ruchu zakładu górniczego, co skutkowało nieustaleniem, że Odwołujący wykonywał prace przewidziane planem ruchu zakładu górniczego na terenie odkrywkowego zakładu górniczego oraz błędnym ustaleniem zakresu znaczenia „pracy na odkrywce” w rozumieniu art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych („ustawa emerytalna”),

b.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej nie swobodnej oceny dowodów prowadzącej do błędnego ustalenia, że Odwołujący nie transportował urobku, ale zajmował się odstawą węgła z załadowni odkrywek - tj. przewoził węgiel do elektrowni, albowiem transport urobku odbywa się jedynie przenośnikami taśmowymi podczas, gdy z materiału dowodowego (obejmującego w szczególności zeznania Odwołującego oraz świadków, a także oraz znajdującą się w aktach sprawy informacja z 25 maja 2023 r.) jednoznacznie wynika, że zarówno transport przy pomocy przenośników taśmowych jak i koleją stanowią przewóz urobku, co skutkowało przyjęciem, że praca Odwołującego nie była pracą górniczą przy transporcie złoża, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej, a wyłącznie pracą przy transporcie węgla,

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

a.  art. 50ba pkt 2 ustawy emerytalnej w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 18 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (dalej jako „Prawo geologiczne i górnicze”) poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że termin „odkrywka” obejmuje nie tylko miejsce wykonywania pracy (w obrębie zakładu górniczego), ale zawiera także element funkcjonalny (związek z wydobywaniem kopaliny ze złoża),

a ewentualnie, na wypadek nieuwzględnienia powyższego zarzutu:

b.  art. 50c ust. 1 pkt 4 w związku z art. 50ba pkt 1 ustawy emerytalnej w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 18 ustawy Prawo geologiczne i górnicze przez przyjęcie, że praca Ubezpieczonego nie była realizowana na odkrywce (w odkrywkowym zakładzie górniczym) i w ramach ruchu tego zakładu,

c.  art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej poprzez jego błędną wykładnię i ograniczenie pojęcia „transport złoża” jedynie do transportu za pomocą przenośników taśmowych, co skutkowało uznaniem, że praca odwołującego nie była pracą przy zmechanizowanym przewozie złoża.

Wskazując ww. zarzuty odwołujący wniósł o:

1.  zmianę wyroku i przyznanie odwołującemu prawa do emerytury górniczej oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych,

2.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych,

3.  rozpoznanie sprawy na rozprawie.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od odwołującego K. C. na jego rzecz kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie przed Sądem drugiej instancji według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja odwołującego okazała się bezzasadna.

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że Sąd I instancji rozpoznał sprawę prawidłowo i starannie, przeprowadzając właściwie postępowanie dowodowe, a ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego zasługuje na aprobatę i nie pozwala uznać, że doszło do przekroczenia zasady swobodnej oceny dowodów. Sąd I instancji powołał trafnie obowiązujące w tej mierze przepisy, które prawidłowo zastosował i zinterpretował, nie naruszając zaskarżonym rozstrzygnięciem przepisów procesowych ani przepisów prawa materialnego, dlatego też Sąd Apelacyjny w pełni podziela ustalony stan faktyczny i rozważania prawne przytoczone przez Sąd Okręgowy, stąd nie ma też potrzeby przytaczania ich w całości.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy odwołującemu przysługuje prawo do emerytury górniczej, w szczególności, czy spełnił on warunek w postaci wykazania 25-letniego stażu pracy górniczej lub równorzędnej, w tym co najmniej 15-letni staż pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, co uzasadniałoby przyznanie mu prawa do emerytury górniczej w wieku 50 lat.

Przypomnieć należy, że przesłanki warunkujące przyznanie prawa do emerytury górniczej określone zostały w art. 50a ust 1 ustawy emerytalnej, który stanowi, że górnicza emerytura przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki: 1) ukończył 55 lat życia; 2) ma okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 10 lat pracy górniczej określonej w art. 50c ust. 1; 3) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

W myśl art. 50a ust. 2 cyt. ustawy, wiek emerytalny wymagany od pracowników: kobiet mających co najmniej 20 lat, a mężczyzn co najmniej 25 lat pracy górniczej i równorzędnej, w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ust. 1, wynosi 50 lat.

Zgodnie z art. 50b ww. ustawy, przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej uwzględnia się okresy pracy górniczej i pracy równorzędnej z pracą górniczą, będące okresami składkowymi lub nieskładkowymi w rozumieniu ustawy, z tym że okresy pracy górniczej i pracy równorzędnej z pracą górniczą uwzględnia się, jeżeli praca ta wykonywana była co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy.

Zgodnie z treścią art. 50c ustawy emerytalnej, wyodrębnienie pracy górniczej nastąpiło przy zastosowaniu dwóch kryteriów, tj. charakteru wykonywanej pracy oraz - w związku z art. 50b ustawy - czasu jej świadczenia.

Praca górnicza to zasadniczo praca polegająca na wydobywaniu kopalin metodą głębinową (tj. pod ziemią) albo na odkrywce - metodą odkrywkową lub otworową (lecz jedynie w odniesieniu do węgla brunatnego i siarki), wykonywana przez pracowników kopalń głębinowych, odkrywkowych i otworowych oraz pracowników zatrudnionych w określonych w art. 50c ustawy o emeryturach i rentach z FUS podmiotach świadczących na rzecz owych kopalń usługi budowlano-montażowo-naprawcze (tj. podmiotach należących do tzw. zaplecza górniczego, jak przedsiębiorstwa budowy kopalń, przedsiębiorstwa montażowe, przedsiębiorstwa maszyn górniczych, zakłady naprawcze), a także zatrudnionych w stacjach ratownictwa górniczego i urzędach górniczych.

W myśl art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (w brzmieniu obowiązującym od 19 października 2022r.), za pracę górniczą uważa się zatrudnienie na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego przy ręcznym lub zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża, przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych, a także w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego, na stanowiskach określonych w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki i ministrem właściwym do spraw gospodarki złożami kopalin.

Powyższa norma prawna swym zakresem obejmuje zatrudnienie na odkrywce, szeregując poszczególne prace w czterech grupach. Pierwsza z nich obejmuje pracowników zatrudnionych przy ręcznym lub zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża, druga wytycza prace przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego, trzecia dotyczy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych oraz ostatnia jest związana z pracą w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego, na stanowiskach określonych w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki i ministrem właściwym do spraw gospodarki złożami kopalin.

O ustawowym wyodrębnieniu prac górniczych wymienionych w powołanym art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej zadecydowała ich specyfika. Jak bowiem zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 28 kwietnia 2010 r. I UK 339/09 (LEX nr 607444), zasady nabywania prawa do emerytur górniczych odbiegają od zasad obowiązujących powszechnie, co wynika z charakteru pracy górniczej, angażującej we wzmożonym stopniu siły fizyczne i psychiczne zatrudnionych. Z tego właśnie względu, ustalając ogólne zasady nabywania prawa do górniczej emerytury, ustawodawca z jednej strony uznał, że dla zaliczenia pracy górniczej do okresu, od którego zależy nabycie prawa do emerytury, wystarczające jest, jeżeli praca ta była wykonywana co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy, z drugiej natomiast - uznał za pracę górniczą na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego tylko zatrudnienie łączące się z wykonywaniem czynności o określonym charakterze i na wyszczególnionych w rozporządzeniu stanowiskach pracy. Jest to w pełni uzasadnione, jeśli się uwzględni, że charakter zatrudnienia na odkrywce - z uwagi na warunki jego wykonywania i stopień bezpieczeństwa, wpływające na obciążenie fizyczne i psychiczne - nie może równać się z charakterem zatrudnienia pod ziemią (wyrok Sądu Najwyższego z 29 listopada 2017 r., I UK 181/17, LEX nr 2433083).

Jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy, zakwalifikowanie pracy w kopalniach odkrywkowych węgla brunatnego następuje pod warunkiem, że były one wykonywane na stanowiskach określonych w przepisach rozporządzenia ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki i ministrem właściwym do spraw gospodarki złożami kopalin odnośnie do określenia stanowisk pracy górniczej i stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym. Rozporządzeniem tym jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1994 r. w sprawie określenia niektórych stanowisk pracy górniczej oraz stanowisk pracy zaliczanej w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury lub renty (Dz. U. z 1995r. Nr 2, poz. 8, dalej rozporządzenie z 23 grudnia 1994r.), które zachowało moc na podstawie art. 194 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w zakresie, w jakim jego przepisy nie są sprzeczne z przepisami tej ustawy. Zatrudnienie na stanowiskach wymienionych w załącznikach do rozporządzenia jako warunek zaliczenia wykonywanej pracy do pracy górniczej w rozumieniu art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, został powtórzony w § 1 i 2 rozporządzenia. Oznacza to, że zakładowe wykazy stanowisk, na których wykonywana jest praca górnicza, muszą być zgodne z wykazem stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia. Jednakże tak dokonana przez pracodawcę kwalifikacja zajmowanego przez pracownika stanowiska, jak i ewentualna zmiana tej kwalifikacji na podstawie protokołu komisji weryfikacyjnej, nie przesądza o zaliczeniu zatrudnienia na danym stanowisku do pracy górniczej. O uznaniu pracy za pracę górniczą w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z FUS nie decyduje bowiem treść tych dokumentów, ale charakter czynności faktycznie wykonywanych przez pracownika. W konsekwencji ani rozporządzenie wykonawcze do ustawy, ani tym bardziej wewnętrzne zarządzenia pracodawcy, nie mogą przyznawać ubezpieczonym większych uprawnień, niż uczynił to ustawodawca. Przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowią pozycję wyjściową do oceny zasadności roszczeń emerytalnych wnioskodawcy. O uznaniu zatrudnienia za pracę górniczą przesądza nie nazwa stanowiska, użyta w wydanym przez pracodawcę świadectwie pracy w szczególnych warunkach, odpowiadająca nomenklaturze zawartej w rozporządzeniu z 23 grudnia 1994 r., lecz pozytywna weryfikacja dokumentu pod względem zgodności rzeczywiście wykonywanej przez pracownika pracy z ustawowymi wymaganiami (wyroki Sądu Najwyższego: z 25 marca 1998 r., II UKN 570/97, OSNAPiUS 1999 Nr 6, poz. 213; z 22 marca 2001 r., II UKN 263/00, OSNAPiUS 2002 Nr 22, poz. 553; z dnia 28 kwietnia 2010 r., I UK 337/09, LEX nr 607444; z 12 maja 2010 r., I UK 30/10, LEX nr 590314; z 16 marca 2011 r., I UK 331/10, LEX nr 811826; z 13 lipca 2016 r., I UK 117/16, LEX nr 2096712; z 24 stycznia 2018 r., I UK 528/16, LEX nr 2449305).

W załączniku nr 2 tego rozporządzenia pod poz. 9 wymieniono natomiast stanowisko maszynisty kolei górniczej na odkrywce i jego pomocnika.

Z brzmienia art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz przepisów rozporządzenia z 23 grudnia 1994 r. wynika zatem, że pracą górniczą jest wyłącznie zatrudnienie przy pracach bezpośrednio łączących się z procesami związanymi z wydobywaniem kopalin, polegającymi na pozyskiwaniu złóż siarki i węgla brunatnego na odkrywce lub siarki w kopalniach otworowych, a więc zatrudnienie przy pracach ściśle górniczych, do których zaliczono roboty górnicze przy urabianiu i ładowaniu, roboty transportowe przy przewozie nadkładu i złoża, miernicze oraz bieżące prace konserwacyjne utrzymujące sprawność techniczną agregatów i urządzeń wydobywczych (wyrok Sądu Najwyższego z 16 marca 2011 r., I UK 331/10, Legalis). Podobnie zresztą problematykę tę regulowały przepisy rozdziału 2 rozporządzenia Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 12 października 1994 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych (Dz. U. Nr 114, poz. 552), w świetle których robotami górniczymi są roboty przygotowawcze, udostępniające roboty strzałowe, urabianie, ładowanie i zwałowanie magazynowe oraz urabianie ręczne, hydromechaniczne i innymi metodami.

W realiach niniejszej sprawy, zajmowanie któregokolwiek z wymienionych w załączniku nr 2 stanowisk mogłoby być zatem uznane za pracę górniczą tylko wówczas, gdyby wykonywane przez odwołującego czynności związane były bezpośrednio z zatrudnieniem na odkrywce w kopalni węgla brunatnego przy ręcznym lub zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża, przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych, a także w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalni węgla brunatnego (art. 50c ust. 1 pkt 4).

Mając na uwadze powyższe i odnosząc się do podniesionych zarzutów apelującego, Sąd Apelacyjny stwierdza, że żaden z nich nie zasługuje na uwzględnienie.

Przede wszystkim, przeprowadzone przez Sąd Okręgowy postępowanie, dokonane przez niego ustalenia i wyprowadzone na tej podstawie wnioski, nie uchybiają treści podniesionego art. 233 § 1 k.p.c.

Wbrew stanowisku skarżącego Sąd I instancji określił, z jakich powodów uznał zaskarżoną decyzję za prawidłową. W wywiedzionej apelacji skarżący nie przedstawił w zasadzie żadnego argumentu, który pozwoliłby na uznanie, jakoby doszło do naruszenia zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, a więc wynikających z art. 233 § 1 k.p.c. kryteriów swobodnej oceny dowodów. Okoliczność, że apelujący zaistniały stan ocenia inaczej i wyprowadza ze zgromadzonego materiału dowodowego inne wnioski, nie może doprowadzić do skutecznego zanegowania ustaleń dokonanych przez Sąd I instancji. Dla niezawodności zarzutu naruszenia zasad sądowej oceny dowodów konieczne jest ukazanie jaskrawej obrazy dyrektyw oceny dowodów, czyli wykazanie, że ocena sądu jest rażąco sprzeczna z zasadami logicznego rozumowania czy doświadczenia życiowego i dlaczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98, OSNP 2000 Nr 17, poz. 655). Taka obraza w tej sprawie nie występuje, a tym bardziej odwołujący jej nie wykazał w apelacji. Przyjęta w środku zaskarżenia linia sprowadza się do gołosłownych twierdzeń odwołującego stanowiących powtórzenie argumentacji przedstawionej w toku postępowania pierwszoinstancyjnego, do której to Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia ustosunkował się i tut. Sąd stanowisko to podziela.

W analizowanej sprawie, zdaniem Sądu Apelacyjnego, ocena Sądu Okręgowego, że praca odwołującego w spornym okresie nie stanowiła pracy górniczej w rozumieniu art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy była prawidłowa.

Sąd Najwyższy zawsze bowiem podkreślał, że zasady nabywania prawa do emerytur górniczych odbiegają od zasad obowiązujących powszechnie, bo takie odrębności uzasadnia szczególny charakter pracy górniczej wymagający wzmożonego wysiłku fizycznego i psychicznego zatrudnionych. Dlatego ustanawiając szczególne zasady nabywania prawa do górniczej emerytury ustawodawca uznał za pracę górniczą na odkrywce w kopalniach węgla brunatnego wyłącznie zatrudnienie wymagające wykonywania czynności o bezpośrednim górniczym charakterze na ściśle wyszczególnionych w rozporządzeniu stanowiskach pracy przy wydobywaniu węgla brunatnego (por. wyroki Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2017 r., I UK 578/16; z 13 lipca 2016r., I UK 117/16, LEX nr 2096712; z 16 marca 2011 r., I UK 331/10, lub z 28 kwietnia 2010 r., I UK 339/09).

Z trafnych ustaleń dokonanych przez Sąd meriti wynikało, że K. C. podjął pracę w (...) w K. od dnia 1 sierpnia 1991 r., gdzie początkowo pracował na stanowisku ślusarz – spawacz w oddziale (...) ((...)), a od 1 listopada 1991 r. powierzono mu stanowisko pomocnik ślusarza – spawacza. Ponownie od dnia 1 lutego 1994 r. odwołujący zajmował stanowisko ślusarz – spawacz w tym oddziale. Odwołujący w okresach od 1 sierpnia 1991 r. do 27 stycznia 1992 r. oraz od 16 sierpnia 1993 r. do 30 czerwca 1994 r. pracował przy naprawach bieżących lokomotyw elektrycznych, natomiast w okresie od 1 lipca 1994 r. do 31 sierpnia 1995 r. wykonywał czynności przy naprawach głównych lokomotyw elektrycznych. Od 1 września 1995 r. do 31 października 1996 r. ubezpieczony zatrudniony był jako ślusarz w oddziale (...) gdzie wykonywał drobne prace ślusarskie. W dniu 30 listopada 1995 r. K. C. zdał egzamin na młodszego maszynistę elektrycznych pojazdów trakcyjnych, a w dniu 23 lipca 1996 r. zdał egzamin i uzyskał uprawnienia do samodzielnego kierowania elektrycznymi pojazdami trakcyjnymi na kolejach użytku niepublicznego. Od dnia 1 listopada 1996 r. powierzono ubezpieczonemu stanowisko młodszego maszynisty elektrowozu. Jako maszynista elektrowozu odwołujący zajmował się przewozem i odstawą węgla od załadowni do elektrowni. Odwołujący kierował elektrowozem, do którego doczepionych było 10 wagonów kolejowych, były to tzw. składy węglowe. Składy węglowe były podstawiane pod załadownie na danej odkrywce, tam wagony były ładowane węglem, a następnie po ich załadowaniu całego składu węgiel był transportowany drogą kolejową do elektrowni (...) a wcześniej też do elektrowni (...) i na brykietownie. Zadaniem maszynisty jest podstawienie składu węglowego pod załadownię, tam z taśmociągu węgiel jest sypany grawitacyjnie na wagony, a cały skład sukcesywnie jest zapełniany. W czasie załadunku maszynista umożliwia sterowanie składem węglowym pracownikowi załadowni, a po jego zakończeniu przejmuje kierowanie elektrowozem i prowadzi skład węglowy do miejsca rozładunku. Odległość z załadowni poszczególnych odkrywek do miejsca rozładunku węgla była różna, wyniosła od 8 do 30 km. Również czas załadunku węgla był różny i zależał od wydajności maszyn urabiających, wynosił od 10 minut do 1 godziny. Wydobycie węgla brunatnego w (...) prowadzone było na kilku odkrywkach m.in. na odkrywce J., L., K., D., T., wszystkie odkrywki, poza odkrywką T., miały swoje załadownie, przy których rozpoczynały się tory kolejowe przeznaczone do transportu węgla do elektrowni (...), a wcześniej też do elektrowni (...). Obecnie została tylko jedna odkrywka T.. Transport węgla z T. do załadowni L. odbywa się samochodami ciężarowymi, następnie w L. węgiel jest rozładowywany, transportowany do tzw. leju taśmociągiem, skąd jest sypany na wagony. Obecna liczba kursów jest mniejsza, wynika to z tego, że odległość z załadowni L. do elektrowni (...) wynosi ok. 22 km. Z kolei podstawowym obowiązkiem K. C. zatrudnionego jako maszynista kolei górniczych na odkrywce jest obsługa elektrycznego pojazdu trakcyjnego EL2.100 i przewóz (składami 10 wagonowymi) węgla. Transport urobku rozpoczyna się od załadowni węgla odkrywki J., D. lub T. do Elektrowni (...). Załadunek i rozładunek węgla odbywa się na zasadzie grawitacji. Prędkość obowiązująca na kolejach górniczych wynosi maksymalnie 40 km/h. Do zakresu podstawowych czynności maszynisty kolei górniczych, które wykonuje K. C. należy: bezpośrednie kierowanie składami węglowymi, dbanie o sprawne i bezpieczne dostarczanie złoża na estakady węglowe stacji (...), sprawne i bezpieczne podstawianie składów pod kolejne załadunki złoża pod załadownię. Praca maszynisty odbywa się w systemie 4-brygadowym trzyzmianowym. Jazda pociągowa oraz manewrowa realizowana jest tylko po torach kolei górniczych, gdzie znajduje się prawie 100 km toru oraz 13 posterunków ruchu. Od dnia 1 marca 1999 r. pracodawca powierzył odwołującemu stanowisko maszynista elektrowozu w oddziale (...), od 1 września 2007 r. stanowisko maszynista kolei górniczych, od 1 maja 2009 r. stanowisko maszynista kolei górniczych na odkrywce, a od 1 października 2015 r. stanowisko starszy maszynista kolei górniczych na odkrywce jednak zakres jego obowiązków nie uległ żadnej zmianie i odwołujący nadal, do chwili obecnej wykonuje takie same obowiązki polegające na kierowaniu składami węglowymi w celu odstawy węgla z załadowni do elektrowni. Cała infrastruktura kolejowa jest własnością (...) S.A.

Z kolei zaliczenie spornego okresu do stażu pracy górniczej wymagało jednak nie tylko ustalenia, że odwołujący wykonywał czynności przy przewozie nadkładu i złoża, lecz także, a w istocie przede wszystkim, że były one realizowane na odkrywce.

W ocenie Sądu Odwoławczego odwołujący nie wykonywał pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej. Przede wszystkim nie można się zgodzić z odwołującym, że wykonywał pracę na odkrywce, przez którą należy rozumieć odkrywkowy zakład górniczy. Zakładem górniczym jest wyodrębniony technicznie i organizacyjnie zespół środków służących bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawą w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, w tym wyrobiska górnicze, obiekty budowlane, urządzenia oraz instalacje. Praca odwołującego nie służyła bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawa w zakresie wydobywania kopaliny ze złóż.

Również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 czerwca 2022 r., II USK 547/21 (LEX nr 3454235) zwrócił uwagę, że pojęcie odkrywki nie jest dowolnie szerokie, lecz przeciwnie uwarunkowane jest miejscem wykonywania prac opisanych w art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy emerytalnej. Sąd Najwyższy akcentował również konieczność bezpośredniego związku wykonywanych czynności z ręcznym lub zmechanizowanym wydobywaniem, załadunkiem i przewożeniem nadkładów i złóż węgla brunatnego na odkrywce (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 listopada 2019 r., II UK 365/18, Legalis czy z dnia 13 stycznia 2022 r., II USK 404/21, Legalis).

W uzasadnieniu wyroku z dnia 9 lutego 2012 r., I UK 255/11 (LEX nr 1169695) Sąd Najwyższy wyjaśnił z kolei, że technologia wydobywcza w kopalniach odkrywkowych, polega na zastosowaniu w procesie wydobycia tzw. układu (...) (koparka-taśmociąg-zwałowarka), który jako całość stanowi komplet urządzeń niezbędnych do wydobywania kopaliny (węgla i nadkładu) czyli całego procesu technologicznego, na który składają się: urabianie, transport i składowanie. Zatem technologia ta stanowi zasadniczy sposób wydobycia surowców i tylko praca bezpośrednio związana tym procesem technologicznym oraz, jak stanowi w dalszej części art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy, praca przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych, kwalifikowana jest jako górnicza.

W przedmiotowej sprawie odwołujący domagał się przyznanie prawa do emerytury powołując się na zmianę przepisów ustawy emerytalnej, wprowadzoną na podstawie ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o zmianie ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw, w jego ocenie z uwagi na zmianę ww. ustawy jego pracę w spornym okresie należało uznać jako pracę górniczą (zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami).

Sąd Apelacyjny wskazuje, że ustawą z 9 czerwca 2022 r. o zmienia ustawy – Prawo geologiczne i górnicze oraz niektórych innych ustaw dodano art. 50ba o treści: ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) kopalni - oznacza to zakład górniczy w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 18 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2022 r. poz. 1072, 1261 i 1504);

2) odkrywce - oznacza to odkrywkowy zakład górniczy.

Definicja pracy górniczej zawarta została w art. 50c ust. 1 ustawy. Zgodnie z nowym brzmieniem (od 19 października 2022 r.) art. 50c ust. 1 pkt 4 ustawy, za pracę górniczą uważa się zatrudnienie na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego przy ręcznym lub zmechanizowanym urabianiu, ładowaniu oraz przewozie nadkładu i złoża, przy pomiarach w zakresie miernictwa górniczego oraz przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń wydobywczych, a także w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego, na stanowiskach określonych w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki i ministrem właściwym do spraw gospodarki złożami kopalin.

Zgodzić się należy ze stanowiskiem organu rentowego zaprezentowanym w odpowiedzi na apelację, że wprowadzenie w art. 50ba ustawy emerytalnej definicji odkrywki i kopalni nie wprowadza modyfikacji w dotychczasowym rozumieniu pracy górniczej, o której mowa w art. 50c ust. 1 pkt 4.

W tym miejscu zwrócić uwagę również należy na cel wydania ustawy tj. o zmianie ustawy - Prawo geologiczne i górnicze, ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw poprzez dodanie w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504) w tym dodanie przepisów zawierających definicje: „odkrywki”, „kopalni” oraz „przodka.

Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy nowelizacja miała służyć realizacji bezpieczeństwa prawnego jednostki związanego z pewnością prawa, ponieważ – w ocenie ustawodawcy miało rozwiać wątpliwości interpretacyjne co do tego, które okresy pracy w kopalniach siarki lub węgla brunatnego należy zaliczyć w wymiarze półtorakrotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury zgodnie z art. 50d ust. 1 pkt 1 ustawy FUS.

Nowelizacja ustawy miała zatem umożliwić pracownikom zatrudnionym w kopalniach siarki lub węgla brunatnego przewidywalność działań organów państwa, a także prognozowanie działań własnych, tym samym wypełniając postulat pewności prawa i realizując zasadę zapewnienia zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa. Podkreślono przy tym, że zasada pewności prawa jest jedną z fundamentalnych zasad, która została uregulowana w art. 8 § 2 KPA, jak również wypływa z zasady demokratycznego państwa prawa ustanowionej w art. 2 Konstytucji RP. Wprowadzenie definicji „odkrywki”, „kopalni” i „przodka” do przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS usunie zatem lukę legislacyjną oraz przyczyni się do usprawnienia i ujednolicenia orzekania w sprawach emerytalnych.

Według ustawodawcy powiązanie w ustawie o emeryturach i rentach z FUS pojęcia „odkrywki” z pojęciem „zakładu górniczego” uprości orzekanie w sprawach dotyczących emerytur górniczych, ponieważ ustalenie granic zakładu górniczego nie będzie podlegało uznaniu organu emerytalnego lub sądów, lecz będzie się opierać na zdefiniowanym pojęciu oraz dowodach w postaci planów ruchu zakładów górniczych, jednoznacznie przedstawiających ww. granice.

Wprowadzenie definicji „odkrywki”, „kopalni” i „przodka” miało na celu doprecyzowanie i uzupełnienie pojęć górniczych.

Oceniając skutki regulacji podkreślono, że obecnie obowiązujące przepisy Pgg zawierają definicję „robót górniczych”, jak również „zakładu górniczego”. Za „roboty górnicze” uważa się obecnie wykonywanie, utrzymywanie, zabezpieczanie oraz likwidowanie wyrobisk, a w przypadku odkrywkowych zakładów górniczych - także zwałowanie nadkładu. Z kolei definicja „zakładu górniczego”, jako wyodrębnionego technicznie i organizacyjnie zespołu środków służących bezpośrednio do wykonywania działalności w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, pozwala na szerokie zakreślenie granic przestrzeni wykonywania robót górniczych. Z uwagi na to, że granice zakładu górniczego określane są w planie ruchu zakładu górniczego podlegającym każdorazowo zatwierdzeniu przez właściwy organ nadzoru górniczego, ich ustalenie nie powinno powodować trudności czy wątpliwości interpretacyjnych.

W ocenie ustawodawcy powiązanie w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 504) pojęcia „odkrywki” z pojęciem „zakładu górniczego” uprości orzekanie w sprawach dotyczących emerytur górniczych, ponieważ ustalenie granic zakładu górniczego nie będzie podlegało uznaniu organu emerytalnego lub sądów, lecz będzie się opierać na zdefiniowanym pojęciu oraz dowodach w postaci planów ruchu zakładów górniczych, jednoznacznie przedstawiających ww. granice. Definicja „kopalni” ma służyć odróżnieniu „zakładu górniczego” od „odkrywkowego zakładu górniczego”. Z kolei definicja pojęcia „przodek” ma służyć jednoznacznemu określeniu tych części wyrobiska górniczego, w których prowadzone jest urabianie kopaliny (głównej lub towarzyszącej) oraz nadkładu (zdejmowanego także na tzw. przedpolu wyrobiska), jak również części zwałowisk zewnętrznych, znajdujących się poza wyrobiskiem, w których odbywa się formowanie korpusu zwału. Taka definicja koresponduje z definicją „robót górniczych” unormowaną w art. 6 ust. 1 pkt 12 ustawy Pgg, uwzględnia również stopień zagrożeń występujący na stanowiskach pracy w ww. miejscach, w tym przede wszystkim zagrożenie osuwiskowe i wodne występujące w zwałowiskach. Wprowadzenie do ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawnej definicji „kopalni” i „odkrywki” nie stanowi, wbrew pozorom, wprowadzenia nowego stanu prawnego, a zmiana ta dąży jedynie do przywrócenia wieloletniego znaczenia regulacji prawnych prawa do emerytury górniczej z tytułu pracy w kopalniach węgla brunatnego.

Mając na uwadze powyższe odnieść się zatem należało do ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze. Art. 1 ww. ustawy określa zasady i warunki podejmowania, wykonywania oraz zakończenia działalności w zakresie:

1) prac geologicznych;

2) wydobywania kopalin ze złóż;

3) podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji;

4) podziemnego składowania odpadów;

5) podziemnego składowania dwutlenku węgla.

Z kolei zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 18 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 633) zakładem górniczym - jest wyodrębniony technicznie i organizacyjnie zespół środków służących bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawą w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, a w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny wraz z pozostającym w związku technologicznym z wydobyciem kopaliny przygotowaniem wydobytej kopaliny do sprzedaży, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów albo podziemnego składowania dwutlenku węgla, w tym wyrobiska górnicze, obiekty budowlane, urządzenia oraz instalacje.

W myśl art. 105 ww. ustawy ruch zakładu górniczego prowadzi się w sposób zgodny z przepisami prawa, w szczególności na podstawie planu ruchu zakładu górniczego, a także zgodnie z zasadami techniki górniczej.

Zgodnie z art. 108 ww. ustawy plan ruchu zakładu górniczego sporządza przedsiębiorca, odrębnie dla każdego zakładu górniczego. Plan ruchu zakładu górniczego określa: 1) strukturę organizacyjną zakładu górniczego, w szczególności przez wskazanie stanowisk osób kierownictwa i dozoru ruchu; 1a) granice zakładu górniczego;

Jak wskazuje się w literaturze plan ruchu zakładu górniczego stanowi sformalizowany dokument będący podstawą prawidłowego funkcjonowania zakładu górniczego, a także innych działań, do których – na gruncie prawa geologicznego i górniczego – stosuje się przepisy o ruchu zakładu górniczego. Ruch zakładu górniczego, będący złożonym pod względem technologicznym ciągiem różnorodnych zdarzeń, wymaga dla swej organizacji cyklu zaplanowanych działań, stanowiących logiczny układ pewnych faz. Podstawą do sprawnego działania jest funkcjonowanie w sposób odpowiednio zorganizowany, w szczególności zaplanowany [zob. M. G., J. K., Strategie, plany i programy (w:) R. H., Z. N., A. W. (red.), System Prawa Administracyjnego, t. 7, Prawo administracyjne materialne, Warszawa 2012, s. 181]. W teorii zarządzania plan, jako dokument, stanowi skutek przeprowadzenia etapu planowania działania i stanowi narzędzie (instrument), za pomocą którego realizowany jest postulat dobrej organizacji. Dla zrealizowania swej funkcji plan powinien więc być wykonalny (spójny i harmonijny), operatywny (zrozumiały, czytelny, jasny, ścisły), elastyczny (otwarty na zmiany), należycie szczegółowy, terminowy, kompletny, racjonalny (M. Górski, J. Kierzkowska, tamże, s. 182).

Plan ruchu sporządza się oddzielnie dla każdego zakładu górniczego, tj. dla wyodrębnionego technicznie i organizacyjnie zespołu środków służących bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawą w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, a w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny wraz z pozostającym w związku technologicznym z wydobyciem kopaliny przygotowaniem wydobytej kopaliny do sprzedaży – podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji albo podziemnego składowania odpadów. Jeżeli w zakładzie górniczym wyodrębnione są co najmniej dwie części prowadzące samodzielnie ruch, to dla zakładu sporządza się jeden plan, przy czym dane objęte planem określa się odrębnie w odniesieniu do poszczególnych jego części. Przepis art. 108 ust. 2 p.g.g. ustala obligatoryjny zakres planu ruchu zakładu górniczego. Ustawodawca w sposób wyraźny wyodrębnił w nim trzy zasadnicze części: opis struktury organizacyjnej zakładu górniczego, w tym w szczególności wskazanie osób kierownictwa i dozoru ruchu, określenie granic zakładu górniczego oraz opis szczegółowych przedsięwzięć niezbędnych dla zapewnienia wartości wymienionych w lit. a–h analizowanego przepisu. Dla potrzeb prawidłowej organizacji ruchu zakładu górniczego ustawodawca ustalił zamknięty katalog dóbr i wartości, w celu zapewnienia których przedsiębiorca ma obowiązek zaplanowania szczegółowych przedsięwzięć. Do wartości tych ustawodawca zaliczył: bezpieczeństwo (powszechne, pożarowe oraz osób przebywających w zakładzie górniczym, w tym bezpieczeństwo i higienę pracy), ochronę elementów środowiska i obiektów budowlanych, wykonywanie działalności objętej koncesją, racjonalną gospodarkę złożem, zapobieganie szkodom i ich naprawa.

Plan ruchu zakładu górniczego należy do długoterminowych aktów planowania. Sporządza się go na okres od 2 do 6 lat, przy czym – w przypadku gdy okres planowanego ruchu jest krótszy – plan sporządzany jest na cały planowany okres prowadzenia ruchu. W przypadku planu ruchu zakładu górniczego prowadzącego podziemne składowisko dwutlenku węgla ustawodawca wprowadził stały pięcioletni okres planowania, dopuszczając równocześnie możliwość objęcia planem całego okresu prowadzenia ruchu zakładu górniczego, w przypadku gdy jest on krótszy niż 5 lat.

Plan ruchu zakładu górniczego wymaga zatwierdzenia przez właściwy organ nadzoru górniczego. Zatwierdzenie planu ruchu zakładu górniczego jest władczym rozstrzygnięciem organu administracji publicznej podejmowanym w formie decyzji administracyjnej, wydawanej po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego. (…)

Zatwierdzenie planu ruchu zakładu górniczego następuje w formie decyzji administracyjnej. Decyzja ta musi odpowiadać wymaganiom określonym w art. 107 k.p.a. Decyzja wywiera skutki prawne z dniem jej doręczenia stronie postępowania administracyjnego. Z tym dniem decyzja wiąże organ administracji publicznej – organ nadzoru górniczego. Zgodnie z art. 130 k.p.a. decyzja nie podlega wykonaniu przed upływem terminu do wniesienia odwołania. Wyjątek od tej zasady stanowi sytuacja, gdy decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności lub gdy jest ona zgodna z żądaniem wszystkich stron.

Z informacji znanych Sądowi z urzędu, a uzyskanych z (...) S.A. (w związku z rozpoznaniem podobnych spraw o emeryturę górniczą) wynika trasa kolei górniczych znajduje się w całości poza granicami zakładu górniczego, z następującym wyjaśnieniem: element urządzenia - załadownia węgla, objęty granicą zakładu górniczego nad powierzchnią terenu, krzyżuje się z trasą kolejową zlokalizowaną na powierzchni terenu poza granicami zakładu górniczego na długości około 0,059 km na Odkrywce J. i około 0,013 km na Odkrywce D..

Długości tras kolejowych z poszczególnych odkrywek były następujące:

-

od załadowni węgla odkrywki J. do:

-

Elektrowni (...) wynosi ok. 9,1 km,

-

Elektrowni (...) wynosi ok. 13,2 km,

-

od załadowni węgła odkrywki D. do:

-

Elektrowni (...) wynosiła ok. 24,8 km,

-

Elektrowni (...) wynosiła ok. 28,9 km,

Z powyższego wynika, że pracy odwołującego w spornym okresie nadal nie sposób zaliczyć do pracy górniczej, albowiem jak wyjaśniono przez (...) S.A. trasa kolei górniczych znajduje się w całości poza granicami zakładu górniczego.

Na marginesie jedynie wypada zaznaczyć, że środowisko górnicze wielokrotnie zwracało uwagę, że definicja „pracy górniczej” stanowi problem w nabywaniu uprawnień do wcześniejszej emerytury, a jak wyjaśnił P. W., Prezes ZE PAK, ZUS nie uznaje prawa do emerytur górniczych części pracowników spółek górniczych. ZUS odmawia przyznania prawa do emerytury górniczej czterem grupom pracowników zatrudnionych w ZE PAK: przy remontach maszyn podstawowych, kierownictwie i dozorze ruchu kopalni, odwodnieniu i rekultywacji oraz kolejach górniczych. I choć w 2022 r. przyjęto nowelizację ustawy, w której pojęcie „odkrywki” jako miejsca pracy, zastąpiono „zakładem górniczym” i zmiana ta była korzystna, to nadal nie rozwiązała wszystkich problemów (strefabiznesu.pl, tyt. „Emerytura górnicza nie dla każdego? Problematyka definicji „pracy górniczej”).

Mając na uwadze powyższe uznać należało, że odwołujący w niniejszej sprawie nie udowodnił na dzień ukończenia 50 roku życia wymaganego okresu wykonywania 25 lat pracy górniczej i równorzędnej, w tym co najmniej 15 lat pracy górniczej, a tym samym nie spełnił wszystkich przesłanek, o których mowa w art. 50a ust. 2 ustawy emerytalnej. Uprawnienie do emerytury górniczej wynika z wykonywania określonej pracy górniczej, a nie jakiejkolwiek pracy wykonywanej na terenie kopalni, czy też pracy wykonywanej poza terenem kopalni. Z kolei prace związane z działaniem oddziału kolei górniczych w ciągu technologicznym odstawy węgla od miejsca jego wydobycia do miejsca rozładunku na estakadach elektrowni odbywa się poza odkrywką, co skutkować musi brakiem uznania okresów takiej pracy za okresy pracy górniczej.

Nie okazały się zasadne również inne zarzuty odwołującego zawarte w apelacji. Wbrew stanowisku odwołującego nie doszło do naruszenia przepisów prawa procesowego (tj. art. 243 ² k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c.) oraz naruszenie przepisów prawa materialnego (tj. art. 50c ust 1 pkt 4 w związku z art. 50ba pkt 1 ustawy emerytalnej w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 18 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze).

Uznając zarzuty apelującego K. C. za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację – punkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Mając powyższe na względzie, tytułem zwrotu kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej) zasądzono od odwołującego na rzecz organu rentowego kwotę 270 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach do dnia zapłaty – punkt 2 sentencji wyroku.

sędzia Marta Sawińska