Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 23 listopada 2017 roku

Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Jolanta Latoch

Protokolant: sekr. sąd. Małgorzata Mioduchowska

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2017 roku w Radzyniu Podlaskim

na rozprawie

sprawy z wniosku R. D.

z udziałem M. M., D. D. oraz (...) Spółki Akcyjnej
z siedzibą w G.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku

postanawia:

I. zatwierdzić uchylenie się przez wnioskodawcę R. D. od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia
o odrzuceniu spadku po siostrze T. B. (1) zmarłej dnia
30 grudnia 2013 roku w W., ostatnio stale zamieszkałej
w W.;

II. stwierdzić, że wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty postępowania

związane ze swym udziałem w sprawie.

Sygn. akt I Ns 258/17

UZASADNIENIE

W dniu 13 stycznia 2017r. (data nadania) wnioskodawca R. D. złożył w sądzie spadku tj. Sądzie Rejonowym dla (...) wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po swojej siostrze T. B. (1), zmarłej dnia 30 grudnia 2013 roku w W., ostatnio stale zamieszkałej w W. przy ul. (...). Nadto wnioskodawca wniósł o odebranie od niego oświadczenia o odrzuceniu spadku po T. B. (1).

W uzasadnieniu wniosku R. D. podniósł, że jego siostra T. B. (2), zmarła dnia 30 grudnia 2013 r. w W.. Nie jest wiadome wnioskodawcy, czy spadkodawczyni pozostawiła po sobie testament. T. B. (1) miała dwoje dzieci: M. M. i D. D..

Jakkolwiek wnioskodawca utrzymywał kontakty ze swoją siostrą, to były to kontakty sporadyczne. Stąd też wnioskodawca R. D. nie miał żadnej wiedzy na temat jakichkolwiek długów spadkowych, wchodzących w skład spadku po zmarłej siostrze T. B. (1).

Dnia 20 czerwca 2016 r. skontaktowała się z nim poprzez wiadomość SMS firma windykacyjna (...) S.A., która żądała od niego spłaty zadłużenia po zmarłej T. B. (1), powołując się na to, że jest on jej spadkobiercą ustawowym. Z informacji podanej od (...) S.A. wynikało, że jego zmarła siostra pozostawiła po sobie długi, które nieznany wnioskodawcy wierzyciel sprzedał (...) S.A.

Wnioskodawca podniósł, że prowadził wiele rozmów telefonicznych z ww. firmą windykacyjną, od której w piśmie z dnia 30 września 2016 r. dowiedział się, że jego dane wierzyciel zmarłej T. B. (1) otrzymał od Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (...) D. K.. Wnioskodawca próbował wyjaśnić tę sytuację, wysyłając pisma do dzieci zmarłej: M. M. i D. D. oraz do siostry D. Z., do (...) S.A., Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w (...) D. K. oraz do Sądu Rejonowego dla (...) W.. Nadto kilkakrotnie informował (...) S.A., iż nie został powołany do dziedziczenia, gdyż jego siostra pozostawiła dwoje dorosłych dzieci. Nie otrzymał jednak żadnych informacji o możliwym odrzuceniu spadku przez spadkobierców należących do I grupy dziedziczenia, zrzeczenia się dziedziczenia czy uznania ich za niegodnych dziedziczenia. (...) S.A. wielokrotnie wysyłali wiadomości SMS do wnioskodawcy oraz wykonywali połączenia telefoniczne, w których wzywali do zapłaty zadłużenia.

W piśmie z dnia 07 listopada 2016 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w (...) poinformował wnioskodawcę, że zmarła T. B. (1) nie miała dzieci, co zupełnie mija się z prawdą. Natomiast po wielokrotnych wyjaśnieniach ze strony R. D., pismem z dnia 07 listopada 2016 r. (...) S.A. poinformowała, że zaistniała konieczność zwrócenia się do Sądu w celu uzyskania dodatkowych informacji w przedmiotowej sprawie. Żadnej odpowiedzi wnioskodawca do tej pory nie otrzymał zarówno od swoich siostrzeńców, jak i od Sądu Rejonowego dla (...) W..

Zdaniem R. D. według opisanych okoliczności oczywiste jest, że wnioskodawca nie wiedział i nie mógł wiedzieć, że upłynął mu termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, bowiem nie przypuszczał nawet, że w skład tego spadku wchodzić mogą jakiekolwiek długi spadkowe. Nikt z najbliższych wnioskodawcy również nie posiadał takich informacji. Żaden z wierzycieli zmarłego w okresie, w którym było możliwe odrzucenie spadku, nie kontaktował się z wnioskodawcą i nie informował go o istniejącym zadłużeniu, ani też nie żądał jego spłaty bezpośrednio przez wnioskodawcę.

Mając te kwestie na uwadze, wnioskodawca podniósł, że niezłożenie przez niego oświadczenia o odrzuceniu spadku w ustawowym terminie było wynikiem istotnego błędu, stwarzającego przekonanie, że gdyby R. D. wiedział o wszystkich okolicznościach sprawy, złożyłby rzeczone oświadczenie. Z całą pewnością również błąd wnioskodawcy nie był wynikiem niedołożenia należytej staranności. Ponadto błąd ten był błędem istotnym, bowiem gdyby wnioskodawca znał prawdziwy stan rzeczy, to rozsądnie oceniając, odrzuciłby spadek w terminie.

Dodatkowo R. D. nadmienił, że za uwzględnieniem niniejszego wniosku przemawiają względy słuszności, bowiem sprzeczne jest z zasadami współżycia społecznego, by wnioskodawca obarczony był obowiązkiem spłacania długów swojej siostry. Wnioskodawca składa zaś niniejszy wniosek w związku wzywaniem go do zapłaty zadłużenia, a z drugiej strony niepowodzeniem starań zmierzających do uzyskania informacji o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przez bliższych krewnych spadkodawczyni.

Postanowieniem z dnia 9 marca 2017 roku Sąd Okręgowy (...) wyznaczył do rozpoznania niniejszej sprawy ze względów celowościowych Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim (k. 32).

W toku postępowania wnioskodawca popierał wniosek. Natomiast uczestnicy D. D. i M. M. nie zajęli stanowiska w niniejszej sprawie.

Postanowieniem z dnia 28 lipca 2017 roku Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestnika postępowania (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w G.. Uczestnik ten, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, nie odniósł się merytorycznie do wniosku, domagając się jedynie nałożenia na wnioskodawcę obowiązku zwrotu kosztów postępowania poniesionych przez uczestnika (k. 84).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

T. B. (1) zmarła w dniu 30 grudnia 2013 roku w W. i tam ostatnio stale zamieszkiwała. Na dzień swej śmierci spadkodawczyni była wdową. Do kręgu spadkobierców ustawowych T. B. (1) należą jej dzieci: M. M. i D. D.. Córka spadkodawczyni M. M. odrzuciła spadek po matce zarówno w imieniu własnym jak również w imieniu swej małoletniej córki L. K., która jest jej jedynym dzieckiem. Syn spadkodawczyni D. D. nie odrzucił spadku po swej matce. Nie toczyło się i nie toczy postępowanie spadkowe po T. B. (1). Wnioskodawca R. D. jest bratem spadkodawczyni. W ustawowym terminie R. D. nie złożył oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku po T. B. (1) (potwierdzona za zgodność z oryginałem kserokopia odpisu skróconego T. B. (1) – k. 14, zeznania wnioskodawcy R. D. k. 67v-68, k. 11v-112, oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku po T. B. (1) k. 52-53 i k. 54-55).

W toku tego postępowania, w dniu 23 listopada 2017 roku wnioskodawca R. D. złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku po T. B. (1) (k. 111v). Jednocześnie popierał wniosek o zatwierdzenie przez Sąd uchylenia się przez niego od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Jako przyczynę niezłożenia oświadczenia w terminie wynikającym
z art. 1015 § 1 k.c. wnioskodawca wskazał istotny błąd co stanu majątkowego spadkodawczyni, wynikający z niewiedzy o jej zobowiązaniach wobec (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w G..

Wnioskodawca nie utrzymywał bliskich kontaktów z siostrą T. B. (1) od wielu lat. Ostatni raz spotkał się ze spadkodawczynią na pogrzebie ich ojca w 1981 roku tj. 32 lata przed śmiercią T. B. (1). Sytuacja ta wynikała z faktu, iż wnioskodawca miał niepełnosprawnego syna, który wymagał jego ciągłej opieki. Syn wnioskodawcy nie mógł się samodzielnie poruszać, więc życie R. D. było podporządkowane opiece nad synem. Wnioskodawca nie miał możliwości, aby odwiedzać siostrę, ona również go nie odwiedzała, nie utrzymywali także kontaktu telefonicznego. Wnioskodawca nie utrzymywał też żadnych kontaktów z dziećmi zmarłej siostry T. B. (1).

R. D. nie miał żadnej wiedzy na temat spraw majątkowych siostry T. B. (1) i nic nie wiedział o jej zobowiązaniach. Dopiero gdy w dniu 20 czerwca 2016 r. skontaktowała się z nim poprzez wiadomość SMS firma windykacyjna (...) S.A., wnioskodawca powziął wiadomość, że zmarła siostra pozostawiła po sobie długi, które nieznany wnioskodawcy wierzyciel sprzedał (...) S.A. (zeznania wnioskodawcy R. D. k. 67v-68, k. 11v-112).

Wyżej przedstawiony stan faktyczny jest bezsporny i został ustalony na podstawie dowodów z wyżej powołanych dokumentów, które zasługują na obdarzenie ich walorem wiarygodności, albowiem nie budzą wątpliwości Sądu, nie były też kwestionowane przez strony tego postępowania.

Nadto podstawą do ustalenia stanu faktycznego były również zeznania wnioskodawcy R. D. (k. 67v – 68 i k. 111v-112), które zasługują na wiarę albowiem są one logiczne, spójne oraz znajdują potwierdzenie w dowodach z dokumentów.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Stosownie do dyspozycji art. 1019 § 1 i 2 k.c. spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył w terminie żadnego oświadczenia w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku w trybie art. 1015 § 1 k.c., może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.

Do zatwierdzenia uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia pod wpływem błędu oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku niezbędne jest złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku w formie wymaganej przez art. 1018 § 3 k.c. Oświadczenie w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku może być złożone w toku postępowania o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku, a jego skuteczność zależy od zachowania terminu określonego w art. 1019 § 1 k.c. w zw. z art. 88 § 2 k.c. tj. w ciągu roku od wykrycia błędu lub ustania stanu obawy przy groźbie (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2013 roku, III CZP 77/13).

W niniejszej sprawie rzeczą Sądu było zatem odebranie od wnioskodawcy R. D. stosownego oświadczenia oraz zbadanie, czy zachowany został termin określony w art. 88 § 2 k.c. i czy okoliczności przez niego wskazywane mogą być uznane za błąd prawnie doniosły w rozumieniu art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 1 zd. 1 i § 2 k.c. Nadto rozważenia wymagała kwestia, czy skuteczne jest oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 k.c.

Wnioskodawca R. D., uchylając się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku po T. B. (1), powołał się na błąd co do przedmiotu spadku.

Zgodnie z poglądem utrwalonym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, powoływanie się przez spadkobiercę, zgodnie z art. 1019 § 2 k.c. w zw. z art. 84 § 1 i 2 k.c. na działanie pod wpływem błędu wymaga wykazania, że błąd był istotny, dotyczył czynności prawnej i znajduje usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy.

Należy mieć na uwadze, że nie może być uznana za błąd istotny nieznajomość przedmiotu spadku, będąca wynikiem niedołożenia należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04, OSNC 2006 Nr 5, poz. 94; z dnia18 marca 2010 r., V CSK 337/09, niepubl. i z dnia 1 grudnia 2011 r., I CSK 85/1, niepubl.; z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 612/11, niepubl.).

Poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu tego majątku jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia albo niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli, jeśli pomiędzy niedołożeniem wymaganej w okolicznościach sprawy dbałości a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku zachodzi zależność przyczynowo - skutkowa. Wobec tego za błąd istotny spadkobiercy uznać należy brak wiedzy o stanie spadku, mimo podjęcia właściwych i możliwych działań, zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 172/12; z dnia 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04).

O ile błąd wnioskodawcy co do przedmiotu spadku (istnienia długu spadkowego), który spowodował zaniechanie złożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku, należy uznać za błąd istotny co do treści czynności prawnej, to rozważyć należy czy w okolicznościach tej sprawy wnioskodawca dołożył należytej staranności w celu uzyskania koniecznej wiedzy o spadku.

W ocenie Sądu Rejonowego, wnioskodawca R. D. nie miał obiektywnej możliwości rozeznania się w sprawach majątkowych siostry w sytuacji, gdy od wielu lat przed jej śmiercią nie miał kontaktu z T. B. (1), zaś ostatnie ich osobiste spotkanie miało miejsce na pogrzebie ojca w 1981 roku tj. 32 lata przed śmiercią spadkodawczyni. Wnioskodawca nie utrzymywał również żadnych kontaktów z najbliższą rodziną siostry zarówno za jej życia jak i po śmierci spadkodawczyni.

Sytuacja ta była wynikiem trudnego położenia życiowego R. D., który przez 22 lata opiekował się swoim niepełnosprawnym synem, poświęcając mu cały swój czas i uwagę, co powodowało, że nie miał obiektywnych możliwości utrzymywania kontaktów z siostrą T. B. (1), która zamieszkiwała na stałe w znacznej odległości od wnioskodawcy (około 150 km).

Szczególne warunki życiowe, w których funkcjonował wnioskodawca nie sprzyjały kontaktom osobistym rodzeństwa. Wnioskodawca nie miał możliwości wyjazdów poza miejsce zamieszkania w celu odwiedzin siostry, zaś z powodu wymagających pełnego zaangażowania, codziennych obowiązków w zakresie opieki nad synem, T. B. (1) również nie odwiedzała brata. Każde z nich miało swoją rodzinę i koncentrowało się na swoich sprawach i problemach, co spowodowało na przestrzeni czasu wygaśnięcie tych kontaktów.

Odzwierciedleniem relacji rodzeństwa są, w ocenie Sądu, dzisiejsze relacje pomiędzy wnioskodawcą a dziećmi siostry, które należy zdefiniować jako bardzo chłodne. Wnioskodawca zmagając się z problemem, wynikającym z dochodzenia od niego, jako spadkobiercy długów zmarłej siostry, podejmował próby ustalenia szczegółów dotyczących spadkobrania po T. B. (1), jednak działania te nie przyniosły żadnych rezultatów, z uwagi na całkowitą bierność dzieci spadkodawczyni i wyraźną niechęć do udzielenia wnioskodawcy jakichkolwiek informacji.

W tych okolicznościach R. D. nie miał żadnej obiektywnej możliwości powzięcia wiedzy co do spraw majątkowych siostry T. B. (1), zarówno za jej życia jak i w okresie po śmierci. W tej sytuacji nawet podjęcie przez wnioskodawcę starań w celu uzyskania wiedzy o stanie spadku, poprzez przepytanie najbliższej rodziny zmarłej, nie zapobiegłoby błędowi co do przedmiotu spadku, w zakresie istnienia tego długu spadkowego.

Nie bez znaczenia pozostaje fakt, iż świadomość prawna wnioskodawcy, wynikająca z jego dotychczasowych doświadczeń życiowych, opierała się na przekonaniu, że skoro zmarła miała najbliższą rodzinę tj. dzieci i wnuki, to rodzeństwo nie dziedziczy spadku po niej. Wnioskodawca podnosił, że przed T. B. (1) zmarło czworo z jego rodzeństwa i nigdy nie było sytuacji, aby rodzeństwo dziedziczyło spadek po tych osobach, bo w kręgu dziedziczenia były ich dzieci i one były spadkobiercami. Przez pryzmat tych doświadczeń wnioskodawca nie dostrzegał również potrzeby podejmowania działań zmierzających do ustalenia stanu masy spadkowej po T. B. (1) w terminie przewidzianym przepisami na złożenie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku po siostrze. Jednak gdyby nawet takie podjął, to w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy, nie przyniosłyby one zamierzonego rezultatu.

Zdaniem Sądu, brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie był więc wynikiem braku staranności po stronie R. D.. Wnioskodawcy nie można przypisać konkretnego zaniechania, którego następstwem była nieznajomość stanu spadku. Wnioskodawca nie dysponował żadną wiedzą o zobowiązaniach T. B. (1) ani też informacjami umożliwiającymi identyfikację jego zadłużenia, nie miał też obiektywnej możliwości poczynienia takich ustaleń.

Pierwszą wiadomość o zadłużeniu spadkodawczyni i jej wierzycielu wnioskodawca powziął w dniu 20 czerwca 2016 roku (okoliczność bezsporna), otrzymując od firmy windykacyjnej wezwanie do zapłaty długów spadkodawczyni. Od tej daty należy liczyć termin określony z art. 88 § 2 k.c., co skutkuje uznaniem, że wnioskodawca zachował termin do wystąpienia z wnioskiem o zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku po T. B. (1), występując z niniejszym wnioskiem w dniu 13 stycznia 2017r. (data nadania) tj. w ciągu roku od wykrycia błędu co do stanu spadku.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd odebrał od wnioskodawcy R. D. oświadczenie w przedmiocie odrzucenia spadku po siostrze T. B. (1) (k. 111v).

W tym miejscu należy dokonać oceny, czy w sytuacji, gdy nie toczyło się i nie toczy postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po T. B. (1), wnioskodawca mógł złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku po niej, skoro nie rozpoczął jeszcze wobec niego bieg terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c. (nie ustalono, aby syn spadkodawczyni i jej wnuki odrzuciły spadek po zmarłej).

Literalne brzmienie treści art. 1019 § k.c. wskazuje, że przepis ten stanowi o odrzuceniu spadku przez spadkobiercę, a to przemawia za wymogiem ustalenia prawidłowości oświadczeń powołanych do dziedziczenia we wcześniejszej kolejności. Oznaczałoby to zmianę prostej czynności odrzucenia spadku w sprawę o stwierdzenie nabycia spadku.

W ocenie Sądu, analiza przepisów dotyczących możliwości uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu wskazuje, że ustawa nie wprowadziła żadnych wymogów dla złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, w szczególności Sąd nie bada, czy jednostronna czynność prawna jest złożona w terminie. Tym bardziej, że przyjęcie tego oświadczenia nie przesądza o jego skuteczności.

Sąd Rejonowy w składzie orzekającym w pełni podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z dnia 19 października 2017 roku w sprawie sygn. III CZP 48/17 zgodnie z którym, w postępowaniu o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku sąd nie bada twierdzenia wnioskodawcy, że jest spadkobiercą.

W tych okolicznościach wniosek R. D. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po T. B. (1) z powodu istotnego błędu, co do stanu masy spadkowej, należało uznać za uzasadniony.

Orzeczenie o kosztach uzasadnia art. 520 § 1 k.p.c. Z uwagi na fakt, iż uczestnicy postępowania nie zajęli merytorycznego stanowiska co do żądania wniosku nie sposób uznać, że ich interesy są sprzeczne lub są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania, co skutkuje stwierdzeniem, że każdy uczestnik ponosi koszty postepowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Z tych względów i na podstawie powołanych przepisów należało postanowić jak w sentencji postanowienia.