Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 marca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Lublinie IX Wydział Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Wojciech Leon Turżański

po rozpoznaniu w dniu 25 marca 2016 r. w Lublinie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych Nadleśnictwa C.

przeciwko Zakład Produkcyjno – Usługowy (...) Spółce Jawnej J. K.; B. K. w T.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Radomiu z dnia 23 października 2015 roku, wydanego w sprawie o sygn. akt V GC 153/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

1.  zasądza od pozwanego Zakład Produkcyjno – Usługowy (...) Spółki Jawnej J. K.; B. K. w T. na rzecz powoda Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych Nadleśnictwa C. kwotę 1.032,52 zł (tysiąc trzydzieści dwa złote pięćdziesiąt dwa grosze) z odsetkami ustawowymi od dnia 20 października 2014 roku do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanego Zakład Produkcyjno – Usługowy (...) Spółki Jawnej J. K.; B. K. w T. na rzecz powoda Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych Nadleśnictwa C. kwotę 197 zł (sto dziewięćdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania w I instancji;

II.  zasądza od pozwanego Zakład Produkcyjno – Usługowy (...) Spółki Jawnej J. K.; B. K. w T. na rzecz powoda Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych Nadleśnictwa C. kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

III.  nakazuje ściągnąć od pozwanego Zakład Produkcyjno – Usługowy (...) Spółki Jawnej J. K.; B. K. w T. na rzecz Skarbu Państwa (kasy Sądu Rejonowego w Radomiu) kwotę 30 zł (trzydzieści złotych) tytułem opłaty sądowej od apelacji, od uiszczenia której powód był zwolniony.

Sygn. akt IX Ga 61/16 upr

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 23 października 2015 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt V GC 153/15, Sąd Rejonowy w Radomiu zasądził od pozwanego Zakładu Produkcyjno – Usługowego (...) Spółki Jawnej J. K.; B. K. w T. na rzecz powoda Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych Nadleśnictwa C. kwotę 195,60 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 października 2014 roku do dnia zapłaty, a w pkt II oddalił powództwo w pozostałej części. W pkt III Sąd I instancji zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 149,67 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, a w pkt IV wyroku nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Rejonowego w Radomiu) kwotę 30 zł tytułem opłaty od pozwu.

W uzasadnieniu Sąd I instancji wskazał, iż w pozwie z dnia 20 października 2014 roku powód Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasów Państwowych Nadleśnictwa C. wnosił o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Zakładu Produkcyjno – Usługowego (...) Spółki Jawnej J. K.; B. K. w T. kwoty 1.032,52 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztami procesu.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że na podstawie umowy z dnia 29 listopada 2013 roku strony prowadziły współpracę handlową. Z tytułu sprzedaży pozwanemu surowca drzewnego powód wystawił następujące faktury:

- w dniu 27 maja 2014 roku na kwotę 6.354,06 zł z terminem płatności do dnia 10 czerwca 2014 roku, która została uregulowana przez pozwanego w dniu 11 czerwca 2014 roku;

- w dniu 27 maja 2014 roku na kwotę 6.331,27 zł z terminem płatności do dnia 10 czerwca 2014 roku, która została uregulowana przez pozwanego w dniu 11 czerwca 2014 roku;

- w dniu 4 sierpnia 2014 roku na kwotę 12.670,83 zł z terminem płatności do dnia 18 sierpnia 2014 roku, która została uregulowana przez pozwanego w dniu 5 września 2014 roku;

- w dniu 5 sierpnia 2014 roku na kwotę 12.753,70 zł z terminem płatności do dnia 19 sierpnia 2014 roku, która została uregulowana przez pozwanego w dniu 5 września 2014 roku;

- w dniu 7 sierpnia 2014 roku na kwotę 6.304,34 zł z terminem płatności do dnia 21 sierpnia 2014 roku, która została uregulowana przez pozwanego w dniu 5 września 2014 roku.

Ustalając powyższy stan faktyczny Sąd I instancji oparł się na twierdzeniach przyznanych przez drugą stronę (niespornych) oraz dokumentach załączonych do pozwu, które nie były w toku postępowania kwestionowane przez żadną ze stron.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo jedynie częściowo podlegało uwzględnieniu. W świetle zarzutów podniesionych przez stronę pozwaną kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy ma ustalenie terminów płatności poszczególnych kwot wynikających z pięciu faktur. Terminy te wyznaczają końcowy moment, do którego dłużnik nie popada w opóźnienie. Sąd I instancji wskazał, że pozwany kwestionując możliwość zastosowania ustawy z dnia 8 marca 2013 roku o transakcjach handlowych w przypadku umów, w których ustalono termin płatności nie dłuższy niż 30 dni, popada w sprzeczność dokonując obliczenia terminów płatności na podstawie art. 9 ust. 2 tej ustawy, który stanowi, że w przypadku, kiedy dłużnik otrzymał fakturę lub rachunek, potwierdzające dostawę towaru lub wykonanie usługi, przed dniem rozpoczęcia badania towaru lub usługi lub w trakcie tego badania, termin zapłaty jest liczony od dnia zakończenia badania towaru lub usługi.

Sąd Rejonowy podzielił tę część wypowiedzi judykatury, która opowiada się za brakiem podstaw do naliczania kwoty 40 euro jako rekompensaty kosztów za odzyskanie należności przeterminowanych w przypadku transakcji, co do których termin zapłaty nie przekracza 30 dni.

Niezależnie od powyższego Sąd I instancji wskazał na inną podstawę oddalenia powództwa w zakresie równowartości kwoty 200 euro, gdyż dowody dołączone do pozwu nie dają żadnych podstaw do ustalenia, iż pomiędzy upływem terminów płatności poszczególnych faktur i faktycznymi terminami spełniania świadczeń powód podejmował działania związane z odzyskaniem należności i z tego tytułu poniósł koszty. Zgodnie z art. 10 ust.1 ustawy z dnia 8 marca 2013 roku o transakcjach handlowych wierzycielowi przysługuje uprawnienie do rekompensaty za koszty odzyskiwania należności bez wezwania. Rozwiązanie to ma na celu wyrównanie strat związanych z odzyskaniem zaległych płatności. Kwota 40 euro, stanowiąca element ogółu kosztów, nie należy się wierzycielowi w każdym przypadku przekroczenia terminu płatności. W ocenie Sądu Rejonowego możliwość domagania się kwoty 40 euro jest uwarunkowana nie tylko od wykazania przez wierzyciela, że spełnił swoje świadczenie, lecz również, że poniósł w istocie jakieś koszty związane z windykacją wierzytelności, zwłaszcza, że celem tego roszczenia jest wyrównanie strat związanych z odzyskaniem zaległych płatności. Powód nie wykazał, że takie koszty w sprawie poniósł.

Ponadto na gruncie ustalonego w sprawie stanu faktycznego Sąd I instancji zwrócił uwagę, że nie wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej. Wykonanie prawa podmiotowego może napotykać ograniczenia wynikające z art. 5 k.c., a nie zawsze sposób wykonywania prawa możliwy jest do pogodzenia z jego przeznaczeniem. Jako nadużycie prawa do żądania roszczenia określonego w art. art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 roku o transakcjach handlowych można potraktować sytuację, kiedy uchybienie terminowi płatności nie wpływa w sposób istotny na funkcjonowanie przedsiębiorstwa sprzedawcy. Z ustaleń dokonanych przez Sąd Rejonowy wynika, że w przypadku dwóch faktur opóźnienie wynosiło zaledwie jeden dzień, zaś w przypadku pozostałych nie przekroczyło 20 dni. Nie bez znaczenia jest fakt, że współpraca pomiędzy stronami trwa od kilkunastu lat. Przy uwzględnieniu niewielkiego czasu opóźnienia, przy jednoczesnym ustanowieniu w umowie gwarancji bankowej zabezpieczającej wierzytelności powoda z tytułu zawartej umowy, żądanie rekompensat w kwocie 200 euro (5 x 40 euro) stanowi nadużycie prawa. Świadomość ograniczonych możliwości zmiany przez pozwanego dostawcy drewna nie może upoważniać powoda do naruszenia dobrych praktyk kupieckich. Należy zwrócić uwagę, iż powód nie wykazał, że pozwany przed terminem płatności kolejnych faktur miał wiedzę na temat wystawienia not księgowych obejmujących kwotę 40 euro w związku z opóźnieniem płatności dwóch pierwszych faktur.

Bezsporny jest fakt, że pozwany spełnił swoje świadczenia pieniężne z opóźnieniem w stosunku do terminów wynikających z faktur, dlatego powództwo w zakresie odsetek ustawowych w łącznej kwocie 196,60 zł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 482 k.c. zostało przez Sąd I instancji uwzględnione. Pozwany nie kwestionował zaprezentowanego przez powoda sposobu wyliczenia odsetek ustawowych.

O kosztach Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c., stosunkowo je rozdzielając między stronami postępowania. Powód wygrał sprawę w 19 %. Na koszty postępowania wynoszące łącznie 407 zł złożyły się: opłata sądowa od pozwu w kwocie 30 zł, opłata skarbowa od pełnomocnictwa wniesiona przez pełnomocnika pozwanego - 17 zł, wynagrodzenie pełnomocników stron po 180 zł. Pozwanego obciąża 19 % kosztów tj. 77,33 zł. Poniósł je zaś w kwocie 227 zł. Powód winien zwrócić pozwanemu koszty procesu w kwocie 149,67 zł (227 zł – 77,33 zł), o czym Sąd I instancji postanowił na podstawie powyższego przepisu w pkt III wyroku. Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Sąd Rejonowy obciążył pozwanego opłatą sądową od pozwu, od której uiszczenia ustawowo zwolniony był powód.

Apelację od powyższego orzeczenia złożył powód, zaskarżając je w części, tj. w pkt II i III wyroku, wnosząc o uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu za obie instancje wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie art. 5 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, polegające na jego niewłaściwej interpretacji i przyjęciu, iż brak jest podstawy do naliczenia kwoty 40 euro jako rekompensaty za koszty odzyskiwania należności przeterminowanych w przypadku transakcji, w których termin zapłaty nie przekracza 30 dni;

2.  naruszenie art. 3 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, polegające na jego niewłaściwym zastosowaniu i przyjęciu wbrew jego treści, że istnieje inna jeszcze - poza zamkniętym katalogiem spraw w nim zawartym - podstawa do wyłączenia stosowania ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, a więc sytuacja opisana w pkt 1 zarzutów;

3.  naruszenie art. 10 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, polegające na jego niewłaściwej interpretacji i przyjęciu, iż prawo wierzyciela do rekompensaty w wysokości równowartości 40 euro uzależnione jest od wykazania poniesienia przez wierzyciela kosztów odzyskiwania należności, podczas gdy przedmiotowa rekompensata ma charakter ryczałtu, należnego wierzycielowi niejako automatycznie za sam fakt nieotrzymania należnej zapłaty w terminie;

4.  naruszenie art. 5 k.c., polegające na jego niewłaściwym zastosowaniu i pozbawieniu strony powodowej należnego jej uprawnienia mimo istnienia ustawowych podstaw jego dochodzenia, wbrew twierdzeniom powoda, który wyjaśniał, iż jako jednostka reprezentująca Skarb Państwa w zakresie zarządzanego mienia, nie może dowolnie rezygnować z należnych jej praw bez ryzyka zarzutu niegospodarności;

5.  naruszenie art. 233 i art. 231 k.p.c., polegające na braku wszechstronnego rozważenia przez Sąd zebranego materiału dowodowego oraz braku zastosowania domniemania faktycznego i uznanie, że strona powodowa nie poniosła kosztów odzyskiwania należności, podczas gdy powód w toku postępowania wyjaśnił, iż wykonywał czynności generujące koszty spowodowane opóźnieniem w płatności przez pozwanego (pismo procesowe powoda z dnia 16 września 2015 roku, strona 4), a także sam fakt zaangażowania pełnomocnika w osobie radcy prawnego przez powoda już na etapie przedsądowym, pozwala domniemywać, że poniósł on związane z tym koszty.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od strony powodowej na swoją rzecz kosztów postępowania za instancję odwoławczą w tym wynagrodzenia pełnomocnika według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i zasługuje na uwzględnienie.

Uzasadnione są powiązane ze sobą zarzuty naruszenia art. 5, 3 i 10 ustawy z dnia 8 marca 2013 roku o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.

Stosownie do treści art. 5 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, jeżeli strony transakcji handlowej, z wyłączeniem podmiotu publicznego będącego podmiotem leczniczym w rozumieniu art. 4 ust. 1 pkt 2 -4 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej, przewidziały w umowie termin zapłaty dłuższy niż 30 dni, wierzyciel może żądać odsetek ustawowych po upływie 30 dni, liczonych od dnia spełnienia swojego świadczenia i doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, do dnia zapłaty, ale nie dłużej niż do dnia wymagalności świadczenia pieniężnego. Zgodnie natomiast z art. 10 powyższej ustawy w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją, wierzycielowi, od dnia nabycia uprawnienia do odsetek, o którym mowa w art. 7 ust. 1 lub art. 8 ust. 1, bez wezwania, przysługuje od dłużnika z tytułu rekompensaty za koszty odzyskiwania należności równowartość kwoty 40 euro przeliczonych na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. W przypadku gdy koszty odzyskiwania należności poniesione z tytułu opóźnień w zapłacie w transakcji handlowej przekroczą kwotę, o której mowa w ust. 1, wierzycielowi przysługuje zwrot tych kosztów, w tym kosztów postępowania sądowego, pomniejszonych o tę kwotę.

Sąd I instancji powołał się w uzasadnieniu swojego orzeczenia na treść wyroków Sądu Okręgowego w Częstochowie i Sądu Okręgowego w Szczecinie, stojąc jednocześnie na stanowisku, że brak jest podstaw do naliczania kwoty 40 euro jako rekompensaty kosztów za odzyskanie należności przeterminowanych w wypadku transakcji, co do których termin zapłaty nie przekracza 30 dni, a wierzyciel nie podejmował działań związanych z odzyskaniem należności i nie poniósł z tego tytułu kosztów. W judykaturze istniał dotychczas spór w powyższym zakresie, jednakże został on ostatecznie rozstrzygnięty uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2015 roku, w której stwierdzono, że rekompensata za koszty odzyskiwania należności w wysokości 40 euro, przewidziana w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 2013 roku o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, przysługuje wierzycielowi bez konieczności wykazania, że koszty te zostały poniesione. Roszczenie o rekompensatę w wysokości 40 euro powstaje po upływie terminów zapłaty ustalonych w umowie lub ustalonych zgodnie z art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 4 tej ustawy (uchwała SN z dnia 11 grudnia 2015 roku, podjęta w sprawie o sygn. akt III CZP 94/15, Legalis nr 1364697). W niniejszym postępowaniu zachodzi więc konieczność zweryfikowania stanowiska Sądu I instancji w ramach nakazu ujednolicenia orzecznictwa sądów powszechnych i dostosowania go do orzeczenia Sądu Najwyższego.

Niewątpliwe jest, iż pozwany uiścił należności wynikające z wystawionych przez powoda faktur VAT po upływie terminów płatności, tj. od 1 do 18 dni po ich upływie. Roszczenie o rekompensatę w wysokości 40 euro powstało więc w przypadku każdej z faktur z osobna, po upływie ustalonych w umowie terminów zapłaty. Okoliczność czy wierzyciel podejmował jakiekolwiek działania związane z odzyskaniem należności i ponosił z tego tytułu koszty nie ma znaczenia w realiach niniejszej sprawy, gdyż rekompensata za koszty odzyskiwania należności przysługuje bez konieczności wykazania, że koszty te zostały faktycznie poniesione. Powód miał więc podstawy do naliczenia kwoty 200 euro, tj. 5 x 40 euro od każdej z faktur VAT z osobna, a zarzuty naruszenia art. 5, 3 i 10 ustawy z dnia 8 marca 2013 roku o terminach zapłaty w transakcjach handlowych zasługują na uwzględnienie.

Zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. w zw. z art. 231 k.p.c. jest w świetle przytoczonego orzeczenia Sądu Najwyższego bezprzedmiotowy, wobec czego Sąd Okręgowy nie odnosił się do niego w uzasadnieniu. Kwestia faktycznego poniesienia przez powoda kosztów odzyskiwania należności nie ma znaczenia, gdyż rekompensata w wysokości 40 euro przewidziana w art. 10 ust. 1 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, przysługuje wierzycielowi bez konieczności wykazania, że koszty te zostały poniesione.

Sąd I instancji niewłaściwie zastosował w niniejszej sprawie art. 5 k.c., gdyż dochodzenie przez powoda wskazanych należności nie stanowi nadużycia prawa podmiotowego z jego strony.

Należy podkreślić, iż przepis art. 5 k.c. stanowi tzw. klauzulę generalną odnoszącą się do wszystkich możliwych przypadków, gdy powoływanie się na prawo podmiotowe nie stanowi jego wykonywania, lecz jego nadużywanie, które nie jest społecznie aprobowane i w związku z tym nie korzysta z ochrony. Przez odwoływanie się do klauzuli generalnej przewidzianej w powyższym przepisie nie można jednakże podważać pośrednio mocy obowiązującej przepisów prawa. Taka praktyka mogłaby prowadzić do naruszenia zasady praworządności w demokratycznym państwie prawnym, a w życiu gospodarczym do podważenia pewności obrotu, która w gospodarce rynkowej ma szczególne znaczenie. Zważyć też należy, iż norma art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy i można ją stosować w sytuacji, gdy w innej drodze nie można zabezpieczyć interesu osoby zagrożonej wykonaniem prawa podmiotowego drugiej osoby (wyrok SA w Katowicach z dnia 11 września 2014 roku wydany w sprawie o sygn. akt I ACa 404/14, LEX nr 1526987).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy trzeba zauważyć, iż uznanie skorzystania przez powoda z żądana roszczenia określonego w art. 10 ust. 1 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego podważałoby sens istnienia oraz założenia tej instytucji prawnej. W niniejszej sprawie nie istniały bowiem jakiekolwiek przesłanki usprawiedliwiające dokonanie przez pozwanego zapłaty faktur VAT po upływie dwutygodniowego terminu płatności każdej z nich, przy czym okoliczność, że niewielkie uchybienie terminowi płatności nie wpływa w sposób istotny na funkcjonowanie przedsiębiorstwa sprzedawcy nie ma żadnego znaczenia, gdyż wskazane uchybienie obiektywnie miało miejsce. Ponadto długotrwała współpraca pomiędzy stronami oraz dobre obyczaje kupieckie uzasadniają terminowe dokonywanie płatności i szanowanie swego partnera biznesowego. Ubocznie należy także wskazać, że pozwany nie kwestionował istnienia podstaw do wystawienia faktur VAT, a dokonanie zapłaty po terminie tylko potwierdza niesporność pierwotnego roszczenia powoda.

Podniesione przez powoda zarzuty okazały się więc zasadne, a zaskarżony wyrok należało zmienić, zgodnie z zakresem zaskarżenia wskazanym w apelacji.

Z tych powodów na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzeczono jak na wstępie.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu w I instancji uzasadnione jest treścią art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. wyrażająca zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Skoro pozwany przegrał sprawę powinien zwrócić powodowi koszty procesu, na które składają się koszty zastępstwa procesowego w wysokości 180 zł, ustalone zgodnie z § 6 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17 zł.

Orzeczenie o kosztach postępowania odwoławczego także uzasadnione jest treścią art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. wyrażająca zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Skoro pozwany przegrał sprawę powinien zwrócić powodowi koszty procesu, na które składają się koszty zastępstwa procesowego w wysokości 180 zł, ustalone zgodnie z § 2 pkt 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Ponadto na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, Sąd nakazał ściągnięcie opłaty od apelacji w kwocie 30 zł od pozwanego jako strony przegrywającej niniejszą sprawę, gdyż powód był ustawowo zwolniony od jej uiszczenia.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy orzekł jak w wyroku.