Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 22 sierpnia 2013 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny – Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Dariusz Iskra (sprawozdawca)

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Magdalena Kuczyńska

Sędzia Sądu Okręgowego Tomasz Lebowa

Protokolant Sekretarz sądowy Ewelina Pietrak

po rozpoznaniu w dniu 22 sierpnia 2013 roku w Lublinie, na rozprawie

sprawy z wniosku M. S.

z udziałem W. S.

o zezwolenie na złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego

na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w Chełmie VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą we Włodawie z dnia 13 marca 2013 roku, w sprawie VIII Ns 211/13

postanawia:

zmienić zaskarżone postanowienie:

a) w punkcie I w ten sposób, że zezwolić M. S. na złożenie do depozytu sądowego kwoty 120000 zł (sto dwadzieścia tysięcy złotych), z zastrzeżeniem, że kwota ta ma być wypłacona W. S., córce J. i A., nr PESEL (...), na jej wniosek, za złożeniem pokwitowania przyjęcia tej kwoty;

b) w punkcie II w ten sposób, że uchylić zawarte tam rozstrzygnięcie.

Sygn. akt II Ca 499/13

UZASADNIENIE

We wniosku z dnia 11 stycznia 2013 roku, złożonym w dniu 29 stycznia 2013 roku do Sądu Rejonowego w Chełmie VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą we W., M. S. wniósł o:

1. zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego kwoty 120000 zł, z zastrzeżeniem, że kwota ta ma być wypłacona uczestniczce W. S., na jej wniosek, za złożeniem pokwitowania przyjęcia tej kwoty;

2. zasądzenie od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania według norm przepisanych (k. 2-4).

W uzasadnieniu wniosku M. S. wskazał między innymi, że w dniu 22 maja 2009 roku strony zawarły porozumienie, treścią którego na wypadek nastąpienia separacji faktycznej małżonków wnioskodawca zobowiązał się do nabycia na rzecz uczestniczki, w terminie 90 dni od nastąpienia separacji faktycznej, lokalu mieszkalnego położonego we W., składającego się co najmniej z dwóch pokoi, kuchni i łazienki, o minimalnej powierzchni 45 m ², o średnim standardzie lub też, w przypadku niewykonania takiej czynności albo niewyrażenia zgody na zaproponowany lokal przez uczestniczkę, zapłacić jej kwotę 120000 zł. Wnioskodawca podał, że pomiędzy stronami nastąpiła faktyczna separacja. Pismem z dnia 14 grudnia 2012 roku, doręczonym w dniu 17 grudnia 2012 roku, M. S. zadeklarował wolę nabycia dla uczestniczki lokalu mieszkalnego wg warunków porozumienia i przedstawił ofertę takiego lokalu, zakreślając termin na wypowiedzenie się co do oferty. Uczestniczka nie wyraziła zgody na zaproponowany lokal, wobec czego wnioskodawca powinien jej zapłacić kwotę 120000 zł, jednak W. S. odmawia przyjęcia tej kwoty.

*

W. S. nie uznała wniosku i wniosła o jego oddalenie.

*

Postanowieniem z dnia 13 marca 2013 roku Sąd Rejonowy w Chełmie VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą we W. postanowił oddalić wniosek i zasądzić od M. S. na rzecz W. S. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (k. 38).

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy ustalił, że M. S. i W. (M.) S. są małżeństwem od 1995 roku, mają jedno dziecko w wieku 15,5 roku. Od daty zawarcia małżeństwa do dnia 22 maja 2009 roku małżonków łączył ustrój wspólności majątkowej ustawowej. W dniu 22 maja 2009 roku umową zawartą w formie aktu notarialnego małżonkowie ustanowili rozdzielność majątkową. W tym samym dniu zainteresowani zawarli notarialną umowę podziału majątku wspólnego, na podstawie której W. S. zrzekła się na rzecz męża należnych jej udziałów w prawie własności nieruchomości stanowiących majątek wspólny zainteresowanych, obejmujący również dom mieszkalny, w którym zainteresowani wspólnie zamieszkują. Również w dniu 22 maja 2009 roku małżonkowie zawarli umowę, stanowiącą, że na wypadek separacji faktycznej małżonków lub też prawomocnego orzeczenia separacji lub rozwodu przez sąd, M. S. zobowiązuje się nabyć na własność W. S., w terminie 90 dni od nastąpienia wymienionych zdarzeń, lokal mieszkalny o minimalnej powierzchni 45 m ², o średnim standardzie, lub też, w przypadku niewykonania takiej czynności albo niewyrażenia zgody przez W. S. na zaproponowany lokal, zapłacić jej 120000 zł. W. S. zobowiązała się do opuszczenia zajmowanego przez małżonków lokalu w terminie 30 dni od wykonania zobowiązania przez M. S. i w tym samym terminie dokonać wymeldowania. W Sądzie Okręgowym w Lublinie toczy się postępowanie w sprawie o rozwód małżeństwa zainteresowanych, na skutek powództwa wniesionego w dniu 31 maja 2012 roku przez M. S.. Postępowanie w tej sprawie zostało zawieszone wobec istnienia widoków na utrzymanie pożycia małżeńskiego (art. 440 § 1 k.p.c.). Małżonkowie zamieszkują w domu stanowiącym aktualnie własność wnioskodawcy, przy czym od sierpnia 2012 roku nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego; wnioskodawca zamieszkuje w dolnej kondygnacji domu, stanowiącej pomieszczenia biurowe prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Mimo toczącej się sprawy rozwodowej, a także zamieszkiwania w oddzielnych częściach domu mieszkalnego, małżonkowie sporadycznie współżyją ze sobą, ostatnio w dniu 13 stycznia 2013 roku, a także okazjonalnie spożywają wspólnie posiłki. Nieruchomość zabudowana domem mieszkalnym, w którym mieszkają zainteresowani, obciążona jest kredytem hipotecznym w kwocie 60000 zł, zaciągniętym przez oboje małżonków.

Sąd ustalił, że pismem z dnia 14 grudnia 2012 roku, skierowanym do uczestniczki, M. S.zadeklarował wolę nabycia na jej rzecz lokalu mieszkalnego, stosownie do treści umowy zawartej przez zainteresowanych w dniu 22 maja 2009 roku, i przedstawił ofertę takiego lokalu, zakreślając termin 7 dni na złożenie pisemnego oświadczenia co do wyboru lokalu . W okresie od dnia 17 grudnia 2012 roku do dnia 6 lutego 2013 roku nastąpiła wymiana korespondencji pomiędzy pełnomocnikiem wnioskodawcy a uczestniczką, treścią której były między innymi stanowiska zainteresowanych w zakresie interpretacji zapisów umowy z dnia 22 maja 2009 roku, obowiązków stron z niej wynikających, terminów wymagalności tych zobowiązań, przedstawionych ofert mieszkaniowych, wniosków uczestniczki dotyczących kompleksowego uregulowania spraw majątkowych między zainteresowanymi, w tym kwestii kredytu hipotecznego zaciągniętego przez małżonków na mieszkanie. Wnioskodawca przedstawił uczestniczce jedną ofertę mieszkaniową dotyczącą lokalu mieszkalnego o powierzchni 44,5 m ², za kwotę 120.000 zł, zaś uczestniczka dwie oferty dotyczące lokali mieszkalnych o powierzchni około 51 m ², za cenę 145000 –150000 zł. Zainteresowani wzajemnie nie wyrazili zgody na powyższe propozycje.

Sąd Rejonowy wskazał dowody, na podstawie których dokonał ustaleń faktycznych w sprawie, i przedstawił swoje stanowisko w zakresie oceny tych dowodów.

Sąd Rejonowy wskazał, że przepis art. 467 k.c. określa wypadki, w których dłużnik z przyczyn dotyczących wierzyciela, uprawniony jest do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Ze sformułowania pkt 4 tego przepisu wynika, że nie są one wymienione taksatywnie. Inne przepisy materialnoprawne wskazują dalsze takie wypadki.

Sąd wskazał, że z treści uzasadnienia wniosku M. S. o złożenie do depozytu sądowego wynika, że „przesłanką uprawniającą wnioskodawcę do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego jest przepis art. 467 pkt. 4 k.c.”, gdyż z powodu okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione. Wierzyciel bowiem dopuszcza się zwłoki, gdyż bez uzasadnionego powodu odmawia przyjęcia zaofiarowanego przez wnioskodawcę świadczenia.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisu art. 486 § 1 k.c. i wyjaśnił, że wskazane w § 2 art. 486 k.c. zachowania wierzyciela nie będą znamionować stanu jego zwłoki, gdy wywołane zostaną uzasadnionymi powodami. Są to przede wszystkim powody dotyczące postawy dłużnika (na przykład ofiarowuje świadczenie w niewłaściwym czasie lub miejscu, albo też w sposób nieodpowiadający treści zobowiązania); mogą być także związane z czynnikami niezależnymi od woli obu stron.

Sąd wskazał, że zgodnie z art. 354 § 2 k.c. kwestię współdziałania wierzyciela przy wykonaniu zobowiązania należy oceniać między innymi z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. W konsekwencji trzeba przyjąć, że od konkretnej sytuacji zależy, czy określone zachowanie wierzyciela, uniemożliwiające dłużnikowi spełnienie świadczenia, powodować będzie stan zwłoki wierzyciela.

Sąd wskazał, że ciężar dowodu co do tego, że wierzyciel zachował się w jeden ze sposobów wskazanych w art. 486 § 2 k.c. spoczywa na dłużniku, natomiast odnośnie tego, że postawa wierzyciela była uzasadniona – na wierzycielu (art. 6 k.c.).

Sąd Rejonowy przytoczył również treść przepisu art. 693 ¹ k.p.c.

Sąd uznał, że żądanie wnioskodawcy zezwolenia na złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego jest nieuzasadnione. Z treści umowy zawartej przez zainteresowanych w dniu 22 maja 2009 roku wynika, że wszelkie zobowiązania stron tej umowy, z zachowaniem terminów w niej określonych, stają się wymagalne z chwilą nastąpienia okoliczności, zdarzeń wymienionych w umowie: separacji faktycznej małżonków lub prawomocnego orzeczenia separacji lub rozwodu małżeństwa stron. Okolicznością niesporną jest, że nie toczy się postępowanie o orzeczenie separacji małżeństwa zainteresowanych, separacja nie była orzeczona, zaś postępowanie w sprawie o rozwód nie zostało zakończone. W ocenie Sądu w stanie faktycznym sprawy nie może być również mowy o separacji faktycznej między stronami, skoro małżonkowie nie zerwali pożycia cielesnego. Skoro zobowiązanie wnioskodawcy (obowiązek świadczenia) nie jest wymagalne, to nie można przyjąć, że wierzyciel pozostaje w zwłoce w przyjęciu świadczenia.

Sąd wskazał, że niezależnie od powyższego ustalone w toku postępowania zachowania wierzyciela w zakresie przyjęcia przedmiotu świadczenia nie znamionują jego zwłoki.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy powołał przepis art. 520 § 3 zd. 1 k.p.c.

*

Od postanowienia z dnia 13 marca 2013 roku apelację wniósł M. S., zaskarżając postanowienie w całości i zarzucając:

„I. naruszenie przepisu postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego postanowienia w postaci art. 693 ¹ k.p.c. poprzez jego niezastosowanie przejawiające się wykroczeniem poza granice kognicji Sądu w zakresie badania prawdziwości twierdzeń zawartych we wniosku i ustalanie ich prawdziwości między innymi na podstawie zeznań uczestniczki, w sytuacji gdy Sąd w niniejszym postępowaniu ograniczony był zakresem rozpoznania wniosku jedynie do oceny czy wedle przytoczonych przez wnioskodawcę okoliczności złożenie do depozytu jest prawnie uzasadnione;

II. naruszenie przepisu postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego postanowienia w postaci art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego, przeprowadzoną wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego przy jednostronnym przyjęciu, iż twierdzenia uczestniczki o braku faktycznej separacji pomiędzy stronami są wiarygodne, w sytuacji gdy od sierpnia 2012 r. strony nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego, ustało pożycie intymne, a od grudnia 2012 r. uczestnicy prowadzą negocjacje w zakresie zakupu na rzecz uczestniczki lokalu mieszkalnego, w trakcie których nigdy nie podniesiono zarzutu, iż nie zaistniała przesłanka podmiotowa do wypełnienia porozumienia z dnia 22 maja 2009 r. co świadczy o tym, iż przedmiotowy zarzut nie zaistnienia okoliczności – separacji faktycznej, został podniesiony tylko i wyłącznie na potrzeby niniejszego postępowania i zmierza jedynie do niemożności wykonania umowy zawartej pomiędzy uczestnikami;

III. błąd w ustaleniach faktycznych mający wpływ na treść zaskarżonego postanowienia przejawiający się w nieprawidłowym ustaleniu, że jednorazowe zdarzenie o charakterze intymnym mające miejsce w styczniu bieżącego roku jest przesłanką do zanegowania wystąpienia miedzy uczestnikami tzw. separacji faktycznej, która była podstawą do skutecznego wezwania uczestniczki W. S. do spełnienia świadczenia, w sytuacji gdy przy ustalaniu zaistnienia separacji faktycznej Sąd winien brać pod uwagę całokształt relacji panujących pomiędzy uczestnikami, a w szczególności intensywność zachowań w czasie składających się na więź emocjonalną, gospodarczą i intymną”.

M. S. wniósł o „zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez uwzględnienie wniosku w całości i zezwolenie wnioskodawcy M. S. na złożenie do depozytu sądowego kwoty 120 000, -zł z zastrzeżeniem, że kwota ta ma być wypłacona uczestniczce W. S., córce J. i A. P. (...), na jej wniosek, za złożeniem pokwitowania przyjęcia tej kwoty” oraz o „zasądzenie kosztów procesu od uczestniczki na rzecz wnioskodawcy wg norm prawem przepisanych, za I i II instancję” ¹ (k. 55-60).

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik wnioskodawcy popierał apelację (k. 72v).

*

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja wnioskodawcy jest zasadna w całym zakresie zaskarżenia, chociaż nie wszystkie zawarte w niej zarzuty i wnioski są trafne.

Uzasadniony jest zarzut przytoczony w punkcie I części wstępnej apelacji wnioskodawcy. Sąd Rejonowy wprawdzie przytoczył w uzasadnieniu wyroku treść przepisu art. 693 ¹ k.p.c., jednak przepisu tego w rzeczywistości nie zastosował.

Powołany przepis stanowi, że w postępowaniu o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego sąd nie bada prawdziwości twierdzeń zawartych we wniosku, ograniczając się do oceny, czy według przytoczonych okoliczności złożenie do depozytu jest prawnie uzasadnione.

Przepis art. 693 ¹ k.p.c. określa zakres rozpoznania sprawy przez sąd w postępowaniu o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Z przepisu tego jednoznacznie wynika, że sąd nie bada prawdziwości twierdzeń zawartych we wniosku dotyczących okoliczności faktycznych. W postępowaniu tym sąd ocenia jedynie, czy okoliczności faktyczne przytoczone we wniosku, niezależnie od ich prawdziwości, stanowią podstawę faktyczną, która w świetle konkretnego przepisu prawa powszechnie obowiązującego usprawiedliwia możliwość złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, a więc sąd ocenia, czy według przytoczonych okoliczności złożenie do depozytu jest prawnie uzasadnione.

W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy postąpił w sposób wprost przeciwny do zasady orzekania wynikającej z treści art. 693 ¹ k.p.c. Sąd Rejonowy badał bowiem prawdziwość twierdzeń wnioskodawcy zawartych we wniosku, a w szczególności istnienie wierzytelności W. S. i wymagalność roszczenia o spełnienie świadczenia stanowiącego przedmiot zobowiązania wynikającego z zawartej przez strony umowy. Ponadto Sąd Rejonowy badał prawdziwość twierdzeń uczestniczki, stanowiących podstawę jej zarzutu, że nie pozostaje w zwłoce. Prawdziwość tego rodzaju twierdzeń w ogóle nie podlegała badaniu w rozpoznawanej sprawie.

M. S. wskazywał we wniosku, że W. S., jako wierzyciel, dopuszcza się zwłoki, gdyż bez uzasadnionego powodu odmawia przyjęcia zaofiarowanego świadczenia.

Według przytoczonych we wniosku okoliczności złożenie do depozytu było prawnie uzasadnione.

W postępowaniu w rozpoznawanej sprawie nie podlegała zatem badaniu prawdziwość twierdzeń dotyczących takich okoliczności, jak: istnienie i treść umowy z dnia 22 maja 2009 roku, istnienie i wymagalność wierzytelności uczestniczki, fakt pozostawania przez uczestniczkę w zwłoce.

Istnienie lub nieistnienie powyższych okoliczności, stosownie do treści przepisu art. 693 ¹ k.p.c. nie miało istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia. Znaczenie miało natomiast to, że w świetle przytoczonych przez wnioskodawcę okoliczności istniała podstawa materialnoprawna uzasadniająca możliwość złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Podstawę tę stanowił przepis art. 486 § 1 k.c. Z przepisu tego wynika dla dłużnika uprawnienie do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego w razie zwłoki wierzyciela.

Przytoczone przez M. S. okoliczności uzasadniały ocenę, że są to tego rodzaju okoliczności, które na podstawie art. 486 § 1 k.p.c. uzasadniają prawną możliwość złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.

W postępowaniu o zezwolenie na złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego sąd nie ocenia, czy złożenie do depozytu sądowego było ważne w znaczeniu określonym przez przepis art. 370 k.c. Zezwolenie przez sąd na złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego i samo złożenie tego świadczenia do depozytu przez dłużnika nie jest jeszcze równoznaczne z zaistnieniem skutków prawnych o których mowa w art. 370 k.c., a więc, że na skutek złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego nastąpiło wygaśnięcie zobowiązania z powodu jego wykonania przez dłużnika. Ta ostatnia kwestia może być przedmiotem badania przez sąd w innym postępowaniu sądowym, w którym zachodzi potrzeba oceny, czy nastąpiło wykonanie zobowiązania przez dłużnika, na przykład w procesie o spełnienie świadczenia.

W postępowaniu o zezwolenie na złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego nie zachodzi ani potrzeba, ani też możliwość oceny, czy na skutek złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego dojdzie do wygaśnięcia zobowiązania, czy też nie.

÷

W rozpoznawanej sprawie doszło również do naruszenia prawa materialnego przez Sąd Rejonowy przez niewłaściwe zastosowanie przepisu art. 467 pkt 4 k.c., a mianowicie przez zastosowanie tego przepisu, pomimo że w rozpoznawanej sprawie przepis ten nie miał w ogóle zastosowania. Pomimo braku takiego zarzutu w apelacji Sąd Okręgowy, jako sąd odwoławczy, w granicach zaskarżenia bierze z urzędu pod uwagę naruszenie prawa materialnego przez Sąd pierwszej instancji, nawet bez powołania się na nie stron ².

Przepisy art. 467 pkt 4 k.c. i art. 486 § 1 k.p.c. przewidują dwie samodzielne i niezależne od siebie podstawy prawne usprawiedliwiające złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.

Przytoczone przez wnioskodawcę okoliczności faktyczne nie uzasadniały przyjęcia, że uprawnienie do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego wynika z przepisu art. 467 pkt 4 k.c. Przepisem tym był natomiast art. 486 § 1 k.p.c.

÷

Bezprzedmiotowe są zarzuty przytoczone w punktach II i III części wstępnej apelacji. Zarzuty te dotyczą ustaleń faktycznych w zakresie okoliczności, które w rozpoznawanej sprawie nie mają istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia. Okoliczności te wykraczają bowiem poza zakres rozpoznania sprawy wynikający z art. 693 ¹ k.p.c.

÷

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy postanowił zmienić zaskarżone postanowienie:

a) w punkcie I w ten sposób, że zezwolić M. S. na złożenie do depozytu sądowego kwoty 120000 zł, z zastrzeżeniem, że kwota ta ma być wypłacona W. S., córce J. i A., nr PESEL (...), na jej wniosek, za złożeniem pokwitowania przyjęcia tej kwoty;

b) w punkcie II w ten sposób, że uchylić zawarte tam rozstrzygnięcie.

W związku ze zmianą zaskarżonego postanowienia w punkcie I, podlegało również zmianie rozstrzygnięcie zawarte w punkcie II. W postanowieniu zezwalającym dłużnikowi na złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego sąd nie orzeka o kosztach postępowania. Zmiana polegała więc w tym wypadku na uchyleniu rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, jako przedwczesnego.

Z przepisu art. 693 ¹⁶ k.p.c. wynika, że o kosztach postępowania w sprawie o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego sąd orzeka w postanowieniu o wydaniu wierzycielowi depozytu. Wynika to zarówno z treści tego przepisu, jak i z jego usytuowania w rozdziale zatytułowanym „Zwrot depozytu sądowego składającemu i wydanie depozytu sądowego uprawnionemu”.

Przepis art. 693 ¹⁶ k.p.c. stanowi, że na żądanie dłużnika, zgłoszone przed wydaniem przez sąd postanowienia o wydaniu depozytu, sąd przyzna mu od wierzyciela zwrot kosztów postępowania.

*

Ze wskazanych wyżej przyczyn Sąd Okręgowy nie orzekał również o kosztach postępowania odwoławczego. O kosztach tych Sąd Rejonowy orzeknie wówczas, jeżeli zajdzie potrzeba wydania postanowienia o wydaniu depozytu wierzycielowi.

*

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w postanowieniu.

1 Przytoczono dosłowne brzmienie zarzutów i wniosków apelacyjnych.

2 Por.: wyrok SN z dnia 15 maja 2001 roku, I CKN 350/00, Lex nr 52667; postanowienie SN z dnia 4 października 2002 roku, III CZP 62/02, OSN C 2004, z. 1, poz. 7; wyrok z dnia 11 marca 2004 roku, V CK 328/03, Lex nr 183779; wyrok SN z dnia 14 lipca 2004 roku, IV CK 544/03, Lex nr 116591; wyrok SN z dnia 24 czerwca 2005 roku, V CK 704/04, Lex nr 180875; wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2004 roku, I PK 22/03, OSN P 2005, z. 6, poz. 80; uchwała SN z dnia 31 stycznia 2008 roku, III CZP 49/07, OSN C 2008, z. 6, poz. 55.