Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 sierpnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Andrzej Daczyński

Sędziowie: SA Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga

SO del. Ryszard Małecki /spr./

Protokolant: St. sekr. sądowy Ewa Gadomska

po rozpoznaniu w dniu 19 sierpnia 2015 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w S.

przeciwko Zakładowi (...) Spółka Jawna z siedzibą

w W.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu Ośrodek Zamiejscowy z siedzibą

w Pile

z dnia 31 lipca 2014 r., sygn. akt XIV C 1136/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie 2 zasądzoną kwotę obniża do 539.829,48 zł (pięćset trzydzieści dziewięć tysięcy osiemset dwadzieścia dziewięć złotych i czterdzieści osiem groszy),

b)  dodaje punkt 3 a w brzmieniu „oddala powództwo w pozostałym zakresie”,

c)  w punkcie 4 nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Poznaniu):

–

od powoda 5.124,80 zł z zasądzonego w punkcie 2 wyroku roszczenia,

–

od pozwanego 26.905,20 zł,

a)  w punkcie 5 zasądzoną kwotę obniża do 4.907,56 zł;

I.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

I.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda 3.780 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej;

II.  nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Poznaniu) od powoda kwotę 4.768,80 zł z zasądzonego przez Sąd I instancji roszczenia, a w pozostałym zakresie nieuiszczoną opłatą od apelacji obciąża Skarb Państwa.

Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga Andrzej Daczyński Ryszard Małecki

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym do Sądu Okręgowego w Poznaniu, Wydziału XIV Cywilnego z siedzibą w P. powód Syndyk masy upadłości (...) Sp. z o. o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w S. domagał się uznania za bezskuteczną względem masy upadłości spółki (...) sp. z o. o. w upadłości likwidacyjnej, umowy cesji zawartej w dniu 21 października 2011 r. między (...) sp. z o. o. a Zakładem (...) sp. jawna, zasądzenia od strony pozwanej na rzecz powoda kwoty 640.583 zł wraz z ustawowymi odsetkami za okres od daty uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, że w dniu 28 listopada 2011 r. Sad Rejonowy dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu w sprawie o sygn. VIII GU 138/11 ogłosił (...) sp. z o. o. Z dokumentacji upadłej spółki przekazanej syndykowi wynika, że (...) sp. z o. o. oraz pozwany od wielu lat pozostawali w stałych stosunkach gospodarczych. Przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości spółka (...) wybrała sześciu spośród niemalże 200 wierzycieli i w dniu 21 października 2011 r. zawarła z nimi umowy cesji, przewidujące przeniesienie na nich wierzytelności przysługujących (...) sp. z o. o. wobec jej dłużników. Jednym z wybranych wierzycieli był pozwany, na którego w ramach umowy z dnia 21 października 2011 r. spółka scedowała wierzytelności na łączną kwotę 640.582,84 zł W § 3 ust. 1 i 2 ww. umowy cesji wskazano wprost, że przedmiotowa cesja nastąpiła „tytułem zapłaty swoich ( (...) sp. z o. o.) wymagalnych zobowiązań wobec cesjonariusza. Powód podniósł, że umowa cesji została podpisana na trzy dni przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości (...) sp. z o. o. Zdaniem powoda, zarząd spółki praktycznie w tym samym czasie przygotowywał wniosek o ogłoszenie upadłości oraz zawierał umowy cesji wierzytelności z wybranymi przez siebie kontrahentami. Powyższy fakt świadczy o tym, że spółka zawierając umowy cesji świadomie i celowo działała na szkodę wierzycieli innych niż wybrani do zawarcia umów cesji.

W odpowiedzi na pozew pozwany Zakład (...) sp. jawna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym także kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany argumentował, że w przedmiotowej sprawie nie zostały spełnione co najmniej trzy przesłanki wymagane dla uznania czynności pozwanego dokonanej z (...) sp. z o. o. za bezskuteczną. Zdaniem pozwanego, nie uzyskał on korzyści majątkowej wskutek przyjęcia od spółki cesji wierzytelności jako zapłaty swoich należności pieniężnych., Po drugie, powód nie wykazał istnienia przesłanki pokrzywdzenia wierzycieli, ponieważ na podstawie powołanych przez powoda dokumentów nie sposób stwierdzić kluczowych dla oceny twierdzeń powoda okoliczności, tj.: jaka jest suma zobowiązań upadłego oraz do której kategorii poszczególne zobowiązania należą, jaka jest wartość upadłego majątku i jakie będą koszty postępowania upadłościowego. W ocenie pozwanego, bez ustalenia powyższych okoliczność nie sposób stwierdzić, czy jacykolwiek wierzyciele będą narażeni na pokrzywdzenie. Pozwany zaprzeczył również, aby pozostawał z (...) sp. z o. o. w stałych stosunkach gospodarczych, o których mowa w art. 527 § 4 k.c. Zdaniem pozwanego, bezzasadne jest także żądanie zasądzenia na rzecz powoda kwoty 640.583 zł.
W przedmiotowym przypadku ewentualne przekazanie przeniesionych na pozwanego na mocy kwestionowanej umowy cesji wierzytelności z powrotem do masy upadłości w naturze jest w znakomitej części możliwe.

W piśmie procesowym z dnia 30 stycznia 2013 r. powód cofnął powództwo w części dotyczącej kwoty 4.747,80 zł wraz z odsetkami od wskazanej kwoty od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty oraz zrzekł się roszczenia w podanym zakresie.

Wyrokiem wydanym w dniu 31 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu, Wydział XIV Cywilny z siedzibą w P. uznał za bezskuteczną względem masy upadłości spółki (...) Sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w S., umowę cesji zawartą w dniu 21 października 2011 r. pomiędzy (...) Sp. z ograniczą odpowiedzialnością a Zakładem (...) spółką jawną z siedzibą w W. (punkt 1), zasądził od pozwanego Zakładu (...) spółka jawna z siedzibą w W. na rzecz powoda Syndyka masy upadłości spółki (...) Sp. z o.o. z siedzibą w S. kwotę 635.835,20 zł z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty (punkt 2), umorzył postępowanie co do kwoty 4.747,80 zł (punkt 3), zasądził od pozwanego Zakładu (...) spółka jawna z siedzibą w W. na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Poznaniu) kwotę 31.792 zł tytułem opłaty sądowej, której powód nie miał obowiązku uiszczać (punkt 4), zasądził od pozwanego Zakładu (...) spółka jawna z siedzibą w W. na rzecz powoda Syndyka masy upadłości spółki (...) Sp. z o.o. z siedzibą w S. kwotę 7.200 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego (punkt 5).

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:

Przedsiębiorstwo (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. w ramach swojej działalności zajmowało się produkcją obuwia. W związku z tym, od co najmniej 15 lat spółka współpracowała z przedsiębiorstwem zajmującym się wytwórstwem skór, tj. pozwanym Zakładem (...) sp. jawną z siedzibą w W.. Jednym ze współwłaścicieli pozwanej spółki był J. P.. Pozwany był jednym z istotniejszych dostawców skór dla (...) sp. z o. o. z siedzibą w S.. Współpraca spółek była regularna.

J. P. znał prezesa Zarządu (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. L. M. (1). Mieli oni kontakty zawodowe. Spotykali się na targach branżowych. Mówili sobie po imieniu.

(...) sp. z o. o. z siedzibą w S. płatności na zamówione towary dokonywała w formie przelewów, które były dokonywane z wielomiesięcznymi opóźnieniami. Z czasem zaległości w płatnościach na rzecz pozwanego zaczęły rosnąć, i tak w 2009 r. suma zaległości w płatnościach wynosiła 274.217,65 zł, w 2010 r. – 693.721,84 zł, zaś na dzień 16 października 2011 r. zadłużenie (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. wobec pozwanego wynosiło 966.195,44 zł.

Jesienią 2011 r. prezes pozwanej spółki (...) skontaktował się z L. M. (1) domagając się uregulowania zaległych należności. J. P. potrzebował środków pieniężnych, ponieważ musiał finansować inwestycję obejmującą budowę nowej hali i zakupu nowych maszyn. L. M. (1) poinformował go, że nie ma pieniędzy, ale może dokonać przelewu wierzytelności, po ściągnięciu których pozwany uzyska zaspokojenie części swoich wierzytelności. J. P. zgodził się na propozycję, ponieważ wiedział, że szybciej uzyska środki pieniężne od wierzycieli (...) sp. z o. o. z siedzibą w S., niż od samej spółki.

W dniu (...) córka L. M. (1) M. M. (2) zawiązała spółkę pod firmą (...) sp. z o. o. z siedzibą w S..

Według stanu na dzień 16 października 2011 r. wymagalne zobowiązania (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. wynosiły łącznie 8.055.323,87 zł, w tym 202.420,88 zł na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, 39.026 zł na rzecz Urzędu Skarbowego i 345.004,86 zł na rzecz pracowników, a ponadto 7.468.872,13 zł na rzecz pozostałych wierzycieli. Niewymagalne zobowiązania spółki wynosiły natomiast 7.939.108,46 zł, w tym 253.633,46 zł na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, 90.687 zł na rzecz Urzędu Skarbowego oraz 7.594.788 zł na rzecz pozostałych wierzycieli.

W dniu 21 października 2011 r. doszło do zawarcia umowy cesji wierzytelności między (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. (Cedent) a pozwaną spółką (Cesjonariusz). W § 1 umowy Cedent oświadczył, iż posiadał wobec Cesjonariusza wymagalne zobowiązania w łącznej kwocie 640.751,21 zł z tytułu zakupu skór. W § 2 umowy Cedent oświadczył natomiast, że posiada wierzytelności wobec następujących firm: Przedsiębiorstwa Produkcyjno Handlowego (...) z siedzibą w S. na łączną kwotę 72.990,97 zł, (...) M. S. z siedzibą w M. w łącznej kwocie 28.356,42 zł, „G-&” sp. z o. o. z siedzibą w B. w łącznej kwocie 33.999,66 zł, (...) s. c. M. W. (1), K. B. z siedzibą w T. w łącznej kwocie 36.850,80 zł, Firmy Produkcyjno-Handlowej (...) K. S. z siedzibą w R. w łącznej kwocie 59.219,58 zł, Obuwie (...) K. L. z siedzibą w M. w łącznej kwocie 16.039,30 zł, (...) E. K. z siedzibą w L. w łącznej kwocie 33.975,06 zł, (...) Przedsiębiorstwa Handlowego (...), W. P. z siedzibą w B. w łącznej kwocie 12.870,72 zł, M. W. (2) zam. we W. na łączną kwotę 35.885,25 zł, (...) s. c. K. S., Z. S. (1) z siedzibą w R. na łączną kwotę 34.317 zł, Sklepu (...). (...) Handlowy (...) z siedzibą w S. na łączną kwotę 7.890,45 zł, Obuwie K. M. z siedzibą w O. na łączną kwotę 8.681,04 zł, (...) H. C., (...) sp. jawna z siedzibą w Ł. na łączną kwotę 23.159,67 zł, Sklepu (...) z siedzibą w P. na łączną kwotę 28.353,96 zł, (...) Sklepu (...) z siedzibą w N. na łączną kwotę 13.275,39 zł, H.M.W. (...) z siedzibą w G. na łączną kwotę 17.714,46 zł, S. C. (...) M. Z. i B. S. z siedzibą w W. na łączną kwotę 6.125,40 zł, J. D. Sklep (...) z siedzibą w J. na łączną kwotę 18.526,26 zł, (...) S. C. Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe z siedzibą w K. na łączną kwotę 24.925,91 zł, (...) K. H. z siedzibą w O. na łączną kwotę 9.908,88 zł, (...) K. J. z siedzibą w Z. w łącznej kwocie 9.228,69 zł, Sklepu (...) z siedzibą w O. na łączną kwotę 13.195,44 zł, (...) . H. (...) S. K. z siedzibą w S. na łączną kwotę 26.956,68 zł, Firmie Handlowej (...) z siedzibą w B. na łączną kwotę 4.782,24 zł, „G. K.. P. W.” S. C. z siedzibą w Z. w łącznej kwocie 9.766,20 zł, (...) . H. (...) z siedzibą w M. na łączną kwotę 17.736,60 zł, Kraina (...) G. B. z siedzibą w K. na łączną kwotę 11.419,32 zł, (...) S. C. M. i Z. S. (2) z siedzibą w T. na łączną kwotę 7.601,40 zł, (...) s. c. z siedzibą w J. na łączną kwotę 5.826,51 zł, (...) . H. (...) J. C. z siedzibą w K. na łączną kwotę 5.916,30 zł i Z. P. H. (...) M. F. z siedzibą w P. na łączną kwotę 5.087,28 zł. W § 3 umowy Cedent oświadczył, że tytułem zapłaty swoich wymagalnych zobowiązań wobec Cesjonariusza dokonuje przelewu na jego rzecz wierzytelności wobec ww. firm, zaś Cesjonariusz oświadczył, iż przyjmuje przelew jako zapłatę zobowiązań Cedenta.

Łączna wysokość zobowiązań (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. w dniu 21 października 2011 r. wynosiła 14.521.358,48 zł, w tym 456.054,34 zł na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, 129.713 zł na rzecz Urzędu Skarbowego i 10.461.181,91 zł z tytułu dostawy i usług.

W dniu 24 października 2011 r. (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości.

(...) sp. z o. o. z siedzibą w S. została wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 7 listopada 2011 r. Pozwany podjął współpracę ze spółką.

W dniu 8 listopada 2011 r. pozwany dokonał korekty faktury VAT numer (...) z dnia 27 października 2011 r., faktury VAT numer (...) z dnia 19 października 2011 r., faktury VAT numer (...) z dnia 26 września 2011 r. wystawionych dla (...) sp. z o. o. z siedzibą w S..

Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Fabrycznej we Wrocławiu w dniu 28 listopada 2011 r. w sprawie o sygn. akt VIII GU 138/11 ogłosił upadłość (...) sp. z o. o. z siedzibą w S., określając jako sposób prowadzenia postępowania upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego.

Pismem z dnia 18 stycznia 2012 r. pozwany wniósł o umieszczenie na liście wierzytelności prowadzonej w ramach postępowania upadłościowego wierzytelności w łącznej kwocie 334.165,68 zł przysługujących mu wobec upadłego.

Na dzień ogłoszenia upadłości zobowiązania (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. wobec pracowników za okres od 1 października do 28 listopada 2011 r. wynosiły 989.958,41 zł, a niezaspokojone roszczenia pracownicze z tytułu odpraw pieniężnych oraz odszkodowań za skrócony okres wypowiedzenia wyniosły 2.327.027,67 zł.

Należności z tytułu nieuiszczonych podatków przysługujące Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego we W. na dzień 28 listopada 2011 r. wynosiły: 486.345 zł z tytułu podatku od towaru i usług, 126.004 zł z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych i 104 zł z tytułu zryczałtowanego podatku dochodowego.

Wierzytelności przysługujące Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. na dzień 4 stycznia 2012 r. zaliczające się do kategorii II wynosiły 330.662,87 zł, a zaliczające się do kategorii III – 132.233,64 zł. Na dzień 2 lutego 2012 r. wzrosły one o 103.128,86 zł w kategorii II i o 42.055,49 zł w kategorii III.

Pismem z dnia 9 lutego 2012 r. powód poinformował pozwanego, że zawarta przez niego umowa z dnia 21 października 2011 r. została zawarta na szkodę wierzycieli (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. i w związku z tym jest bezskuteczna wobec masy upadłości. Jednocześnie powód wezwał pozwanego do przekazywania wszelkich otrzymanych od dłużników należności związanych ze scedowanymi wierzytelnościami bezpośrednio do masy upadłości.

Na dzień 31 grudnia 2012 r. wartość masy upadłości wynosiła 4.799.636,46 zł. Jednocześnie wierzytelności ujęte na liście wierzytelności wynosiły łącznie 17.146.818,39 zł, w tym uznanych 13.520.144,13 zł, tj.:

­ kategoria I: suma zgłoszona – 300.158,26 zł, suma uznana – 0,00 zł;

­ kategoria II: suma zgłoszona – 435.231,73 zł, suma uznana – 1.406.702,08 zł;

­ kategoria III: suma zgłoszona – 2.139.613,02 zł, suma uznana – 1.109.063,94 zł;

­ kategoria IV: suma zgłoszona – 14.173.731,85 zł, suma uznana – 10.880.649,68 zł;

­ kategoria V: suma zgłoszona – 11.167,85 zł, suma uznana – 123.728,43 zł;

­ inna: suma zgłoszona – 86.915,68 zł, suma uznana – 0,00 zł.

Na dzień 31 marca 2013 r. wierzytelności ujęte na liście wierzytelności wynoszą łącznie 17.393.170,39 zł, w tym uznanych 13.723.363,02 zł. Na dzień 31 maja 2013 r. wartość masy upadłości wynosiła 4.530.509,28 zł.

Na dzień 30 września 2013 r. wartość masy upadłości wynosiła 4.048.116,95 zł. Jednocześnie wierzytelności ujęte na liście wierzytelności wynosiły łącznie 17.146.818,39 zł, w tym uznanych 13.520.144,13 zł.

Na dzień 31 grudnia 2013 r. wartość masy upadłości wynosiła 3.878.024,27 zł. Jednocześnie wierzytelności ujęte na liście wierzytelności wynosiły łącznie 17.393.170,39 zł, w tym uznanych 13.723.363,02 zł.

Postanowieniem z dnia 13 lutego 2014 r. Sędzia – komisarz Sądu Rejonowego dla Wrocławia – Fabrycznej (sygn. akt VIII GUp 49/11) zatwierdził listę wierzytelności przekazaną przez powoda w zakresie obejmującym wierzytelności uznane w kategoriach II i III.

Na dzień 31 marca 2014 r. wartość masy upadłości wynosi 4.056.831,41 zł. Jednocześnie wierzytelności ujęte na liście wierzytelności wynoszą łącznie 17.393.170,39 zł, w tym uznanych 13.723.363,02 zł, tj.:

­ kategoria I: suma zgłoszona – 300.158,26 zł, suma uznana – 0,00 zł;

­ kategoria II: suma zgłoszona – 435.231,73 zł, suma uznana – 1.406.702,08 zł;

­ kategoria III: suma zgłoszona – 2.385.965,02 zł, suma uznana – 1.360.223,94 zł;

­ kategoria IV: suma zgłoszona – 14.173.731,85 zł, suma uznana – 10.832.708,57 zł;

­ kategoria V: suma zgłoszona – 11.167,85 zł, suma uznana – 123.728,43 zł;

­ inna: suma zgłoszona – 86.915,68 zł, suma uznana – 0,00 zł.

Do chwili obecnej pozwany otrzymał łączną kwotę 539.929,48 zł tytułem zaspokojenia wierzytelności będących przedmiotem umowy cesji z dnia 21 października 2011 r.

K. W. i P. W. (2) prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...) s. c. wpłacili bezpośrednio powodowi kwotę 4.747,80 zł.

Ponadto na wniosek jednego z dłużników K. J. Sąd Rejonowy w Oleśnicy postanowieniem z dnia 12 lipca 2013 r. (sygn. akt I Ns 455/13) zezwolił mu na złożenie do depozytu sądowego kwoty 8.528,69 zł z tym zastrzeżeniem, że kwota ta ma być wypłacona na rzecz (...) sp. z o. o. w upadłości likwidacyjnej w przypadku uznania prawomocnym orzeczeniem sądu, iż umowa przelewu z dnia 21 października 2011 r. dokonana na rzecz Zakładu (...) Sp. jawna jest bezskuteczna wobec masy upadłości, bądź na rzecz Zakładu (...) Sp. jawna w przypadku gdy umowa przelewu z dnia 21 października 2011 r. nie zostanie zakwestionowana w toku postępowania upadłościowego (...) sp. z o. o. w upadłości likwidacyjnej.

W tak ustalonym stanie faktycznym i po dokonaniu oceny dowodów Sąd Okręgowy zważył, że w myśl art. 131 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, w sprawach nieuregulowanych przepisami art. 127-130 do zaskarżenia czynności prawnych upadłego, dokonanych z pokrzywdzeniem wierzycieli, stosuje się odpowiednio przepisy art. 132-134 oraz przepisy Kodeksu cywilnego o ochronie wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika. Wobec tego przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia zastosowania tzw. skargi paulińskiej uregulowanej w art. 527 kc i następnych.

Z przepisu art. 527 § 1 k.c. wynika, że aby przyznać wierzycielowi ochronę opartą na instytucji skargi pauliańskiej, konieczne jest łączne spełnienie następujących przesłanek: 1) istnienie wierzytelności; 2) dokonanie czynności z osobą trzecią; 3) dokonanie czynności z pokrzywdzeniem wierzycieli; 4) osiągnięcie korzyści majątkowej przez osobę trzecią; 5) działanie ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli; 6) działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Sąd ocenił, że w niniejszej sprawie z żądaniem uznania czynności za bezskuteczną wystąpił syndyk reprezentujący interesy wierzycieli, a umowa została zawarta z osobą trzecią. Dalej Sąd argumentował, że zgodnie z art. 527 § 2 kpc czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela. Jednocześnie należy podkreślić, że chodzi o rzeczywistą niewypłacalność dłużnika, ocenianą według chwili wystąpienia przez wierzyciela z akcją pauliańską jak również chwili wyrokowania. Przez niewypłacalność rozumie się brak możliwości wywiązania się przez dłużnika z zobowiązań finansowych. Sąd zauważył, że w art. 342 u.p.n. ustalona jest kolejność zaspokajania wierzycieli przez podział funduszów masy upadłości, opierając się na połączonych zasadach uprzywilejowania oraz proporcjonalności. Wierzytelności podlegające zaspokojeniu w drodze podziału funduszów masy są podzielone na pięć kategorii, a zaspokajanie poszczególnych kategorii opiera się na zasadzie uprzywilejowania, tj. jeżeli suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności, należności dalszej kategorii zaspokaja się dopiero po zaspokojeniu w całości należności poprzedzającej kategorii.
Z poczynionych przez Sąd ustaleń wynikało, że na podstawie art. 342 ust. 1 pkt 4 pun wierzytelności pozwanego należy zakwalifikować do kategorii czwartej, czyli jako inne należności, jeżeli nie podlegają zaspokojeniu w kategorii piątej, wraz z odsetkami za ostatni rok przed datą ogłoszenia upadłości, z odszkodowaniem umownym, kosztami procesu i egzekucji.

Biorąc pod uwagę wysokość wierzytelności zgłoszonych na listę wierzytelności Sąd przyjął, że na dzień zamknięcia rozprawy z masy upadłości całkowite zaspokojenie uzyskaliby wierzyciele, których wierzytelności zostały zakwalifikowane do kategorii I, II i III (łącznie kwota 3.121.355,01 zł). Na zaspokojenie wierzytelności w łącznej wysokości 14.173.731, 85 zł zakwalifikowanych do kategorii IV, pozostałaby kwota jedynie 935.476,40 zł. Mając natomiast na względzie wysokość wierzytelności uznanych, zaspokojenie z masy upadłości uzyskaliby jedynie wierzyciele, których wierzytelności zostały zakwalifikowane do kategorii II i III (łącznie kwota 2.766.926,02 zł), podczas gdy na zaspokojenie wierzytelności uznanych w łącznej wysokości 10.832.708,57 zł zakwalifikowanych do kategorii IV, pozostałaby kwota jedynie 1.289.905,39 zł.

Zdaniem Sądu z powyższego wynika, że zarówno na dzień wniesienia skargi paulińskiej, jak i na dzień wyrokowania (...) sp. z o. o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w S. była niewypłacalna. Dokonując w dniu 21 października 2011 r. cesji wierzytelności na rzecz pozwanego (...) sp. z o.o. zwiększyła swoją niewypłacalność. Gdyby do zawarcia umowy nie doszło, masa upadłościowa byłaby wyższa, a co za tym idzie wierzyciele, których wierzytelności zostały zakwalifikowane do kategorii IV zostaliby zaspokojeni w większym zakresie. Sąd podkreślił, że łączna wartość wierzytelności będących przedmiotem cesji wynosiła 640.751,21 zł, a na rzecz pozwanego została wpłacona łączna kwota 539.929,48 zł. Na skutek przedmiotowej czynności prawnej pozwany, którego wierzytelność jest zakwalifikowana do kategorii IV, znalazł się w pozycji uprzywilejowanej w stosunku do pozostałych wierzycieli upadłej spółki, których wierzytelności również zostały zakwalifikowane go kategorii IV. Gdyby bowiem nie doszło do zawarcia umowy cesji, wierzytelności będące jej przedmiotem weszłyby w skład masy upadłości, a co za tym idzie wszystkie wierzytelności z kategorii IV zostałyby zaspokojone w proporcjonalnej wysokości. W świetle powyższego, w ocenie Sądu istnieje związek przyczynowy pomiędzy czynnością prawną dłużnika (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. z pozwanym, a zwiększeniem stopnia niewypłacalności dłużnika, który stanowi warunek uznania tej czynności za bezskuteczną.

Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu Najwyższego zawarty w wyroku Sądu z dnia 23 listopada 2005 r. (II CK 225/05, LEX nr 369449), z którego wynika, że skarga z art. 527 § 1 k.c. nie może mieć zastosowania do czynności prawnej dłużnika polegającej na spełnieniu świadczenia wobec wierzyciela, nawet gdyby ta czynność prowadziła do pokrzywdzenia pozostałych wierzycieli. Dłużnik ma bowiem obowiązek spełnić świadczenie i nie można czynić mu zarzutu z wypełnienia tego obowiązku. Dotyczy to jednak tylko takiej spłaty długu, która ściśle odpowiada zobowiązaniu zarówno pod względem rodzaju świadczenia, jak i sposobu oraz terminu spłaty. Jeżeli natomiast dłużnik na podstawie porozumienia z wierzycielem zaspokaja go w inny sposób, niż przewidywała to pierwotna umowa, nie ma przeszkód do objęcia takiej czynności skargą z art. 527 § 1 k.c., jeżeli doprowadziła ona do pokrzywdzenia pozostałych wierzycieli. Jeżeli zatem dłużnik, który nie dysponuje gotówką umożliwiającą spłatę zobowiązania pieniężnego, zawiera z wierzycielem umowę cesji swoich wierzytelności, która prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania, to nie jest to zwykłe spełnienie świadczenia, jest to zmiana pierwotnego świadczenia, która, jeśli usuwa z majątku dłużnika aktywa w postaci jego wierzytelności i uniemożliwia innym wierzycielom zaspokojenie się z nich, może być przedmiotem skargi z art. 527 k.c.

Dalej Sąd stanął na stanowisku, że (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. miała świadomość tego, że zawierając umowę z pozwanym spowoduje niekorzystne skutki dla pozostałych wierzycieli. Z poczynionych ustaleń wynikało, że w dniu (...) córka L. M. (1) – będącego współwłaścicielem (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. – M. M. (2) zawiązała spółkę pod firmą (...) sp. z o. o. z siedzibą w S., która już po ogłoszeniu upadłości spółki przejęła współpracę z jej kontrahentami. Jednocześnie według stanu na dzień 16 października 2011 r. wymagalne zobowiązania (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. wynosiły łącznie 8.055.323,87 zł, w tym 202.420,88 zł na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, 39.026 zł na rzecz Urzędu Skarbowego i 345.004,86 zł na rzecz pracowników, a ponadto 7.468.872,13 zł na rzecz pozostałych wierzycieli. Niewymagalne zobowiązania spółki wynosiły natomiast 7.939.108,46 zł, w tym 253.633,46 zł na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, 90.687 zł na rzecz Urzędu Skarbowego oraz 7.594.788 zł na rzecz pozostałych wierzycieli. Zdaniem Sądu, mając na uwadze wskazaną sytuację finansową, współwłaściciele (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. podjęli już decyzję o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, co faktycznie nastąpiło w dniu 21 października 2011 r. Wiedzieli również, że kontrahentów spółki przejmie nowo utworzony podmiot (...) sp. z o. o. z siedzibą w S.. Nie powstrzymało to jednak dłużnika przed zawarciem trzy dni przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, tj. w dniu 21 października 2011 r. umowy cesji wierzytelności z pozwanym.

Sąd ocenił również, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy zastosowanie znajdzie przepis art. 527 § 4 k.c., z którego wynika, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. w ramach swojej działalności od co najmniej 15 lat spółka współpracowała z przedsiębiorstwem zajmującym się wytwórstwem skór, tj. pozwanym Zakładem (...) sp. jawną z siedzibą w W.. Pozwany był jednym z istotniejszych dostawców skór dla (...) sp. z o. o. z siedzibą w S.. Współpraca spółek była regularna. Współwłaściciel pozwanej spółki (...) znał prezesa Zarządu (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. L. M. (2). Mieli oni kontakty zawodowe. Spotykali się na targach branżowych. Mówili sobie po imieniu. Sąd przyjął zatem, że pozwany pozostawał z dłużnikiem (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. w stałych stosunkach gospodarczych. Jednocześnie, zdaniem Sądu, pozwanemu nie udało się podważyć domniemania zawartego w art. 527 § 4 k.c. Z ustaleń Sądu wynikało, że co najmniej od 2009 r. zobowiązania finansowe dłużnika wobec pozwanego stale rosły i na dzień 16 października 2011 r. wynosiły 966.195,44 zł. Wprawdzie pozwany podnosił, że w branży obuwniczej istnienie zaległości finansowych jest rzeczą normalną i nie świadczy jeszcze o problemach finansowych kontrahenta. Wskazana okoliczność jest jednak sprzeczna z wszelkimi zasadami logiki. Skoro od 2009 r. zadłużenie (...) sp. z o. o. z siedzibą w S. stale rosło i osiągnęło prawie 1.000.000 zł trudno zgodzić się z twierdzeniem, że pozwany nie miał świadomości trudnej sytuacji finansowej dłużnika. Ponadto sam pozwany przyznał, że kiedy jesienią 2011 r. zaczął się domagać od spółki uregulowania należności, dowiedział się, że nie ma ona pieniędzy na wywiązanie się ze swoich zobowiązań. Pozwany jako profesjonalny przedsiębiorca z wieloletnim doświadczeniem zawodowym powinien mieć świadomość, że dłużnik ma poważne problemy finansowe, które mogą skutkować upadłością. Ponadto z ustaleń Sądu wynika, że środowisko w którym obracali się pozwany i upadła spółka ma hermetyczny charakter i wszyscy się znają. Mało zatem prawdopodobny jest fakt, że pozwany nie miał pojęcia o sytuacji dłużnika.

Reasumując Sąd stanął na stanowisku, że wykazane zostały wszystkie przesłanki konieczne dla zastosowania ochrony wierzyciela z art. 527 k.c.

O zasądzeniu na rzecz powoda kwoty 635.835,20 zł Sąd orzekł na podstawie art. 134 ust. 1 Pr.up, zgodnie z którym, jeżeli czynność upadłego jest bezskuteczna z mocy prawa lub została uznana za bezskuteczną, to co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości, a gdy przekazanie w naturze jest niemożliwe, do masy upadłości powinna być wpłacona równowartość w pieniądzach. Zdaniem Sądu, bez znaczenia pozostawał przy tym fakt, że pozwany nie uzyskał ze scedowanych na niego wierzytelności całkowitego zaspokojenia.

O umorzeniu postępowania co do kwoty 4.747,80 zł Sąd orzekł na podstawie art. 355 § 1 k.p.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania Sąd uzasadnił przepisem art. 100 k.p.c. podkreślając, że pozwany przegrał niniejsze postępowanie w 99%, a zatem winien ponieść całość kosztów.

O nieuiszczonych kosztach sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się pozwany, który za pośrednictwem swojego pełnomocnika wywiódł apelację, zaskarżając wyrok w części, tj. co do punktów 1,2,4,5 i zarzucając wyrokowi:

1) naruszenie prawa procesowego, art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej oceny zgromadzonych dowodów i w rezultacie przyjęcie, że:

- wartość masy upadłości na dzień 31 grudnia 2012 r. wynosiła 4.799.636,46 zł, zaś wartość tej masy na dzień 31 marca 2014 r. wynosiła 4.056.831,41 zł

- wskutek zaskarżonej czynności doszło do pokrzywdzenia wierzycieli, w tym, że mogą oni uzyskać zaspokojenie w stopniu mniejszym niż pozwany,

- pozwany miał świadomość pokrzywdzenia wierzycieli i nie obalił domniemania z art. 527 § 4 k.c.

2) naruszenie prawa materialnego:

a) art. 527 k.c. poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, że:

- czynność zaskarżona w niniejszym postępowaniu może być – mimo swej natury – objęta skargą pauliańską,

- pokrzywdzenie wierzycieli może polegać wyłącznie na tym, że przed wszczęciem egzekucji lub postępowania upadłościowego zaspokojenie uzyskuje wierzyciel, który w toku tych postępowań nie był wierzycielem uprzywilejowanym.

- pomiędzy zaskarżoną czynnością a rzekomym pokrzywdzeniem istniał związek przyczynowy;

b) art. 134 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze poprzez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że dopuszczalne jest – w razie uznania za bezskuteczną wobec masy upadłości umowy cesji wierzytelności – zasądzenie sumy pieniężnej w miejsce tych wierzytelności, które do dnia orzekania nie zostały ściągnięte lub zostały złożone do depozytu sądowego.

Podnosząc powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów zastępstwa procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego przed Sądem II instancji wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługiwała na uwzględnienie w części.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, który Sąd II instancji przyjmuje za własny (art. 382 k.p.c.), jak również trafnie ocenił, że powództwo o uznanie umowy cesji za bezskuteczną w całości, a powództwo o zapłatę w przeważającej części, zasługują na uwzględnienie.

Na wstępie należy wyjaśnić, że Sąd Apelacyjny na podstawie art. 381 kpc. przeprowadził dowód z dokumentów załączonych przez powoda do odpowiedzi na apelację, ponieważ powód nie mógł powołać tych dowodów w postępowaniu przed Sądem I instancji.

Odnosząc się do zarzutów apelacyjnych należy podkreślić przede wszystkim, że nie jest zasadny zarzut, iż zaskarżona w niniejszym postępowaniu czynność prawna (umowa cesji wierzytelności) nie może zostać objęta skargą pauliańską.

Wbrew stanowisku apelującego, z punktu widzenia okoliczności niniejszej sprawy nie nastąpiła istotna zmiana linii orzeczniczej Sądu Najwyższego.

Pierwotnie Sąd Najwyższy stał na restryktywnym stanowisku, zgodnie z którym art. 527 k.c. ma również zastosowanie do czynności prawnej dokonanej przez dłużnika tylko z jednym z wierzycieli, jeżeli jest to czynność naruszająca wynikającą z ustawy lub umowy kolejność zaspokajania; innymi słowy, jeżeli dłużnik dowolnie dokonał uprzywilejowania niektórych spośród jego wierzycieli kosztem pozostałych. Czynność prawna dłużnika będąca wykonaniem zobowiązania nie jest objęta zakresem skargi pauliańskiej, nie ma zatem co do zasady podstaw do zaskarżenia takiej czynności dokonanej przed dłużnika z jednym tylko z wierzycieli, dłużnik bowiem ma obowiązek spełnić świadczenie, a w razie wielości wierzycieli ma prawo dokonać swobodnego wyboru wierzyciela, którego spłaci i z tego tytułu nie można czynić mu zarzutu, że pokrzywdził pozostałych. W niektórych jednak sytuacjach należy uznać, że spełnienie świadczenia i zaspokojenie tylko jednego z wierzycieli odpowiada przesłankom z art. 527 k.c. Ma to miejsce m.in. wtedy, gdy dłużnik, zamiast spełnienia świadczenia w sposób odpowiadający treści zobowiązania, spełnia inne świadczenie, w szczególności gdy przenosi na wierzyciela własność rzeczy lub prawa zamiast zapłaty sumy pieniężnej, w takim bowiem wypadku pozbawia pozostałych wierzycieli możliwości zaspokojenia się ze składnika majątkowego, który byłby dla nich dostępny, gdyby nie takie zaspokojenie jednego z wierzycieli, co stanowi niewątpliwie jego uprzywilejowanie kosztem pozostałych. (por. wyrok z dnia 23 lipca 2003 r., II CKN 299/01, niepubl., w którym Sąd Najwyższy, podzielił wcześniejsze stanowisko w tej kwestii wyrażone w wyroku z dnia 12 grudnia 2001 r., III CKN 496/00, niepubl.).

W wyroku z dnia 23 listopada 2005 r. (II CK 225/05, niepubl.) Sąd Najwyższy skonstatował, że pogląd, według którego skarga pauliańska nie może mieć zastosowania do czynności dłużnika polegającej na spełnieniu świadczenia wobec wierzyciela, nawet gdyby czynność ta prowadziła do pokrzywdzenia pozostałych wierzycieli, dotyczy tylko takiej spłaty długu, która ściśle odpowiada zobowiązaniu zarówno pod względem rodzaju świadczenia, jak i sposobu oraz terminu spłaty. Jeżeli natomiast dłużnik na podstawie porozumienia z wierzycielem zaspokaja go w inny sposób niż przewidziany w pierwotnej umowie, nie ma przeszkód do objęcia takiej czynności skargą pauliańską. Jeżeli zatem dłużnik, nie dysponując gotówką umożliwiającą spłatę zobowiązania pieniężnego, zawiera z wierzycielem umowę cesji swoich wierzytelności, która prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania, to nie następuje zwykłe spełnienie świadczenia. Jest to zmiana pierwotnego świadczenia, która - jeżeli usuwa z majątku dłużnika aktywa w postaci jego wierzytelności i uniemożliwia innym wierzycielom zaspokojenie się z nich - może być przedmiotem skargi przewidzianej w art. 527 § 1 k.c. Dłużnik ma wprawdzie prawo wyboru wierzyciela, którego chce spłacić, dlatego wybór jednego z wierzycieli i spłacenie jego wierzytelności nie mogą być przedmiotem zarzutu z art. 527 § 1 k.c., w niektórych jednak sytuacjach przepis ten będzie miał zastosowanie, np. wtedy, gdy dłużnik dokonał wyboru wierzyciela w sposób arbitralny, prowadzący do uprzywilejowania go kosztem pozostałych, w okolicznościach, które wskazują na rychłą możliwość ogłoszenia upadłości i wyprowadzenie z majątku dłużnika istotnych składników, co może prowadzić do niemożności zaspokojenia się wierzycieli z przyszłej masy upadłości.

Stanowisko wyrażone w powołanych orzeczeniach zostało następnie zaaprobowane przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 5 lipca 2007 r. (II CSK 118/07, "Izba Cywilna" 2008, nr 12, s. 52) oraz z dnia 22 października 2011 r. (IV CSK 39/11, niepubl.).

Powołany przez skarżącego wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2012 r. (III CSK 214/11, OSNC 2012/11/134) zapadł w sprawie, w której przedmiotem skargi pauliańskiej była czynność prawna dłużnika, dokonana z jednym z jego wierzycieli, w wyniku której dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania niepieniężnego spełnił za zgodą tego wierzyciela inne świadczenie niepieniężne - datio in solutum. Z uzasadnienia wyroku wynika jednoznacznie, że Sąd Najwyższy nieznacznie tylko odstąpił od dotychczasowej, przytoczonej wyżej linii orzeczniczej. Stanął bowiem na stanowisku, że należy dopuścić wyjątki zasady, iż spełnienie świadczenia nie może być przedmiotem skargi pauliańskiej tylko wtedy, gdy ściśle odpowiada treści zobowiązania – za wyjątek taki może być uznana czynność prawna datio in solutum, na podstawie której dłużnik, zamiast wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią, spełnił – prowadzące do wygaśnięcia tego zobowiązania z zaspokojeniem wierzyciela – świadczenie tego samego rodzaju będące równowartością świadczenia pierwotnego.

Co więcej, w kolejnych, nowszych orzeczeniach, Sąd Najwyższy w dalszym ciągu odwołuje się do dotychczasowej linii orzeczniczej, co do możliwości objęcia skargą pauliańską czynności prawnej dokonanej w sposób sprzeczny z treścią pierwotnego zobowiązania, z wyjątkiem przyjętym w orzeczeniu z dnia 13 kwietnia 2012 r. (por. np. wyrok z dnia 8 października 2014 r., II CSK 762/13).

W konsekwencji nie ma podstaw do przyjęcia, że umowa cesji wierzytelności zawarta pomiędzy (...) sp. z o.o. a pozwaną spółką jawną nie mogła być przedmiotem skargi pauliańskiej.

Dłużnik spełnił na rzecz pozwanego świadczenie innego rodzaju, niż pierwotnie zastrzeżone (w miejsce świadczenia pieniężnego, przeniósł na pozwanego prawo majątkowe - wierzytelności). W okolicznościach niniejszej sprawy doszło więc do pokrzywdzenia pozostałych wierzycieli – gdyby umowa cesji nie została zawarta, wierzytelności nią objęte znalazłyby się w masie upadłości i podlegałyby ściągnięciu lub spieniężeniu w sposób chroniący interesy wszystkich wierzycieli zgodnie z regułami prawa upadłościowego. Należy stwierdzić, że wierzytelności te pozwoliłyby na zaspokojenie wierzycieli w wyższym stopniu niż w sytuacji, gdy wierzytelności te do masy upadłości nie weszły. Co więcej, wierzytelność pozwanej w wyniku cesji została zaspokojona w znacznie wyższym stopniu niż gdyby podlegała zaspokojeniu z masy upadłości.

Sformułowany w apelacji argument, że przyjęcie każdego świadczenia ekwiwalentnego przez wierzyciela mogłoby prowadzić do ubezskutecznienia takiej czynności jest o tyle nietrafny, że po pierwsze, takiego skutku nie miałoby przyjęcie świadczenia tożsamego rodzajowo, a po drugie – uznanie czynności prawnej za bezskuteczną w ramach skargi pauliańskiej uzależnione jest jeszcze od spełnienia dalszych przesłanek, które mają doprowadzić do ustalenia, czy czynność taka doprowadziła do pokrzywdzenia wierzyciela.

Niezrozumiałe jest stanowisko pozwanego, że stan majątku L. na skutek zawarcia zaskarżonej umowy nie uległ zmianie. Do masy upadłości należałyby bowiem wierzytelności wobec dłużników L., które na skutek zawarcia umowy cesji do niej weszły, gdyż wierzycielem stała się pozwana spółka. Zmiana stanu majątkowego upadłej spółki jest zatem oczywista.

Zarzut błędnego ustalenia wartości masy upadłości jest o tyle nieistotny, że w ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma potrzeby ustalania stopnia zaspokojenia poszczególnych wierzycieli. Ich pokrzywdzenie przejawia się w arbitralnym pozbawieniu ich przez dłużnika i pozwanego możliwości zaspokojenia z prawa majątkowego dłużnika, jakim są przedmiotowe wierzytelności, zgodnie z regułami rządzącymi ustawowym trybem zaspokajania wierzycieli dłużników niewypłacalnych. Ustalenie takie byłoby nadto niemożliwe, skoro lista wierzytelności nie została dotąd ostatecznie zatwierdzona – trudno na tym etapie prognozować wynik postępowania upadłościowego dla poszczególnych wierzycieli. Z dokumentów przedkładanych przez powoda w toku procesu, także na etapie postępowania odwoławczego, wynika jednak, że stopień zaspokojenia wierzycieli tej samej kategorii, co pozwany, maleje.

Niezależnie od tego, zarzut ten jest oczywiście bezzasadny. Przede wszystkim Sąd trafnie poczynił swoje ustalenia faktyczne w oparciu o sprawozdania finansowe sporządzone przez syndyka i zatwierdzone przez sędziego komisarza. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę jest związany prawomocnym orzeczeniem Sądu upadłościowego o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego, a skarżący nie podniósł zarówno w toku postępowania przed Sądem I instancji, jak i w środku odwoławczym żadnych konkretnych zarzutów przeciwko mocy dowodowej sprawozdań sporządzonych przez syndyka. Dalej, wyliczenia skarżącego całkowicie pomijają okoliczność, że postępowanie upadłościowe charakteryzuje się tym, że poza wpływami do masy upadłości, istnieją również wydatki finansowanej z tej masy upadłości. O tym, czy wierzyciele zostaną zaspokojeni i w jakim stopniu decyduje stan masy upadłości z chwili sporządzenia planu podziału, a nie suma wpływów w danym okresie sprawozdawczym. Sąd Okręgowy nie czynił przy tym pozwanemu zarzutu, że możliwość zaspokojenia wierzycieli z kategorii IV w 12% (aktualnie 8%) jest skutkiem dokonania zaskarżonej czynności, lecz że czynność ta doprowadziła do pokrzywdzenia wierzycieli poprzez umniejszenia masy upadłości o kwotę wierzytelności będących przedmiotem umowy cesji.

Jeżeli chodzi o świadomość pozwanego, że umowa cesji została zawarta z pokrzywdzeniem wierzycieli, na korzyść powoda przemawia domniemanie sformułowane w art. 527 § 4 k.c., bowiem zostało w sposób nie budzący wątpliwości ustalone, że pozwany pozostawał z upadłym w stałych stosunkach gospodarczych. Pozwany, na którym spoczywał ciężar obalenia domniemania, nie sprostał temu ciężarowi. Co więcej, w ocenie Sądu Apelacyjnego, zeznania wspólnika pozwanego J. P. potwierdzają, że zawierając umowę powinien mieć świadomość pokrzywdzenia pozostałych wierzycieli. Skoro bowiem, jak zeznał wspólnik pozwanego, normą w branży są zatory płatnicze, to jako oczywisty jawi się wniosek, że dla przedsiębiorcy orientującego się w danej branży, zapłata faktur na kwotę przekraczającą 600.000 zł polegająca na cesji wierzytelności (niektórych niewymagalnych) musiała odbyć się kosztem innych wierzycieli. Nie ma przy tym większego znaczenia, że upadłość L. była zdarzeniem, którego branża obuwnicza się nie spodziewała, ponieważ decydujące znaczenie miała świadomość J. P. w dacie zawarcia umowy. Ponadto, biorąc pod uwagę eksponowany przez wspólnika pozwanego fakt długotrwałej współpracy zawodowej z prezesem zarządu L. (w tym w Izbie (...) Skórzanego), a przede wszystkim okoliczność kontynuowania stosunków gospodarczych z (...) sp. z o.o. jako sprzeczny z zasadami logiki jawi się fakt, że J. P. nic nie wiedział o planach zarządu L. w zakresie zgłoszenia wniosku o upadłość. Budzą również wątpliwości zeznania J. P., że przyjął wierzytelności, bowiem potrzebował niezwłocznie pieniędzy na wyposażenie nowobudowanej hali produkcyjnej. Cesja wierzytelności jest bowiem wysoce niepewnym i odłożonym w czasie sposobem zaspokojenia zobowiązań tym bardziej, że niektóre wierzytelności nie były jeszcze wymagalne. Wskazane domniemanie z art. 527 § 4 kc. wzmocnione może więc być dodatkowo ustaleniami poczynionymi w oparciu o domniemanie faktyczne z art. 231 kpc.

Zasadny okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 134 Pr.Up. w zakresie kwoty złożonej do depozytu sądowego oraz nie spłaconej przez „trzeciodłużników” na rzecz pozwanego jako cesjonariusza. Należy w tym miejscu podkreślić, że stopień zaspokojenia scedowanych wierzytelności w stosunku do cesjonariusza był bezsporny i wynikał z dokonanego przez pozwanego i niezakwestionowanego przez powoda rozliczenia cesji przedstawionego na k. 517-518. Wynika z niego, że ze scedowanych wierzytelności w kwocie 632.537,76 zł, cesjonariusz uzyskał 539.929,48 zł, natomiast w dalszym ciągu nie spłacone pozostają wierzytelności w kwocie 92.608,28 zł.

Zgodnie z art. 134 ust. 1 PrUp., jeżeli czynność upadłego jest bezskuteczna z mocy prawa lub została uznana za bezskuteczną, to co wskutek tej czynności ubyło z majątku upadłego lub do niego nie weszło, podlega przekazaniu do masy upadłości, a gdy przekazanie w naturze jest niemożliwe, do masy upadłości powinna być wpłacona równowartość w pieniądzach. Oznacza to, że wobec „trzeciodłużników” cesja wierzytelności była bezskuteczna i winni oni spełnić świadczenie do masy upadłości (syndykowi), nie zaś cesjonariuszowi. Część scedowanej wierzytelności zaspokojona przez ich dłużników na rzecz cesjonariusza (pozwanego) podlegała zasądzeniu od pozwanego na rzecz powoda, natomiast część niezaspokojona, winna być spłacona syndykowi, stąd powód na podstawie prawomocnego wyroku w niniejszej sprawie uzyska prawo dochodzenia nie zaspokojonej części scedowanych (bezskutecznie) wierzytelności bezpośrednio od ich dłużników.

Co do kwoty złożonej przez jednego z dłużników upadłego do depozytu sądowego – jak wynika z sentencji postanowienia Sądu Rejonowego w Oleśnicy z dnia 12 lipca 2013 r., wydanie kwoty 8.528,69 zł złożonej przez K. J. do depozytu sądowego uzależnione jest od wyniku niniejszego postępowania o uznanie umowy cesji za bezskuteczną. Złożenie kwoty do depozytu sądowego zastępuje spełnienie świadczenia. W oparciu o wydany w niniejszej sprawie wyrok, jedynym uprawnionym do podjęcia z depozytu znajdującej się w nim kwoty będzie syndyk masy upadłości (...) sp. z o.o. Zasądzenie ww. kwoty od pozwanej doprowadziłoby do sytuacji, w której dwukrotnie zaspokojone zostałoby to samo roszczenie – zarówno przez pozwaną, jak i przez K. J., który złożył kwotę do depozytu sądowego.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc. zmienił zaskarżony wyrok jedynie w ten sposób, że zasądzoną w punkcie 2. kwotę obniżył do 539.829,48 zł stanowiących równowartość wierzytelności spłaconych na rzecz pozwanego na podstawie bezskutecznej umowy cesji, a nadto dodał punkt 3a w brzmieniu „oddala powództwo w pozostałym zakresie” – odnosząc ten zakres do równowartości wierzytelności nie zaspokojonych na rzecz pozwanego.

Ingerencja Sądu Apelacyjnego w rozstrzygnięcie co do istoty sprawy skutkowała zmianą jej wyniku i orzeczenia o kosztach procesu w I instancji.

Powód wygrał sprawę w 84% (wartość przedmiotu sporu 640.583 zł), stąd koszty procesu na podstawie art. 100 kpc. należało rozdzielić stosunkowo między stronami w proporcji 84%-16%. Obie strony poniosły koszty w łącznej kwocie po 7.217 zł (wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 7.200 zł i opłata skarbowa od pełnomocnictwa). W wyniku rozdziału tych kosztów pozwany winien zwrócić powodowi kwotę 4.907,56 zł.

Powód był z mocy ustawy zwolniony od obowiązku uiszczenia opłaty od pozwu w kwocie 32.030 zł, stąd opłatę tę należało ściągnąć od obu stron (od powoda z zasądzonego roszczenia) w proporcji przypadającej na nie w wyniku stosunkowego rozdziału kosztów.

W pozostałym zakresie apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 kpc.

Koszty procesu w II instancji należało rozdzielić stosunkowo w proporcji 85%-15% (wartość przedmiotu zaskarżenia 635.836 zł). Obie strony poniosły koszty w łącznej kwocie po 5.400 zł (wynagrodzenie pełnomocnika). W wyniku rozdziału tych kosztów pozwany winien zwrócić powodowi kwotę 3.780 zł.

Pozwany został zwolniony z obowiązku uiszczenia opłaty od apelacji w kwocie 31.792 zł, stąd opłatę tę należało ściągnąć od powoda z zasądzonego roszczenia w proporcji przypadającej na niego w wyniku stosunkowego rozdziału kosztów, a pozostałą częścią opłaty należało obciążyć Skarb Państwa.

Podstawę rozstrzygnięcia o nieuiszczonych kosztach sądowych stanowił przepis art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Wysokość wynagrodzenia pełnomocników stron został ustalona w oparciu o przepisy § 3 ust. 1 w zw. z § 6 pkt 7, a w postępowaniu odwoławczym dodatkowo § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2002 r., Nr 163, poz. 1349 z późn. zm.).

Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga Andrzej Daczyński Ryszard Małecki