Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lipca 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Wiesława Stachowiak

Protokolant: Katarzyna Grzelska

po rozpoznaniu w dniu 3 lipca 2025 r. w Poznaniu

sprawy J. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

o przeniesienie odpowiedzialności na spadkobiercę za należności z tytułu składek

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 15 listopada 2024 r. sygn. akt VIII U 1373/23

oddala apelację.

Wiesława Stachowiak

UZASADNIENIE

Decyzją z 18 kwietnia 2023r. nr (...), adresowaną do J. Ł. , Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.:

I. określił wysokość zadłużenia zmarłego w dniu 28.03.2020 r. płatnika składek - T. Ł. na łączną kwotę 8.530,21 zł, w tym:

1/ na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego w kwocie 5.192,24 zł za okres 03/2004, 10-12/2011, 11/2019 – 03/2020 (z czego należność główna to 3.097,44 zł, koszty upomnienia 8,80 zł, odsetki zwłokę naliczone na dzień zgonu 2.086 zł),

2/ na Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego w kwocie 3.074,83 zł za okres 10-12/2011, 11/2019 - 03/2020 (z czego należność główna to 2.501,83 zł, odsetki zwłokę naliczone na dzień zgonu 573 zł),

3/ na Fundusz Pracy w kwocie 263,14 zł za okres 10-12/2011 (z czego należność główna to 148,14 zł, odsetki zwłokę naliczone na dzień zgonu 115 zł).

W pkt II decyzji ZUS wskazał, że wpłat powyższych należności należy dokonać w terminie 14 dni od dnia doręczenia niniejszej decyzji na wskazany rachunek bankowy.

Od powyższej decyzji w przepisanym trybie i terminie odwołała się J. Ł., wnosząc o umorzenie długu i podnosząc, że jej zmarły mąż nie miał żadnego majątku, który by po nim odziedziczyła. Wpisane do spisu inwentarza samochód, notebook D., Smartfon (...), lampa taxi, mąż zakupił z dofinansowania uzyskanego z Urzędu Pracy, a ponieważ zmarł przed upływem terminu z umowy, to Urząd wezwał ją o proporcjonalny zwrot wypłaty. Dodała, że dofinansowanie to spłaciła ratalnie.

W odpowiedzi na złożone odwołanie organ rentowy przytoczył argumentację prawną i faktyczną zaprezentowaną w zaskarżonej decyzji oraz wniósł o jego oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Nadto pełnomocnik wskazał, iż postępowanie w sprawie wniosku o umorzenie należności zostało zawieszone do czasu rozstrzygnięcia odwołania.

Wyrokiem z 15 listopada 2024r. w sprawie VIII U 1373/23 Sąd Okręgowy w Poznaniu:

zmienił zaskarżoną decyzję o tyle, że ustalił, iż odwołująca nie ma obowiązku dokonywania wpłat o których mowa w punkcie II zaskarżonej decyzji.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany, w całości, zarzucając:

- naruszenie art. 100 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa w zw. z art. 1031 i 1032 k.c. w zw. z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i art. 107 k.p.a. w zw. z art. 123 ustawy systemowej poprzez uznanie, że zaskarżona decyzja nie zawiera istotnych elementów pozwalających stwierdzenie, że odwołującej została przypisana odpowiedzialność za zobowiązania jej zmarłego męża, albowiem decyzja nie zawiera stwierdzenia, że to odwołująca ponosi odpowiedzialność i w jakim zakresie,

- naruszenie art. 97 § 1, art. 98 § 1 i 2 pkt 1, 2 , 5 i 7, art. 100, art. 101 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa w zw. z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie, że organ rentowy niesłusznie zobowiązał odwołującą do spłaty zadłużenia również na 03/202roku,

- sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału,

- sprzeczność sentencji wyroku z jego uzasadnieniem.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania w całości, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Instancji oraz zasądzenie od odwołującej na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Z uwagi na złożenie apelacji po zmianie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dokonanej ustawą z 4 lipca 2019 r. (Dz.U.2019.1469) uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego zostało sporządzone w sposób określony przepisem art. 387 § 2 ¹ k.p.c. w brzmieniu nadanym tą nowelizacją. Sąd Apelacyjny nie przeprowadził postępowania dowodowego i nie dokonał odmiennej oceny dowodów przeprowadzonych przed Sądem pierwszej instancji, a także nie zmienił i nie uzupełnił ustaleń Sądu pierwszej instancji. W tej sytuacji, zgodnie z art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c., wystarczające jest wskazanie, że Sąd Apelacyjny przyjął za własne ustalenia Sądu pierwszej instancji dokonane w sprawie.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy organ rentowy zasadnie domagał się od odwołującej zapłaty łącznie 8.530,21 zł z tytułu zobowiązań składkowych jej zmarłego męża, T. Ł..

W ocenie Sądu Apelacyjnego - wbrew twierdzeniom apelującego - materiał dowodowy zebrany w sprawie nie dał podstaw do poczynienia ustaleń oczekiwanych przez pozwany organ rentowy. Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej uzasadniających ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji Sąd Apelacyjny, oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd I instancji, uznał je za własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (wyrok Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998 roku w sprawie o sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS rok 1999, Nr 24, poz. 776).

Przechodząc do oceny, czy zaistniały materialnoprawne podstawy do domagania się od odwołującej jako spadkobierczyni zmarłego płatnika składek T. Ł. zapłaty łącznie 8.530,21 zł z tytułu zobowiązań składkowych, to Sąd Odwoławczy uznał wywiedzione w tym zakresie zarzuty strony pozwanej za bezzasadne.

Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne.

Natomiast na podstawie art. 31 ww. ustawy do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja Podatkowa, regulujące zasady odpowiedzialności osób trzecich za zobowiązania płatnika składek.

Zgodnie z art. 97 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa spadkobiercy podatnika, z zastrzeżeniem § 2, przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Z kolei na podstawie art. 98 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa, do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe.

Przepis 98 § 2 w/w ustawy stanowi, że przepis § 1 stosuje się również do odpowiedzialności spadkobierców za:

1) zaległości podatkowe, w tym również za zaległości, o których mowa w art. 52 oraz art. 52a;

2) odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy;

3) pobrane, a niewpłacone podatki z tytułu sprawowanej przez spadkodawcę funkcji płatnika lub inkasenta;

4) niezwrócone przez spadkodawcę zaliczki na naliczony podatek od towarów i usług oraz ich oprocentowanie;

5) opłatę prolongacyjną;

6) koszty postępowania podatkowego;

7) koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku.

Art 100 § 1 cyt. ustawy stanowi, iż organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji.

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, czyli śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c., art. 925 k.c.), jednakże dopiero z chwilą złożenia przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, bądź upływu ustawowego 6 miesięcznego terminu do jego złożenia, nabycie to staje się nabyciem definitywnym. Zgodnie natomiast z art. 1012 k.c. spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

W myśl art. 1015 § 1 k.c. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Z kolei art. 1015 § 2 k.c. stanowi, że brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2008 r., II UZP 1/08, należności z tytułu niezapłaconych przez spadkodawcę składek na ubezpieczenia zdrowotne, składek na Fundusz Pracy oraz na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i należności z nimi związane - według ich stanu na dzień otwarcia spadku - przechodzą, jako obowiązek majątkowy zmarłego w rozumieniu art. 922 § 1 i 3 k.c., a więc jako dług spadku, na spadkobiercę, który przyjął spadek, w granicach jego odpowiedzialności za długi spadku, przy czym spełnienie tego obowiązku majątkowego, jako zobowiązania publicznoprawnego, następuje na zasadach określonych w dziale III Ordynacji podatkowej, a więc po wydaniu przez organ rentowy (wierzyciela) decyzji określającej zobowiązanie konkretnego spadkobiercy, podlegającej kontroli właściwego dla organu rentowego sądu ubezpieczeń społecznych. Pobór tego rodzaju (zaległych) składek i należności z nimi związanych, według ich stanu na dzień otwarcia spadku dłużnika organu rentowego, pobór w znaczeniu, o którym mowa w art. 32 ustawy systemowej, jest niemożliwy bez uprzedniego wydania przez organ rentowy decyzji określającej zobowiązanie konkretnego spadkobiercy z powołaniem się na odpowiednie przepisy Ordynacji podatkowej, te same, jakie stanowią podstawę dla określenia zobowiązania spadkobiercy dłużnika organu rentowego w zakresie w jakim nie zostały opłacone przez spadkodawcę, a więc niezapłaconych do dnia otwarcia spadku, należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, do których to przepisów odsyła się w art. 31 ustawy systemowej, a poprzez ten przepis, także w art. 32 tej ustawy. Użyte w art. 32 ustawy określenie: "w zakresie poboru" w odniesieniu do składek na ubezpieczenie zdrowotne, składek na Fundusz Pracy oraz na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, należy odczytywać w powiązaniu z przepisami regulującymi pobór tego rodzaju składek przez organ rentowy. Mając powyższe na uwadze i w sytuacji, gdy art. 32 ustawy systemowej stwierdza, że nie tylko w zakresie poboru składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, ale także w zakresie egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne, to oznacza, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (każda z tych instytucji w zakresie sobie właściwym) ma prawo i obowiązek stosować odpowiednio przepisy prawa materialnego i procesowego dotyczące składek na ubezpieczenie społeczne wobec każdego dłużnika tego typu należności jak wymienione w art. 32 ustawy systemowej, które to przepisy pozwolą na pobór, czyli uzyskanie wierzytelności danego Funduszu, a tym samym, między innymi, przepisy stanowiące podstawę materialnoprawną do wydania decyzji określającej zobowiązanie spadkobiercy za długi spadkowe, w granicach wynikających z przepisów prawa spadkowego, według stanu zadłużenia spadkodawcy na dzień otwarcia spadku z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i (lub) Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz należności z nimi związanych.

Z kolei w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 maja 2023 r. II FSK 2835/20 wskazano, że stosownie do art. 100 § 1 o.p. organ podatkowy orzeka w jednej decyzji o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień poszczególnych spadkobierców na podstawie decyzji ostatecznych wydanych wobec spadkodawcy oraz jego zobowiązań wynikających z prawidłowych deklaracji. Jeżeli deklaracja złożona przez spadkodawcę jest nieprawidłowa lub deklaracji nie złożono, orzekając o zakresie odpowiedzialności lub uprawnień spadkobierców, organ podatkowy jednocześnie ustala lub określa kwoty, o których mowa w art. 21 § 3 i 3a, art. 24 lub art. 74a (art. 100 § 2 o.p.). Odpowiedzialność majątkowa spadkobiercy powstaje wprawdzie z mocy prawa (art. 97 § 1 o.p.), decyzja ma zatem charakter deklaratoryjny, jednak obowiązkiem organu jest określenie w niej zakresu odpowiedzialności. Musi ona zatem określać wysokość kwot, o których mowa w art. 100 § 1 i § 2 o.p., ale także, biorąc pod uwagę art. 98 § 1 o.p. - zakres odpowiedzialności spadkobierców zależny od sposobu przyjęcia spadku. Zakres odpowiedzialności powinien być przy tym określony w rozstrzygnięciu, skoro ma pozwolić na określenie obowiązku bez konieczności dodatkowego wyjaśniania treści decyzji przy wykonywaniu dobrowolnym lub przymusowym decyzji. Wskazanie na ograniczoną do stanu czynnego spadku odpowiedzialność spadkobierców w uzasadnieniu decyzji nie jest wystarczające. Zamieszczenie informacji o ograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy powinno się znaleźć w treści rozstrzygnięcia.

Mając powyższe na uwadze należy wskazać, że bezspornym było, że odwołująca jest jedynym spadkobiercą zmarłego płatnika składek, T. Ł. oraz że spadek J. Ł. nabyła na podstawie ustawy w całości z dobrodziejstwem inwentarza.

Podkreślić także należy, że Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję jedynie w pkt II uznając, że odwołująca nie ma obowiązku dokonywania wpłat, o których mowa w pkt II decyzji, a tym samym jest prawomocny pkt I decyzji, w którym określono wysokość zadłużenia zmarłego płatnika składek – T. Ł. na łączną kwotę 8.530,21 zł, w tym na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego, na Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego i na Fundusz Pracy. W związku z powyższym celem wszczętego przez organ rentowy postępowania, które zakończyło wydanie zaskarżonej decyzji, miała być możliwość domagania się od odwołującej uregulowania zaległości z tytułu niepłaconych składek, do których uiszczenia zmarły był zobowiązany jako prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą.

Sąd Apelacyjny analizując treść zarzutów apelacyjnych, wbrew stanowisku pozwanego uznał, że trafny jest pogląd Sądu Okręgowego, że kwestionowana decyzja nie zawiera istotnych elementów pozwalających na stwierdzenie, że J. Ł. została przypisana odpowiedzialność za zobowiązania składkowe za konkretne zaległości składkowe jej zmarłego męża, skoro zaskarżona decyzja nie zawiera rozstrzygnięcia, że odwołująca co do zasady (i w konkretnym zakresie) taką odpowiedzialność ponosi. Należy odróżnić decyzję ustalającą odpowiedzialność za określone zobowiązania od decyzji zobowiązującej do zapłaty konkretnej kwoty na określone fundusze. Odwołująca nabywając spadek po zmarłym mężu z dobrodziejstwem inwentarza może być jedynie obciążona do określonej w protokole spisu inwentarza - czynnej masy spadkowej (aktywów), niezapłaconymi przez zmarłego T. Ł. należnościami składkowymi. Zaskarżona decyzja takiego orzeczenia o zakresie odpowiedzialności nie zawiera. Tym samym jak trafnie uznał Sąd Okręgowy nie zaczął biec termin o którym mowa w art. 100 § 3 ordynacji podatkowej, na który wskazano w punkcie II zaskarżonej decyzji. Dopóki zatem pozwany nie wyda decyzji ustalającej odpowiedzialność J. Ł. za określone zobowiązania po zmarłym mężu (z uwzględnieniem ograniczenia do kwoty wynikającej z czynnej masy spadkowej), to odwołująca nie ma obowiązku wpłaty nieuiszczonych przez jej męża należności.

Reasumując - wskazane w apelacji zarzuty w żadnej mierze nie podważyły prawidłowych ustaleń Sądu Okręgowego. Zarzuty i twierdzenia apelującego w istocie swej sprowadzają się do powielenia wcześniej już przedstawianego stanowiska (przed Sądem I instancji) i do przedstawienia własnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego oraz interpretacji obowiązujących przepisów prawa.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

Wiesława Stachowiak