Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 marca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w (...) I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Ryszard Marchwicki

Sędziowie: SSA Bogdan Wysocki /spr./

SSA Jacek Nowicki

Protokolant: st. sekr. sąd. Agnieszka Paulus

po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2019 r. w (...)

na rozprawie

sprawy z powództwa A. K. i J. K.

przeciwko J. S. i A. S.

o zwolnienie zajętego przedmiotu spod egzekucji

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w (...)

z dnia 20 grudnia 2017 r. sygn. akt XII C 845/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok punkcie 2 w ten sposób, że nie obciąża powodów obowiązkiem zwrotu pozwanym kosztów zastępstwa procesowego;

2.  w pozostałej części apelację oddala;

3.  nie obciąża powodów obowiązkiem zwrotu pozwanym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym;

4.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w (...) adwokatowi M. M. wynagrodzenie w wysokości 8.856 zł brutto z tytułu zastępowania powodów z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Jacek Nowicki Ryszard Marchwicki Bogdan Wysocki

Sygn. akt I ACa 432/18

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 maja 2017 r. powodowie A. K. i J. K. domagali się zwolnienia spod egzekucji nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), stanowiącej własność P. S., a także o zwolnienie spod egzekucji ruchomości należących do osób trzecich, znajdujących się w tej nieruchomości. Wskazali przy tym jako pozwanych wierzycieli J. S. i A. S. . Z treści pozwu wynikało, że egzekucja ze spornej nieruchomości prowadzona jest przez (...) Sądowego przy Sądzie Rejonowym (...) w (...) B. G.. Zamieszkują oni lokal w nieruchomości od dnia 1 marca 2011 r. na podstawie umowy użyczenia. Wycena nieruchomości dokonana przez komornika jest dla P. S. krzywdząca, a komornik działał w zmowie z B. S., R. C. i A. J.. W ocenie powodów doszło także do naruszenia ich dóbr osobistych poprzez robienie zdjęć zawierających należące do nich ruchomości.

Pismem z dnia 7 czerwca 2017 r., w odpowiedzi na wezwanie Sądu do sprecyzowania, czy domagają się zwolnienia spod egzekucji jedynie nieruchomości, czy także ruchomości, o ile tak - do podania o jakie przedmioty chodzi i jaka jest ich wartość, powodowie wskazali, że domagają się zwolnienia z pod egzekucji nieruchomości, a także ruchomości, nie podali jednak ich rodzaju ani wartości. W związku z tym, zarządzeniem z dnia 16 czerwca 2017 r. Przewodniczący zwrócił pozew. W wyniku zażalenia powodów Sąd Apelacyjny w (...) zmienił zaskarżone zarządzenie w ten sposób, że zwrócił pozew w zakresie żądania zwolnienia spod egzekucji ruchomości.

W odpowiedzi na pozew pozwane wniosły o oddalenie powództwa i zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz każdej z pozwanych zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazały, że powodowie nie są właścicielami zajętej nieruchomości, a jedynie korzystają z niej na mocy umowy użyczenia, a nadto powodowie nie wykazali, że zachowali zawity trzydziestodniowy termin do złożenia pozwu w sprawie.

Na rozprawie w dniu 18 grudnia 2017 r. powódka przedstawiła szereg zarzutów pod adresem przedstawicielki małoletniej pozwanej A. S.. Stwierdziła także, że o zajęciu nieruchomości dowiedziała się z pisma z dnia 16 marca 2016 r. - obwieszczenia o terminie opisu i oszacowania udziału we współwłasności nieruchomości adresowanego do P. S.. Powyższe potwierdził także powód.

Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2017 r. Sąd Okręgowy w (...) oddalił powództwo (pkt 1), kosztami postępowania obciążył w całości powodów i zasądził od nich solidarnie na rzecz pozwanych po 5400 zł od każdego z nich, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2).

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski.

J. K. i A. K. od 1 marca 2011 r. zamieszkują w lokalu znajdującym się w nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) na mocy umowy użyczenia zawartej z właścicielem tej nieruchomości - P. S..

Obwieszczeniem z dnia 16 marca 2016 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym (...)w Poznaniu B. G. ogłosił o terminie opisu i oszacowania nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) w dniu 28 kwietnia 2016 r. o godzinie 14:00. W dniu 19 kwietnia 2016 r. Komornik dokonał na miejscu oględzin nieruchomości i z czynności tej sporządził protokół. Postanowieniem z dnia 16 maja 2016 r. Komornik zmienił zakres zajęcia nieruchomości w ten sposób, że objął zajęciem całą nieruchomość, dla której prowadzona jest księga wieczysta o numerze KW (...) w jej obecnym kształcie (działka nr (...) o powierzchni 0,0851 HA). Zmiana ta wynikała z podziału nieruchomości dokonanej postanowieniem Sądu Rejonowego (...) w (...)w przedmiocie podziału majątku wspólnego byłych małżonków P. S. i B. S., dokonanego przez podział spornej nieruchomości. Obwieszczeniem z dnia 18 kwietnia 2017 r. Komornik podał do publicznej wiadomości termin pierwszej licytacji nieruchomości w dniu 18 maja 2017 r. o godzinie 13:00.

Powodowie o zajęciu nieruchomości dowiedzieli się z pisma z dnia 16 marca 2016 r. - obwieszczenia o terminie opisu i oszacowania udziału we współwłasności nieruchomości adresowanego do P. S..

W o cenie Sądu Okręgowego w świetle dokonanych ustaleń faktycznych powództwo okazało się bezzasadne.

W art. 841 § 1 k.p.c. przewidziano, że osoba trzecia może w drodze powództwa żądać zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa. Według natomiast art. 841 § 3 k.p.c. powództwo to co do zasady można wnieść w terminie miesiąca od dnia dowiedzenia się przez osobę trzecią o naruszeniu prawa. Termin ten jest terminem prawa materialnego o charakterze prekluzyjnym. Jego upływ sprawia zatem, że roszczenie o zwolnienie od egzekucji definitywnie wygasa.

Cytowany przepis art. 841 § 3 k.p.c. wyraźnie wskazuje, że termin do wniesienia powództwa wynosi miesiąc od dnia dowiedzenia się przez osobę trzecią o naruszeniu prawa. Dniem, w którym strona dowiedziała się o naruszeniu prawa, jest - według art. 841 § 3 k.p.c., - dzień, w którym strona faktycznie dowiedziała się o zajęciu przedmiotu, a nie dzień, w którym mogła się o nim dowiedzieć przy dołożeniu należytej staranności (wyrok SN z dnia 12 grudnia 2007r. V CSK 275/07 LEX 677785). W ocenie sądu, dniem od którego należy liczyć termin wskazany w treści art. 841 § 3 k.p.c. nie jest ten, w którym osoba trzecia pozyska wszystkie konieczne informacje do wytoczenia powództwa.

Powodowie sami przyznali, że o wszczęciu egzekucji z nieruchomości dowiedzieli się z pisma komornika z dnia 16 marca 2016 r. Ponadto z twierdzeń powodów wynika, że byli oni obecni przy oględzinach nieruchomości (podnosili, że były w tym czasie fotografowane ich ruchomości), w związku z czym najpóźniej w dniu 19 kwietnia 2016 r. wiedzieli oni o prowadzeniu egzekucji z tej nieruchomości. Ostatnim dniem terminu do wniesienia powództwa był zatem najpóźniej dzień 19 maja 2016 r. Powództwo zostało natomiast wniesione dopiero w dniu 5 maja 2017 r. Mając na uwadze, że termin przewidziany w art. 841 § 3 k.p.c. jest terminem prawa materialnego i nie podlega przywróceniu, powództwo należało oddalić.

Za oddaleniem powództwa przemawia także fakt, że powodowie nie są właścicielami spornej nieruchomości, a jedynie zajmują ją na podstawie stosunku użyczenia. Tego rodzaju prawo, mające charakter obligacyjny, nie stanowi prawa osoby trzeciej, które w rozumieniu art. 841 § 1 k.p.c. pozwalałoby na wyłączenie przedmiotu spod egzekucji w trybie powództwa przeciwegzekucyjnego. Co prawda w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że co do zasady w trybie art. 841 k.p.c. osoba trzecia może dochodzić zwolnienia od egzekucji praw majątkowych o charakterze względnym do zajętego przedmiotu, to jednak uwzględnienie powództwa zależny od okoliczności konkretnej sprawy, a w szczególności zakresu, w jakim osoba trzecia będąca stroną łączącego ją z dłużnikiem stosunku obligacyjnego zrealizowała swoje obowiązki majątkowe, które z kolei implikują skorelowane z nimi uprawnienia (wierzytelność) - tak SN w wyroku z dnia 7 marca 2017 r. wydanym w sprawie II CSK 290/16. Należy mieć na uwadze interesy wierzyciela, który nie może być pozbawiony możliwości zaspokojenia się z przedmiotu stanowiącego własność dłużnika tylko dlatego, że inna osoba ma prawo do korzystania z tego przedmiotu. W niniejszej sprawie należało dodatkowo wziąć pod uwagę, że powodowie korzystają z nieruchomości na mocy umowy użyczenia, a więc bez uiszczania z tego tytułu jakichkolwiek opłat. Uznanie, że chroni ich w takiej sytuacji art. 841 § 1 k.p.c. prowadziłoby do sytuacji, w której każdy dłużnik mógłby uchronić się przed egzekucją, użyczając innym osobom przedmioty stanowiące jego własność. Podkreślić należy także, że poza przysługującymi osobie trzeciej ograniczonymi prawami rzeczowymi chronione w egzekucji z nieruchomości są prawa względne, które uzyskały przez wpis w księdze wieczystej rozszerzoną (poza stosunek zobowiązaniowy, z którego wynikają) skuteczność - tak SN w wyroku z dnia 2 marca 2016 r. wydanym w sprawie V CSK 372/15. Takiego charakteru nie ma natomiast prawo wynikające ze stosunku użyczenia przysługujące powodom.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c.

Apelację od wyroku złożyli powodowie, zaskarżyli go w całości. Powodowie zarzucali rozstrzygnięciu:

-

prowadzenie sprawy stronniczo, odgórnie przesądzonej na szkodę powodów i niezgodnie ze stanem faktycznym oraz dowodami tj. poprzez: zignorowanie pisma powodów z dnia 17 lipca 2017 r.; zignorowanie i niedopuszczenie pisma powodów z dnia 8 listopada 2017 r.; zignorowanie, że sprawa nie dotyczy alimentów; niedopuszczenie wykazania przez stronę pozwaną nakazu sądowego co do osób trzecich, wyceny udziału współwłasności nieruchomości; niedopuszczenie do przesłuchania strony pozwanej,

-

naruszenie Konwencji o Ochronie Praw Człowieka – art. 8 poprzez wkraczanie w życie prywatne powodów i P. S.,

-

wkroczenie w umowę użyczenia lokalu,

-

nieuwzględnienie, że powództwo przeciwegzekucyjne zostało wniesione pismem z dnia 5 maja 2017 r. w terminie przed licytacją nieruchomości 18 maja 2017 r., czyli z nieprzekroczeniem terminu,

-

niewskazanie w uzasadnieniu wyroku żadnego orzeczenia Sądu Najwyższego, które przyzwalałoby matce na wykorzystanie swoich córek do usiłowania wyłudzenia ½ części nieruchomościom byłego męża,

-

dokonanie błędnych ustaleń, że powodowie i P. S. wyzbyli się ruchomości,

-

dopuszczenie dowodu ze sprawy komorniczej o sygn. (...), która nie dotyczy osób trzecich tj. alimentów zasądzonych od P. S.,

-

zasądzenie kosztów postępowania od każdego z powodów na rzecz pozwanych solidarnie po 5.400 zł tj. 10.800 zł, tytułem kosztów poniesionych przez pozwane.

Wskazując na powyższe zarzuty powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie ich powództwa w całości.

W toku postępowania odwoławczego ustanowiono dla powodów na ich wniosek adwokata z urzędu, który na rozprawie apelacyjnej sprecyzował zarzuty i wnioski środka zaskarżenia, zarzucając naruszenie przepisów art. 841 § 1 i 3 kpc, art. 102 kpc oraz art. 5 kc. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa i zasądzenie od pozwanych na rzecz powodów kosztów procesu według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Na wypadek oddalenia apelacji wniósł o przyznanie mu od Skarbu Państwa wynagrodzenia z tytułu zastępowania powodów z urzędu, oświadczając, że nie zostało ono dotychczas uiszczone nawet w części.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie na ich rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona jedynie w zakresie podniesionego na rozprawie apelacyjnej zarzutu naruszenia przepisu art. 102 kpc, przez jego niezastosowanie w sprawie i obciążenie skarżących kosztami procesu strony przeciwnej.

W okolicznościach sprawy rzeczywiście zachodzi bowiem szczególnie uzasadniony wypadek, dający podstawę do nieobciążania powodów kosztami procesu.

Powodowie nie mają stałych źródeł utrzymania, a utrzymują się z niewielkich zasiłków z opieki społecznej.

Nadto, sprawa dotyczyła zagadnień prawnych, a powodowie działali bez profesjonalnego pełnomocnika, przy czym treść ich wypowiedzi oraz pism wskazuje, że nie rozumieją oni istoty sporu.

Nie mając wiedzy ani pomocy prawnej mogli oni pozostawać w subiektywnym przekonaniu, że istnieje po ich stronie prawo, mające źródło w zawartej z dłużnikiem umowie użyczenia nieruchomości, które pozwala im skutecznie blokować skierowaną do niej egzekucję.

Z tych przyczyn na podstawie art. 386 § 1 kpc oraz art. 102 kpc Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

Co do swej istoty natomiast apelacja okazała się bezzasadna.

Ustalenia faktyczne sądu I instancji, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, nie budzą wątpliwości i nie są kwestionowane w apelacji.

Dlatego ustalenia te Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje, przyjmując je za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

W rzeczywistości między stronami niesporne były wszystkie okoliczności, mające znaczenie dla oceny dochodzonego przez powodów roszczenia, z punktu widzenia przepisów art. 841 kpc.

Wymaga przy tym podkreślenia, że bez jakiegokolwiek znaczenia w rozpoznawanej sprawie były okoliczności podnoszone obszernie przez powodów, a związane z relacjami między wierzycielkami a dłużnikiem, sposobem wykonywania przez komornika czynności egzekucyjnych itp.

Nie doszło także do naruszenia przez sąd I instancji przepisów prawa materialnego lub procesowego, w szczególności art. 841 § 1 i 3 kpc.

Podzielić należy w pierwszej kolejności stanowisko tego sądu, zgodnie z którym powodowie nie dochowali prekluzyjnego, miesięcznego terminu, o jakim mowa w art. 841 § 3 kpc, do wytoczenia powództwa o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji.

Skoro według skarżących naruszenie ich prawa miało polegać na zajęciu i prowadzeniu egzekucji z nieruchomości, co której przysługiwał im tytuł wynikający z umowy użyczenia, to o naruszeniu takim dowiedzieli się oni już w dniu 16 marca 2016r., gdy zapoznali się z treścią obwieszczenia o terminie opisu i oszacowania udziału we współwłasności nieruchomości (zapoznanie się w tej dacie z wymienionym obwieszczeniem powodowie potwierdzili na rozprawie w dniu 18 grudnia 2017r.

Z kolei z treści tego dokumentu wynikało w sposób czytelny, że nieruchomość została zajęta oraz że prowadzona z niej jest egzekucja na rzecz wskazanych w obwieszczeniu wierzycieli.

Niemniej, kwestia, czy powodowie dochowali terminu do wytoczenia powództwa z art. 841 § 1 kpc, nie ma w sprawie istotnego znaczenia.

Przede wszystkim bowiem prawidłowo Sąd Okręgowy uznał, że powodom nie przysługiwało prawo do nieruchomości, które mogłoby skutkować powstaniem po ich stronie roszczenia o zwolnienie jej od egzekucji.

Za taki tytuł prawny nie można było uznać prawa powodów do posiadania nieruchomości (ściślej – jej części) na podstawie zawartej z właścicielem umowy użyczenia.

Nie każde bowiem uprawnienie osoby trzeciej związane z przedmiotem, do którego skierowano egzekucję, może być uznane za prawo w rozumieniu przepisu art. 841 § 1 kpc, dające podstawę do wystąpienia z powództwem o zwolnienie tego przedmiotu od egzekucji.

Chodzi tu tylko o takie prawa (rzeczowe lub obligacyjne) osoby trzeciej, które wyprzedzały prawo egzekwowanego dłużnika do swobodnego i trwałego dysponowania zajętym następnie w egzekucji przedmiotem (w grę wchodzą tu przede wszystkim takie prawa rzeczowe jak własność, użytkowanie wieczyste, roszczenie o przeniesienie własności itp.).

Tego rodzaju wykładnia związana jest z tym, że w toku sprzedaży egzekucyjnej organ egzekucyjny, działając na rzecz wierzyciela, w istocie wstępuje we wszystkie prawa dłużnika, związane z zajętym przedmiotem.

Z kolei za tego rodzaju „prawo”, w rozumieniu przepisu art. 841 § 1 kpc, nie może być uznane uprawnienie osoby trzeciej do władania przedmiotem zajętym w toku egzekucji na podstawie zawartej z właścicielem umowy użyczenia.

Stosunek użyczenia (art. 710 i nast. kc) opiera się co do zasady na osobistych relacjach kontrahentów i skutkuje słabszymi uprawnieniami biorącego w użyczenie do posiadania rzeczy, niż ma to miejsce np. w przypadku najmu czy dzierżawy (por. art. 716 kc).

Oczywiste jest w tej sytuacji, że biorącemu w użyczenie nie przysługuje w stosunku do właściciela rzeczy jakiekolwiek roszczenie mogące hamować jego prawo do zadysponowania na rzecz osoby trzeciej przedmiotem użyczenia.

W konsekwencji, podobnie zresztą jak najemcy lub dzierżawcy przedmiotu zajętego w egzekucji, nie przysługuje mu roszczenie ekscydencyjne, o jakim mowa w art. 841 § 1 kpc.

Ubocznie można dodać, że, z oczywistych względów podstawą uwzględnienia powództwa nie mógłby być wzgląd na zasady współżycia społecznego (art. 5 kc), które nie mogą zastępować materialnoprawnej przesłanki powództwa przeciwegzekucyjnego.

Z tych przyczyn na podstawie art. 385 kpc oraz powołanych wyżej przepisów prawa materialnego i procesowego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 2 sentencji wyroku.

Zaistniały także, z analogicznych przyczyn do tych, o których była mowa wyżej, przesłanki do nieobciążania powodów kosztami zastępstwa procesowego pozwanych w postępowaniu apelacyjnym (art. 102 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc, punkt 3 wyroku).

O kosztach należnych pełnomocnikowi z urzędu, ustanowionemu dla powodów w postępowaniu apelacyjnym orzeczono (punkt 4 wyroku) na podstawie art. 29 ustawy z dnia 26 maja 1982r – Prawo o adwokaturze oraz § 16 ust. 1 pkt. 2) w zw. z § 8 pkt. 7) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu ( Dz. U. 2016. 1714).

Jacek Nowicki Ryszard Marchwicki Bogdan Wysocki