Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia, 22 kwietnia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Radomiu VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia (del.) Joanna Niewiadoma – Wysmolińska

po rozpoznaniu w dniu 22 kwietnia 2022 r. w Radomiu na posiedzeniu niejawnym

sprawy J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek odwołania wniesionego przez J. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

z dnia 20 maja 2021 roku numer (...)

oddala odwołanie

Sędzia (del.) Joanna Niewiadoma – Wysmolińska

Sygn. akt VI U 612/21

UZASADNIENIE

J. K. pismem datowanym na dzień 14 czerwca 2021 roku złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. Wydziału (...) w S. z dnia 20 maja 2021 roku, nr (...), zobowiązującej go do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń emerytalnych.

Wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez ustalenie, że nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 01 kwietnia 2018 roku do 30 listopada 2020 roku w kwocie należności głównej 118.416,09 zł z tytułu emerytury, ewentualnie wniósł o uchylenie tej decyzji i przekazanie sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania. Wniósł także o zasądzenie kosztów postępowania na jego rzecz od organu rentowego, według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, że zaskarżoną decyzją stwierdzono, że pobrał nienależnie świadczenie za okres od 01 kwietnia 2018 roku do 30 listopada 2020 roku w łącznej kwocie 118.416,09 zł z tytułu nienależnie pobranej emerytury i zobowiązał go do zwrotu tego świadczenia.

Dalej odwołujący wskazał na różnice pomiędzy pojęciami świadczenia nienależnie pobranego i świadczenia nienależnego. Świadczenie zawyżone wskutek błędu organu rentowego jest nienależne (co najmniej częściowo), ale w przypadku braku zajścia przesłanek określonych w art. 138 ust. 2 pkt 1 – 2 ustawy emerytalnej, nie będzie stanowić świadczenia nienależnie pobranego. Wnioskodawca, powołując się na wyrok Sadu Najwyższego z dnia 04 listopada 2014 roku, I UK 104/14, LEX nr 1552136, wskazał również na cechy wskazanych pojęć na gruncie prawa cywilnego oraz prawa ubezpieczeniowego.

Odwołujący się podniósł, że ZUS nie wskazał dokładnej przesłanki, będącej podstawą zaskarżonej decyzji, a jedynie sam art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Już tylko z tego powodu decyzja jest dla niego niezrozumiała i utrudnia jej kontrolę. Organ rentowy nie wyjaśnił dokładnie, na jakiej podstawie i w oparciu o jakie okoliczności wydał decyzję o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń, ani też dlaczego świadczenie za okres od 01 kwietnia 2018 roku do 30 listopada 2020 roku jest w jego ocenie nienależne.

Jednocześnie dalej wskazał, że składając wniosek o emeryturę z dnia 17 sierpnia 2012 roku, rzeczywiście oświadczył, że nie pracuje. Faktycznie nie pracował wówczas w Polsce i jego oświadczenie sprowadzało się do tego. Powyższe wynikało z tego, że pracownik ZUS poinformował go, że oświadczenie dotyczy pracy w Polsce. Nie został poinformowany, że dotyczy ono pozostawania w stosunku pracy w państwach członkowskich Unii Europejskiej, Islandii, Liechtensteinie, Norwegii, Szwajcarii lub w państwach, z którymi Polskę łączą dwustronne umowy międzynarodowe w dziedzinie zabezpieczenia społecznego przewidujące zrównanie zdarzeń i okoliczności (USA, Kanada, Korea Południowa, Macedonia, Chorwacja, Serbia, Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina). Przy wypełnianiu wniosku działał w pełnym zaufaniu do pracownika ZUS. Nie miał żadnego interesu w tym, żeby zatajać przed organem jego zatrudnienie w Norwegii. Ponadto nie pomyślał, że praca w Norwegii może mieć jakikolwiek wpływ przy składaniu wniosku o emeryturę w Polsce, ponieważ Norwegia nie należy do Unii Europejskiej. W świetle powyższego nie można uznać, że świadomie wprowadził w błąd organ rentowy. Nie działał w zamiarze wyrządzenia szkody organowi rentowemu. A jako ubezpieczony, działający w oparciu o informacje uzyskane od pracowników organu rentowego, które okazały się błędne, nie może ponosić negatywnych konsekwencji działań wynikających z tych informacji (odwołanie – k. 4 – 6v).

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o jego oddalenie.

W uzasadnieniu wskazano, że zaskarżoną decyzją zobowiązano wnioskodawcę do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres od 01 kwietnia 2018 roku do 30 listopada 2020 roku w łącznej kwocie 118.416,09 zł na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS, ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Radu (UE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 roku.

Przytaczając treść art. 138, art. 143 oraz art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS organ rentowy wskazał, że we wniosku z dnia 17 sierpnia 2012 roku o przyznanie prawa do emerytury wcześniejszej, J. K. zaznaczył, iż nie pozostaje w stosunku pracy od dnia 19 września 2003 roku. Z uwagi na to oświadczenie, organ rentowy nie badał tej przesłanki. Decyzją z dnia 28 sierpnia 2012 roku przyznano wnioskodawcy prawo do emerytury wcześniejszej od dnia 07 sierpnia 2012 roku. W punkcie VI pouczenia znajdującego się w tej decyzji, zawarta została informacja dotycząca przesłanek powodujących zawieszenie albo zmniejszenie emerytury.

Dalej organ rentowy wskazał, że o fakcie zatrudnienia wnioskodawcy za granicą dowiedział się dopiero w momencie złożenia wniosku o emeryturę z norweskiej instytucji ubezpieczeniowej we wrześniu 2020 roku. W pkt 7.1. formularza E 202 wskazano, że wnioskodawca dalej jest zatrudniony. Wobec czego zaskarżoną decyzją zobowiązano wnioskodawcę do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 01 kwietnia 2018 roku do 30 listopada 2020 roku.

Organ rentowy zaznaczył, iż wnioskodawca nie może twierdzić, że nie miał wiedzy o tym, że nie może pracować. Okoliczności i podstawa działania była mu znana od momentu wszczęcia przez organ rentowy postępowania o uzyskanie zaświadczenia o ustaniu zatrudnienia na terenie Norwegii. Również z decyzji o przyznaniu emerytury wcześniejszej jasno wynika, co należy do obowiązków wnioskodawcy – m.in. każdorazowe informowanie ZUS o podjęciu zatrudnienia i o osiąganych przychodach. Wnioskodawca miał obowiązek zapoznania się z treścią pouczenia decyzji (odpowiedź na odwołanie – k. 8 – 9v).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. K., urodzony (...), w dniu 17 sierpnia 2012 roku złożył w Zakładzie ubezpieczeń Społecznych Oddziale w R. wniosek o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury. W pkt 6 wniosku oświadczył, że nie pozostaje w stosunku pracy (wniosek – k. 1 - 2 akt ZUS tom II ENMS).

W dołączonym do wniosku kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych wskazał, iż nie pozostaje w stosunku pracy (kwestionariusz – k. 3 akt ZUS tom II ENMS).

Decyzją z dnia 28 sierpnia 2012 roku, nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. przyznał wnioskodawcy emeryturę od dnia (...) roku, tj. od osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego 60 lat.

Do decyzji dołączono pouczenie. Pkt III pouczenia zawierał informację dotyczącą obowiązku zwrotu świadczenia nienależnie pobranego oraz definicję takiego świadczenia. W pkt VI określono przesłanki zawieszenia świadczenia lub jego zmniejszenia, do których zalicza się m.in. osiąganie przychodu z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej (w tym także za granicą, chyba że umowy międzynarodowe w dziedzinie ubezpieczeń społecznych stanowią inaczej). W celu ustalenia, czy zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie prawa do emerytury albo wstrzymanie wypłaty lub zmniejszenie jej wysokości – emeryt ma obowiązek powiadomić organ rentowy m.in. o osiąganiu przychodu (wymienionego w cz. VI) i jego wysokości (pkt VIII pouczenia) (decyzja wraz z pouczeniem – k. 27 – 28v akt ZUS tom II ENMS). Decyzja ta wraz z legitymacją emeryta została wysłana J. K. w dniu 03 września 2012 roku (adnotacja na decyzji k. 27v, akt ZUS tom II).

J. K. w okresie od 01 stycznia 2006 roku do 31 grudnia 2006 roku oraz od 01 marca 2009 roku do 31 grudnia 2018 roku ubezpieczony był w norweskiej instytucji ubezpieczeniowej (zaświadczenie dotyczące przebiegu ubezpieczenia w Norwegii – k. 5 – 6v akt ZUS tom III).

Ubezpieczony w dniu 31 stycznia 2020 roku złożył wniosek o emeryturę w norweskiej instytucji ubezpieczeniowej. W dniu 01 września 2020 roku do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. wpłynęło pismo norweskiej instytucji ubezpieczeniowej o rozpatrzenie wniosku o emeryturę dla J. K., sporządzone na formularzu E 202. W punkcie 7.1. formularza zaznaczono, że ubezpieczony nadal pracuje zarobkowo jako osoba zatrudniona (pismo – k. 1 – 4v akt ZUS tom III).

W dniu 12 kwietnia 2021 roku J. K. złożył w organie rentowym kopię zaświadczenia stwierdzającego rozwiązanie umowy o pracę, wnosząc jednocześnie o wypłatę emerytury. Zgodnie z jego treścią był on zatrudniony w (...) od 2008 roku. Ostatnim dniem pracy był dzień 14 grudnia 2020 roku (kopia rozwiązania umowy o pracę – k. 29 akt ZUS tom III).

Pismem datowanym na dzień 25 września 2020 roku, nr (...), organ rentowy zwrócił się do ubezpieczonego o przedłożenie przez niego zaświadczenia od pracodawcy, stwierdzającego fakt, iż na dzień 07 sierpnia 2012 roku rozwiązał stosunek pracy z każdym pracodawcą, na rzecz którego praca ta była wykonywana (pismo – k. 9 akt ZUS tom III). J. K. nie złożył takiego zaświadczenia (okoliczność bezsporna).

Decyzją z dnia 17 marca 2021 roku, nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wstrzymał wnioskodawcy wypłatę emerytury od dnia 01 kwietnia 2021 roku, tj. od miesiąca następującego po miesiącu, w którym wydano tę decyzję. W uzasadnieniu wskazano, że w dniu 01 września 2020 roku do organu rentowego wpłynął wniosek o emeryturę z Norwegii, w którym poinformowano, że ubezpieczony kontynuuje zatrudnienie na terenie Norwegii. W związku z powyższym na dzień przyznania emerytury, tj. 07 sierpnia 2012 roku, prawo do świadczenia nie przysługiwało. Aby stwierdzić zasadność wypłaty zwrócono się do wnioskodawcy z prośbą o nadesłanie zaświadczenia, z którego będzie wynikało, że bezpośrednio przed nabyciem prawa do emerytury, tj. na dzień 07 sierpnia 2012 roku rozwiązał stosunek pracy. Nie otrzymano takiego dokumentu, a termin na jego dostarczenie upłynął dwukrotnie, tj. 25 grudnia 2020 roku oraz 25 lutego 2021 roku (decyzja – k. 45 – 46 akt ZUS tom II ENMS).

Decyzjami z dnia 17 marca 2021 roku oraz z dnia 18 marca 2021 roku, nr (...), organ rentowy zobowiązał J. K. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 01 kwietnia 2018 roku do 31 marca 2021 roku w łącznej kwocie 133.599,75 zł z tytułu emerytury. Nadpłata świadczenia powstała z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu decyzji z dnia 17 marca 2021 roku o wstrzymaniu wypłaty emerytury (decyzje – k. 47 - 48 akt ZUS tom II ENMS).

Decyzja z dnia 18 marca 2021 roku odebrana została w dniu 24 marca 2021 roku przez żonę wnioskodawcy, K. K. (potwierdzenie odbioru – k. 50 akt ZUS tom II ENMS).

Decyzją z dnia 10 maja 2021 roku, nr (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., po rozpatrzeniu wniosku J. K. z dnia 31 stycznia 2020 roku, przyznał mu emeryturę w kwocie zaliczkowej od dnia 01 stycznia 2020 roku, tj. od miesiąca złożenia wniosku. Następnie ustalono wysokość i podjęto wypłatę emerytury w wysokości zaliczkowej od dnia 01 grudnia 2020 roku, tj. od miesiąca, w którym rozwiązano stosunek pracy (decyzja – k. 37 – 39 akt ZUS tom III).

Decyzją z dnia 20 maja 2021 roku, nr (...), organ rentowy stwierdził, że wnioskodawca pobrał nienależnie świadczenia za okres od 01 kwietnia 2018 roku do 30 listopada 2020 roku w łącznej kwocie 118.416,09 zł i zobowiązał go do zwrotu tego świadczenia.

Jednocześnie uchylono decyzję o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń z dnia 17 marca 2021 roku oraz decyzję o wstrzymaniu wypłaty emerytury z dnia 17 marca 2021 roku. Uchylono w części decyzję o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń z dnia 18 marca 2021 roku w części dotyczącej okresu nienależnie pobranego świadczenia – powinno być od 01 kwietnia 2018 roku do 30 listopada 2020 roku, a nie za okres od 01 kwietnia 2018 roku do 31 marca 2021 roku oraz kwoty nienależnie pobranych świadczeń – powinno być 118.416,09 zł zamiast 133.599,75 zł. Wypłatę od dnia 01 grudnia 2020 roku uznano za wypłacaną prawidłowo (decyzja – k. 58 – 58v akt ZUS tom II ENMS).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych powyżej dokumentów. Dokumenty te, według Sądu, były wiarygodne. Strony nie kwestionowały ich prawdziwości i wiarygodności.

W toku postępowania dowodowego Sąd przeprowadził dowód z zeznań świadka K. K. (k. 25 – 25v, zapis nagrania na płycie CD – koperta k. 26) oraz dowód z zeznań odwołującego się (k. 18v – 19, zapis nagrania na płycie CD – koperta k. 20).

Świadek K. K. jest żoną ubezpieczonego. Mieszka w Polsce pod adresem, na który kierowana była korespondencja organu rentowego do wnioskodawcy. Nie utrzymuje z mężem kontraktów. Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka, że nie było pisma z ZUS, zobowiązującego jej męża do zwrotu pieniędzy oraz, że odebrała tylko przesyłkę o podwyżce emerytury męża, o czym go nie informowała i była to jedyna przesyłka z ZUS - u. W aktach ZUS tom II ENMS znajduje się bowiem potwierdzenie odbioru decyzji organu rentowego z dnia 18 marca 2021 roku, zobowiązującej wnioskodawcę do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 01 kwietnia 2018 roku do 31 marca 2021 roku w łącznej kwocie 133.599,75 zł z tytułu emerytury, podpisane przez K. K. (k. 50 akt ZUS tom II). Ponadto wnioskodawca otrzymał jeszcze przesyłkę z decyzją o przyznaniu emerytury z 28 sierpnia 2012 roku, gdyż była ona wysłana razem z legitymacją emeryta, która to legitymacja do niego dotarła.

Ocena zeznań odwołującego się została zawarta w dalszej części uzasadnienia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie wnioskodawcy było niezasadne.

Zgodnie z treścią art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 roku, poz. 504), osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

W myśl art. 138 ust. 2 tej ustawy za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach – za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5 (art. 138 ust. 4 ustawy emerytalnej).

Stosownie do art. 103a ustawy emerytalnej, prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Uregulowana w tym przepisie instytucja zawieszenia prawa do emerytury (ze skutkiem wstrzymania jej wypłaty) została przewidziana dla każdej sytuacji kontynuowania zatrudnienia wykonywanego bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Konsekwencje w postaci zawieszenia prawa do świadczenia przepis łączy z kontynuowaniem zatrudnienia po ustalonym w decyzji organu rentowego dniu nabycia prawa do emerytury (jej realizacji), a nie z kontynuowaniem zatrudnienia po ustaleniu tego prawa decyzją organu rentowego. Nabycie prawa do emerytury jest niezależne od kontynuowania zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy, jednakże realizacja tego prawa (wypłata świadczenia) ulega zawieszeniu do czasu rozwiązania stosunku pracy z tym pracodawcą. Innymi słowy, rozważany przepis wyraża zasadę, że pracownikowi, który nabył prawo do emerytury i nie rozwiązał stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą przysługuje jedno świadczenie – albo emerytura z ubezpieczenia społecznego, albo wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia (tak Sąd Apelacyjny w Szczecinie z dnia 8 stycznia 2019 roku, III AUa 313/18, LEX nr 2733460). Przepis ten wiąże prawo do wypłaty (realizacji) emerytury z uprzednim rozwiązaniem stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego emeryt wykonywał pracę przed dniem nabycia prawa do emerytury (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia: 06 grudnia 2007 roku, I UK 133/07, LEX nr 863926, 15 maja 2018 roku, I UK 118/17, LEX nr 2552682, 20 października 2020 roku, III UK 183/19, OSNP 2021/9/105).

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była kwestia odpowiedzialności J. K. za zwrot nienależnie pobranego przez niego świadczenia z ubezpieczenia społecznego w postaci emerytury za okres od 01 kwietnia 2018 roku do 30 listopada 2020 roku w łącznej kwocie 118.416,09 zł.

Decyzją z dnia 28 sierpnia 2012 roku organ rentowy przyznał J. K. prawo do emerytury wcześniejszej od dnia (...), tj. od ukończenia 60 roku życia. W okresie tym, wnioskodawca był zatrudniony w(...) w Norwegii i z tego tytułu otrzymywał wynagrodzenie. Pracę tę kontynuował do dnia 14 grudnia 2020 roku. Zatem po nabyciu prawa do emerytury, wnioskodawca kontynuował zatrudnienie bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego.

Sytuacja ta wypełnia przesłankę opisaną w art. 103a ustawy emerytalnej, a w konsekwencji świadczenie pobrane w spornym okresie jest świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Podkreślenia wymaga, że decyzja z dnia 28 sierpnia 2012 roku o przyznaniu prawa do emerytury wcześniejszej zawierała pouczenie o przesłankach warunkujących konieczność zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, zmniejszenia świadczenia, jak również o konieczności poinformowania organu o fakcie i wysokości osiąganego przychodu z tytułu zatrudnienia, w tym także zatrudnienia za granicą, chyba że umowy międzynarodowe w dziedzinie ubezpieczeń społecznych stanowiły inaczej (decyzja – k. 27 – 28v akt ZUS tom II ENMS). Wnioskodawca zatem, najpóźniej w chwili otrzymania tej decyzji, miał możliwość zapoznania się z informacją i pouczeniem w niej zawartym. Sąd nie dał wiary twierdzeniom wnioskodawcy, że przedmiotowej decyzji nie otrzymał, a w konsekwencji nie miał możliwości zapoznania się z jej treścią oraz zawartymi w niej pouczeniami (twierdzenia wnioskodawcy zawarte w piśmie k. 40 – 40v). Zgodnie z adnotacją zawartą na decyzji, znajdującej się w aktach ZUS, została mu ona wysłana razem z legitymacją emeryta-rencisty (k. 27v). Wnioskodawca jest w posiadaniu takiej legitymacji z dnia 31 sierpnia 2012 roku, o nr (...) (k. 33 – 34). Skoro zatem taką legitymację otrzymał, to – na zasadzie domniemania faktycznego – należy przyjąć, iż otrzymał również decyzję z 28 sierpnia 2012 roku wraz z dołączonymi do niej pouczeniami.

Organ rentowy uznał, że przedmiotowe świadczenia są nienależne jako przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. Uznał zatem, że zachodzi przypadek, o którym mowa w art. 138 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Swoje stanowisko organ rentowy uzasadniał tym, że w formularzu wniosku o emeryturę ubezpieczony zataił fakt pozostawania w stosunku pracy, zaznaczając odpowiedź negatywną. Gdyby zaznaczył, że pracuje, informacja spowodowałaby wdrożenie postępowania z właściwą instytucją zagraniczną, co w konsekwencji mogłoby spowodować uniknięcie powstania nadpłaty świadczenia. W kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych napisał, że od 19 września 2003 roku do nadal jest bez pracy. W każdej otrzymanej decyzji (w tym w decyzji z 28 sierpnia 2012 roku o przyznaniu emerytury pkt VI „Pouczenie”) wnioskodawca również był informowany o braku prawa do pobierania świadczenia emerytalnego z uwagi na nie rozwiązany stosunek pracy (w tym także za granicą) (stanowisko organu rentowego k. 37 – 38).

W tym miejscu należy podkreślić, że sąd ubezpieczeń społecznych ocenia zasadność roszczeń odwołującego się. Chociaż bezpośrednim przedmiotem postępowania jest decyzja organu rentowego, to jednak sąd ubezpieczeń społecznych wyjaśnia istotę sprawy dotyczącą prawa, zobowiązania albo roszczenia strony, co znajduje właściwe zwieńczenie w kompetencji tego sądu do oddalenia odwołania, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia (art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.) albo zmiany zaskarżonej decyzji w całości lub w części i orzeczenia co do istoty sprawy (art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.). W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 477 ⁹ k.p.c., art. 477 ¹⁴ k.p.c.). Nie daje to jednak podstaw do twierdzenia, że sąd ubezpieczeń społecznych jest związany materialnoprawną podstawą wskazaną w decyzji organu rentowego. Zatem kontrola zaskarżonej decyzji nie ogranicza się do zbadania prawidłowości kwalifikacji prawnej przyjętej przez organ rentowy, ale polega na zbadaniu materialnoprawnej podstawy rozstrzygnięcia. W rezultacie, sąd ubezpieczeń społecznych nie jest związany błędną kwalifikacją prawną, czy wadliwym uzasadnieniem zaskarżonej decyzji.

Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie. Sąd uznał, że kwota określona w zaskarżonej decyzji jest świadczeniem nienależnym, ale nie z uwagi na spełnienie przesłanek z art. 138 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tylko – z art. 138 ust. 2 pkt 1 powołanej ustawy.

Sąd nie podzielił stanowiska organu rentowego, że przedmiotowe świadczenia zostały przyznane i wypłacone w wyniku świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia. W treści wniosku o emeryturę odwołujący się wskazał, że nie pozostaje w stosunku pracy. W dołączonym do wniosku kwestionariuszu również podał, że od 19 września 2003 roku do nadal jest bez pracy. Treść wniosku nie precyzowała, czy chodzi tylko o wykonywanie pracy na terenie Polski, czy również za granicą. Przy poszczególnych punktach wniosku była adnotacja o odesłaniu do konkretnych punktów zawartych w „Informacji”. Tymczasem do wniosku nie dołączono takiej pełnej „Informacji”, gdyż kończy się ona na punkcie 13, a odesłanie przy pytaniu o pozostawanie w stosunku pracy odsyła także do punktów 23 – 24 „Informacji” (k. 2 – 2v akt ZUS tom II).

Organ rentowy nie wykazał w związku z tym, że odwołujący się, składając wniosek o emeryturę, świadomie podał nieprawdziwe dane na temat swojego zatrudnienia. Nie otrzymał bowiem pełnego pisemnego pouczenia w tym zakresie.

Zaznaczyć jednak należy, że powoływanie się przez wnioskodawcę na udzielenie mu przez pracownika ZUS – u ustnie błędnej informacji o konieczności wykazania tylko zatrudnienia w Polsce nie było wiarygodne, jako gołosłowne i nie znajdujące żadnego potwierdzenie w zgromadzonych w niniejszej sprawie dowodach.

Powyższe nie zmienia faktu, iż świadczenia były nienależne, ale jako wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących zawieszenie do nich prawa. Okolicznością niesporną, nie kwestionowaną przez odwołującego się, był fakt zaistnienia podstaw do zawieszenia wcześniejszej emerytury ze względu na kontynuowany stosunek pracy w Norwegii (stanowisko organu rentowego – k. 31).

Wnioskodawca był pouczony o tym, że ma obowiązek powiadomienia organu rentowego – w celu ustalenia czy zachodzą okoliczności powodujące zawieszenie prawa do emerytury albo wstrzymanie jej wypłaty lub zmniejszenie jej wysokości – o osiąganiu przychodu i jego wysokości z tytułu zatrudnienia, służby lub innej pracy zarobkowej albo prowadzenia pozarolniczej działalności (w tym także za granicą, chyba że umowy międzynarodowe w dziedzinie ubezpieczeń społecznych stanowią inaczej). Pouczenie takie było dołączone do decyzji z dnia 28 sierpnia 2012 roku, która – w ocenie Sądu – została wnioskodawcy doręczona, o czym była już mowa powyżej. Mimo takiego pouczenia nie wywiązał się z wskazanego obowiązku.

Za wystarczające dla wypełnienia przesłanki pouczenia o okolicznościach, których wystąpienie powoduje brak prawa do świadczenia, można uznać przytoczenie przepisów określających te okoliczności, o ile jest ono na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji. Z art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynika jednoznacznie, że warunkiem uznania świadczenia za nienależne jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje utratę prawa do niego. Nie chodzi tu zatem o pouczenie „o braku prawa do ich pobierania", jak stanowi powołany wyżej przepis, albowiem dyspozycja tego przepisu byłaby w istocie trudna do zrealizowania, gdyby opierać się jedynie na jego wykładni językowej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 09 marca 2021 roku, III USK 81/21).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym problematyki zwrotu nienależnie pobranych świadczeń na tle art. 138 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej oraz art. 84 ust. 1 i 2 ustawy systemowej zgodnie przyjmuje się, że organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jedynie wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy przede wszystkim osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina (zła wola) świadczeniobiorcy, nie uzasadnia natomiast powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 4 września 2007 r., I UK 90/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 301).

Taka zła wola występowała po stronie odwołującego się, ponieważ mimo otrzymania wymaganych pouczeń, nie zawiadomił organu rentowego o osiąganiu przychodu z tytułu zatrudnienia za granicą.

W związku z tym wnioskodawca jest zobowiązany do zwrotu nienależnego świadczenia określonego w zaskarżonej decyzji na podstawie art. 138 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Mając na względzie powyższe, Sąd, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Sędzia (del.) Joanna Niewiadoma-Wysmolińska

ZARZĄDZENIE

1. odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi ZUS O/S. z pouczeniem o prawie, terminie i sposobie złożenia apelacji oraz pełnomocnikowi J. K..

2. zwrócić pełnomocnikowi wnioskodawcy 100 zł, uiszczoną tytułem opłaty za sporządzenie pisemnego uzasadnienia postanowienia, jako pełnomocnikowi strony ustawowo zwolnionej od kosztów sądowych

Sędzia (del.) Joanna Niewiadoma-Wysmolińska