Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia: Elżbieta Fijałkowska

Sędziowie: Jacek Nowicki

Bogusława Żuber (spr.)

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Sylwia Woźniak      

po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2019 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. D. (1), P. D., F. D. reprezentowanego przez rodziców A. D. (1) i P. D., M. D. i S. D.

przeciwko(...) Fundusz (...)z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 22 lutego 2018 r. sygn. akt XIII C 105/17

1.  oddala apelację,

2.  nie obciąża powodów kosztami procesu.

Jacek Nowicki Elżbieta Fijałkowska Bogusława Żuber

Sygn. akt IACa 760/18

UZASADNIENIE

Powodowie A. D. (1), P. D., małoletni F. D., M. D. i S. D. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...)Funduszu (...) z siedzibą w W.:

- kwoty 120.000 zł tytułem zadośćuczynienia na rzecz A. D. (1) – matki zmarłego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17.01.2016 r. do dnia zapłaty,

- kwoty 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia na rzecz P. D. – ojca zmarłego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17.01.2016 r. do dnia zapłaty,

- kwoty 7.000 zł tytułem zadośćuczynienia na rzecz F. D. – brata zmarłego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17.01.2016 r. do dnia zapłaty,

- kwoty 60.000 zł tytułem zadośćuczynienia na rzecz M. D. – babki zmarłego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17.01.2016 r. do dnia zapłaty,

- kwoty 60.000 zł tytułem zadośćuczynienia na rzecz S. D. – dziadka zmarłego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17.01.2016 r. do dnia zapłaty,

oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według spisu kosztów.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy:

I. oddalił powództwo;

II. nie obciążył powodów kosztami procesu.

Podstawą wyroku były następujące ustalenia faktyczne.

Małoletni K. D. urodził się dnia (...) a zmarł dnia (...).

Powodowie A. i P. D. są rodzicami tragicznie zmarłego K. D., małoletni F. D. (urodzony dnia (...)) jest jego bratem, a powodowie M. i S. są dziadkami zmarłego. Małoletni K. mieszkał wraz z rodzicami i bratem w domu jednorodzinnym jego dziadków S. i M. D..

W dniu(...)r. powód P. D. przebywał w pracy, a powódka A. D. (1) udała się wraz z małoletnim K. do G.. Małoletni F. pozostał natomiast w domu pod opieką powodów S. i M. D.. Około godz. 16:30 powódka A. D. (1) wróciła z synem do domu. Małoletni poprosił matkę o to, aby mógł się pobawić na podwórzu z psem, na co A. D. (1) wyraziła zgodę. Czteroletni K. przebrał się w domową odzież i wyszedł sam za zgodą matki na podwórze. Powódka zamierzała po chwili dołączyć do syna. O tym, że małoletni przebywa sam na podwórzu wiedziała również powódka M. D.. Na posesji była otwarta furtka umożliwiająca swobodne wyjście poza ogrodzony teren. W czasie gdy małoletni pozostawał bez opieki, oddalił się z posesji powodów i przedostał na nieruchomość należącą do sąsiadów K. i H. małżonków G., gdzie wpadł do znajdującego się tam stawu. Brzegi stawu porośnięte były roślinnością, która ograniczała możliwość dostrzeżenia stawu, a w ogrodzeniu znajdującym się w tej części nieruchomości brakowało częściowo siatki. A. D. (1) wiedziała, że na nieruchomości K. i H. G. znajduje się staw.

Matka małoletniego, gdy tylko zorientowała się, że syn opuścił teren posesji powodów, rozpoczęła poszukiwania syna. A. D. (1) wybiegła na ulice i udała się do sąsiadów informując ich o zaginięciu syna. W domu sąsiadów była B. S. – córka H. i K. G. (1), która w tym czasie zajmowała się dziećmi i po rozmowie z powódką poszła sprawdzić teren podwórza. A. D. (1) poinformowała pozostałych sąsiadów o zaginięciu syna, a następnie wróciła do domu powiedzieć o wszystkim swoim teściom. Powodowie M. i S. D. wybiegli z domu w celu poszukiwania wnuka, a A. D. (1) pozostała w domu z małoletnim synem F.. W tym czasie K. G. (1) wraz z H. G. wrócili do domu i włączyli się w poszukiwanie dziecka. Po przejściu całego ogrodu K. G. (1) znalazł ciało małoletniego K. w stawie, o czym od razu zawiadomił S. D.. Zaalarmowana o tym A. D. (2) rozpoczęła udzielanie pierwszej pomocy synowi. Na miejsce zostało wezwane pogotowie ratunkowe, które zabrało małoletniego do szpitala w G., w którym jednak dziecko po kilku godzinach zmarło. K. D. mógł teoretycznie przejść przez otwartą bramę, a następnie przechodząc przez otwarte wrota stodoły wejść do ogrodu. Mógł również przejść wąskim przesmykiem pomiędzy ogrodzeniem działki państwa G., a stodołą, albo po opuszczeniu posesji mógł obejść dom z lewej strony, a następnie przejść do ogrodu sąsiadów przez dziurę w ogrodzeniu. Zważywszy jednak, że w dniu zdarzenia wrota stodoły były zamknięte, zamknięta była również główna brama wjazdowa, małoletni K. mógł przedostać się na posesję sąsiadów jedynie w miejscu, w którym brakowało siatki w ogrodzeniu. Linia ogrodzenia była wyznaczona słupkami z betonu i przebiegającymi w połowie stalowymi linami wypełnionymi siatką, natomiast na szerokości kilku odcinków wyznaczonych słupami brakowało w ogrodzeniu siatki.

W związku ze śmiercią K. D. toczyło się postępowanie karne w sprawie nieumyślnego jej spowodowania. Postanowieniem z dnia 21 maja 2014 r. Komenda Powiatowa Policji w G. umorzyła prowadzone śledztwo. Powyższe postanowienie zostało utrzymane w mocy postanowieniem Sądu Rejonowego w Lesznie z dnia 13 października 2014 r. w sprawie o sygn. VIII Kp 75/14/2 wydanym na skutek zażalenia powodów A. i P. D., którzy w złożonym środku odwoławczym wskazywali na ewentualny związek ze śmiercią ich syna osób trzecich.

W lutym(...)r. H. G. i K. G. (1) prowadzili gospodarstwo rolne o powierzchni 2 ha. Na nieruchomości znajdowały się dwa domy mieszkalne – jeden zamieszkały przez małżonków G. oraz ich córkę B. S. z dzieckiem oraz drugi zamieszkały przez ich syna z żoną i trzema wnukami. H. G. i K. G. (1) posiadali dwie odrębne działki gruntu oraz ogród z zabudowaniami gospodarczymi. W skład gospodarstwa wchodziła świniarnia i stodoła. Stodoła umiejscowiona była na całej długości działki i odgradzała teren podwórza od tylnej części posesji, obok niej jest wąskie przejście do ogrodu. Na działce za stodołą był teren zarośnięty trawą gdzie znajdowały się drzewka owocowe – cztery jabłonie, orzechowiec i drzewo śliwkowe. Staw był umiejscowiony w tej części posesji. Został wykopany przez K. G. (1) kilkanaście lat wcześniej i służył odprowadzaniu wody, która spływała z sąsiednich pól i zalewała część nieruchomości. Z. G. jest wał po dawnym nasypie kolejowym. Za domem powodów znajduje się pas ziemi łączący się z prawej strony z ogrodem H i K. G., ten pas również dochodzi na wprost do nasypu kolejowego. Pas stanowi nieużytek porośnięty dziką roślinnością, z jego lewej strony znajdują się pola. Na teren ogrodu G. wypuszczane były dwa kuce, które pasły się tam w ciągu dnia. Kuce były hodowane jedynie dla potrzeb prywatnych, nie były nigdy wykorzystywane gospodarczo. Użytki rolne znajdowały się natomiast gdzie indziej, były wydzierżawione przez małżonków G.. Nie były one przestrzennie powiązane z ogrodem, w którym był staw. K. G. (1) i H. G. w lutym 2014 r. nie posiadali obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej rolników. Po około roku od zdarzenia staw znajdujący się na ich posesji został zlikwidowany z uwagi na złe relacje z powodami, którzy obwiniają małżonków G. o śmierć ich dziecka. Teren znajdujący się za stodołą stanowi obecnie nieużytek, pełen bruzd, nierówności i jest częściowo zalany wodą. Przed działką G. biegnie rów wypełniony wodą.

Powodowie zgłosili za pośrednictwem ubezpieczyciela (...) S.A. roszczenia odszkodowawcze z tytułu zadośćuczynienia pozwanemu (...) Funduszowi (...), który decyzją z dnia 1 czerwca 2016 r. odmówił wypłaty odszkodowania, uznając, że wyrządzona szkoda nie ma związku przyczynowego z posiadaniem gospodarstwa rolnego przez K. i H. G..

Powód P. D. pracuje i zarabia około 2.000 zł miesięcznie. Powódka A. D. (1) nie pracuje. Powodowie M. i S. D. utrzymują się ze świadczeń emerytalnych w wysokości po około 950 zł miesięcznie.

Oceniając zeznania powódki A. D. (1) Sąd I instancji miał na względzie, że odbiegały one nieznacznie od treści zeznań złożonych przez nią w toku śledztwa w sprawie o sygn. Ds. 130/14. Biorąc pod uwagę, że zeznania w czasie śledztwa zostały złożone przez powódkę krótko po zaistniałym zdarzeniu i były wówczas spontaniczne i szczere, za miarodajne dla dokonania ustaleń w sprawie Sąd uznał zeznania powódki złożone w tamtym czasie. Powódka w niniejszej sprawie zeznawała po upływie ponad trzech lat od czasu zdarzenia, mogła więc nie pamiętać wszystkich szczegółów istotnych dla ustalenia stanu faktycznego. Ponadto Sąd I instancji miał na uwadze, że w zeznaniach powódki pojawiły się treści związane z obwinianiem sąsiadów o śmierć syna, które nie znajdowały potwierdzenia w materiale dowodowym i były irrelewantne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Powódka A. D. (1) wraz z powódką M. D. podnosiły, że w dniu zdarzenia brama wjazdowa na posesję sąsiadów była otwarta, natomiast H. G., K. G. (1) i ich córka zaprzeczyli tej okoliczności. Odnosząc się do powyższego Sąd Okręgowy uznał, że kwestia ta nie miała znaczenia dla oceny zgłoszonych przez powodów żądań. Brak jest bowiem podstaw do czynienia zarzutów H. G. i K. G. (1) co do możliwości pozostawienia otwartej bramy. Istotne dla Sądu I instancji było natomiast to, że okolicznością bezsporną był fakt pozostawienia otwartej furtki przez powodów na ich posesji, co umożliwiło opuszczenie małoletniemu dziecku terenu ich nieruchomości i przedostanie się w sposób niekontrolowany przez dorosłych opiekunów na teren sąsiadów, jednocześnie bez zgody sąsiadów i bez kontroli z ich strony.

Zdaniem Sądu Okręgowego zeznania powodów P. D., M. D. i S. D. oraz świadków H. G., K. G. (1), B. S., J. D. i B. D. uznać należało w całości za wiarygodne, albowiem były one spójne i szczere, logiczne oraz zgodne z pozostałym materiałem dowodowym. Sąd I instancji dał wiarę dokumentom stanowiącym podstawę ustalenia stanu faktycznego sprawy nie znajdując zastrzeżeń, co do ich wiarygodności. Strony w żaden sposób nie zakwestionowały tych dowodów. Przyjmując, że powodowie oparli swoje roszczenia na treści art. 98 ust. 1 pkt. 3 lit. c ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, (...) Funduszu (...) i (...)Biurze (...) oraz art. 50 ust. 1 tej ustawy.

Sąd Okręgowy nie znalazł żadnych podstaw do uznania, że H. G. i K. G. (1) ponoszą odpowiedzialność za śmierć małoletniego K. D., która to okoliczność mogłaby uruchomić odpowiedzialność pozwanego. Zdaniem Sądu I instancji okoliczność ta w procesie nie została udowodniona. Twierdzenia powodów w tym zakresie są gołosłowne i niepoparte żadnym dowodem.

Z okoliczności sprawy wynika bowiem, że małoletni K. przedostał się na nieruchomość H. G. i K. G. (1) w sposób bezprawny, na skutek pozostawienia go bez nadzoru przez jego matkę. W chwili wypadku miał on ukończone cztery lata, zatem z uwagi na wiek winy przypisać mu nie można, chociaż jego zachowanie było obiektywnie nieprawidłowe i stanowiło jedyną przyczynę wypadku. Szkoda jakiej doznał pozostaje zatem w normalnym związku przyczynowym z tym nieprawidłowym zachowaniem.

Podkreślenia wymaga, że powódka A. D. (1) zezwoliła małoletniemu synowi na samodzielne przebywanie na podwórzu, na którym była otwarta furtka umożliwiająca swobodne wyjście poza ogrodzony teren. Tereny znajdujące się wokół nieruchomości powodów nie są terenami bezpiecznymi dla małoletniego dziecka. Według miernika obiektywności i staranności sprawowanie prawidłowego nadzoru nad czteroletnim dzieckiem winno polegać na zapewnieniu dziecku stałego nadzoru ze strony dorosłej osoby w czasie przebywania na podwórzu, które małoletnie dziecko może w każdej chwili samowolnie opuścić. Dziecko w wieku zmarłego K. powinno być pod ciągłą kontrolą z uwagi na nieprzewidywalność zachowania. Nadzór nad małoletnim w dniu zdarzenia nie był więc sprawowany prawidłowo. Wskazać należy, że gdyby małoletni przebywał pod stałą opieką osoby dorosłej, nie opuściłby samodzielnie nieruchomości i nie przedostałby się na teren nieruchomości sąsiadów. Powyższe oznacza, że pomiędzy brakiem należytego nadzoru, a szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy. Sąd I instancji zauważył, że zachowanie małoletniego dziecka nie miało charakteru nagłego, któremu nie można było przeciwdziałać. W przypadku sprawowania prawidłowego nadzoru nad małoletnim K. przez dorosłych nie doszłoby do sytuacji, w której pojawił się on sam w okolicy stawu. Dlatego zdaniem Sądu Okręgowego takie okoliczności jak to czy staw znajdujący się na terenie przylegającej nieruchomości był wykopany w sposób legalny, czy był należycie ogrodzony i czy brama wjazdowa na teren posesji sąsiadów w chwili zdarzenia była otwarta pozostawały bez znaczenia dla oceny ewentualnej odpowiedzialności H. G. i K. G. (1) za przedmiotowy wypadek. Małoletni przedostał się bowiem na teren ich nieruchomości w sposób bezprawny, a wobec faktu, iż czteroletniemu dziecku nie można przypisać winy, odpowiedzialność za ten fakt ponosi matka małoletniego dziecka. Między działaniami i zaniechaniami rolników małżonków H. i K. G. a śmiercią małoletniego K. nie istnieje żaden związek przyczynowy, co musiało prowadzić do oddalenia powództwa.

Ponadto, zdaniem Sądu Okręgowego, brak było podstaw do uznania, że śmierć małoletniego K. D. pozostawała w związku z faktem prowadzenia przez H. i K. G. (1) gospodarstwa rolnego. Żaden z przeprowadzonych dowodów, nie wskazywał na związek wypadku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego i produkcji rolnej przez małżonków G.. Umiejscowiony na ich posesji staw nie miał związku z posiadanymi przez nich użytkami rolnymi. Staw ten służył odprowadzaniu wody z części nieruchomości znajdującej się za stodołą, gdzie rosło kilka drzew owocowych i gdzie były wypasane kuce. Ta część nieruchomości nie była w żaden sposób wykorzystywana do prowadzenia gospodarstwa rolnego. Znajdujący się za stodołą ogród służył wyłącznie potrzebom prywatnym rodziny G.. Wypasane tam dwa kuce również przeznaczone były jedynie dla celów prywatnych tej rodziny. Wykopany staw nie służył odprowadzaniu wody z pól wykorzystywanych na cele rolnicze, a służył odprowadzaniu wody z ogrodu znajdującego się za stodołą. W niniejszej sprawie przedmiotowy staw nie był więc wykorzystywany w celach związanych z produkcją rolną i nie stanowił elementu gospodarstwa rolnego. Z uwagi na powyższe, w ocenie Sądu Okręgowego również z tego względu brak było podstaw do ustalenia odpowiedzialności pozwanego.

Wyrok powyższy apelacją zaskarżyli w całości powodowie, zarzucając:

I.  naruszenie art. 233 § 1 KPC poprzez dokonanie ustaleń faktycznych w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego polegający na przyjęciu, że powódka A. D. (1) nieprawidłowo sprawowała nadzór nad małoletnim K. D. w dniu wypadku w sytuacji gdy powódka pozwoliła małoletniemu wyjść na podwórze, pouczyła małoletniego żeby się nie oddalał i w krótkim odstępie czasu (po przebraniu się) zamierzała dołączyć do syna oraz wyszła na podwórze zaraz po przebraniu, co w świetle zasad doświadczenia życiowego nie pozwala przyjąć, iż powódka zachowała się nieprawidłowo, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że zgodnie ze zgromadzonym materiałem dowodowym małoletni był dzieckiem grzecznym i słuchającym się dorosłych i brak było podstaw aby przypuszczać, że może samowolnie i wbrew poleceniu matki oddalić się poza teren obejścia, zwłaszcza, że nigdy wcześniej do takich sytuacji nie dochodziło;

II.  naruszenie art. 233 § 1 KPC w zw. z art. 244 § 1 KPC poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania polegający na uznaniu za wiarygodne zeznań świadków H. G., K. G. (1) i B. S. w sytuacji gdy zeznania tych świadków są rażąco sprzeczne z innymi dowodami, w tym ze zgromadzonymi w sprawie dokumentami urzędowymi, które Sąd również uznał za wiarygodne oraz w sytuacji, gdy świadkowie H. G. i K. G. (1) mają bezpośredni interes w oddaleniu powództwa z uwagi na ewentualną aktualizację roszczeń regresowych pozwanego w stosunku do H. i K. G. (1), co doprowadziło do błędnych ustaleń faktycznych polegających na przyjęciu, że nad małoletnim K. D. nie był sprawowany prawidłowy nadzór, a także że małoletni mógł dostać się w okolice stawu posadowionego na nieruchomości ww. świadków jedynie po obejściu dookoła nieruchomości S. i M. D.;

III.  naruszenie art. 233 § 1 KPC poprzez dokonanie ustaleń faktycznych w sposób sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania polegający na przyjęciu, że jedyną przyczyną wypadku było zachowanie małoletniego K. D. oraz że zajście wypadku nie miało związku z posiadaniem gospodarstwa rolnego przez K. i H. G., w sytuacji gdy do śmierci K. D. doszło na skutek wpadnięcia małoletniego do nielegalnie posadowionego na nieruchomości H. i K. G. (1) stawu, do którego dostęp nie był prawidłowo zabezpieczony, a sam zbiornik wodny - służący do odwodnienia terenu gospodarstwa - był źle utrzymany;

IV.  naruszenie art. 233 § 1 KPC poprzez dokonanie ustaleń faktycznych w sposób sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania polegający na przyjęciu, że K. i H. G. w żaden sposób nie ponoszą odpowiedzialności za śmierć małoletniego K. D. w sytuacji gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że posadowili oni na swojej nieruchomości nielegalnie zbiornik wodny w celu odwodnienia (usunięcia wody) z terenu swojego gospodarstwa rolnego, a na terenie, na którym posadowiony był staw znajdował się ogród i były wypasane zwierzęta gospodarskie;

V.  naruszenie art. 233 § 1 KPC poprzez dokonanie ustaleń faktycznych w sposób sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania polegający na przyjęciu, że zachowanie powódki A. D. (1) należy traktować jako przyczynienie na gruncie art. 362 KC w zw. z art. 427 KC wyłączające odpowiedzialność pozwanego wobec wszystkich powodów w sytuacji gdy z dowodów zgromadzonych w sprawie wynika, że małoletni K. D. pozostawał pod opieką powódki A. D. (1), a nie pozostałych powodów, w tym P. D., który przebywał wówczas w pracy, co doprowadziło do nieuzasadnionego powiązania zachowania A. D. (1) z sytuacją każdego z pozostałych powodów;

VI.  naruszenie art. 233 § 1 KPC poprzez dokonanie błędnych ustaleń faktycznych polegających na sprzecznym z zasadami logicznego rozumowania przyjęciu, że wykopanie stawu na terenie ogrodu wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego w celu odwodnienia terenu, na którym znajduje się ten ogród, posadowione są drzewa owocowe i wypasane są zwierzęta gospodarskie nie pozostaje w związku z posiadaniem gospodarstwa rolnego;

VII.  naruszenie art. 427 KC poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie i przyjęcie, że może on statuować przesłankę egzoneracyjną podobną do wyłącznej winy wyłączającą odpowiedzialność pozwanego w sytuacji gdy art. 427 KC dotyczy odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną z winy w nadzorze nad osobą, której winy przypisać nie można i nie znajduje zastosowania w realiach niniejszej sprawy;

VIII.  naruszenie art. 362 KC poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie w stosunku do powodów innych niż A. D. (1) polegające na przyjęciu, że powodowie P. D., F. D., S. D. i M. D. mogli w jakikolwiek sposób przyczynić się do śmierci małoletniego K. D. w sytuacji gdy małoletni pozostawał pod opieką A. D. (1) i wyłącznie zachowanie A. D. (1) mogłoby być rozważane w realiach niniejszej sprawy pod kątem przyczynienia się do zajścia wypadku skutkującego śmiercią K. D.;

IX.  naruszenie art. 415 KC poprzez przyjęcie, że pomiędzy działaniami i zaniechaniami K. i H. G. a śmiercią małoletniego K. D. nie istnieje żaden związek przyczynowy w sytuacji gdy, gdyby ww. nie posadowili na swoim terenie nielegalnie zbiornika wodnego bądź gdyby zbiornik ten prawidłowo zabezpieczyli przed dostępem osób trzecich, to do wypadku z udziałem K. D. nie mogłoby dojść;

X.  naruszenie art. 98 ust. 1 pkt 3 lit. c w zw. z art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 22.05.2003r. o ubezpieczeniach obowiązkowych,(...) Funduszu(...) (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.) poprzez błędne przyjęcie, że dla zaktualizowania się odpowiedzialności za szkodę powstałą w realiach niniejszej sprawy konieczne jest istnienie związku szkody z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (produkcją rolną) w sytuacji gdy zarówno art. 98 ust. 1 pkt 3 lit. c UUO, jak i art. 50 ust. 1 UUO stanowią o związku szkody z posiadaniem gospodarstwa rolnego, co jest pojęciem odmiennym - o szerszym zakresie niż pojęcie prowadzenia gospodarstwa rolnego;

XI.  naruszenie art. 98 ust. 1 pkt 3 lit. c UUO w zw. z art. art. 415 KC i art. 51 w zw. z art. 50 ust. 1 UUO oraz art. 446 § 4 KC poprzez przyjęcie, że pozwany nie ponosi odpowiedzialności za skutki śmierci małoletniego K. D. i oddalenie roszczeń powodów z tytułu zadośćuczynienia za śmierć najbliższego członka rodziny co do zasady.

Mając powyższe na uwadze apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku na podstawie m.in. art. 386 § 1 KPC poprzez:

-

zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki A. D. (1) kwoty 120.000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17.01.2016r. do dnia zapłaty;

-

zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda P. D. kwoty 100.000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17.01.2016r. do dnia zapłaty;

-

zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda F. D. kwoty 7.000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17.01.2016r. do dnia zapłaty;

-

zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki M. D. kwoty 60.000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17.01.2016r. do dnia zapłaty;

-

zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda S. D. kwoty 60.000,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17.01.2016r. do dnia zapłaty;

-

zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania przed Sądem I instancji zgodnie ze złożonym spisem kosztów z dnia 8.02.2018r.;

a nadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania przed Sądem II instancji, w tym kosztów zastępstwa według norm przewidzianych.

Pozwany wniósł odpowiedź na apelację, w której domagał się oddalenia apelacji powodów oraz zasądzenia od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów nie zasługiwała na uwzględnienie w żadnym zakresie.

Za chybione należy uznać zarzuty naruszenia przez Sąd I instancji przepisów prawa procesowego, w szczególności art. 233 § 1 k.p.c., bowiem w niniejszej sprawie nie doszło do przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów. Nietrafne jest przede wszystkim zarzucanie Sądowi Okręgowemu dokonania ustaleń faktycznych w sposób sprzeczny z zasadami logicznego rozumowania, a w konsekwencji – błędnych ustaleń faktycznych. Sąd Apelacyjny podzielił wszelkie ustalenia faktyczne, poczynione przez Sąd I instancji, jak też wyprowadzone na ich podstawie wnioski prawne, czyniąc je tym samym podstawą własnego rozstrzygnięcia Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy, wbrew twierdzeniom apelujących, dokonał bez obrazy art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. - w oparciu o wszechstronnie przeanalizowany, oceniony zgodnie z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego materiał dowodowy.

W ocenie Sądu II instancji na uwzględnienie nie zasługuje również zarzut naruszenia przepisu art. 427 k.c. poprzez jego nieprawidłowe zastosowanie, w szczególności mając na względzie fakt, że rozważania Sądu Okręgowego odnośnie tego przepisu zmierzały jedynie do wykazania, iż powódce A. D. (1) można przypisać wyłączną winę w nadzorze nad małoletnim synem, gdyż nie wzruszyła ona domniemań wynikających z tego przepisu. Sąd I instancji nie zastosował – jak wywodzą apelujący w pkt VII zarzutów – analizowanego przepisu jako ,,statuującego przesłankę egzoneracyjną podobną do wyłącznej winy wyłączającej odpowiedzialność pozwanego”, które to wyłączenie może wynikać jedynie z przepisów ustawy z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, (...) Funduszu (...)(Dz. U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.) - dalej jako „u.u.o.”. Tak samo Sąd Apelacyjny ocenia zarzut naruszenia art. 362 k.c. Ustalenie czy i w jakim zakresie powódka A. D. (1) oraz ewentualnie pozostali powodowie odpowiadają za to, że małoletni K. D. znalazł się w okolicy niezabezpieczonego stawu, mogłoby mieć co najwyżej znaczenie w celu ustalenia osoby współodpowiedzialnej za szkodę dla celów regresowych, nie zaś dla ustalenia odpowiedzialności pozwanych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2017 r., V CSK 163/16, Legalis nr 1618261). W konsekwencji powyższego uznać również należało, że skoro powódka A. D. (1) ponosi winę w nadzorze, to pozwanym H. i K. małżonkom G., nie sposób przypisać winy za spowodowanie przedmiotowej szkody. Tym samym chybiony jest także zarzut naruszenia przepisu art. 415 k.c.

Zdaniem apelujących Sąd I instancji dopuścił się dalej naruszenia przepisów art. 98 ust. 1 pkt 3 lit. c w zw. z art. 50 ust. 1 i art. 51 u.u.o., poprzez uznanie, iż dla zaktualizowania się odpowiedzialności za szkodę powstałą w realiach niniejszej sprawy konieczne jest istnienie związku szkody z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (produkcją rolną) w sytuacji gdy zarówno przepis art. 98 ust. 1 pkt 3 lit. c u.u.o., jak i art. 50 ust. 1 u.u.o. stanowią o związku szkody z posiadaniem gospodarstwa rolnego, co jest pojęciem odmiennym - o szerszym zakresie niż pojęcie prowadzenia gospodarstwa rolnego. Nie ulega wątpliwości, że Sąd Okręgowy w swoich rozważaniach prawnych wskazywał na brak podstaw do uznania, by śmierć małoletniego K. D. pozostawała w związku z faktem prowadzenia przez H. G. i K. G. (1) gospodarstwa rolnego, podkreślając, że okoliczność ta w procesie nie została wykazana. Jednakże w dalszej części uzasadnienia Sąd I instancji wyjaśnił również dlaczego nie znalazł podstaw do przyjęcia by doznana przez powodów szkoda związana była choćby z posiadaniem przez H. G. i K. G. (1) gospodarstwa rolnego. Toteż nie jest tak jak wywodzą apelujący, iż Sąd I instancji nie dostrzegał problemu związku przyczynowego między szkodą powodów a samym faktem posiadania gospodarstwa rolnego przez małżonków G.. Z niewadliwie ustalonego przez Sąd Okręgowy stanu faktycznego sprawy jednoznacznie wynika, że przedmiotowy staw nie był wykorzystywany w celach związanych z produkcją rolną i nie stanowił elementu gospodarstwa rolnego. Tym samym nie ziściły się przesłanki odpowiedzialności pozwanych rolników za szkodę - ani wyrządzoną w związku z posiadaniem przez nich gospodarstwa rolnego, ani tym bardziej wyrządzoną w związku z prowadzeniem takiego gospodarstwa. Nawet gdyby na potrzeby niniejszych rozważań uznać, że feralny staw był jednak elementem gospodarstwa rolnego pozwanych, to w orzecznictwie wskazuje się, iż nie każdy rodzaj korzystania ze składników majątkowych wchodzących […], w skład gospodarstwa rolnego jest manifestowaniem posiadania gospodarstwa rolnego, lecz tylko taki, który jest związany z funkcjonowaniem gospodarstwa jako zorganizowanego kompleksu gospodarczego. Wyjęcie rzeczy z gospodarstwa rolnego prowadzonego przez rolnika i użycie jej poza gospodarstwem w celu niezwiązanym z produkcją rolną, nie czyni szkody wyrządzonej przy wykorzystaniu tej rzeczy szkodą pozostającą w związku z prowadzeniem przez rolnika gospodarstwa rolnego ( vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2017 r., III CZP 114/16, Legalis nr 1611583).

W konsekwencji powyższego nie zasługiwały także na uwzględnienie dalsze zarzuty dotyczące przyjęcia, że pozwany nie ponosi odpowiedzialności za skutki śmierci małoletniego K. D. i oddalenia roszczeń powodów z tytułu zadośćuczynienia za śmierć najbliższego członka rodziny co do zasady, wyinterpretowane z naruszenia przepisów art. 98 ust. 1 pkt 3 lit. c u.u.o. w zw. z art. art. 415 KC i art. 51 w zw. z art. 50 ust. 1 UUO oraz art. 446 § 4 KC. Zgodnie z art. 50 ust. 1 u.u.o., z ubezpieczenia OC rolników przysługuje odszkodowanie, jeżeli rolnik, osoba pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym lub osoba pracująca w jego gospodarstwie są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z posiadaniem przez rolnika tego gospodarstwa rolnego szkodę, będącą następstwem m.in. śmierci, przy czym stosownie do treści art. 51 u.u.o., ubezpieczeniem OC rolników jest objęta odpowiedzialność ww. osób, które pracując w gospodarstwie rolnym w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej wyrządziły szkodę w związku z posiadaniem przez rolnika tego gospodarstwa rolnego. Z powyższego wynika, a co nie uszło uwadze Sądu Okręgowego, że kluczowe dla określenia zakresu ubezpieczenia OC rolników jest użycie przez ustawodawcę sformułowania „ szkoda związana z posiadaniem gospodarstwa rolnego”. Oznacza to, że ubezpieczenie nie obejmuje całej odpowiedzialności cywilnej osób objętych ubezpieczeniem, lecz przedmiotem ubezpieczenia jest jedynie odpowiedzialność za szkody związane z posiadaniem gospodarstwa rolnego ergo ubezpieczyciel (tutaj: pozwany Fundusz) nie będzie odpowiadał za szkody związane z inną sferą aktywności osoby ubezpieczonej, w tym za szkody związane z prowadzeniem przez ubezpieczonego innej działalności niż rolnicza, czy też ze sferą jego życia prywatnego (tak m.in. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 7 marca 2013 r., I ACa 880/12, Legalis nr 715196; por. wyrok z dnia 17 listopada 2016r., I ACa 504/16, Legalis nr 1546637). W tym kontekście zatem należało ustalić, czy staw znajdujący się na posesji pozwanych H. i K. małżonków G. był wykorzystywany na potrzeby gospodarstwa rolnego, czy też na inne cele, zważywszy, że ubezpieczyciel nie będzie odpowiadał za szkody związane z inna sferą aktywności osoby ubezpieczonej – co w niniejszej sprawie Sąd I instancji niewątpliwie uczynił. Dokonując ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy podkreślił, że przedmiotowy staw został wykopany przez K. G. (1) kilkanaście lat przed zaistnieniem szkody i służył odprowadzaniu wody, która spływała z sąsiednich pól i zalewała ogród natomiast użytki rolne znajdowały się gdzie indziej, były wydzierżawione przez małżonków G. - nie były przestrzennie powiązane z ogrodem, w którym był staw. Wobec powyższego również ten zarzut skarżących Sąd Odwoławczy uznał za bezzasadny.

Reasumując uznać należało, że skoro w świetle prawidłowo poczynionych ustaleń faktycznych i trafnych wniosków prawnych Sądu I instancji do szkody doszło wyłącznie na skutek nienależycie sprawowanego nadzoru nad małoletnim pomiędzy brakiem którego, a szkodą istnieje adekwatny związek przyczynowy nie było podstaw do odpowiedzialności pozwanego wobec któregokolwiek z powodów.

W konsekwencji apelacja powodów podlegała oddaleniu, o czym Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie 1. wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.w zw. z art. 391 § 1 kpc. Pozwany również w tej instancji byli stroną wygrywającą, jednak Sąd Apelacyjny uznał, że w sprawie występuje szczególnie uzasadniony przypadek, uzasadniający odstąpienie od obciążania powodów kosztami postępowania odwoławczego (pkt 2. wyroku).

Bogusława Żuber Elżbieta Fijałkowska Jacek Nowicki