Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wiesława Stachowiak

Protokolant: Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 16 maja 2025 r. w Poznaniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 14 listopada 2023 r. sygn. akt VIII U 515/23

oddala apelację.

Wiesława Stachowiak

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 grudnia 2022r. o znaku (...), ZUS II Oddział w P. dokonał rozliczenia renty rodzinnej M. K. w związku z osiągniętym przychodem w 2020 roku. Organ rentowy wskazał, że łączny przychód osiągnięty przez ubezpieczoną wyniósł 114.657,36 zł i przekroczył wyższą kwotę graniczną ustaloną dla tego roku, tj. 80.205,20 zł, łącznie o kwotę 34.452,16 zł. Osiągnięty przychód uzasadniał zawieszenie łącznej kwoty świadczenia wraz z dodatkami za w/wym. okres na kwotę 15.702,41 zł, w tym:

- od 1 stycznia 2020 r. do 29 lutego 2020 r. - o 1.196,25 x 2, tj. 2.392,50 zł

- od 1 marca 2020 r. do 31 grudnia 2020 r. - o 1.238,83 x 10, tj. 12.388,30 zł

- od 1 kwietnia 2020 r. do 30 kwietnia 2020 r. - o 1.638,83 x l, tj. 1.638,83 zł

- od 1 listopada 2020 r. do 30 listopada 2020 r. - o 1.760,44 x l, tj. 1.760,44 zł.

Po dokonaniu rozliczenia za w/w okres Zakład ustalił, że świadczenie podlegało zawieszeniu. Po dokonaniu rozliczenia za w/w okres organ ustalił, że ubezpieczona pobrała nienależnie świadczenie w kwocie 15.702,41 zł.

Od powyższej decyzji, w formie i terminie przewidzianym prawem, M. K. złożyła odwołanie domagając się jej zmiany.

W odpowiedzi na odwołanie, pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie, o przeprowadzenie dowodu z akt organu rentowego i o zasądzenie od odwołującej kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrokiem z dnia 14 listopada 2023r. w sprawie VIII U 515/23 Sąd Okręgowy w Poznaniu:

1. Zmienił zaskarżoną decyzję w części punkcie III.2. i ustalił, że odwołująca M. K. jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w kwocie 2.333,56 złotych,

2. Oddalił odwołanie w pozostałym zakresie,

3. Koszty procesu wzajemnie zniósł między stronami.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, w części, tj. w zakresie punktu 1 i 3 zarzucając: naruszenie art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i art. 127 ust. 1 ustawy emerytalnej poprzez jego niezastosowanie, tj. pomimo ustalenia przez Sąd, że świadczenie zostało wypłacone w spornym okresie mimo zaistnienia okoliczności powodujących wstrzymanie jego wypłaty oraz że organ rentowy prawidłowo pouczył odwołującą o obowiązkach informacyjnych rencisty wobec ZUS w zakresie wysokości osiąganych przychodów oraz konsekwencjach związanych z osiągnięciem przychodu uzasadniającego zawieszenie prawa do renty lub zmniejszenie wysokości pobieranej renty. Apelujący wskazał, że Sąd orzekł o braku prawa organu rentowego do domagania się zwrotu kwoty 15.702,41 złotych jako nienależnie pobranego świadczenia rentowego w 2020 roku, zaś ustalenie kwoty 2.333,56 zł i obowiązek jej zwrotu po stronie odwołującej Sąd oparł na przesłankach pozaustawowych i poza materią spornej decyzji.

Mając na uwadze powyższe, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w całości, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, rozstrzygnięcie o kosztach procesu za pierwszą instancję w całości na rzecz organu rentowego, jak również o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Z uwagi na złożenie apelacji po zmianie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dokonanej ustawą z 4 lipca 2019 r. (Dz.U.2019.1469) uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego zostało sporządzone w sposób określony przepisem art. 387 § 2 ¹ k.p.c. w brzmieniu nadanym tą nowelizacją. Sąd Apelacyjny nie przeprowadził postępowania dowodowego i nie dokonał odmiennej oceny dowodów przeprowadzonych przed Sądem pierwszej instancji, a także nie zmienił ustaleń Sądu pierwszej instancji. W tej sytuacji, zgodnie z art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c., wystarczające jest wskazanie, że Sąd Apelacyjny przyjął za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji dokonane w sprawie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego, dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy. Prawidłowo także zastosował prawo materialne. Sąd Apelacyjny dokonał jedynie częściowo odmiennych rozważań prawnych, co jednakże nie miało wpływu na ewentualne wzruszenie wyroku w kierunku postulowanym w apelacji, a do czego Sąd Odwoławczy odniesie się w dalszej części rozważań.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie było ustalenie tego, czy przychód osiągnięty przez M. K. w 2020 roku uzasadniał zmniejszenie świadczenia o kwotę w kwocie 15.702,41 zł, a nadto, czy w związku z wypłatą renty rodzinnej także M. K., kwota ta stanowi świadczenie nienależne i czy odwołująca powinna ją zwrócić na rachunek organu rentowego, podany w zaskarżonej decyzji z dnia 21 grudnia 2022r.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie są uzasadnione zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i art. 127 ust. 1 ustawy emerytalnej poprzez jego niezastosowanie.

Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 138 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Zgodnie z ust. 2 ww. przepisu za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z art. 138 ust. 3 za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.

W myśl art. 138 ust. 4 nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Zgodnie z art. 138 ust. 5 ww. ustawy kwoty nienależnie pobranych świadczeń w związku z osiągnięciem przychodów, o których mowa w art. 104 ust. 1, podlegają zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu, w pozostałych zaś przypadkach - za okres nie dłuższy niż 3 lata kalendarzowe poprzedzające rok wydania tej decyzji.

Stosownie zaś do art. 68 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1) do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Należy zauważyć, że renta rodzinna pełni głównie funkcję alimentacyjną, a jej celem podstawowym jest dostarczenie środków utrzymania tym dzieciom, które ze względu na wiek, stan zdrowia lub kształcenie się, nie mają możliwości pozyskiwania tychże środków własną pracą (działalnością zarobkową), a jednocześnie - stanowi pieniężną rekompensatę utraty ekonomicznego wsparcia ze strony zmarłego rodzica (innej osoby, na której ciążył obowiązek alimentacyjny wobec dziecka).

W myśl art. 73 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych renta rodzinna wynosi:

1) dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;

2) dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu;

3) dla trzech lub więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu.

Natomiast zgodnie z art. 74 ustawy emerytalnej wszystkim uprawnionym członkom rodziny przysługuje jedna łączna renta rodzinna. Renta rodzinna podlega podziałowi na równe części między uprawnionych. W razie ujawnienia okoliczności powodujących konieczność dokonania podziału renty rodzinnej po raz pierwszy lub zmiany warunków dotychczasowego podziału renty ze względu na zmianę liczby osób uprawnionych organ rentowy dokonuje podziału świadczenia od miesiąca ujawnienia tych okoliczności. Przepisy art. 129 ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio. W razie ujawnienia okoliczności powodujących ustanie podziału renty rodzinnej przepis art. 133 stosuje się odpowiednio.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego - wyrok Sądu Okręgowego ostatecznie uznać należało za trafny, choć Sąd Apelacyjny nie podzielił tutaj części rozważań prawnych zawartych w zaskarżonym wyroku w odniesieniu do winy organu rentowego wespół z zawinieniem odwołującej. Mimo tego, według Sądu Apelacyjnego, wyrok Sądu Okręgowego należało w ostatecznym rozrachunku uznać za prawidłowy. Wynika to z dokonanej przez Sąd Odwoławczy oceny kwestii, jakie w niniejszej sprawie świadczenie należało uznać za nienależnie pobrane.

W tym zakresie Sąd Apelacyjny w składzie orzekającym w niniejszej sprawie, w pełni popiera tezy i uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14.05.2013r. sygn.. akt II UK 313/12, które należy w tym miejscu przytoczyć. W wyroku tym Sąd Najwyższy uznał, że świadczenie, które było wypłacane jako łączna renta rodzinna do rąk jednego z uprawnionych, który okazał się osobą niemającą tytułu do jej pobierania, podlega zwrotowi w zakresie, w jakim kwota pobranego nienależnie świadczenia przewyższała wysokość renty rodzinnej ustalonej w zależności od liczby uprawnionych, bez uwzględnienia tej osoby.

Instytucja zwrotu świadczeń służy zrekompensowaniu "straty", jaką Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (w istocie wszyscy ubezpieczeni) poniósł wskutek wypłaty nieprzysługującego świadczenia. Z tego względu zwrot nienależnie pobranego świadczenia powinien odpowiadać wysokości kwoty, o którą bezpodstawnie został uszczuplony, a nie powinien prowadzić do swoistego „wzbogacenia FUS”.

Zwrot nienależnie pobranego świadczenia nie może także pogarszać sytuacji ubezpieczonego w tym sensie, że jeśli ubezpieczony był uprawniony do świadczenia w niższej wysokości, a pobrał wyższe świadczenie, to nienależnie pobrane jest tylko to wyższe świadczenie. Nie powstaje obowiązek zwrotu całego wypłaconego mu świadczenia, poza częścią nienależną.

Przedmiotem sporu był sposób ustalenia kwoty, którą ubezpieczona powinna zwrócić jako nienależnie pobraną. Innymi słowy – sporną kwestią było ustalenie tego, czy przychód osiągnięty przez M. K. w 2020 roku uzasadniał zmniejszenie świadczenia o kwotę 15.702,41 zł oraz czy w związku z wypłatą renty rodzinnej także M. K., kwota ta stanowi świadczenie nienależne.

M. K. nie kwestionowała decyzji z dnia 21 grudnia 2022r. pod względem matematycznym, nie kwestionowała także w zasadzie faktu, że nie była uprawniona do renty rodzinnej po zmarłym mężu S. K. od samego początku, albowiem pozostawała w zatrudnieniu. Za wypłatę nienależnego jej świadczenia odwołująca obwiniała organ rentowy, który niedostatecznie zweryfikował jej wniosek o przyznanie prawa do renty, mając przy tym wszelką wiedzę w tym zakresie, a finalnie przyznał jej prawo do renty rodzinnej niezasadnie.

Zgodnie z art. 73 ustawy emerytalnej świadczenie to ustala się w wysokości zależnej od liczby osób uprawnionych; jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba, wysokość tego świadczenia wynosi 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, 90% , jeżeli renta rodzinna przysługuje dla dwóch osób i 95% tej kwoty dla trzech lub więcej osób uprawnionych. Tak obliczona renta przysługuje wszystkim uprawnionym członkom rodziny łącznie (art. 74 ust. 1 ustawy emerytalnej).

Renta rodzinna jest świadczeniem łącznym w tym znaczeniu, że przysługuje wszystkim uprawnionym, bez względu na ich liczbę. Po śmierci członka rodziny (żywiciela) osoby dotychczas wspólnie gospodarujące otrzymują jedną rentę rodzinną, wypłacaną jednej osobie, zwykle tej, która organizuje i zarządza gospodarstwem domowym.

Rentę rodzinną przysługującą osobie małoletniej lub osobie pełnoletniej, nad którą ustanowiona została opieka prawna, zgodnie z art. 131 ust. 1 tej ustawy, wypłaca się osobom sprawującym opiekę nad tymi osobami. Ten, któremu wypłacana jest renta dysponuje nią w całości. Nie jest możliwe ustalenie wysokości udziału w tym świadczeniu żadnego z uprawnionych. Jednolite - wspólne wszystkim uprawnionym - prawo do renty rodzinnej jest niepodzielne; podziałowi podlega tylko wypłacana kwota świadczenia.

Podziału kwoty wypłacanej renty rodzinnej dokonuje się przez rozbicie na równe części i wypłatę ich osobno każdemu uprawnionemu. Następuje to na wniosek któregokolwiek z uprawnionych i w razie ujawnienia „okoliczności powodujących konieczność dokonania podziału renty rodzinnej”.

O rodzaju tych okoliczności ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych milczy, przy czym wydaje się oczywiste, że renta nie może być wypłacana łącznie, gdyż nie spełniałaby celu alimentacyjnego, nie docierając do wszystkich, gdy uprawnione do niej osoby nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego i mieszkają oddzielnie. Nie jest przesłanką podziału renty rodzinnej samo tylko ustalenie, że do tego świadczenia nie są uprawnione wszystkie osoby, którym jest łącznie wypłacana.

Konsekwencją stwierdzenia zmiany liczby osób uprawnionych jest zawsze konieczność wyliczenia na nowo wysokości świadczenia, lecz nie zachodzi okoliczność decydująca o podziale renty rodzinnej. Dotyczy to renty, która ma być w przyszłości wypłacana w wysokości odpowiadającej mniejszej liczbie uprawnionych, a - oczywiście - także renty już nienależnie wypłaconej. Po ponownym ustaleniu wysokości renty rodzinnej ze względu na liczbę osób uprawnionych, dotychczasowe zasady wypłaty świadczenia podlegają zachowaniu.

Jeżeli nie zachodzą „okoliczności powodujące konieczność dokonania podziału renty rodzinnej”, podział nie jest dokonywany. Tak też rezultatem stwierdzenia przez organ rentowy nienależności świadczenia pobranego przez jedną z osób uprawnionych do łącznie wypłacanej renty rodzinnej nie jest dokonanie podziału renty rodzinnej, lecz wyłącznie ustalenie kwoty należnej i kwoty nienależnie pobranej renty rodzinnej jako różnicy w jej wysokości wynikającej z liczby osób uprawnionych.

Za Sądem Najwyższym należy podkreślić, że jednolite, niepodzielne uprawnienie powiązane z wypłatą do rąk jednego z uprawnionych nie rozdziela się na prawa pojedynczych osób, jak tylko na ich wniosek o wypłatę renty do ich rąk. Gdy świadczenie wypłacane jest niepodzielne wszystkim uprawnionym, kwota renty zależy od liczby osób uprawnionych. Jeżeli wśród tych osób była osoba, której renta rodzinna się nie należała i została pobrana w warunkach opisanych w art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej, to nienależna jest tylko różnica w wysokości renty wynikająca z liczby uprawnionych, ta tylko kwota, która przewyższała wysokość renty rodzinnej ustalonej w zależności od liczby uprawnionych, z pominięciem tej osoby.

Inaczej mówiąc, świadczenie, które było wypłacane jako łączna renta rodzinna do rąk jednego z uprawnionych, który okazał się osobą niemającą tytułu do jej pobierania, podlega zwrotowi tyko w takim zakresie, w jakim kwota pobranego nienależnie świadczenia przewyższała wysokość renty rodzinnej ustalonej bez uwzględnienia tej osoby.

Sytuacja osoby, co do której organ rentowy stwierdził pobieranie nienależnej renty rodzinnej nie może różnić się zasadniczo od sytuacji osoby uprawnionej do renty rodzinnej, które uzyskuje prawo do innego świadczenia, tracąc uprawnienia do pobierania renty rodzinnej. Te osoby mogą - na podstawie art. 107a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - dokonać wyboru świadczenia, które chcą pobierać. Zostają wówczas na swój wniosek wyłączone z kręgu osób uprawnionych do renty rodzinnej, a uwzględnienie takiego wniosku powoduje, że następuje ponowne obliczenie wysokości renty rodzinnej w kwocie nieuwzględniającej osób wyłączonych od miesiąca, od którego wstrzymano wypłatę renty tej osobie. Przyjmuje się, że konstrukcja ta została wprowadzona w interesie każdej osoby uprawnionej do renty rodzinnej i uwzględnia cel umożliwienia pozostałym uprawnionym członkom rodziny pobierania świadczenia - po ponownym przeliczeniu renty - w wyższej kwocie, odpowiedniej do kwoty wynikającej z art. 73 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2009 r., II UZP 4/09, OSNP 2009 nr 23-24, poz. 320).

W związku z tym, nawiązując do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2008r., I UK 154/08 (OSNP 2010 nr 11-12, poz. 148), należy wskazać, że nie w każdych okolicznościach może żądać zwrotu wszystkich wypłaconych ubezpieczonemu kwot, gdyż nie zawsze kwoty te w całości mogą być identyfikowane jako pobranie nienależnego świadczenia. Zwrotowi podlega wyłącznie nienależna nadwyżka pobranych świadczeń. Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że instytucja zwrotu świadczeń służy zrekompensowaniu "straty", jaką Fundusz (w istocie wszyscy ubezpieczeni) poniósł wskutek wypłaty nieprzysługującego świadczenia. Z tego względu zwrot nienależnie pobranego świadczenia powinien odpowiadać wysokości kwoty, o którą bezpodstawnie został uszczuplony, a nie powinien prowadzić do swoistego „wzbogacenia FUS”. Zwrot nienależnie pobranego świadczenia nie może także pogarszać sytuacji ubezpieczonego w tym sensie, że jeśli ubezpieczony był uprawniony do świadczenia w niższej wysokości, a pobrał wyższe świadczenie, to nienależnie pobrane jest tylko to wyższe świadczenie. Nie powstaje obowiązek zwrotu całego wypłaconego mu świadczenia, poza częścią nienależną. Taki sposób wyliczenia kwoty przypisanej do zwrotu przez osobę, która pobrała nienależną jej rentę rodzinną przyjmował Sąd Apelacyjny w Katowicach wyroku z dnia 19 stycznia 2005 r., III AUa 2791/03 (Prawo Pracy 2006 nr 3, s. 36), Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 12 czerwca 2007 r., III AUa 407/07 (OSA w B. 2008 nr 1, poz. 60) oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 20 czerwca 2007 r., III AUa 478/07 (OSA 2008 nr 12, poz. 38).

Nawiązując do omawianego poglądu i zakładając, że zwrot obejmuje tylko świadczenia, które pobierającej je osobie się nie należały, należy stwierdzić, że w analizowanej sprawie Fundusz Ubezpieczeń Społecznych został bezpodstawnie uszczuplony o kwotę równą różnicy między wysokością renty rodzinnej wypłacanej łącznie w wysokości ustalonej dla trzech osób (95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu), a rentą należną w kwocie uwzględniającej dwie uprawnione osoby (90% tego świadczenia). Taki jest zakres obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń. Nie ma podstawy jego rozszerzenie i ustalenie na kwotę równą trzeciej części wypłaconej renty, gdyż wówczas obowiązek zwrotu objąłby część świadczeń należnych pozostałym członkom rodziny.

Wszystkie te argumenty Sąd Odwoławczy w pełni akceptuje i przyjmuje jako podstawę orzekania w niniejszej sprawie.

Podobnie rzecz się ma odnośnie twierdzeń zawartych w tej części uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2010r. II UK 235/09, w której stwierdzono, że skoro wszystkim uprawnionym przysługuje jedna łączna renta rodzinna, to zwrot nienależnie pobranego świadczenia powinien odpowiadać wysokości kwoty, o którą został bezpodstawnie uszczuplony Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, co jednak nie może pogarszać sytuacji pozostałych uprawnionych do renty rodzinnej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 stycznia 2005 r., III AUa 2791/03, Prawo Pracy 2006 nr 3, s. 36; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 czerwca 2007 r., III AUa 407/07, OSAB 2008 nr 1, poz. 60 lub wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 czerwca 2007 r., III AUa 478/07, OSA 2008 nr 12, poz. 38).). W tej koncepcji, opartej na wykładni gramatycznej i celowościowej art. 73 i 74 w związku z art. 138 ustawy o emeryturach i rentach, argumentuje się, że celem tych regulacji jest ochrona Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i odzyskanie kwot nienależnie pobranych świadczeń, które zostały wypłacone niezgodnie z prawem, ale jedynie w wysokości różnicy „pomiędzy kwotą renty rodzinnej przysługującej dwóm osobom a kwotą tej renty przysługującej jednaj osobie”, tak aby nie została pogorszona sytuacja osoby nadal uprawnionej do renty rodzinnej „w następstwie egzekucji kwoty sztucznie podzielonego po 1/2 świadczenia”. Takie stanowiska wyrażają myśl, że żądanie zwrotu nienależnie pobranej części renty rodzinnej przez osobę, która utraciła to prawo w okolicznościach powodujących ustanie, zawieszenie lub wstrzymanie wypłaty części tego świadczenia, nie może naruszać praw pozostałych uprawnionych do otrzymywania renty rodzinnej w ustawowo gwarantowanych wielkościach procentowych świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Regulacjom zawartym art. 73 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, który stanowi, że renta rodzinna wynosi: 1) dla jednej osoby uprawnionej - 85% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu; 2) dla dwóch osób uprawnionych - 90% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu; 3) dla trzech lub więcej osób uprawnionych - 95% świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu, przyznaje się podstawowy, szczególny i nienaruszalny charakter gwarancji ustawowych, co w każdej sytuacji wyklucza obniżenie renty rodzinnej przysługującej pozostałym osobom nadal uprawnionym do tego świadczenia, które przysługuje w ustawowo określonych (sztywnych) wielkościach procentowych świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. Te ustawowo gwarantowane wielkości nie mogą być obniżone wskutek ujawnienia okoliczności pobrania w sposób nienależny części tego świadczenia przez osobę, której prawo do renty rodzinnej ustało. W tej koncepcji, ochrona Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zostaje zachowana przez zobowiązanie do zwrotu kwot, o które fundusz ten został bezpodstawnie uszczuplony, gdyż nie może on być „wzbogacony” żądaniem zwrotu kwot wyższych niż kwoty sztywne renty rodzinnej przysługującej ze względu na pozostałą ustawowo wskazaną liczbę uprawnionych (art. 71 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach), którzy nie powinni być pokrzywdzeni jako osoby nadal uprawnione do renty rodzinnej.

W analizowanej sprawie z obliczeń przygotowanych przez organ rentowy w piśmie z dnia 14 sierpnia 2023r. wynika hipotetyczne wyliczenie renty rodzinnej wypadkowej za 2020 rok przy założeniu, że do renty uprawnione są dwie osoby (J. K., A. K.). Łącznie renta rodzinna dla dwóch uprawnionych osób w 2020 roku wyniosłaby 42.008,84 zł, tj. po 21.004,42 zł dla uprawnionego. Różnica pomiędzy wysokością renty rodzinnej dla trzech uprawnionych osób, a dwóch w 2020 r. wynosiła: 1-2/2020 r. - 188,88 zł miesięcznie, 3-12/2020 r. 195,58 zł miesięcznie. Łącznie zatem roczna różnica pomiędzy wysokością renty rodzinnej dla trzech uprawnionych osób, a dwóch, wyniosła w 2020 roku 2.333,56 zł.

Uprawnionymi do świadczenia po zmarłym ojcu w spornym okresie były tylko dzieci: J. i A. K., a nie wnioskodawczyni M. K.. W przedmiotowej sprawie doszło zatem do zubożenia środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na kwotę 2.333,56 zł, która to kwota stanowi świadczenie nienależne i jako takie, winno być przez odwołującą zwrócone. Zaskarżony wyrok jest zatem prawidłowy.

Konkludując, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację nie znajdując podstaw do jej uwzględnienia.

Wiesława Stachowiak