Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

8 maja 2025 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia del. Łukasz Ruszkiewicz

Protokolant: Renata Boruczkowska

po rozpoznaniu 8 maja 2025 r. w P.

sprawy H. B. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o podleganie dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu

na skutek apelacji H. B. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z 15 listopada 2024 r. sygn. akt IV U 1746/24

1.  Zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 oraz poprzedzającą go decyzję z 9 maja 2024 r. w zakresie obejmującym okres od 1 kwietnia 2020 r. do 30 listopada 2020 r. i stwierdza, że w tym okresie H. B. (1) podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.

2.  Zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 i zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Z. na rzecz H. B. (1) 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas po upływie tygodnia od ogłoszenia orzeczenia, do dnia zapłaty.

3.  Uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1 oraz poprzedzającą go decyzję z 9 maja 2024 r. w zakresie obejmującym okres od 1 grudnia 2020 r. do 30 czerwca 2021 r. i sprawę przekazuje w tym zakresie do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

4.  Zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w Z. na rzecz H. B. (1) 270 złotych (dwieście siedemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty.

sędzia del. Łukasz Ruszkiewicz

UZASADNIENIE

Przedmiot sprawy

Rozstrzygnięcie sądu I instancji

Stanowiska stron

Decyzją z 9 lutego 2024 r., numer (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. stwierdził, że płatnik składek H. B. (1) nie podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą w okresie od 01.04.2020 r. do 30.06.2021 r. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że z zapisów na koncie płatnika wynika, iż w pierwszorazowych dokumentach rozliczeniowych za miesiące 04/2020-03/2021 r. H. B. rozliczyła należne składki za siebie i za osoby zgłoszone przez nią do ubezpieczeń społecznych, uwzględniając stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe w wysokości 0,67% podstawy wymiaru, a prawomocną decyzją z 11.08.2023 r. Zakład stwierdził, że w roku składkowym obejmującym okres rozliczeniowy od 01.04.2020 r. do 31.03.2021 r. stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe dla płatnika składek wynosiła 0,84% podstawy jej wymiaru. Rozliczenie składek na ubezpieczenie społeczne z uwzględnieniem niższych od należnych składek na ubezpieczenie wypadkowe spowodowało niedopłatę, która skutkowała wyłączeniem płatnika składek z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego.

W odwołaniu od powyższej decyzji odwołująca H. B. wniosła o zmianę decyzji poprzez stwierdzenie, że w okresie od 01.04.2020 r. do 30.06.2021 r. podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.

Wyrokiem z 15 listopada 2024 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze oddalił odwołanie (punkt 1) oraz orzekł o kosztach procesu (punkt 2)

Wyrok ten w całości apelacją zaskarżyła odwołująca, zarzucając:

a. Naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233§1 k.p.c. poprzez dokonanie błędnej oceny dowodów w postaci zgromadzonych w aktach dokumentów Odwołującej i stwierdzenie, że ich treść nie pozwala na stwierdzenie, iż opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nastąpiło z usprawiedliwionych przyczyn umożliwiających wyrażenie zgody na dokonanie tej opłaty po terminie i dalsze podleganie ubezpieczeniu, podczas gdy dokumentacja związana z dokonaniem błędnego zgłoszenia kodu PKD jasno wskazuje, że Odwołująca nie działała celowo, nie mogła mieć świadomości tak daleko idących okoliczności i wpływu formalnego określenia przedmiotu działalności na jej prawo do później pobieranych zasiłków, a późniejsze działania ZUS polegające na dalszym wypłacaniu świadczeń nie pozwalały jej na zidentyfikowanie tego błędu przed w)'daniem zaskarżonej decyzji;

b. Naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233§1 k.p.c. poprzez dokonanie błędnej oceny dowodów poprzez uznanie, że złożenie w ZUS informacji o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe na formularzu ZUS IWA za 201 9r. ze wskazaniem rodzaju przeważającej działalności według PKD, poprzez podanie kodu 55.10.z. stanowiło na tyle istotny i zawiniony błąd, iż uniemożliwiał on wyrażenie zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie;

c. Naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233§1 k.p.c. poprzez dokonanie błędnej oceny dowodów poprzez uznanie, że ze zgromadzonego materiału dowodowego nie wynika, aby Odwołująca miała zamiar i wolę dalszego podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, podczas gdy dokumentacja ubezpieczeniowa wskazuje, iż Odw'ołująca od lat podlega temu ubezpieczeniu, regularnie opłaca składki w należytej wysokości, a omawiany przypadek to jedynie incydent spowodowany następczym skorygowaniem wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe,

d. Naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233§1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że Odwołująca mogła złożyć wniosek o wydanie zgody na opłacenie składki po terminie z zachowaniem terminu do 30 czerwca 2022 roku, gdyż w marcu tego roku dokonała korekty zgłoszeń, podczas gdy Odwołująca nie mogła mieć świadomości dalej idących konsekwencji błędnego zgłoszenia, gdyż nie uzyskała stosownej informacji z ZUS, który dodatkowo utwierdzał ją w przekonaniu co do prawidłowości zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego poprzez wypłacanie jej za wnioskowany eh świadczeń z tego ubezpieczenia;

e. Naruszenie prawa procesowego, tj. art. 235 ² § 1 pkt 2 i 3 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z zeznań świadka M. O. uznając, że wskazane przez Odwołującą we wniosku dowodowym fakty są bezsporne lub nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, a w zakresie braku winy Odwołującej w zapłacie składki w zaniżonej wysokości, wnioskowany dowód był nieprzydatny do wykazania tego faktu, podczas gdy powołane dowody stanowiły wartościowe źródło informacji w zakresie zajścia przesłanek pozwalających na wyrażenie zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie, które przecież nie zostały dokładnie sklasyfikowane przez ustawodawcę, a orzecznictwo w tym zakresie wymaga indywidualnego podejścia do sprawy i skorzystania z wszelkich dostępnych dowodów pomagających w analizie sprawy.

f. Naruszenie prawa materialnego, tj. art. 14 ust 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2022 roku) poprzez błędne orzeczenie o niepodleganiu przez Odwołującą w spornym okresie od 01.04.2020r. do 30.06.2021r dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z uwagi na nieopłacenie składki w prawidłowej wysokości w terminie, podczas gdy Odwołująca nie przejawiała woli rezygnacji z podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, a nieprawidłowości w uiszczeniu składki wynikały z dokonania następczych korekt w zakresie wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe;

g. Naruszenie prawa materialnego, tj. art. 14 ust 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2021 roku) poprzez błędne przyjęcie, że wcześniejsze przekazanie błędnej informacji o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe na formularzu ZUS IWA za 2019 r. ze wskazaniem rodzaju przeważającej działalności według PKD, poprzez podanie kodu 55.10.z. stanowiło przeszkodę w zastosowaniu instytucji wyrażenia zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie, podczas gdy orzecznictwo nakazuje stosowanie indywidualnego podejścia do sprawy, uwzględnienia przede wszystkim woli ubezpieczonego w zakresie dalszego podlegania ubezpieczeniom społecznym, proporcjonalne stosowanie sankcji do rozmiaru przewinienia oraz wyrozumiale traktowanie incydentalnych błędów powodujących nieznaczną niedopłatę;

h. Naruszenie prawa materialnego, tj. 14 ust 2 pkt. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2021 roku) poprzez jego błędną wykładnię polegająca na przyjęciu, iż opłacenie składki w terminie, lecz w zaniżonej wysokości powoduje ustanie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, podczas gdy dyspozycja ww. artykułu ma zastosowanie jedynie do przypadków nie opłacenia składki ogóle lub w przypadków opłacenia jej po obowiązującym terminie.

i. Naruszenie prawa materialnego, tj. art. 14 ust. 2 pkt. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2021 roku) polegające na wadliwym przyjęciu, iż w niniejszej sprawie niemożliwym jest rozpatrzenie wniosku Odwołującej, gdyż został on złożony po 30 czerwca 2022 roku, czyli po terminie przyjętym przez ustawodawcę za ostateczny na zgłoszenie ewentualnego żądania przywrócenia terminu do opłacenia składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, podczas gdy zgodnie z orzecznictwem okoliczność ta nie stanowi przeszkody w rozpoznaniu wniosku, gdyż naruszenie terminu wynika z niedopatrzenia ZUS w zakresie przedstawienia Odwołującej sytuacji w zakresie podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przed nadejściem przywołanej daty, zaś sprawa dotyczy należności z tytułu składek, za okres, kiedy złożenie wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie było jeszcze możliwe, tj. okresu do 30 czerwca 2022 roku.

Ponadto apelująca wniosła o:

a. Zmianę skarżonego wyroku, poprzez zmianę decyzji i ustalenie, iż Odwołująca jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 1.04.2020 r. do 30.06.2021

b. Zasądzenie od organu rentowego na rzecz Odwołującej kosztów postępowania za obie instancje w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

c. Przeprowadzenie dowodu zgłoszonego na etapie rozpoznawania sprawy przed sądem I instancji, który został bezzasadnie pominięty przez Sąd, a zatem dowodu z zeznań świadka M. O.;

d. Przeprowadzenie rozprawy.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie na swoją rzecz od odwołującej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Rozważania prawne i rozstrzygnięcie sądu II instancji

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, choć nie z przyczyn w niej wskazanych.

Tytułem wstępu wskazać należy, iż zakres kontroli sądu II instancji w postępowaniu apelacyjnym wyznacza treść przepisu art. 378 § 1 k.p.c., stanowiącego, iż sąd ten rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, która w sprawie nie zachodzi.

Sąd II instancji, zgodnie z art. 382 k.p.c., orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Sąd drugiej instancji, kontrolując prawidłowość zaskarżonego orzeczenia, pełni również rolę sądu merytorycznego, który może rozpoznać sprawę od początku, uzupełnić materiał dowodowy lub powtórzyć już przeprowadzone dowody, a także poczynić samodzielne ustalenia na podstawie materiału dowodowego zebranego w postępowaniu pierwszo instancyjnym. Nie jest związany przedstawionymi w apelacji zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego. Związanie jednak zarzutami naruszenia prawa procesowego nie zwalnia tego sądu od obowiązku rozważenia, w granicach zaskarżenia apelacyjnego, całego materiału procesowego (art. 382 k.p.c.), wszystkich okoliczności sprawy oraz samodzielnego ustalenia podstawy faktycznej wyroku i dowodów, na których oparł to ustalenie oraz wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku. Nie budzi żadnych wątpliwości, iż podstawą orzekania przez sąd drugiej instancji są wszystkie dowody przeprowadzone w sprawie, a uprzednio zebrane w postępowaniu pierwszo instancyjnym oraz przeprowadzone w postępowaniu odwoławczym. W przypadku, gdy sąd odwoławczy podziela ustalenia i oceny sądu pierwszej instancji, to nie ma procesowego obowiązku szczegółowego rozważenia w uzasadnieniu swojego orzeczenia dowodów omówionych przez sąd pierwszej instancji, lecz wystarczy, że skoncentruje się na rozważeniu tych dowodów i ocen, które są kwestionowane w apelacji. Jeżeli sąd drugiej instancji podziela stanowisko sądu pierwszej instancji, to treść tej części uzasadnienia może ograniczyć się do stwierdzenia, że przyjmuje jego ustalenia i wnioski jako swoje (postanowienie Sądu Najwyższego z 16 grudnia 2020 roku, V CSK 385/20, Lex nr 3093373).

Sąd drugiej instancji zasadniczo opiera się na materiale zebranym w sądzie niższym i nie powtarza przeprowadzonych już dowodów, lecz tylko uzupełnia niezbędne postępowanie dowodowe w zakresie wynikającym z zarzutów apelacyjnych.

Artykuł 382 k.p.c. jest konsekwencją przyjęcia, że postępowanie apelacyjne polega na merytorycznym rozpoznaniu sprawy i wyrok sądu drugiej instancji musi opierać się na jego własnych i samoistnych ustaleniach faktycznych i prawnych. Sąd drugiej instancji może ponownie przeprowadzić dowody przeprowadzone w pierwszej instancji, może również podzielić ustalenia sądu pierwszej instancji i przyjąć je za podstawę własnego orzeczenia. Może także przeprowadzić nowe dowody (vide orzeczenia Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 1935 roku, C III 473/34, OSN(C) 1935, nr 12, poz. 496, z 8 lutego 2000 roku, II UKN 385/99, OSNP 2001, nr 15, poz. 493). Wskazać również należy, że sąd drugiej może zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania orzeczenia co do istoty sprawy sądu pierwszej instancji bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienie tego postępowania (vide wyrok Sądu Najwyższego z 7 lutego 2024 roku, II CSKP 1891/22, uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 23 marca 1999 roku, III CZP 59/98).

Kierując się powyższymi regułami, sąd apelacyjny ponownie przeanalizował sprawę i po dokonaniu własnych ocen uznał, że apelacja odwołującej jest uzasadniona. Sąd okręgowy nieprawidłowo bowiem stwierdził, że decyzja o wyłączeniu odwołującej z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 1 kwietnia 2020 r do 30 czerwca 2021 r. jest prawidłowa.

Przypomnieć tylko dla porządku należy, że w stanie prawnym obowiązującym do 31 grudnia 2021 r. kwestie związane z objęciem i podleganiem dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu oraz dotyczące ustania tego ubezpieczenia były uregulowane odmiennie, aniżeli ma to miejsce obecnie, od 1 stycznia 2022 r. Jak wynikało z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 17 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2021 r.) objęcie dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i chorobowym następowało od dnia wskazanego we wniosku o objęcie tymi ubezpieczeniami, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został zgłoszony, z zastrzeżeniem ust. 1a. Z kolei art. 14 ust. 2 regulował zasady związane z ustaniem dobrowolnych ubezpieczeń. Stosownie do treści przywołanego przepisu ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe ustawały:

1) od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym wniosek został złożony;

2) od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie - w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących, duchownych oraz osób wymienionych w art. 7; w uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek ubezpieczonego, może wyrazić zgodę na opłacenie składki po terminie, z zastrzeżeniem ust. 2a;

3) od dnia ustania tytułu podlegania tym ubezpieczeniom.

W sprawie organ rentowy jako podstawę wyłączenia odwołującej z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 1 kwietnia 2020 r do 30 czerwca 2021 r. opłacenie składek na to ubezpieczenie po obowiązującym terminie płatności (okres od kwietnia 2020 r do marca 2021 r., a nadto za grudzień 2020 r., styczeń, luty oraz okres od kwietnia do czerwca 2021 r. z uwagi na zaniżenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczania społeczne, a tym samym uiszczenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w niewłaściwej (zaniżonej) wysokości.

Takie zapatrywanie pozwanego jest, zdaniem sądu odwoławczego, w odniesieniu do okresu od kwietnia 2020 r. do końca grudnia 2020 r. błędne, a w odniesieniu do okresu od 1 grudnia 2020 r. do 30 czerwca 2021 r. co najmniej przedwczesne, o czym poniżej.

Okres od 1 kwietnia 2020 r do 30 listopada 2020 r. (punkt 1 wyroku)

Nie jest prawdą, że odwołująca składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe opłaciła po terminie. Jak wynika z ustaleń samego pozwanego, wówczas, gdy przypadały terminy płatności składek na ubezpieczenia społeczne, w tym dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, odwołująca uiszczała składki w terminach ustawowych i we właściwej wysokości ( vide s. 5 decyzji ), a później stwierdzone nieprawidłowości w tym zakresie są wynikiem nie niewłaściwego uiszczenia składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, lecz są konsekwencją nieprawidłowości w złożonych deklaracjach związanych ze wskazaniem błędnej wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Jak prawidłowo ustalił sąd okręgowy w odniesieniu do ubezpieczenia wypadkowego odwołująca miała obowiązek zadeklarować składkę w wysokości 0,84 %, a z deklaracji wynika, że wskazano składkę w wysokości 0,67%. Jednocześnie odwołująca nie była świadoma w/w nieprawidłowości w chwili dokonywania wpłat za poszczególne miesiące. Dopiero na skutek złożonej przez odwołującą 7 marca 2022 r. korekty ZUS IWA (2/2019 r.) i sporządzonej z urzędu przez pozwanego korekty ZUS IWA 3/2019, a także po prawomocnym ustaleniu stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe za okres od kwietnia 2020 r. do marca 2021 r. na poziomie 0,84% podstawy wymiaru doszło do zwiększenia kwoty należnych składek m.in. za okres od 1 kwietnia 2020 r. do 30 listopada 2020 r., co spowodowało wsteczne rozliczenie konta H. B. (1) (rozliczenie z kwietnia 2022 r. odnosiło się do lat 2020 i 2021) i ustalenia przez pozwanego, że na koncie odwołującej zaistniała niedopłata składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe. Powyższe oznacza, że to nie odwołująca uiściła składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w niewłaściwej wysokości (po terminie), tylko to pozwany dokonał takiego ustalenia, na skutek podwyższenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, że wystąpiła (wstecznie) takowa niedopłata. Podkreślenia wymaga, że niezwłocznie po złożeniu korekt i ustaleniu stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe we właściwej wysokości odwołująca uiściła wszystkie brakujące należności z tytułu składek z uwzględnieniem prawidłowej stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Powyższy wywód prowadzi do wniosku, że w sprawie nie wystąpiła okoliczność, o której mowa w art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy (w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2021 r.), a tym samym chybione są rozważania zarówno pozwanego, jak i odwołującej w przedmiocie przywrócenia terminu do opłacenia składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, a ubezpieczenie to w omawianym okresie nie ustało. Jak już wyżej wskazano to po skorygowaniu danych przez płatnika oraz częściowo z urzędu przez pozwanego, to pozwany ponownie ustalił wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, co przełożyło się na wzrost składki na ubezpieczenie wypadkowe i niedopłatę na koncie płatnika składek, nie nastąpiło to jednak na skutek „nieopłacenia w terminie należnej składki”, jak tego wymagał art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy.

Podkreślenia wymaga, że odwołująca pierwotnie uiściła składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w terminie i we właściwej wysokości, a dopiero złożenie deklaracji korygujących, spowodowało odmienne, skutkujące zaistnieniem niedopłaty rozliczenie pierwotnie prawidłowo uiszczonej kwoty tytułem składek na ubezpieczenia społeczne za sporny okres. Trudno w takiej sytuacji uznać, że odwołująca celowo nie opłaciła składki na ubezpieczenie chorobowe we właściwej wysokości.

Podkreślić nadto należy, że zarówno czynności kontrolne, jak i składanie korekt przez samą odwołującą miało miejsce już po 31 grudnia 2021 r., a więc po uchyleniu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej. Celem wprowadzenia nowej regulacji do ustawy systemowej w postaci derogowania przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 było uproszczenie zasad podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej wskazano, że „regulacja ta odchodzi od dorozumianego przystąpienia do ubezpieczenia dokonywanego przez opłacenie składki. Jednocześnie wiąże się z podleganiem temu ubezpieczeniu nawet w przypadku opłacenia składki po terminie lub nieopłacenia jej wcale. Tak przyjęta konstrukcja ubezpieczeń w konsekwencji doprowadzi do możliwości ubiegania się o świadczenia z ubezpieczenia chorobowego również w przypadku opłacenia składek po terminie”. I dalej: „Zmiana ta doprowadzi do dużego uproszczenia zasad podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, zmniejszy liczbę spraw spornych oraz zmniejszy obowiązki administracyjne osób prowadzących pozarolniczą działalność. Nie będą one musiały bowiem składać już wniosków o przywrócenie terminu na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w przypadku jej nieterminowego opłacenia lub opłacenia w zaniżonej wysokości”.

O tym, iż pozwany uznał, że w wyniku opłacenia składki na ubezpieczenie wypadkowe w zaniżonej wysokości również składka na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe była zaniżona i spowodowała ustanie dobrowolnego ubezpieczenia odwołująca dowiedziała się dopiero z decyzji dotyczącej braku prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego z 11 sierpnia 2023 r. Nie jest w tej kwestii zgodne z rzeczywistością stwierdzenie sądu okręgowego, że odwołująca najpóźniej 7 marca 2022 r. miała wiedzę co do tego, że uiściła składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w zaniżonej wysokości. W tym dniu owszem odwołująca musiała mieć świadomość uiszczenia składek w niewłaściwej wysokości, ale na ubezpieczenie wypadkowe, które zresztą niezwłocznie dopłaciła. Zresztą na gruncie nowego stanu prawnego odwołująca podlegałaby i tak dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu niezależnie od tego czy uiściła składkę na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe we właściwej wysokości.

Nie ulega przy tym wątpliwości, że odwołująca chciała nadal podlegać dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu i gdyby wiedziała o nieprawidłowym opłaceniu składki na to ubezpieczenie niezwłocznie uregulowałaby różnicę i wystąpiła o wyrażenie zgody na opłacenie składki po terminie. Zmiana przepisów pozbawiła ją jednak takiej możliwości. Ustawodawca jednocześnie bowiem usunął bowiem z ustawy systemowej art. 14 ust. 2 pkt 2, aby nieopłacenie składki w terminie nie skutkowało od razu usunięciem z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, co argumentował zasadnością ogromnej większości wniosków o przywrócenie terminu, a z drugiej strony uniemożliwił ubezpieczonym złożenie takiego wniosku. Oznacza to, że jednocześnie została uchylona przesłanka ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jak i możliwość złożenia wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składki. W przedmiocie samego przywrócenia terminu ustawodawca wypowiedział się w art. 14 ustawy zmieniającej, zgodnie z którym wnioski, o których mowa w art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym, dotyczące okresu sprzed dnia 1 stycznia 2022 roku, mogą być składane nie później niż do dnia 30 czerwca 2022 roku. Wyraźnie więc zakreślono datę, do której ubezpieczony, którego dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustawało w wyniku nieterminowego opłacenia składki, może składać wniosek o przywrócenie terminu. Po tej dacie taki wniosek nie może już być złożony do ZUS. Mimo, że w istocie, jak już wyżej wskazano, odwołująca nie uchybiła terminowi do uiszczenia składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w rozumieniu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy w brzmieniu sprzed 1 stycznia 2022 r., to nawet gdyby uznać, że tak było, to i tak istniałyby, w ocenie sądu odwoławczego przesłanki do przywrócenia terminu do opłacenia składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, a przepis 14 ustawy zmieniającej nie miałby zastosowania w sprawie.

Przepis art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy został uchylony z dniem 1 stycznia 2022 r. poprzez regulację z art. 1 pkt 4 lit. c tiret drugie ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 roku poz. 1621). Oznacza to, że jednocześnie została uchylona przesłanka ustania dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jak i możliwość złożenia wniosku o przywrócenie terminu na opłacenie składki. W przedmiocie samego przywrócenia terminu ustawodawca wypowiedział się w art. 14 ustawy zmieniającej, zgodnie z którym wnioski, o których mowa w art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym, dotyczące okresu sprzed dnia 1 stycznia 2022 roku, mogą być składane nie później niż do dnia 30 czerwca 2022 roku. W ocenie sądu apelacyjnego tak ukształtowana regulacja nie zasługuje na przyznanie jej przymiotu zgodności z Konstytucją i jako taka nie mogłaby być stosowana w sprawie.

Wskazać należy, że orzekanie o zgodności ustaw z Konstytucją (art. 188 pkt 1 Konstytucji), co niewątpliwie należy do wyłącznej kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, nie jest tożsame z oceną konstytucyjności przepisu mającego zastosowanie w konkretnej sprawie. Sąd jest obowiązany do oceny konstytucyjności przepisu ustawy w ramach ustalania, który przepis obowiązującego prawa będzie zastosowany do rozstrzygnięcia danego stanu faktycznego w indywidualnej sprawie. Odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z Konstytucją nie narusza zatem kompetencji Trybunału Konstytucyjnego i nie ma bezpośredniego związku z tymi kompetencjami. Uznanie, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania zgodności ustaw z Konstytucją, a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwestii ich zgodności jak też niezgodności z ustawą zasadniczą, jest wyraźnie sprzeczne z art. 8 ust. 2 Konstytucji, który zobowiązuje do bezpośredniego stosowania jej przepisów, przy czym pod pojęciem "stosowanie" należy rozumieć w pierwszym rzędzie sądowe stosowanie prawa. Zgodnie z art. 8 ustawy zasadniczej, Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, a także, iż niewątpliwie adresatem tej normy są przede wszystkim sądy sprawujące wymiar sprawiedliwości (art. 175 ust. 1), a sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1). Również art. 193 ustawy zasadniczej nie nakłada na sąd obowiązku zwracania się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym co do zgodności aktu normatywnego z ustawą zasadniczą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Stosowanie Konstytucji nie jest wiec zastrzeżone wyłącznie dla Trybunału Konstytucyjnego (art. 188 ust. 1), ale należy również do sądów, zarówno w przypadku zaistnienia luki w prawie, jak i wówczas, gdy sąd dojdzie do przekonania, że przepis ustawy jest niezgodny z Konstytucją i nie powinien być zastosowany w konkretnej sprawie. Nie narusza to kompetencji właściwej dla Trybunału Konstytucyjnego, gdyż formalnie przepis ten w dalszym ciągu pozostaje w systemie prawnym i może być stosowany przez inne sądy orzekające w takich samych sprawach. Sąd jednocześnie zaznaczył, że z uwagi na bezpieczeństwo obrotu prawnego kształtowanego również przez indywidualne akty stosowania prawa, jakimi są orzeczenia sądowe, odmowa zastosowania przepisu ustawy może nastąpić wyłącznie w wypadku, gdy sąd rozpoznający sprawę nie ma wątpliwości co do niezgodności tego przepisu z Konstytucją, a sprzeczność ma charakter oczywisty, inaczej mówiąc, gdy zachodzi sytuacja oczywistej niekonstytucyjności przepisu (postanowienie Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2024 roku, II USK 81/23, Lex nr 3655338).

W wyroku z 4 lipca 2021 r., III PK 87/11, LEX nr 1619703, Sąd Najwyższy uznał, że sędzia nie może stosować ustaw bez uwzględnienia kontekstu konstytucyjnego, uzasadniając to stanowisko obowiązkiem sądów wymierzania sprawiedliwości (art. 10 ust. 2 i art. 175 ust. 1 Konstytucji RP) i wyjaśniając, że sędziowie podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji RP), a ich obowiązkiem jest działanie na podstawie i w granicach prawa, czego wymaga art. 7 Konstytucji. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej (art. 8 Konstytucji RP), oraz że nie ma przepisów Konstytucji, które wyłączałyby jej bezpośrednie stosowanie przez sądy. Sąd stosuje Konstytucję w jednostkowej sprawie i może odmówić stosowania przepisu ustawy lub rozporządzenia, jeżeli stwierdzi jego sprzeczność z prawem hierarchicznie wyższym. Nie narusza to kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, który ma inny przedmiot orzekania (art. 188 Konstytucji RP). Orzeka on o przepisie prawnym w zakresie jego zgodności z aktem wyższego rzędu, a nie o stosunkach społecznych, które ten przepis reguluje. Stanowisko to nie jest odosobnione. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 1/20, z kolei podkreślono, że "rzeczywiste znaczenie ustawy może się ujawnić dopiero w procesie jej stosowania, a organy ją stosujące mogą wydobyć z niej treści nie do pogodzenia z normami, zasadami lub wartościami, których poszanowanie wymaga Konstytucja, wskazując na obowiązek organów władzy sądowniczej, nie tylko Trybunału Konstytucyjnego, wykorzystania techniki wykładni ustawy w zgodzie z Konstytucją, tak aby wyeliminować nieprawidłowości jej stosowania i narzucić organom władzy publicznej właściwe rozumienie przepisów ustaw".

W związku z powyższym, w ocenie sądu odwoławczego. przepis art. 14 ustawy zmieniającej jest niezgodny z zasadą równości i sprawiedliwości społecznej. Zdaniem sądu przepis art. 14 ustawy zmieniającej niezasadnie ogranicza czasowo możliwość złożenia wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie. Skoro bowiem ZUS, po utracie mocy obowiązującej przepisu art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy, a także po dacie wskazanej w art. 14 ustawy zmieniającej może nadal, po rozliczeniu konta osoby prowadzącej działalność gospodarczą, na skutek stwierdzenia następczo nieprawidłowości w zakresie opłacania składek, wyłączać ubezpieczonych z ubezpieczenia chorobowego, to brak jest racjonalnych przesłanek dla uznania, że zasadne jest ograniczenie możliwości złożenia wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie po terminie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe dla osób, które po 30 czerwca 2022 roku dowiedziały się o zaległościach w opłacaniu składek powstałych przed tą datą. Zdaniem sądu taki przepis powoduje, że osoby takie, jak odwołująca, której konto zostało rozliczone po dacie 30 czerwca 2022 roku i dopiero po tym terminie dowiedziała się, że na jej koncie, na skutek jego rozliczenia, a nie niewłaściwej wpłaty, powstała zaległość w odniesieniu do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego za sporny okres, zostają pozbawione jakiejkolwiek ochrony prawnej.

Uwzględniając powyższe, sąd apelacyjny, działając na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w punkcie 1 wyroku.

Okres od 1 grudnia 2020 r. do 30 czerwca 2021 r. (punkt 3 wyroku).

Powyższe wywody w zakresie odnoszącym się do braku podstaw do uznania, że z uwagi na zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe odwołująca uiściła składkę na dobrowolne ubezpieczenie w niewłaściwej wysokości odnoszą się w całej rozciągłości do okresu 1 grudnia 2020 r. do 30 czerwca 2021 r. W tym zakresie sąd odwoławczy nie miał jednak możliwości wydania orzeczenia reformatoryjnego, bowiem pozwany jako drugą podstawę wyłączenia odwołującej z dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w tym okresie wskazał bezpodstawne zaniżenie podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z uwagi na pobieranie przez odwołującą zasiłku chorobowego od 7 grudnia 2020 r. do 9 marca 2021 r. oraz od 22 marca 2021 r. do 30 czerwca 2021 r., do którego, zdaniem pozwanego, odwołująca nie miała prawa. Ta konstatacja organu rentowego jest co najmniej przedwczesna. Oznacza to , że wyrok sądu okręgowego we wskazanym zakresie, jak i decyzja pozwanego nie mogły się ostać. Decyzja pozwanego musiała zostać uchylona, a sprawa przekazana w tym zakresie do ponownego rozpoznania.

Zgodnie z art. 477 ^14a kpc sąd drugiej instancji uchylając wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego może sprawę przekazać do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego możliwość przekazania sprawy bezpośrednio organowi rentowemu powinna być ograniczona do sytuacji wyjątkowych, gdy oprócz przesłanek z art. 386 § 2 lub 4 k.p.c. wystąpiły takie wady decyzji organu rentowego, których naprawienie w postępowaniu sądowym nie jest możliwie. Do takiej sytuacji dochodzi w szczególności wówczas, gdy decyzja organu nie rozstrzyga o wniosku osoby ubezpieczonej bądź też rozstrzyga, ale w niepełnym zakresie lub w też, gdy wydana decyzja jest przedwczesna w zakresie rozstrzyganej w niej materii. W uzasadnieniu postanowienia z 20 października 2016 roku, I UZ 22/16 (LEX nr 2159129), Sąd Najwyższy wyraził przy tym pogląd prawny, że art. 477 ^14a k.p.c. służy rozwiązywaniu sytuacji, w których - ze względu na zakres kompetencji sądu ubezpieczeń społecznych - przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji nie może doprowadzić do usunięcia uchybień popełnionych przez organ rentowy. Stosowany jest wówczas, gdy konieczne jest skasowanie decyzji organu rentowego i wydanie nowej, po przekazaniu sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania, w tym przeprowadzenia prawidłowego postępowania przed tym organem - uwzględniającego wszelkie wymagania wynikające z prawa materialnego.

Taka sytuacja ma miejsce w sprawie.

Organ rentowy stwierdził w zaskarżonej decyzji, że wyłączenie odwołującej z ubezpieczenia nastąpiło w oparciu o ustalenie, że H. B. (1) nie miała prawa do zasiłku chorobowego od 7 grudnia 2020 r. do 9 marca 2021 r. oraz od 22 marca 2021 r. do 30 czerwca 2021 r. a odwołująca bezpodstawnie obniżyła podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w tym zakresie wobec korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, bowiem nie miała do nich prawa. Obniżenie to spowodowało z kolei, zdaniem pozwanego, nieopłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe w terminie (na skutek naruszenia art. 18 ust. 9 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego bezpodstawne zastosowanie przez odwołującą). Takie ustalenie jest przedwczesne. Decyzja pozwanego o braku prawa do zasiłku chorobowego nie jest bowiem prawomocna. Nie sposób zatem uznać, że odwołująca nie miała prawa do zasiłku chorobowego w spornych okresach, a tym samym nie miała podstaw do zastosowania art. 18 ust. 9 i 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W realiach sprawy i wobec jej styku ze sprawą dotyczącą prawa do zasiłku chorobowego od 7 grudnia 2020 r. do 9 marca 2021 r. oraz od 22 marca 2021 r. do 30 czerwca 2021 r. mamy do czynienia z takim schematem, że w odniesieniu do okresu podlegania/niepodlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 1 grudnia 2020 r do 30 czerwca 2021 r. prejudycjalne znaczenie ma prawomocne rozstrzygnięcie o prawie do świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okresy od 7 grudnia 2020 r. do 9 marca 2021 r. oraz od 22 marca 2021 r. do 30 czerwca 2021 r., które to z kolei rozstrzygnięcie jest warunkowane przez rozstrzygnięcie zawarte w punkcie 1 niniejszego wyroku. Z rozstrzygnięciem o podleganiu/niepodleganiu dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez odwołującą od 1 grudnia 2020 r. do 31 czerwca 2021 r. pozwany winien był się zatem wstrzymać do rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez sąd – 96§1 pkt 4 k.p.a. w zw. z art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, to jest prawomocnego zakończenia postępowania w sprawie o prawo do zasiłku chorobowego za okres od 7 grudnia 2020 r. do 9 marca 2021 r. oraz od 22 marca 2021 r. do 30 czerwca 2021 r. (aktualnie sygnatura akt SR w Zielonej Górze IV U 3556/23). Zgodnie z powołanym przepisem k.p.a. organ administracji zawiesza gdy rozpatrzenie sprawy i wydanie decyzji zależy od uprzedniego rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez inny organ lub sąd. Taka sytuacja miała miejsce w sprawie. Pozwany miał zatem obowiązek zawiesić postępowanie administracyjne w części dotyczącej podlegania przez odwołującą dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, a nie wydawać decyzję administracyjną kończącą postępowanie. Usunięcie tej wady postępowania administracyjnego (prowadzenie i zakończenie tego postępowania mimo istnienia obowiązku jego zawieszenia) i istniejący nadal brak możliwości wydania decyzji rozstrzygającej merytorycznie o podleganiu przez odwołującą dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 1 grudnia 2020 r. do 30 czerwca 2021 r. nie może być konwalidowany w toku postępowania sądowego, a zatem sąd apelacyjny zobligowany był do uchylenia nie tylko zaskarżonego wyroku, ale i poprzedzającej go decyzji w tym zakresie oraz przekazania sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organ rentowy, po zakończeniu postępowania dotyczącego prawa do zasiłku chorobowego odwołującej (IV U 3556/23) dokona ustaleń w zakresie możliwości podlegania przez odwołującą dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu i wyda decyzję administracyjną kończącą postępowanie.

Uwzględniając powyższe, sąd apelacyjny, działając na podstawie art. 477 ^14a orzekł, jak w punkcie 3 sentencji wyroku.

Mając powyższe na uwadze sąd apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2. w ten sposób, że zasądził od pozwanego na rzecz odwołującej 180 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas po upływie tygodnia od ogłoszenia orzeczenia, do dnia zapłaty (art. 98 §1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2, § 15 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2023r, poz. 1935). Zmiana decyzji w części oraz w pozostałej części jej uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oznacza bowiem, że odwołująca jest stroną wygrywającą sprawę.

O kosztach postępowania apelacyjnego sąd apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 §1, 1 ¹ i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c.., zgodnie z ogólną zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania, zasądzając od pozwanego na rzecz odwołującej (jako strony wygrywającej) 270 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego ustalono na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 9 ust. 2 i § 15 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2023r, poz. 1935).

SSO del. Łukasz Ruszkiewicz