Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 czerwca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w (...), I Wydział Cywilny i Własności Intelektualnej w składzie:

Przewodniczący:	Sędzia Bogdan Wysocki
Sędziowie:	Mikołaj Tomaszewski Jerzy Geisler

po rozpoznaniu w dniu 21 czerwca 2021 r. w (...)

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) (...) z siedzibą w P.

przeciwko R. B. i U. B.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanych

od wyroku Sądu Okręgowego w (...)

z dnia 8 października 2020 r., sygn. akt IX GC 530/20

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Mikołaj Tomaszewski Bogdan Wysocki Jerzy Geisler

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 lutego 2020 r. powód (...) (...)z siedzibą w P. wniósł o zasądzenie od pozwanych R. B. i U. B. kwoty 275.789,35 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od kwoty 250.249,77 zł od dnia 4 lutego 2020 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od niego kosztów procesu według norm przepisanych.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 16 marca 2020 r., Sąd Okręgowy w (...)uwzględnił w całości żądanie pozwu.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwani wnieśli o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na ich rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 8 października 2020 r. Sąd Okręgowy w (...) zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 275.789,35 zł wraz z odsetkami maksymalnymi za opóźnienie od kwoty 250.249,77 zł od dnia 4 lutego 2020 r. do dnia zapłaty (pkt I); zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 24.607 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 10.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II).

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski.

W dniu 23 lutego 2015 r. pomiędzy powodem (...) (...) z siedzibą w P. a pozwanym R. B. została zawarta umowa pożyczki nr (...). Na mocy postanowień tejże umowy powód udzielił pozwanemu pożyczki w wysokości 300.000 zł na okres od 23 lutego 2015 r. do 23 lutego 2029 r. (§1 ust. 1). Pożyczka była ewidencjonowana na rachunku bankowym prowadzonym przez (...) na nazwisko pożyczkobiorcy o nr (...) (§ 2 ust. 4). Pożyczkobiorca zobowiązany był do spłaty całości wynikającego z umowy zadłużenia do dnia określonego w § 1 ust. 1 umowy w ratach, terminach i wysokościach określonych w harmonogramie spłaty, stanowiącym załącznik do umowy (§ 6).

Kwota pożyczki była oprocentowana w stosunku rocznym, według zmiennej stopy procentowej, która w dniu zawarcia umowy wyniosła 12% (§ 5). Wysokość rocznej stopy oprocentowania pożyczki mogła ulec zmianie w przypadku zmiany o co najmniej 0,1 punktu procentowego w ciągu 90 dni kalendarzowych poprzedzających podjęcie przez(...) decyzji o zmianie chociażby jednego z poniższych parametrów:

a) stopy oprocentowania kredytu lombardowego (...)

b) stopy oprocentowania kredytu redyskontowego (...),

c) stawki WIBOR określającej oprocentowanie pożyczek na polskim rynku międzybankowym,

d) stawki WIBOR określającej oprocentowanie depozytów na polskim rynku międzybankowym,

e) stopy oprocentowania depozytów 3 – miesięcznych, 6 – miesięcznych lub 12 – miesięcznych w którymkolwiek z wymienionych niżej banków: (...) Bank S.A., (...) S.A., Bank (...) S.A., (...) Bank S.A., (...) S.A.

Na zasadach określonych w zdaniu poprzedzającym (...)może zmienić wysokość rocznej stopy oprocentowania pożyczki nie mniej niż o 0,1 i nie więcej niż o dwukrotność zmiany danego parametru. Przy czym w przypadku zmiany więcej niż jednego z wymienionych wyżej parametrów, (...) podejmuje decyzję o zmianie oprocentowania pożyczki wyłącznie w oparciu o ten parametr, który uległ największej zmianie (§ 5 ust. 2).

W przypadku obniżenia wysokości stopy kredytu lombardowego(...), w następstwie którego czterokrotność wysokości tej stopy (odsetki maksymalne) będzie niższa od wysokości rocznej stopy oprocentowania pożyczki ostatnio ustalonej zgodnie z ust. 1 – 3, to począwszy od dnia wejścia w życie takiego obniżenia, roczna stopa oprocentowania pożyczki odpowiadać będzie czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego (...) tj. odsetkom maksymalnym (§ 5 ust. 4).

W razie opóźnienia się pożyczkobiorcy w spłacie pożyczki lub jej raty, określonej w harmonogramie, bank mógł naliczyć od niespłaconej kwoty odsetki według rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego. Przy czym roczna stopa oprocentowania zadłużenia przeterminowanego była zmienna i odpowiadała maksymalnej wysokości odsetek, jakie można pobierać za opóźnienie zgodnie z ustawą, która na dzień zawarcia umowy odpowiadała czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego (...) tj. odsetkom maksymalnym. W dniu zawarcia umowy roczna stopa oprocentowania zadłużenia przeterminowanego wynosiła 12 % w stosunku rocznym. Przy czym w każdym przypadku zmiany wysokości stopy kredytu lombardowego(...) ulega odpowiedniej zmianie wysokość rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego (§ 8 ust. 1 – 3).

Bank miał prawo wypowiedzieć umowę lub obniżyć kwotę pożyczki w przypadku utraty zdolności kredytowej przez pożyczkobiorcę lub niedotrzymania przez pożyczkobiorcę warunków udzielenia pożyczki. Wypowiedzenie wymagało formy pisemnej pod rygorem nieważności, a termin wypowiedzenia wynosił 30 dni, a w przypadku zagrożenia upadłością pożyczkobiorcy – 7 dni, licząc od doręczenia wypowiedzenia drugiej stronie. Następnego dnia po upływie okresu wypowiedzenia, pożyczka wraz z odsetkami i innymi należnościami ubocznymi jest wymagalna i natychmiast płatna bez dodatkowego wezwania (§ 10 ust. 1 i 3).

Prawnym zabezpieczeniem spłaty pożyczki miała być:

a) hipoteka umowna do kwoty 900.000 zł ustanowiona na nieruchomości położonej w B., przy ul. (...), działka nr (...) oraz przy ul. (...), działka nr (...) o łącznej powierzchni 0,0573 ha, dla której Sąd Rejonowy w (...) prowadził księgę wieczystą KW nr (...),

b) przelew na rzecz banku praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych, dotyczący wyżej wymienionej nieruchomości,

c) weksel własny in blanco z wystawienia pożyczkobiorcy,

d) poręczenie cywilne udzielone przez U. B., zabezpieczające wszelkie wierzytelności(...) z tytułu przedmiotowej umowy pożyczki (§ 4).

W sprawach nieuregulowanych w umowie, zastosowanie znajdował Regulamin udzielania kredytów i pożyczek przedsiębiorcom, którego postanowienia stanowiły integralną część umowy pożyczki (§ 12 ust. 1).

Powód wypłacił pozwanemu pożyczkę.

U. B. poręczyła solidarnie z pożyczkobiorcą, do dnia całkowitej spłaty pożyczki wraz z odsetkami, za wszelkie wynikające z niej zobowiązania, łącznie z ewentualnymi odsetkami od zadłużenia przeterminowanego, prowizjami i kosztami.

W związku z niedotrzymaniem przez pozwanego R. B. warunków umowy (opóźnieniami w płatności i brakiem płatności rat pożyczki określonych w harmonogramie), powód pismami z dnia 24 lipca 2019 r., 9 września 2019 r. i 24 września 2019 r. wzywał pozwanego do zapłaty zaległości w terminie 7 dni od otrzymania wezwania, pod rygorem wypowiedzenia umowy. Powyższą korespondencję za każdym razem doręczano pożyczkobiorcy R. B. i poręczycielowi U. B.. Żadne z nich nie odniosło jednak skutku i pozwani nie dokonali spłaty zaległości.

Pismem z dnia 24 października 2019 r. powód ostatecznie wezwał pozwanych do zapłaty zaległości w terminie 14 dni roboczych od otrzymania wezwania, pod rygorem wypowiedzenia umowy pożyczki. Nadto poinformował o możliwości złożenia w powyższym terminie wniosku o restrukturyzację zadłużenia. Powyższe pismo zostało doręczone R. B. w dniu 29 października 2019 r., zaś U. B. – w dniu 28 października 2019 r. Pozwani w wyznaczonym terminie nie dokonali spłaty zadłużenia, ani nie złożyli wniosku o jego restrukturyzację.

W związku z powyższym powód pismem z dnia 19 listopada 2019 r. wypowiedział umowę pożyczki nr (...) z dnia 23 lutego 2015 r., z zachowaniem 30 – dniowego okresu wypowiedzenia.

Oświadczenie powoda o wypowiedzeniu umowy zostało pozwanemu R. B. doręczone w dniu 22 listopada 2019 r., zaś pozwanej U. B. – w dniu 21 listopada 2019 r. Termin wypowiedzenia, liczony od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu oświadczenia w tym przedmiocie, upłynął więc z dniem 22 grudnia 2019 r.

W dniu 4 lutego 2020 r. powód wystawił wyciąg z ksiąg rachunkowych (...) z siedzibą w P. nr(...) z którego wynika, że wymagalne zadłużenie z tytułu umowy pożyczki z dnia 23 lutego 2015 r. nr (...), na dzień sporządzenia tego wyciągu, wynosi 275.789,35 zł, w tym:

-

wymagalna kwota kapitału pożyczki – 250.249,77 zł,

-

odsetki umowne w łącznej kwocie 10.638,61 zł (w tym odsetki bieżące naliczone do dnia 23 grudnia 2019 r. w wysokości 6.548,24 zł oraz odsetki od zadłużenia przeterminowanego w wysokości 4.090,37 zł),

-

koszty i opłaty w kwocie 14.900,97 zł.

Do dnia wydania wyroku w niniejszej sprawie pozwani nie zapłacili na rzecz powoda żadnej części wskazanej wyżej, wymagalnej wierzytelności powoda.

W rozpatrywanej sprawie powód domagał się zasądzenia solidarnie od pozwanych kwoty 275.789,35 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od kwoty 250.249,77 zł od dnia 4 lutego 2020 r. do dnia zapłaty, wywodząc swoje roszczenie z art. 720 § 1 k.c. oraz łączącej strony umowy pożyczki z dnia 23 lutego 2015 r. (w stosunku do pozwanego R. B.), a także art. 876 k.c. i 879 § 1 k.c. i 881 k.c. oraz łączącej strony umowy pożyczki z dnia 23 lutego 2015 r. (w stosunku do pozwanej U. B.).

W sprawie nie budziło wątpliwości i pozostawało poza sporem, a nadto wynikało z dołączonych do pozwu dokumentów w tym m.in. umowy pożyczki z dnia 23 lutego 2015 r., harmonogramu spłaty pożyczki, dyspozycji z dnia 23 lutego 2015 r. wraz z potwierdzeniami przelewów oraz oświadczenia poręczyciela z dnia 23 lutego 2015 r., że pozwany R. B. i powód w dniu 23 lutego 2015 r. zawarli umowę pożyczki oraz, że na mocy postanowień tejże umowy powód udzielił pozwanemu pożyczki w kwocie 300.000 zł, na okres od 23 lutego 2015 r. do 23 lutego 2029 r., zaś pozwana U. B. poręczyła za pożyczkobiorcę wszelkie wynikające z powyższej umowy zobowiązania, łącznie z ewentualnymi odsetkami od zadłużenia przeterminowanego, prowizjami i kosztami.

Pożyczka udzielona przez powoda pozwanemu R. B. była oprocentowana i pozwany zobowiązał się do jej zwrotu wraz z odsetkami zgodnie z umową oraz harmonogramem w terminie do dnia 23 lutego 2029 r., czego jednak nie uczynił, o czym świadczy wyciąg z ksiąg rachunkowych powodowego banku nr(...) z dnia 4 lutego 2020 r., historia operacji na rachunkach pozwanego oraz liczne wezwania do zapłaty. W związku z powyższym pismem z dnia 19 listopada 2019 r., umowa została przez powoda wypowiedziana, z zachowaniem 30 – dniowego okresu wypowiedzenia, który upłynął z dniem 22 grudnia 2019 r. Pozwany nie kwestionował przy tym, że oświadczenie o wypowiedzeniu umowy zostało przez powoda złożone, ani że do niego dotarło w dacie wynikającej z dowodu doręczenia.

Pozwani zarzucili natomiast:

1) że wystąpienie z pozwem nie zostało poprzedzone mediacją,

2) że umowa pożyczki jest zabezpieczona, a wartość nieruchomości i hipotek daje gwarancję zaspokojenia w całości wierzytelności powoda wynikającej z umowy pożyczki, a w połączeniu z zapisem umownym o odsetkach karnych wynoszących aktualnie 14%, zmierza do nadmiernego zaspokojenia,

3) że powód nie udowodnił wysokości roszczenia,

4) że zapis § 5 umowy pożyczki jest nieważny, z uwagi na brak określenia górnego pułapu oprocentowania pożyczki, zaś nieważność postanowień o wysokości oprocentowania pożyczki powoduje, że dotychczas spełnione przez pozwanych świadczenia z tego tytułu muszą zostać zarachowane na poczet należności głównej w sposób odmienny, niż to uczynił powód.

Nadto pozwani zarzucili powodowi nadużycie prawa podmiotowego przez wykorzystanie czasowej trudnej sytuacji gospodarczej pozwanego.

Odnosząc się do pierwszego z wymienionych wyżej zarzutów należy wskazać, że powód – wbrew twierdzeniom pozwanych – wielokrotnie podejmował próby pozasądowego rozwiązania sporu, wzywając pozwanych do zapłaty, a w ostatnim wezwaniu poinformował pozwanych o możliwości złożenia wniosku o restrukturyzację zadłużenia. Jednakże pozwani nie skorzystali z tej propozycji i nie złożyli stosownego wniosku, czym być może zapobiegliby wszczęciu postępowania.

Także zarzut nadzabezpieczenia pożyczki okazał się nieuzasadniony. Należy w tym miejscu przypomnieć, że prawnym zabezpieczeniem spłaty pożyczki miała być m.in. hipoteka umowna do kwoty 900.000 zł ustanowiona na nieruchomości położonej w B., przy ul. (...), działka nr (...) oraz przy ul. (...), działka nr (...) o łącznej powierzchni 0,0573 ha, dla której Sąd Rejonowy w (...)prowadził księgę wieczystą KW nr (...). Zgodnie z art. 69 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, hipoteka zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz o przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej. W rozpatrywanym przypadku powód udzielił pozwanemu pożyczki w kwocie 300.000 zł, ale zobowiązanie pozwanego R. B. z tytułu przedmiotowej umowy (wraz z odsetkami kapitałowymi i opłatami administracyjnymi) na dzień spłaty pożyczki miało wynosić 620.059,84 zł. Nadto opóźnienie w spłacie pożyczki generuje dodatkowe koszty jak odsetki od należności przeterminowanych, koszty windykacji, koszty sądowe i koszty egzekucji, które powiększają wysokość zadłużenia. Wreszcie dla określenia, czy suma hipoteki, która obciąża daną nieruchomość nie jest nadmierna konieczna jest ocena sytuacji finansowej dłużnika nie tylko w zakresie relacji hipoteki zabezpieczającej spłatę danego kredytu do możliwości spłaty tylko tego kredytu przez kredytobiorcę, ale także odniesienia do jego sytuacji finansowej w ogólności. Zdolność kredytobiorcy do spłaty pozostałych kredytów wpływa bowiem na ocenę możliwości spłaty przez niego tego z kredytów, który jest zabezpieczony hipoteką. Pozwani nie przedstawili zaś szczegółowo swojej sytuacji finansowej w chwili zawierania umowy. Trudno w takiej sytuacji uznać, że zabezpieczenie spłaty udzielonej pożyczki było nadmierne.

Zresztą nadmierność zabezpieczenia hipotecznego powodować może po stronie pozwanego jedynie powstanie roszczenia o zmniejszenia sumy hipoteki (art. 68 ust. 2 zd. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece), co oznacza, że pozwany jako właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką mógłby wystąpić przeciwko wierzycielowi z powództwem o zmniejszenie kwoty zabezpieczenia. Nie może zaś w żaden sposób wpłynąć na zasadność, czy wysokość roszczenia dochodzonego pozwem.

Niezasadny był również zarzut dotyczący nadmiernej wysokości odsetek karnych. Zgodnie z § 8 ust. 2 umowy pożyczki roczna stopa oprocentowania zadłużenia przeterminowanego odpowiadała maksymalnej wysokości odsetek, jakie można pobierać za opóźnienie zgodnie z ustawą tj. odsetkom maksymalnym, co było zgodne z art. 359 § 1, 2 ¹, 2 ² i 2 ³ k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie zawierania umowy.

Chybiony był także zarzut nieudowodnienia przez powoda wysokości dochodzonego roszczenia. Powód wykazał bowiem – wbrew twierdzeniom pozwanych – dochodzone roszczenie zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Na poparcie swoich twierdzeń przedstawił bowiem wyciąg z ksiąg banku z dnia 4 lutego 2020 r. oraz historię operacji na rachunkach związanych z pożyczką i rozliczenie pożyczki, z których wynikała wysokość zobowiązania pozwanych.

Odnosząc się do wartości i mocy dowodowej wskazanych wyżej dokumentów, to wyciąg z ksiąg banku nie ma obecnie waloru dokumentu urzędowego w postępowaniu cywilnym, co wynika wprost z treści art. 95 ust. 1a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe. Nie korzysta zatem z domniemań, o których mowa w art. 244 § 1 k.p.c. Niewątpliwie jednak stanowi dokument prywatny, w rozumieniu art. 245 k.p.c. i może być podstawą ustaleń faktycznych w postępowaniu cywilnym. Należy przy tym podkreślić, że pozwani nie zaprzeczył prawdziwości, ani autentyczności dokumentu w postaci przedstawionego przez powoda wyciągu z ksiąg rachunkowych (...) (...) z dnia 4 lutego 2020 r., ani też nie twierdzili, że zawarte w nim oświadczenie osoby, która go podpisała, od niej nie pochodzi. Zbędne było zatem stosowanie w niniejszym postępowaniu art. 253 k.p.c.

Nadto w ocenie sądu powód wykazał dochodzone roszczenie co do zasady jak i co do wysokości także innym materiałem dowodowym, a mianowicie historią operacji na rachunku związanym z pożyczką i rozliczeniem pożyczki, z których to dokumentów wynikało, że wysokość zobowiązania pozwanych wobec powoda, na dzień sporządzenia wyciągu z ksiąg rachunkowych powodowego banku, w zakresie należności głównej wynosiło 250.249,77 zł, zaś w zakresie odsetek – 10.638,61 zł. Z kolei wysokość opłat i kosztów wynikała z Taryfy prowizji i opłat za czynności bankowe, stanowiącej załącznik do umowy pożyczki (§ 13 umowy). Przy czym wyliczenie odsetek od zobowiązania nieprzeterminowanego i zobowiązania przeterminowanego, należnych od dnia sporządzenia przedmiotowego wyciągu, a także wysokość kosztów i opłat, znajdowało się w tymże wyciągu, a pozwani skutecznie nie zakwestionowali tego wyliczenia.

To na pozwanych, którzy zaprzeczali twierdzeniom powoda, spoczywał ciężar udowodnienia faktów, którymi zamierza odeprzeć te twierdzenia. Obrona w procesie cywilnym nie powinna się zatem sprowadzać do samego zakwestionowania wyliczenia należności dochodzonej pozwem, ale musi zmierzać do wskazania ile ta należność – zdaniem pozwanego – winna wynosić i do udowodnienia stawianych zarzutów. Tymczasem pozwani w niniejszej sprawie jedynie zaprzeczyli dochodzonemu roszczeniu co do zasady i co do wysokości i zarzucili powodowi niewykazanie dochodzonego roszczenia, nie przedstawiwszy jednak własnych kontrtwierdzeń w tym zakresie, ani tym bardziej dowodów na ich poparcie. Takie zaś niekonstruktywne zaprzeczenie, nie mogło wywrzeć zamierzonego skutku, w postaci oddalenia powództwa w jakiejkolwiek części.

Niezasadny okazał się także zarzut nieważności § 5 umowy pożyczki. Pozwani twierdzili, że zapis ten jest nieważny, z uwagi na brak określenia górnego pułapu oprocentowania pożyczki.

Zgodnie z kwestionowanym zapisem umownym, kwota pożyczki była oprocentowana w stosunku rocznym, według zmiennej stopy procentowej, która w dniu zawarcia umowy wyniosła 12% (§ 5 ust. 1), co było zgodne z art. 76 ustawy Prawo bankowe oraz § 23 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek przedsiębiorcom, obowiązującego w dacie zawierania umowy między stronami niniejszego postępowania. W tym miejscu należy jedynie zaznaczyć, że art. 76 Prawa bankowego dopuszcza stosowanie zmiennej stopy procentowej, nakazując jedynie w umowie kredytowej określić warunki zmiany stopy procentowej kredytu.

W dalszej części § 5 umowy, określono warunki zmiany stopy oprocentowania pożyczki udzielonej przez powoda pozwanemu R. B. i ustalono, że wysokość rocznej stopy oprocentowania pożyczki mogła ulec zmianie w przypadku zmiany o co najmniej 0,1 punktu procentowego w ciągu 90 dni kalendarzowych poprzedzających podjęcie przez (...) decyzji o zmianie chociażby jednego z poniższych parametrów:

- stopy oprocentowania kredytu lombardowego (...)

- stopy oprocentowania kredytu redyskontowego (...)

- stawki WIBOR określającej oprocentowanie pożyczek na polskim rynku międzybankowym,

- stawki WIBOR określającej oprocentowanie depozytów na polskim rynku międzybankowym,

- stopy oprocentowania depozytów 3 – miesięcznych, 6 – miesięcznych lub 12 – miesięcznych w którymkolwiek z wymienionych niżej banków: (...) Bank S.A., (...) S.A., Bank (...) S.A., (...) Bank S.A., (...) S.A.

Pozwani nie mieli zastrzeżeń co do wskazanych w tym zapisie umownym warunków zmiany oprocentowani pożyczki. Wskazywali jednak, że w umowie nie określono górnego pułapu oprocentowania pożyczki, tak, że mógł on rosnąć w górę bez żadnego limitu, określono natomiast pułap dolny, mimo, że parametry mogły wskazywać na możliwe niższe oprocentowanie.

Zgodnie z § 5 ust. 2 umowy pożyczki, na zasadach określonych w zdaniu poprzedzającym (...) może zmienić wysokość rocznej stopy oprocentowania pożyczki nie mniej niż o 0,1 i nie więcej niż o dwukrotność zmiany danego parametru. Przy czym w przypadku zmiany więcej niż jednego z wymienionych wyżej parametrów, (...)podejmuje decyzję o zmianie oprocentowania pożyczki wyłącznie w oparciu o ten parametr, który uległ największej zmianie.

Z kolei w przypadku obniżenia wysokości stopy kredytu lombardowego (...), w następstwie którego czterokrotność wysokości tej stopy (odsetki maksymalne) będzie niższa od wysokości rocznej stopy oprocentowania pożyczki ostatnio ustalonej zgodnie z ust. 1 – 3, to począwszy od dnia wejścia w życie takiego obniżenia, roczna stopa oprocentowania pożyczki odpowiadać będzie czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego (...) tj. odsetkom maksymalnym (§ 5 ust. 4).

Wbrew twierdzeniom pozwanych górny limit oprocentowania przedmiotowej pożyczki był określony. Wprawdzie nie umową stron, ale ustawą kodeks cywilny, która w dacie zawierania przez strony umowy pożyczki przewidywała maksymalną wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej na poziomie czterokrotności stopy kredytu lombardowego (...) w stosunku rocznym. Nie było zatem tak jak twierdzą pozwani, że oprocentowanie pożyczki mogło rosnąć w górę bez żadnego limitu. Z kolei ograniczenie dolnego pułapu oprocentowania było w ocenie sądu dopuszczalne, albowiem wynikało z istoty umowy kredytu czy pożyczki, której celem jest przekazanie na rzecz kredytobiorcy / pożyczkobiorcy przez instytucję finansową określonej kwoty pieniężnej, na sfinansowanie określonego celu i za zapłatą określonego wynagrodzenia. Bank udzielając kredytu czy pożyczki, niekiedy w znacznej wysokości (jak w niniejszej sprawie – 300.000 zł), na dłuższy okres (jak w rozpatrywanym przypadku – na 14 lat), kalkuluje opłacalność tej czynności i ustala wynagrodzenie (oprocentowanie kredytu czy pożyczki) na takim poziomie, by tę opłacalność uzyskać. Limit dolny oprocentowania ma służyć właśnie ustaleniu minimalnego poziomu wynagrodzenia, które bank chce uzyskać, by operacja udzielenia kredytu czy pożyczki była dla niego opłacalna. Zresztą należy zwrócić uwagę, że pozwany R. B. zawierając umowę pożyczki, a pozwana U. B. poręczając zobowiązanie drugiego pozwanego, zaakceptowali w dacie podpisywania umowy pożyczki oprocentowanie na poziomie 12% w stosunku rocznym. Zatem gdyby nawet żadne wskaźniki finansowe, od których uzależniona była możliwość zmiany oprocentowania pożyczki, nie uległy zmianie w trakcie trwania umowy, to oprocentowanie pożyczki byłoby na tym poziomie, który pozwani zaakceptowali przy zawieraniu umowy. Zatem argumentacja pozwanych dotycząca ewentualnego możliwego obniżenia oprocentowania pożyczki poniżej poziomu określonego w § 5 ust. 4 umowy, była tym bardziej nieuzasadniona.

Kwestionowany zapis umowy nie był także nieważny z uwagi na brak określenia, lub niewystarczająco precyzyjne określenie w umowie pożyczki warunków zmiany wysokości oprocentowania w czasie trwania umowy.

Użyte w treści art. 69 i 76 Prawa bankowego sformułowanie, że umowa powinna określać warunki zmiany oprocentowania kredytu, nie musi oznaczać wprowadzenia do umowy równania matematycznego, które mogłoby zostać rozwiązane przez każdego konsumenta, przy wykorzystaniu kalkulatora. Chodzi przede wszystkim o to, aby decyzja dotycząca zmiany oprocentowania mogła być poddana weryfikacji. Jeśli możliwość takiej weryfikacji istnieje, to zapis umowy jest ważny, gdyż wymienia stany faktyczne, które muszą wystąpić od zmiany oprocentowania kredytu. Są to zmiana stopy referencyjnej konkretnej waluty i zmiany parametrów finansowych. Jeśli zaś możliwość takiej weryfikacji nie istnieje, wówczas można mówić o nieważności określonego postanowienia umownego (por. wyrok SA w(...) z 8.1.2019 r., I ACa 227/18; ). Zatem prawidłowo sformułowane postanowienie umowne stwarza kredytodawcy możliwość dokonywania wyłącznie zmian, które będą uwzględniać obiektywne i weryfikowalne okoliczności jakie miały miejsce na rynku finansowym.

W rozpatrywanym przypadku zapis § 5 umowy powoływał się na konkretne i obiektywne kryteria zmiany wysokości oprocentowania takie jak: zmiana stopy oprocentowania kredytu lombardowego (...), zmiana stopy oprocentowania kredytu redyskontowego (...), zmiana stawki WIBOR określającej oprocentowanie pożyczek na polskim rynku międzybankowym, zmiana stawki WIBOR określającej oprocentowanie depozytów na polskim rynku międzybankowym, czy zmiana stopy oprocentowania depozytów 3 – miesięcznych, 6 – miesięcznych lub 12 – miesięcznych w którymkolwiek z wymienionych niżej banków: (...) Bank S.A., (...) S.A., Bank (...) S.A., (...) Bank S.A. czy (...) S.A. a zatem nie może budzić wątpliwości, że zapis ten był ważny.

Niezasadny okazał się także ostatni z podnoszonych przez pozwanych zarzutów nadużycia prawa podmiotowego przez wykorzystanie czasowej trudnej sytuacji gospodarczej pozwanego. Przede wszystkim należy wskazać, że odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 5 k.c., należy w pierwszej kolejności stwierdzić, że w obrocie profesjonalnym stosowanie art. 5 k.c. powinno być, co do zasady, wyłączone, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie może to oznaczać całkowitej rezygnacji z możliwości dokonywania oceny, czy w konkretnych okolicznościach realizacja roszczenia przez wierzyciela pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (por. wyrok SN z dnia 6.7.1999 r., III CKN 310/98). Ciężar dowodu spoczywa jednak na tym kto zarzuca drugiemu naruszenie zasad współżycia społecznego.

W rozpatrywanej sprawie pozwani natomiast w ocenie Sądu nie wykazali, że powód wypowiadając umowę i składając pozew w niniejszej sprawie naruszył jakiekolwiek zasady współżycia społecznego, w tym zasady lojalności i uczciwości kupieckiej i w związku z tym, że jego prawo do żądania zasądzenia należności wynikających z łączącej strony umowy pożyczki, nie zasługuje na ochronę. Wręcz przeciwnie, z dołączonych do pozwu dokumentów wynika, że powód zachował się w stosunku do pozwanych niezwykle lojalnie i długo tolerował opóźnienia w płatności rat pożyczki przez kredytobiorcę R. B.. W 2019 r. wysłał bowiem do niego 4 wezwania do zapłaty przed wypowiedzeniem umowy pożyczki. Nadto na przełomie 2017 i 2018 r. pozwani także nie spłacali w terminie rat pożyczki i powód złożył im w dniu 6 czerwca 2018 r. (po uprzednim trzykrotnym wezwaniu do zapłaty) oświadczenie o wypowiedzeniu umowy, które jednak na wniosek pozwanych zostało cofnięte, z uwagi na uregulowanie wszystkich zaległości. Brak jest zatem podstaw by zasadnie twierdzić, by wytoczenie powództwa w niniejszej sprawie, stanowiło nadużycie prawa.

Wobec tego należy przyjąć, że wszelkie zarzuty pozwanych, dotyczące zasadności i wysokości roszczenia powoda, w tym nadzabezpieczenia umowy pożyczki, nieważności postanowień umownych, czy nadużycia prawa podmiotowego, abstrahując już od tego, że nie zostały one przez pozwanych w żaden sposób wykazane, okazały się nieuzasadnione i nie mogły odnieść zamierzonego skutku, w postaci uznania roszczenia powoda za niewykazane i oddalenia powództwa w jakiejkolwiek części. W związku z tym należało uznać, że powód wykazał, że posiada w stosunku do pozwanych wymagalną wierzytelność w wysokości 275.789,35 zł. Przy czym roszczenie powoda w stosunku do pozwanego R. B. wynikało z umowy pożyczki i art. 720 k.c., zaś w stosunku do U. B. – z art. 876 § 1 k.c., zgodnie z którym przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. O zakresie zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika (art. 879 § 1 k.c.). W braku odmiennego zastrzeżenia poręczyciel jest odpowiedzialny jak współdłużnik solidarny (art. 881 k.c.).

Mając powyższe na uwadze Sąd, uwzględnił w całości roszczenie zgłoszone w pozwie i zasądził od pozwanych solidarnie na rzecz powoda kwotę 275.789,35 zł.

O odsetkach umownych za opóźnienie sąd orzekł, na podstawie art. 481 § 1 k.c. i § 8 ust. 2 umowy pożyczki, zasądzając je zgodnie z żądaniem pozwu, w maksymalnej wysokości ustawowej, od kwoty należności głównej w wysokości 250.249,77 zł, od dnia sporządzenia wyciągu z ksiąg rachunkowych banku tj. od dnia 4 lutego 2020 r. do dnia zapłaty. Wysokość odsetek umownych za opóźnienie wynikała z § 8 ust. 2 umowy. Zaś do daty początkowej naliczania odsetek za opóźnienie pozwany nie odniósł się w toku procesu.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. obciążając nimi w całości pozwanego jako stronę przegrywającą spór w instancji.

Apelację od wyroku złożyli pozwani, zaskarżyli go w całości. Pozwani zarzucali rozstrzygnięciu nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie nieważności umowy przez przyjęcie pozornej granicy ryzyka pozwanych jako granicy określonej poziomem czterokrotności stopy kredytu lombardowego (...) zaś ryzyka powoda na poziomie nominalnym określonym w umowie; przyjęcie, że zgoda pozwany na warunki umowy, a w szczególności akceptacja pozwanych § 5 umowy wyklucza stwierdzenie nieważności umowy; oddalenie wniosku o przesłuchanie pozwanych. Wskazując na powyższe zarzuty pozwani wnieśli o uchylenie wyroku, oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania przed Sądem Okręgowym i Apelacyjnym według norm przepisanych.

Powód wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od pozwanych na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Ustalenia faktyczne sądu I instancji nie budzą wątpliwości i nie są przez skarżących kwestionowane w zarzutach środka zaskarżenia.

Stąd ustalenia te Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje, przyjmując je za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Bezzasadny jest zarzut pominięcia dowodu z przesłuchania stron, a stanowisko sądu I instancji co do tego wniosku znajdowało oparcie w treści przepisów art. 233 § 2 kpc oraz art. 302 zd. 2 kpc.

Pozwani bowiem, mimo wezwania ich do osobistego stawiennictwa na rozprawę wyznaczoną w celu przeprowadzenia tego dowodu nie stawili się bez usprawiedliwienia.

Co prawda w dniu 24 sierpnia 2020 r. wpłynęło do sądu zaświadczenie o niezdolności do pracy pozwanego R. B., jednak nastąpiło to już po zamknięciu rozprawy, a ponadto wspomniane zaświadczenie nie spełniało wymogów, o jakich mowa w art. 214 ¹ § 1 kpc, bowiem dokument ten nie został wystawiony przez lekarza sądowego.

Należy dodać, że pozwany miał dostateczną ilość czasu, aby uzyskać zaświadczenie o niemożności stawienia się w sądzie spełniające wymogi formalne, bowiem jego niezdolność do pracy datowana była od dnia 3 sierpnia 2020 r., podczas gdy rozprawa odbyła się w dniu 24 sierpnia 2020 r.

Inną rzeczą jest, że skarżący w uzasadnieniu apelacji nie wskazują, czy i jaki wpływ mogło mieć pominięcie dowodu z ich przesłuchania na wynik sporu.

Nie doszło także do naruszenia przez Sąd Okręgowy jakichkolwiek przepisów prawa materialnego, co mogłoby prowadzić do nieważności zawartej między stronami umowy pożyczki z dnia 23 lutego 2015 r.

W pisemnych motywach zaskarżonego orzeczenia 󠅻Sąd Okręgowy w sposób przekonujący wyjaśnił, wskazując odpowiednią podstawę prawną, z jakich przyczyn określenie w umowie stopy oprocentowania pożyczki oraz należności przeterminowanych było zgodne z prawem.

Przedstawioną w tym zakresie przez sąd I instancji argumentację sąd odwoławczy w pełni akceptuje, czyniąc ją integralną częścią niniejszego uzasadnienia.

Nie została ona wzruszona w apelacji jakimkolwiek rzeczowym argumentem, a skarżący ograniczyli się do powtarzania własnej, jakkolwiek błędnej, oceny postanowień zawartych w § 5 umowy.

Wbrew zarzutom pozwanych postanowienia te nie naruszały przepisów prawa ani ich usprawiedliwionych interesów jako stron umowy.

Zostały one sformułowany w sposób jasny, zrozumiały i pozwalały w pełni pozwanym jako klientom banku na ocenę ryzyka ekonomicznego pożyczki, w tym związanego z uzgodnioną stopą procentową.

Należy pamiętać, że w umowie przyjęto zmienną stopę oprocentowania, uzależnioną jednak nie od dowolnych decyzji banku, ale od zmian w obiektywnych parametrach ekonomicznych, do jakich należą wskaźniki wymienione w § 5 ust. 2 umowy, i to w ściśle ograniczonych rozmiarach.

Całkowicie bezzasadny jest powielany w apelacji zarzut, zgodnie z którym nie została w umowie ustalona górna dopuszczalna granica oprocentowania, skoro expressis verbis ustalono ją na poziomie dozwolonych prawem odsetek maksymalnych (§ 5 ust. 4 umowy).

Z uzasadnienia środka zaskarżenia można wnioskować, że tego rodzaju zapis pozwani uważają za niewystarczający, bowiem ich zdaniem powinna zostać z góry ustalona górna, wyrażona liczbowo stopa dopuszczalnej górnej granicy, do jakiej może wzrosnąć oprocentowania pożyczki.

Tego rodzaju postulat nie znajduje jednak oparcia w jakimkolwiek bezwzględnie obowiązującym przepisie prawa.

Pozostaje on poza tym w sprzeczności z istotą pożyczki (kredytu) ze zmienną stopą procentową.

Pożyczki takie zwykle udzielane są, jak w rozpoznawanej sprawie, na okresy wieloletnie, gdy nie można z góry przewidzieć wszystkich okoliczności, rzutujących na parametry ekonomiczne, szczególnie związane z wartością pieniądza (skarżący w apelacji sami zresztą odwołują się do tego rodzaju nieprzewidzianych okoliczności, jak hiperinflacja, deprecjonująca wartość zobowiązań finansowych).

Nie sposób także podzielić poglądu skarżących, jakoby powód w umowie zastrzegł sobie, także na przyszłość, prawo do zachowania minimalnej stopy procentowej na poziomie przyjętym w umowie, czyli 12 %.

Przeciwnie, w § 5 ust. 4 przyjęto, że stopa procentowa automatycznie ulega obniżeniu w razie zmiany parametru określającego wysokość odsetek maksymalnych.

Jak słusznie wskazuje się w odpowiedzi na apelację, takim zarzutom pozwanych przeczy okoliczność, iż od marca 2015 r. oprocentowanie spadło do poziomu 10% w stosunku rocznym.

Wymaga przy tym ponownie podkreślenie, że przyjęcie w umowie oprocentowania na poziomie odsetek maksymalnych nie narusza przepisów prawa.

Dodać można, że nawet niestosowanie się przez kontrahentów do przepisów ograniczających stopę odsetek od kapitału nie skutkuje nieważnością całej umowy, a jedynie wejściem w miejsce niedozwolonych postanowień przepisów ustawy o odsetkach maksymalnych (art. 359 § 2 ² kc, art. 58 § 1 in fine kc).

Z tych przyczyn na podstawie art. 385 kpc Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O należnych stronie powodowej kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym orzeczono w punkcie 2 wyroku na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc oraz art. 99 kpc w zw. z art. 391 kpc, przy uwzględnieniu treści przepisów § 10 ust. ust. 4 pkt. 2) w zw. z § 2 pkt. 7) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2018.265.).

Przepisy w/w Rozporządzenia nie zawierają co prawda uregulowania stawki wynagrodzenia przysługującego radcy prawnemu w sytuacji, gdy nie doszło do rozprawy apelacyjnej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nieuzasadnione byłoby przyjęcie, że w przypadku wydania orzeczenia na posiedzeniu niejawnym powinno przysługiwać takie samo wynagrodzenie, jak w przypadku orzekania i występowania przez pełnomocnika na rozprawie, o ile radca prawny nie złożył spisu poniesionych kosztów i domagał się orzekania w tym przedmiocie na podstawie norm przepisanych.

W takim przypadku w drodze analogii należy zastosować rozwiązanie przyjęte w najbardziej podobnej sytuacji, to znaczy przy rozpoznaniu przez Sąd Najwyższy skargi kasacyjnej bez wyznaczania rozprawy, czyli w wysokości 50% stawki minimalnej.

Mikołaj Tomaszewski Bogdan Wysocki Jerzy Geisler

Niniejsze pismo nie wymaga podpisu własnoręcznego na podstawie § 21 ust. 4 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 19 czerwca 2019 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej jako właściwie zatwierdzone w sądowym systemie teleinformatycznym

Starszy sekretarz sądowy

Sylwia Stefańska