Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

W dniu 9 listopada 2024 r. wpłynął wniosek pełnomocnika J. R.
o zasądzenie na podstawie art. 1 Ustawy z dnia 19 września 2007 r. o zmianie Ustawy
o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. nr 191, poz. 1372) w zw. z art. 8 ust. 4 Ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 2021 r., poz. 1693) zadośćuczynienia w wysokości 1 496 000 zł za krzywdy wyrządzone w związku
z wykonaniem nakazu aresztowania w dniu 13 grudnia 1981 r. i decyzji o internowaniu
w okresie od 13 grudnia 1981 r. do czerwca 1982 r.

Ponadto powołując się na bliżej niesprecyzowane przepisy Ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego ( vide k. 3 oraz protokół posiedzenia) pełnomocnik wnioskodawcy domagał się:

- zadośćuczynienia w wysokości 145 000 zł za krzywdy wyrządzone przez aparat represji PRL w związku z represjami w okresie od 8 marca 1968 r. do 25 czerwca 1968 r., tj. nieuzasadnionego zawieszenia w prawach studenta od 22 marca 1968 r. do 25 czerwca 1968 r. oraz związanym z tym przymusowym pobytem w jednostkach wojskowych
w H. i Ż.;

- odszkodowania za poniesioną szkodę w wysokości 1 092 000 zł w związku z brakiem możliwości wykonywania pracy zawodowej w okresie od 1 września 1982 r. do 15 października 1989 r. na skutek represji politycznych (przy czym, jak należy rozumieć, za okres od 13 grudnia 1981 r. do czerwca 1982 r. podstawę żądania stanowi przepis art. 8 ust. 4 tzw. „ustawy lutowej”).

Wniosek obejmował też żądanie zasądzenia kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Prawomocnym w dniu 3 marca 2010 r. wyrokiem z dnia 23 lutego 2010 r., Sąd Okręgowy w Lublinie, w sprawie sygn. akt IV Ko 1047/08, zasądził od Skarbu Państwa na rzecz J. R. kwotę 25 000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z wykonania decyzji o internowaniu, przy czym w komparycji tego wyroku wskazano, że przedmiotem rozpoznania były żądania odszkodowania i zadośćuczynienia. Ponadto postępowanie powyższe zostało zainicjowane wnioskiem J. R.
o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za straty moralne wynikłe
z wykonania decyzji o internowaniu w okresie od 13.12.1981 r. do 23.06.1982 r. w łącznej kwocie 25 000 zł, przy czym w zakresie szkody wnioskodawca podnosił okoliczności dotyczące strat materialnych i zdrowotnych, w tym związanych ze zwolnieniem z pracy
i zakazem wykonywania zawodu dziennikarza bezpośrednio po opuszczeniu miejsca osadzenia, a nadto utrudnianiem zdobywania zleceń dla założonego przez niego zakładu leczenia i pielęgnacji drzew ozdobnych oraz zakazem pracy w LSW.

Dodać należy, że w dacie orzekania przepis art. 8 ust. 1 tzw. „ustawy lutowej” limitował łączną wysokość zadośćuczynienia i odszkodowania do 25.000 zł, w związku z czym przy redagowaniu dyspozytywnych części wyroku, Sądy zasądzające taką właśnie kwotę nie przywiązywały istotnej wagi do tego, czy następuje to tytułem zadośćuczynienia, czy też odszkodowania.

W przedmiotowych realiach w zakresie roszczeń z tytułu internowania – zadośćuczynienia i odszkodowania - zachodzi zatem negatywna przesłanka procesowa
w postaci powagi rzeczy osądzonej, gdyż uprzednia rekompensata - w sprawie IV Ko 1047/08 - zasądzona została na podstawie art. 8 ust. 1 i 1a Ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 1991 r. nr 34, poz. 149 ze zm)..

W związku z tym, wobec zaistnienia ujemnej przesłanki procesowej przewidzianej
w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. w zw. z art. 8 ust 3 i 4 powołanej na wstępie ustawy, postępowanie w powyższym zakresie, tj. dotyczącym wniosku w części zasądzenia zadośćuczynienia
z związku z wykonaniem nakazu aresztowania i decyzji o internowaniu w okresie od 13 grudnia 1981 r. do 23 czerwca 1982 r. oraz odszkodowania tytułem braku możliwości wykonywania pracy zawodowej w tym okresie, należało umorzyć.

Pełnomocnik żądanie wniosku w tym zakresie opiera wprawdzie na przepisie art. 8 ust. 4 „ustawy lutowej”, przewidującego instytucję odszkodowania i zadośćuczynienia tzw. „uzupełniającego”. Sąd Okręgowy w Lublinie podziela jednak dominujący w orzecznictwie pogląd (por. np. postanowienie SN z dnia 7 kwietnia 2022 r. sygn. I KZ 57/21 LEX nr 3419495, wyrok SN z 23 stycznia 2019 r. sygn. V KK 111/18 LEX nr 2616250, wyrok SA w Poznaniu z 21 kwietnia 2021 r. sygn. akt II AKa 28/21 – LEX nr 3172506), iż możliwość zasądzenia uzupełniającego zadośćuczynienia mocą tego przepisu, w odniesieniu do tożsamej podstawy faktycznej, w oparciu o którą zasądzono już zadośćuczynienie, ma miejsce wyłącznie, gdy na rzecz wnioskodawcy zasądzono wcześnie zadośćuczynienie w trybie przewidzianym w Kodeksie postepowania karnego, po uchyleniu orzeczenia w sposób tam wskazany. Przepis art. 8 ust. 4 tzw. „ustawy lutowej” ma ograniczone zastosowanie i jako zawierający normę o charakterze wyjątkowym, dotyczy tylko sytuacji przeprowadzenia wcześniejszego postępowania w trybie rewizji nadzwyczajnej, kasacji lub wznowienia postępowania oraz uzyskania w następstwie tych postępowań prawomocnego orzeczenia zasądzającego zadośćuczynienie (odszkodowanie). Tymczasem taki układ procesowy
w przedmiotowych realiach nie zaistniał i co oczywiście z uwagi na podstawę faktyczną (wykonanie decyzji o internowaniu) nie mógł zaistnieć.

Ratio legis wprowadzenia (tak rozumianego) powołanego wyżej przepisu opierało się na tym, że wzruszanie w trybie nadzwyczajnym wyroków wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego zaczęło się już w 1956 r. Po 1989 r. zjawisko to przybrało na sile, a przyznawane na podstawie obowiązujących wówczas przepisów (jeszcze przed wejściem w życie „ustawy lutowej”) za ich wykonanie odszkodowania i zadośćuczynienia były, z perspektywy czasu prowadzenia prac legislacyjnych nad tym aktem, rażąco niskie.

Rację ma pełnomocnik wnioskodawcy, że wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 1 marca 2011 r. w sprawie P 21/09 stwierdzono tzw. „zakresową niekonstytucyjność” przepisu art. 8 ust 1 „ustawy lutowej”, a mianowicie co do określenia przez ustawodawcę górnej granicy odszkodowania i zadośćuczynienia. Rzecz w tym, że w sytuacji wnioskodawcy nie oznacza to, iż roszczeń ponad wskazaną kwotę może domagać się na podstawie art. 8 ust 4 „ustawy lutowej”. Stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu, zgodnie art. 540 § 2 kpk, nakazuje poddać pod rozwagę pełnomocnika wnioskodawcy zasadność zainicjowania wznowienia postępowania w sprawie zakończonej wyrokiem wydanym dnia 23 lutego 2010 r. przez Sąd Okręgowy w Lublinie (sygn. akt IV Ko 1047/08), przy czym poza kognicją Sąd Okręgowego w niniejszej sprawie pozostaje kwestia zasadności takiego wniosku w sytuacji, gdy nie domagał się on wcześniej kwoty przewyższającej 25.000 zł (w orzecznictwie występują rozbieżności w tym zakresie co do dopuszczalności wznowienia postępowania
w takiej sytuacji).

Co do pozostałych żądań (tj. części wniosku dotyczącym zadośćuczynienia za represje w latach 1982-1989 r., zadośćuczynienia za represje w okresie od 8 marca 1968 r. do 25 czerwca 1968 r., tj. nieuzasadnionego zawieszenia w prawach studenta od 22 marca 1968 r. do 25 czerwca 1968 r. oraz związanym z tym przymusowym pobytem w jednostkach wojskowych w H. i Ż. i odszkodowania za poniesioną szkodę w związku z brakiem możliwości wykonywania pracy zawodowej w okresie od 1 września 1982 r. do 15 października 1989 r. na skutek represji politycznych) to, zgodnie z art. 8 ust 1 Ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz. U. z 2021r. poz. 1693), odszkodowanie od Skarbu Państwa za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłe z wykonania orzeczenia albo decyzji przysługuje jedynie osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku
z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego – w zakresie rzecz jasna, dotyczącym roszczenia.

W rozważanym przypadku wnioskodawca jednak nie wykazał, by wobec niego zapadło orzeczenie, którego nieważność następnie stwierdzono, a którego wykonanie skutkowałoby zaistnieniem podnoszonych okoliczności. Zatem jego żądanie – wyraźnie ograniczone przez pełnomocnika do przepisów powołanej ustawy - nie znajduje podstawy materialnej. Stąd też postępowanie w tym zakresie, na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 kpk w zw. z art. 8 ust. 3 Ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz.U z 2021 r. poz. 1693), podlegało umorzeniu.

Marginalnie wskazać należy, iż w toku (licznych) prac legislacyjnych nad zmianą tej ustawy planowano przyznać prawo do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie, odpowiednio za doznaną szkodę i krzywdę osobom będącym w sytuacji w jakiej znalazł się wnioskodawca, a nawet wprost w art. 8c ust 1 uchwalonej przez Sejm Ustawie z dnia 8 lutego 2018r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego taką instytucję przewidziano. Jednak w toku dalszych prac legislacyjnych z rozwiązania tego zrezygnowano i nie stały się one obowiązującym prawem.

Sąd Okręgowy nie wypowiada się co do zasadności tych roszczeń na gruncie prawa cywilnego. Podziela jednak pogląd, iż „...fakt niewykazania wydania orzeczenia, którego stwierdzono nieważność nie może być powodem przekazania sprawy innemu sądowi zgodnie
z właściwością. Wydanie orzeczenia, którego nieważność została stwierdzona lub brak stwierdzenia takiej nieważności należy bowiem rozważać jako przesłankę rozstrzygnięcia sprawy, nie zaś okoliczność uzasadniającą jej przekazanie innemu sądowi. Nie można bowiem ograniczać wnioskodawcy w dochodzeniu roszczeń na podstawie prawnej, co do której pozostaje w przekonaniu, że ma zastosowanie….” (por. uzasadnienie post. SA w Lublinie
z 22 listopada 2017 r. sygn. akt. II AKz 539/17). Mając na uwadze powyższą argumentację Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do przekazania sprawy w omawianym zakresie innemu sądowi zgodnie z właściwością (co rozważał), ale merytorycznie rozstrzygnął żądanie wniosku, już przed rozprawą stwierdzając jego oczywistą bezzasadność.

Z przepisu art. 13 „ustawy lutowej” wynika, że koszty w sprawach objętych ustawą,
w tym z tytułu ustanowienia pełnomocnika, ponosi Skarb Państwa. Jednakże w ocenie Sądu Okręgowego stanowi on normę ogólną i dotyczy de facto postepowań stricte „unieważnieniowych” (z art. 1 ustawy). Jeśli chodzi o postępowania dotyczące zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia, to poprzez art. 8 ust 3 „ustawy lutowej”, jako norma szczególna dotycząca tej instytucji, zastosowanie znajdzie przepis art. 554 § 4 kpk stanowiący, że wnioskodawcy przysługuje od Skarbu Państwa zwrot uzasadnionych wydatków, w tym z tytułu ustanowienia jednego pełnomocnika tylko w razie uwzględnienia roszczeń choćby w części. A contrario zwrot taki nie przysługuje w przypadku umorzenia postępowania, jak ma to miejsce w niniejszej sprawie.

Orzeczenie o wydatkach postępowania z pkt III jest zgodne z art. 554 § 4 kpk.