Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2013 r.

Sąd Okręgowy w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Mariusz Tchórzewski

Protokolant: Katarzyna Radek

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 listopada 2013 r. w L.

sprawy z powództwa S. J., A. P.

przeciwko R. J.

o zapłatę zachowków w kwotach po 125.000,- zł z odsetkami ustawowymi od dnia 21 stycznia 2011 r.

I.  uchyla w całości wyrok zaoczny Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 18 marca 2011 r.;

II.  zasądza od pozwanego R. J. na rzecz powodów S. J., A. P. kwoty po 51.211,37 (pięćdziesiąt jeden tysięcy dwieście jedenaście 37/100) zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 lipca 2011 r.;

III.  umarza postępowanie w zakresie kwot należności głównych po 73.788,63 (siedemdziesiąt trzy tysiące siedemset osiemdziesiąt osiem 63/100) zł oraz odsetek ustawowych od tych kwot liczonych od dnia 21.01.2011 r.;

IV.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

V.  znosi wzajemnie koszty procesu pomiędzy stronami;

VI.  kosztami postępowania, od ponoszenia, których strony były tymczasowo zwolnione obciąża Skarb Państwa;

VII.  wyrokowi nadaje rygor natychmiastowej wykonalności w zakresie kwot należności głównych zasądzonych w punkcie II.

I C 55/11 Uzasadnienie

W pozwie z dnia 21.01.2011 roku (data wpływu do Sądu) S. J. i A. P. wnieśli o zasądzenie od pozwanego R. J. kwot po 125.000,00 zł tytułem zachowków po zmarłej babce powodów i matce pozwanego – Z. J., wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu.

W uzasadnieniu wskazali, że Z. J. zmarła w dniu 2.05.2010 roku w L., w chwili zgonu nie pozostawała w związku małżeńskim. Spadkobiercą testamentowym po zmarłej jest jej syn – R. J., córka E. J. została wydziedziczona, a jej jedynymi dziećmi są powodowie.

Jedyny majątek spadkodawczyni stanowiła nieruchomość gruntowa w L., zabudowana budynkiem mieszkalnym, którą spadkodawczyni darowała pozwanemu (spadkobiercy testamentowemu) umową z dnia 22.03.2010 r. Wartość przedmiotowej nieruchomości, stanowiącej jedyny substrat zachowku, powodowie określili na kwotę 1.000.000,- zł, co uzasadniało wysokość zachowków dochodzonych w sprawie.

W sprzeciwie od wydanego w sprawie wyroku zaocznego (k.114-118) pozwany uznał zasadność powództwa i wskazał, że według niego wartość substratu zachowku wynosi 400.000,- zł, uzasadniając zachowki należne powodom na kwoty maksymalnie po 25.000,- zł. Mimo takiego formalnego uznania powództwa, do dnia wyrokowania pozwany nie uiścił kwot wskazanych, ani nie wpłacił ich do depozytu sądowego (fakt przyznany przez pełnomocnika strony na rozprawie w dniu 14.11.2013 r. (k.384)).

Sąd Okręgowy ustalił następujący, bezsporny stan faktyczny i zważył, co następuje.

Z. J. była wyłączną właścicielką nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), o pow. 0,3298 ha, zabudowanej domem mieszkalnym i budynkiem gospodarczym, objętej księgą wieczystą (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie. Umową z dnia 22.03.2010 r. darowała przedmiotową nieruchomość synowi R. J.. Zmarła w dniu 2.05.2010 r. i postanowieniem z dnia 29.11.2010 r. Sąd Rejonowy w Lublinie, w sprawie I Ns 1015/10 stwierdził nabycie spadku po niej przez syna R. J., w oparciu o testament sporządzony w dniu 7.08.2003 r., mocą którego spadkodawczyni wydziedziczyła córkę E. J.. Jedynymi zstępnymi wydziedziczonej są S. J. i A. P. (okoliczności bezsporne między stronami, wynikające także z kopii dokumentów urzędowych, których prawdziwości i zgodności nikt nie kwestionował: postanowienia k.239, (...) k.10, 236, 237, 238, umowy darowizny k.11-12, odpisu księgi wieczystej k.13-14). Pomiędzy stronami nie było sporu co do tego, że przedmiotowa zabudowana nieruchomość stanowiła jedyny substrat zachowków należnych wnukom spadkodawczyni – dzieciom wydziedziczonej córki, ani wysokość tych zachowków, równa po 1/8 wartości substratu (art. 991 § 2 k.c. w zw. z art. 993 i 995 k.c. oraz art. 991 § 1 k.c. w zw. z art. 1011 k.c. i art. 931 § 1 k.c.).

Spór w niniejszym procesie tyczył wyłącznie wartości przedmiotu darowizny z dnia 22.03.2010 r., wyliczonej zgodnie z dyspozycją art.995 k.c. i tylko tej okoliczności poświęcona została aktywność stron w postępowaniu dowodowym w niniejszym procesie (po ostatecznym rozstrzygnięciu formalnej dopuszczalności sprzeciwu pozwanego od wyroku zaocznego wydanego w niniejszej sprawie w dniu 18.03.2011 r. (k.66)).

W konsekwencji, na wniosek powodów Sąd dopuścił dowód z opinii pisemnych biegłego sądowego z zakresu szacunku nieruchomości T. R. (1) (k.303-327 i 359-360) oraz na wniosek z dnia 27.05.2013 r. (k.366) zlecił biegłemu sporządzenie opinii ustnej na rozprawie, w dniu 14.11.2013 r. (k.372).

Przed zakończeniem opisanego postępowania dowodowego, na rozprawie w dniu 14.11.2013 r. (protokół k.383-385) pełnomocnicy stron wnieśli o zaniechanie dalszego przeprowadzania dowodów, w tym opinii uzupełniającej biegłego T. R., a to wobec faktu, że pełnomocnik powodów cofnął w imieniu każdego z nich powództwa ponad kwoty należności głównych 51.211,37 zł oraz w zakresie roszczeń o odsetki ustawowe, od cofniętych należności głównych w całości, od popieranych należności głównych za okres do 4.03.2011 r., zrzekł się roszczenia od cofniętej części powództwa. Pełnomocnik pozwanego złożył z kolei oświadczenie, że w imieniu strony uznaje powództwa w zakresie należności głównych wskazanych w oświadczeniu pełnomocnika pozwanych, wniósł natomiast o oddalenie powództw o odsetki ustawowe w całości podnosząc, że pozwany deklarował powodom zapłatę kwot po 50.000,- zł od początku procesu.

Opisane oświadczenia procesowe obu stron, powodowej oparte na art. 203 § 1 i 4 k.p.c. i pozwanej oparte na art. 213 § 2 k.p.c. były wiążące dla Sądu jako bezspornie nie naruszające przywołanych przepisów prawa i niesprzeczne z zasadami współżycia społecznego, ani nie zmierzające do obejścia prawa statutu cywilnego (por. wyrok SN z 7.10.1964 r. 1 CR 1047/61 OSNCP 1965/9/146, wyrok SN z 14.09.1983 r. III CRN 188/83 OSNCP 1984/4/60, orzecz. SN z 27.10.1958 r. 2 CR 715/58 RPEiS 1959/4, s.268).

Skuteczne cofnięcie części powództw i uznanie powództw w zakresie pozostałych części należności głównych nakazywało Sądowi wydanie wyroku w sprawie, w trybie art. 316 § 1 k.p.c., bez zakończenia postępowania dowodowego w zakresie okoliczności spornych i de facto zwalnia Sąd z oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie.

Sąd wydał wyrok zaoczny, a pozwany wniósł od niego sprzeciw, zaskarżając go w całości. Orzekając końcowo Sąd w pierwszym rzędzie musiał, zatem uchylić przedmiotowy wyrok zaoczny w całości, zgodnie z art. 347 k.p.c., zakres zaskarżenia wyroku zaocznego wykluczał możliwość wydania rozstrzygnięcia wnioskowanego przez pełnomocnika powodów (k.383).

Skutkiem cofnięcia pozwu jest konieczność umorzenia postępowania w danej części, zgodnie z art. 355 § 1 k.p.c. i stosowne postanowienie zawarto w punkcie III wyroku.

Sąd zasądził na rzecz powodów, na podstawie przywołanych wcześniej przepisów prawa materialnego, kwoty objęte oświadczeniem strony o uznaniu powództw. Roszczenie o zapłatę odsetek uzasadnia treść art. 481 § 1 i 2 k.c. Powodowie wnosili o zasądzenie odsetek ustawowych, po częściowym cofnięciu powództwa, od daty 4.03.2011 r. (k.383), czyli daty następnej od doręczenia pozwanemu odpisu pozwu w trybie art. 139 k.p.c. (przesyłka k.55).

Problematyka wymagalności roszczeń o zapłatę zachowków była początkowo sporna w doktrynie i orzecznictwie (por. P.Księżak „Zachowek w polskim prawie spadkowym” LexisNexis, W-wa 2010, str. 422 i nast.; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 listopada 1997 roku, sygn. akt I ACa 690/97), lecz obecnie przeważa stanowisko, oparte na judykatach Sądu Najwyższego, podzielane przez Sąd orzekający w sprawie, że również w sprawach o zachowek roszczenia maja charakter bezterminowy, zatem dłużnik winien je spełnić niezwłocznie po wezwaniu, zgodnie z art. 455 k.c. ( ibidem, str.425). Odsetki za opóźnienie w zapłacie zachowku należą się zatem uprawnionemu dopiero od daty wezwania do zapłaty (tak też S.Apel. w Warszawie w wyroku z 23.03.2007 VI ACa 1285/06). Wbrew stanowisku pełnomocnika powodów, w toku niniejszego procesu jednoznacznie ustalono, że pozwany faktycznie nie zamieszkiwał w dacie awizowania przesyłki z odpisem pozwu pod adresem podanym w pozwie i postanowieniem z dnia 23.11.2011 r. przywrócono mu termin do wniesienia sprzeciwu (k.224), zatem nie mógł znajdować się w zwłoce od dnia 4.03.2011 r., nie mając wiedzy o wysuniętych przez powodów roszczeniach. Pozwany, poprzez swego pełnomocnika przyznał, że o treści wysuniętych przeciwko niemu roszczeń powodów powziął wiedzę w dniu 18.07.2011 r. „na skutek doręczenia korespondencji komorniczej” (pismo k.104), zatem w zwłoce względem powodów znalazł się od dnia następnego. Roszczenie o zasądzenie odsetek ustawowych do daty 4.03.2011 r., jako nie znajdujące umocowania faktycznego i prawnego podlegało oddaleniu w punkcie IV wyroku, zgodnie z przywołanymi przepisami.

Orzekając o kosztach procesu Sąd zważył, co następuje.

Powodowie wygrali proces, co do zasady, lecz nie w całym zakresie powództwa, od cofniętej części roszczeń pełnomocnik pozwanego wniósł także o zasądzenie kosztów postępowania. Ostatecznie powodowie utrzymali się ze swoimi żądaniami w ok. 41%.

Pełnomocnik pozwanego powoływał się na okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie normy z art. 101 k.p.c. Sąd nie podzielił jednak tych wniosków. Wbrew oświadczeniu pełnomocnika pozwanego z 14.11.2013 r. (k.384), pozwany nie uznał zasadności roszczeń powodów po około 50.000,- zł, lecz w sprzeciwie z dnia 21.07.2011 r. określał je na kwoty maksymalnie 25.000,- zł (k.117). Mimo takiego stanowiska procesowego i podnoszonej swojej świadomości, co do konieczności zaspokojenia powodów z tytułu zachowków po Z. J., nie wypłacił im żadnych kwot pieniężnych z tego tytułu, nie wpłacił ich także do depozytu sądowego. W judykaturze konsekwentnie wskazuje się, że takie zachowanie pozwanego nie może skutkować zastosowaniem przepisu art. 101 k.p.c. (tak SN w orzecz. z 16.08.1935 r. C.I. 277/34 Zb.Urz. 1936, p.121, wyroku z 1.10.1968 r. I PR 316/68 OSNCP 1969/6/114; por. orzecz. SN z 18.04.1964 r. 4 CZ 23/61 OSN 1962/3/100).

Współuczestnictwo powodów w sprawie miało charakter formalny w rozumieniu art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c. (post. SN z 23.05.2012 r. II CSK 705/11), co wymagało odrębnego rozliczenia kosztów postępowania w stosunku do każdego z powodów, przy przyjęciu założenia, że mimo występowania w sprawie z jednym pełnomocnikiem (adwokatem) do kosztów koniecznych dla dochodzenia roszczeń w rozumieniu art. 98 § 1 i 3 k.p.c. należało zaliczyć wynagrodzenie tego adwokata odrębnie dla każdego z powodów (post. SN z 20.07.2012 r. II CZ 196/11 (...), s.46). Powódka poniosła z tego tytułu 3600 zł wynagrodzenia pełnomocnika (§ 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. - t.j. Dz.U. z 16.04.2013 r., poz. 461), 17,- zł opłaty skarbowej od dokumentu pełnomocnictwa i 2548,65 zł wydatków. Powód poniósł koszty 3600 zł wynagrodzenia pełnomocnika (§ 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. - t.j. Dz.U. z 16.04.2013 r., poz. 461), 17,- zł opłaty skarbowej od dokumentu pełnomocnictwa, zaś pozwany koszty 3600 zł wynagrodzenia pełnomocnika (§ 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. - t.j. Dz.U. z 16.04.2013 r., poz. 461), 17,- zł opłaty skarbowej od dokumentu pełnomocnictwa, opłatę od sprzeciwu w kwocie 2000,- zł. Łączne koszty stron wyniosły, zatem 15399,65 zł i pozwany winien być obciążony obowiązkiem ich poniesienia w myśl art. 100 k.p.c. w ok. 59%, czyli do kwoty 6313,86 zł. Wobec faktu poniesienia ich w wysokości niższej (5617,- zł) Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku strony pozwanej o zasądzenie kosztów postępowania, zaś zbliżona de facto kwota kosztów poniesionych przez pozwanego do kwoty obciążającej go po stosunkowym rozdzieleniu czyniła zasadnym wzajemne ich zniesienie, zgodnie z wnioskiem pełnomocnika powodów, w oparciu o przywołaną normę (por. post. SN z 4.10.1966 r. II PZ 63/66, wyrok SN z 13.11.1974 r. II CR 418/74).

O kosztach procesu pokrytych tymczasowo z sum Skarbu Państwa Sąd rozstrzygnął w oparciu o dyspozycję art. 113 ust. 4 u.k.s.c.

Rygor natychmiastowej wykonalności, w zakresie kwot należności głównych zasądzonych na rzecz powodów, znajduje normatywne oparcie w przepisie art. 333 § 1 pkt 2 k.p.c.