Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 kwietnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia	SA Ewa Popek
Sędziowie:	SA Ewa Lauber-Drzazga SA Jolanta Terlecka (spr.)
Protokolant	sekr. sąd. Dorota Kabala

po rozpoznaniu w dniu 3 kwietnia 2013 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa E. H. (1) i E. H. (2)

przeciwko Skarbowi Państwa – Generalnemu Dyrektorowi Dróg Krajowych i Autostrad w W. oraz Wojewodzie (...)

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powoda oraz pozwanego Skarbu Państwa – Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu z dnia 30 sierpnia 2012r., sygn. akt I C 1553/10

I.  z apelacji pozwanego zmienia częściowo zaskarżony wyrok w punkcie I nadając mu zarazem brzmienie: „zobowiązuje Skarb Państwa reprezentowany przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. do złożenia oświadczenia woli następującej treści: Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad działający w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa nabywa własność nieruchomości położonej w miejscowości (...), gmina S., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...) o powierzchni 5.300 (pięć tysięcy trzysta) metrów kwadratowych, dla której Sąd Rejonowy w G. Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w B. prowadzi Księgę Wieczystą nr (...) - za zapłatą na rzecz E. i E. małżonków H. kwoty 728.388 (siedemset dwadzieścia osiem tysięcy trzysta osiemdziesiąt osiem) zł” oraz umarza postępowanie w zakresie obowiązku złożenia przez pozwanego oświadczenia woli o nabyciu wyżej opisanej nieruchomości za kwotę przewyższającą 728.388 zł;

II.  oddala apelację pozwanego w pozostałej części;

III.  z apelacji powoda zmienia zaskarżony wyrok w punktach II i IV w ten sposób, że uchyla w całości zawarte w nich rozstrzygnięcia i w związku z tym dotychczasowy punkt III wyroku oznacza jako punkt II;

IV.  znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 805/12

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Radomiu, rozpoznając ponownie sprawę z powództwa E. H. (1) i E. H. (2) przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. oraz Wojewodę (...) o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, wyrokiem z dnia 30 sierpnia 2012r.:

I.  zobowiązał Skarb Państwa reprezentowany przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. do złożenia oświadczenia woli następującej treści: „Skarb Państwa reprezentowany przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. nabywa własność nieruchomości położoną ^{( 1)} w miejscowości (...) gmina S. stanowiącą zabudowaną działkę gruntu oznaczoną numerem (...) o powierzchni 5300 metrów kwadratowych, dla której to nieruchomości jest urządzona księga wieczysta w Sądzie Rejonowym w G. Zamiejscowym Wydziale Ksiąg Wieczystych w B. o numerze (...) za zapłatą solidarnie na rzecz E. i E. małżonków H. kwoty 988.000 zł w terminie miesiąca od uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia”;

II.  oddalił powództwo w stosunku do Skarbu Państwa - Wojewody (...);

III.  zasądził od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. na rzecz E. H. (1) kwotę 18.117 zł tytułem kosztów procesu;

IV.  zasądził solidarnie od E. i E. małżonków H. na rzecz Skarbu Państwa - Wojewody (...) kwotę 12.617 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Rozstrzygnięcie to zapadło w oparciu o następujące ustalenia:

E. H. (1) i jego żona E. H. (2) w dniu 16 listopada 1990r. nabyli - na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej - nieruchomość położoną w miejscowości S., gmina S. oznaczoną w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o powierzchni 0,6300 ha, dla której Sąd Rejonowy w G. Wydział Zamiejscowy w B. prowadzi księgę wieczystą nr (...). W dniu 5 grudnia 1990r. powód wystąpił do Wydziału (...) w K. o udzielenie zezwolenia na budowę hali produkcyjnej urządzeń sanitarnych na tej działce. Pismem z 31 grudnia 1990r. Dyrekcja Okręgowa Dróg Publicznych w K. poinformowała powoda, że uzgadnia pozytywnie propozycję budowy na działce nr (...) we wsi S. obiektu produkcyjnego z zaznaczeniem, że na podstawie art. 43 pkt. 1 „Ustawy o drogach publicznych” (Dz. U. Nr 14/85 poz. 60) linię zabudowy należy ustalić w odległości około 40m od krawędzi jezdni drogi nr (...). Urząd Gminy w S. decyzją z 1 sierpnia 1991r. zezwolił powodowi na budowę zakładu urządzeń sanitarnych wraz z budynkiem mieszkalnym. Pismem z maja 1993r. powód prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą Usługi Budowlane (...) E. S. (...)poczta S. zwrócił się o zezwolenie na budowę mostku na działce przy (...) A w S. Nr (...) Działka Nr (...). Dyrekcja Okręgowa Dróg Publicznych w K. pismem z 22 czerwca 1993r. wyraziła zgodę na wykonanie zjazdu z drogi Nr (...) w miejscu wskazanym przez powoda tj. w km 422+695 strona prawa przy granicach działek Nr (...). Z pisma wynikało, że powód zobowiązany został do zlikwidowania dotychczasowego zjazdu, a nowy miał być wykonany w określony przez zarządcę drogi sposób. Pismem z 19 lipca 1993r. powód ponownie zwrócił się do Okręgowej Dyrekcji Dróg Publicznych w K. o pozostawienie mu dotychczasowego zjazdu, bo prowadzona przez niego działalność gospodarcza wymaga dwóch wjazdów (wjazd i wyjazd). Wynika to z faktu, że działka nr (...) jest wąska i nie jest na niej możliwe zawracanie samochodów ciężarowych, zaś zachowanie tylko jednego wjazdu może spowodować utrudnienie ruchu pojazdów na drodze nr (...). Pismem z 7 września 1993r. Dyrekcja Okręgowa Dróg Publicznych w K. podtrzymała swoje stanowisko przedstawione w piśmie z 22 czerwca 1993r. W międzyczasie powód zmienił profil swojej działalności gospodarczej prowadząc produkcję wyrobów cementowo-ornamentowych mebli ogrodowych, uzyskując wpis do ewidencji działalności gospodarczej i nie uzgadniając tego z zarządcą drogi. Pismem z 11 sierpnia 1997r. Urząd Gminy w S. zwrócił się do Okręgowej Dyrekcji Dróg Publicznych w K. o opinię odnośnie wjazdów na posesję powoda oraz zmiany przeznaczenia istniejącego budynku wyrobów cementowo-ornamentowych mebli ogrodowych na restaurację wraz z motelem oraz parkingiem dla (...) według opracowanej koncepcji planu zagospodarowania działki (...). Z pisma wynikało, że posesja powoda znajduje się na terenach mieszkaniowo-usługowych symbol terenu (...)według planu ogólnego zagospodarowania gminy S. i przylega do terenów związanych z obsługą podróżnych trasy nr (...) symbol terenu (...), a nadto, że powód posiada duży ładny budynek, który po adaptacji służyłby obsłudze podróżnych. Postanowieniem z 29 września 1997r. Naczelny Dyrektor (...) w K. w związku z wystąpieniem Urzędu Gminy w S. w sprawie zaopiniowania lokalizacji projektowanego miejsca obsługi podróżnych w miejscowości S. - działka nr (...) - droga krajowa nr (...) postanowił negatywnie zaopiniować proponowaną lokalizację projektowanego miejsca obsługi podróżnych w miejscowości S. - droga krajowa nr (...) - działka nr (...). W uzasadnieniu podano, że droga krajowa nr (...) zaliczona jest do dróg ekspresowych w krajowej sieci dróg publicznych o ograniczonej dostępności. W przyszłości tj. po przystosowaniu istniejącej drogi do parametrów drogi ekspresowej, brak będzie bezpośredniego włączenia się do niej, z wyjątkiem miejsc ustalonych w projekcie technicznym przebudowy drogi. (...) terenów przyległych do drogi nr (...) odbywać się będzie poprzez układ dróg zbiorczych, wojewódzkich lub gminnych. Droga nr (...) na odcinku między innymi województwa (...) posiada docelowy projekt jej zagospodarowania o ile chodzi o obsługę podróżnych poruszających się pojazdami samochodowymi. W zaproponowanym przez Urząd Gminy w S. miejscu wymieniony projekt nie przewiduje miejsca obsługi podróżnych. Odpis postanowienia został doręczony Gminie S., powodowi i Zarządowi Dróg w R.. Na to postanowienie powód złożył zażalenie do Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych w W.. Postanowieniem z 30 lipca 1998r. Generalny Dyrektor Dróg Publicznych w W. utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie, podnosząc w uzasadnieniu, że skoro zgodnie z planem ogólnym zagospodarowania przestrzennego gminy obowiązującym aktualnie działka nr (...) położona jest na terenach mieszkalno-usługowych to zamierzenie inwestycyjne powoda polegające na zmianie przeznaczenia istniejącego budynku na motel wraz z restauracją i parkingiem dla samochodów ciężarowych - jest sprzeczne z ustaleniami planu, o którym mowa. Motel wraz z restauracją i parkingiem stanowiłby miejsce obsługi podróżnych (M.) a nie przewiduje się M. w miejscu położenia działki nr (...) - w opracowanej w 1995r. koncepcji programowej miejsca obsługi podróżnych. W międzyczasie powód uzyskał w Gminie S. wpis do ewidencji działalności gospodarczej o prowadzeniu działalności gastronomicznej - Restauracja (...) w miejscowości S. (...) z datą jej rozpoczęcia 1 maja 1998r., o czym nie został powiadomiony Naczelny Dyrektor O. (...) w K.. Wyrokiem z 4 grudnia 1998r. wydanym w sprawie (...) Naczelny Sąd Administracyjny w W., po rozpoznaniu sprawy ze skargi E. H. (1) na postanowienie Generalnego Dyrektora Dróg Publicznych z 30 lipca 1998r. w przedmiocie zaopiniowania lokalizacji motelu - skargę oddalił. Powód rozpoczął działalność gospodarczą Restauracja Motel (...), prowadząc jednocześnie działalność w zakresie wyrobów cementowo-ornamentacyjnych, Produkcja-Sprzedaż i 2 września 2003r. złożył w generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w W. pismo z 1 września 2003r. o udzielenie pozwolenia na przesunięcie mostka nad rowem stykającego się z jego posesją przy drodze nr (...) w S. i na wybudowanie dwóch nowych mostków według załączonej przez niego koncepcji zagospodarowania działki nr (...). Uzasadnił swoją prośbę tym, że jest to niezbędne dla jego działalności motelowo-gastronomicznej i wyrobów betonowo-ornamentacyjnych i obecnie obawia się, że w związku z planowaną przebudową drogi nr (...) zostanie on odcięty od tej drogi, co zlikwidowałoby jego działalność i pozbawiłoby go środków do życia. Decyzją z 12 listopada 2003r. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad nie wyraził zgody na wybudowanie przez powoda dwóch zjazdów z drogi krajowej nr (...) G.-C. do działki nr (...) położonej w miejscowości S.. W jej uzasadnieniu podniesiono, że powód ma zapewniony dojazd do działki przez jeden zjazd z drogi krajowej a powód uzyskał wcześniej od ówczesnego zarządcy drogi (...) w K. zgodę na budowę zjazdu do obiektu produkcyjnego. Zmiana charakteru prowadzonej działalności gospodarczej wymagała złożenia wniosku w Urzędzie Gminy o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania, a Urząd Gminy przed wydaniem decyzji winien zasięgnąć opinii zarządcy drogi w sprawie możliwości zlokalizowania nowych obiektów, a w szczególności pod kątem ich obsługi komunikacyjnej. Powód ponownie został poinformowany, że koncepcja programowa przystosowania drogi nr (...) do parametrów drogi ekspresowej nie przewiduje lokalizacji miejsca obsługi podróżnych na jego działce i że z chwilą przebudowy drogi krajowej zjazd z jego działki ulegnie likwidacji, a dojazd do posesji przyległych do drogi krajowej będzie odbywał się od lokalnego układu dróg zbiorczych połączonych z drogą główną w węzłach. Jednocześnie w tym czasie powód dysponował już decyzją z 17 lutego 2003r. wydaną na jego wniosek przez Wójta Gminy S. zatwierdzającą projekt budowlany i wydającą pozwolenie na budowę - rozbudowę budynku usługowego - sala taneczna, z której nie wynikało, aby Wójt Gminy S. wystąpił o opinię do zarządcy drogi. W dniu 19 kwietnia 2004r. do Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. wpłynął wniosek powoda z datą 24 listopada 2003r. o ponowne rozpatrzenie sprawy dotyczącej budowy zjazdów do jego posesji, w której powód podniósł, że dowiedział się od geodetów, że są plany zabrania mu części działki pod budowę drogi, a poza tym nowopowstałe restauracje przy drodze nr (...) między B. a G. otrzymały pozwolenia na zjazdy. Nawet jego sąsiad Bar i Motel U (...) otrzymał możliwość zjazdów, a przecież jego sytuacja jest taka sama jak powoda. Postanowieniem z dnia 6 lipca 2004r. Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad stwierdził uchybienie terminu do wniesienia tego wniosku. W dniu 2 lipca 2004r. Wojewoda (...) wydał decyzję nr (...) o ustaleniu lokalizacji drogi ekspresowej Nr (...) na odcinku B.-J. od km 443+895 do km 459+594 (stary pilotaż 417+475 do km 432+500), od której odwołanie złożył między innymi powód, a która została utrzymana w mocy decyzją Ministra Infrastruktury z dnia 13 października 2004r.

Pomiędzy przedstawicielem Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad - Oddziałem w W. a powodem już w 2004r. toczyły się rokowania w sprawie nabycia nieruchomości pod budowę drogi ekspresowej nr (...) na odcinku B.-J.. Nieruchomość powodów podzielona została na dwie działki: (...) o powierzchni 1015m ^{( 2)} niezbędnej zarządcy drogi do przebudowy drogi krajowej (...) w drogę ekspresową i działkę (...) o powierzchni 5300 m ^{( 2)}. Powód w czasie tych rokowań uzależnił zgodę na sprzedaż działki (...) od zapewnienia dla niego wjazdu i zjazdu z drogi ekspresowej nr (...), a gdyby takiego zapewnienia nie otrzymał zażądał wykupu całej działki.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2005r., wydanym w sprawie (...) SA (...) (...), oddalił skargę powoda na postanowienie Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad z 6 lipca 2004r. w przedmiocie odmowy wyrażenia zgody na wykonanie dwóch zjazdów publicznych z drogi krajowej.

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w dniu 7 kwietnia 2005r. złożyła powodowi i jego żonie E. H. (2) ofertę nabycia od nich w drodze umowy części nieruchomości stanowiącej ich własność oznaczoną w ewidencji Gminy S. jako działka (...) o powierzchni 1015 m ^{( 2)} za kwotę 16.240zł tj. 16 zł za m ^{( 2)} gruntu zgodnie z wyceną dokonaną przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego, a niezależnie od tego wypłacenia im odszkodowania za składniki majątkowe znajdujące się na działce. Pismem z 15 kwietnia 2005r. powód poinformował Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad Oddział (...), że nie wyraża zgody na sprzedaż działki (...) za oferowaną cenę w wysokości 16.240 zł na warunkach proponowanych w ofercie i wniósł o nabycie całej nieruchomości, ponieważ odmowa zgody na wykonanie zjazdów pozbawia go możliwości dalszego prowadzenia działalności gospodarczej hotelarsko-gastronomicznej na jego działce i w konsekwencji działka ta i przynależne jej składniki majątkowe w tym budynki, nie mogą być prawidłowo wykorzystane na dotychczasowe cele. Pismem z 4 lipca 2005r. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Oddział w W. poinformowała powoda, że nie może przychylić się do jego wniosku o wykup działki nr (...) o powierzchni 5300 m ^{( 2)} położonej w obrębie miejscowości S., gdyż jej zdaniem działka w dalszym ciągu może być wykorzystywana na dotychczasowe cele czyli prowadzenie działalności gospodarczej w formie hotelu i restauracji. Nie jest możliwe wykonanie dla powoda bezpośredniego, indywidualnego zjazdu z drogi ekspresowej, ale dojazd będzie zapewniony z drogi zbiorczo- rozprowadzającej. Jednocześnie powód został poinformowany, że w przypadku braku jego zgody na sprzedaż działki nr (...) Dyrekcja zmuszona będzie do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania w trybie art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych (Dz. U. Nr 80 721 z późn. zm.). Pismem z 2 listopada 2005r. Wojewoda (...) zawiadomił powoda o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości oznaczonej jako działka (...) o powierzchni 0,1015 ha położonej w obrębie miejscowości S. gmina S., która zgodnie z decyzją Wojewody (...) z 2 lipca 2004r. jest niezbędna do zrealizowania celu publicznego jakim jest przebudowa istniejącej drogi krajowej nr (...) i dostosowanie jej do parametrów drogi ekspresowej klasy S na odcinku B.-J.. Decyzją z dnia 4 listopada 2005r. Wojewoda (...) udzielił Dyrektorowi Generalnemu (...) Krajowych i Autostrad zezwolenia na niezwłoczne zajęcie nieruchomości położonej w obrębie miejscowości S., gmina S. stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 0,1015 ha w celu przebudowy istniejącej drogi krajowej nr (...) i dostosowanie jej do parametrów drogi ekspresowej klasy (...) na odcinku B.-J. od km 443+895 do km 459+594. Decyzją z dnia 10 maja 2006r. Wojewoda (...) w uwzględnieniu wniosku inwestora tj. Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad zatwierdził projekt budowlany i udzielił pozwolenia na budowę obiektu - rozbudowa drogi krajowej nr (...) B.-J. na odcinku od km 443+895 do km 459+594 oraz nadał tej decyzji rygor natychmiastowej wykonalności. Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego rozpoznając odwołanie od tej decyzji, w tym odwołanie powoda, decyzją z 4 lipca 2006r. uchylił zaskarżoną decyzję w części dotyczącej nadania rygoru natychmiastowej wykonalności i w tym zakresie umorzył postępowanie, a w pozostałej części utrzymał zaskarżoną decyzję w mocy. Na decyzję Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego powód wniósł skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W., który ją oddalił wyrokiem z 17 listopada 2006r. Z dniem 31 grudnia 2006r. powód rozwiązał umowy o pracę z pracownikami Restauracji (...) z powodu likwidacji Restauracji-Motelu (...) i z tym też dniem wykreślony został z ewidencji działalności gospodarczej wpis zarejestrowany 31 marca 1998r. dotyczący działalności gospodarczej Restauracje.

Wojewoda (...) decyzją Nr(...)z dnia 6 lutego 2009r., po rozpatrzeniu wniosku Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, orzekł o wywłaszczeniu na rzecz Skarbu Państwa na cel publiczny, jakim jest przebudowa drogi krajowej nr (...) i dostosowania jej do parametrów drogi ekspresowej klasy (...) na odcinku B.-J. nieruchomości położonej w obrębie miejscowości S. oznaczonej jako działka (...) o powierzchni 0,1015 ha, stanowiącą własność małżonków E. i E. H. (1) na zasadzie wspólności ustawowej i przyznał odszkodowanie za wywłaszczoną nieruchomość na rzecz E. i E. małżonków H. w wysokości 178.612 zł, zobowiązując Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad do wypłaty ustalonego odszkodowania w terminie 14 dni od dnia, w którym jego decyzja stanie się ostateczna, a do skutków zwłoki lub opóźnienia w zapłacie odszkodowania nakazał stosowanie odpowiednio przepisów kodeksu cywilnego. Decyzja uprawomocniła się i powód przyjął odszkodowanie.

Wedle dalszych ustaleń Sądu E. i E. małżonkowie H. do wydania decyzji o lokalizacji drogi krajowej tj. do 2 lipca 2004r. mieli bezpośredni dojazd do swojej nieruchomości z drogi krajowej (...). Szerokość działki w granicy z drogą krajową na dzień decyzji lokalizacyjnej wynosiła około 68 m, wjazd miał szerokość 6 m, parking i plac manewrowy miał powierzchnię około 1500 m ^{( 2)}. Działka (...) składająca się na przedmiotową nieruchomość zabudowana jest: budynkiem gospodarczym o powierzchni użytkowej 58m ^{( 2)}, murowanym budynkiem sali tanecznej o powierzchni użytkowej 385,01 m ^{( 2)}, murowanym budynkiem restauracji z częścią mieszkalną i dobudowanym motelem o łącznej powierzchni użytkowej 299,23m ^{( 2)}, ogrodzeniem, parkingiem i przynależną do nieruchomości infrastrukturą techniczną. Na działce nr (...) o powierzchni 1015 m ^{( 2 )}zlokalizowana była część parkingu oraz ogrodzenie. Obecnie nieruchomość zlokalizowana jest przy drodze lokalnej, tzw. odbarczającej. Nie ma bezpośredniego, utwardzonego zjazdu z drogi publicznej do działki numer (...), zjazd na teren nieruchomości odbywa się zjazdem urządzonym na działkę sąsiednią nr (...), a następnie niezagospodarowanym pasem, którego szerokość wynosi około 3,7m przy granicy z działką (...), zwężającym się do szerokości około 1,5 m przy wschodniej granicy działki. Powodowie korzystają ze zjazdu w ramach tzw. dobrych stosunków między sąsiedzkich. Wjazd na teren nieruchomości powodów przez samochody osobowe dodatkowo utrudniają dwa ostre skręty mające po 180 stopni, co z kolei zupełnie uniemożliwia wjazd na teren nieruchomości samochodów ciężarowych. Nieruchomość jest słabo widoczna, ponieważ droga odbarczająca, jak również droga ekspresowa (...) usytuowana jest znacznie powyższej terenu działki (różnica poziomów od 0,80 m do 1,40 m). Dostęp do drogi ekspresowej zapewniony jest przez węzeł K. (oddalony około 4 km) i węzeł G. (około1,5 km). Możliwości prowadzenia działalności gospodarczej zostały znacznie ograniczone, a w kontekście prawidłowego funkcjonowania wręcz niemożliwe. Drastycznemu pogorszeniu uległy także warunki prowadzenia działalności gospodarczej, polegającej na produkcji wyrobów cementowo-ornamentowych i sprzedaży wyrobów gotowych, co skutkowało brakiem rentowności i w rezultacie likwidacją działalności gospodarczej w tym zakresie w dniu 15 grudnia 2010r.

Ustaleń tych Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o bliżej powoływane dowody z dokumentów, zeznań powoda i świadka Ł. K. oraz opinie biegłych sądowych, w świetle których uznał powództwo za uzasadnione. Ustalając w pierwszej kolejności właściwe statio fisci zważył, iż zgodnie z treścią art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 18 października 2006r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2006 r., Nr 220, poz. 1601) do nieruchomości objętych decyzjami o ustaleniu lokalizacji drogi krajowej, wydanymi na podstawie dotychczasowych przepisów, stosuje się przepisy rozdziału 3 ustawy, o której mowa w art. 1, w jego dotychczasowym brzmieniu. Z uwagi na fakt, iż decyzja nr (...) o ustaleniu lokalizacji drogi ekspresowej Nr (...) na odcinku B.- J. od km 443+895 do km 459+594 została wydana 2 lipca 2004r. w rozpoznawanej sprawie zastosowanie ma art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych w brzmieniu pierwotnym (Dz. U. z 2003 r., Nr 80, poz. 721), zgodnie z którym jeżeli nabywana jest część nieruchomości, a pozostała część nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele, Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad jest obowiązany do nabycia, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa tej części nieruchomości. Przepis ten stanowi zatem samodzielną, względem ustawy o gospodarce nieruchomościami, regulację kwestii tzw. „resztówek” w przypadku nabycia części nieruchomości pod drogę krajową. Przepisy ustawy z 10 kwietnia 2003r. regulują bowiem całościowo zasady nabywania nieruchomości, o których mowa w jej art. 13 ust. 3, zaś zgodnie z treścią art. 23 tylko w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie stosuje się przepisy o gospodarce nieruchomościami. Dlatego właściwym statio fisci Skarbu Państwa w rozpoznawanym sporze jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, zaś Wojewoda (...) nie ma legitymacji procesowej biernej i w związku z tym Sąd Okręgowy oddalił w stosunku do niego powództwo.

Sąd ten wywodził dalej, że E. H. (1) zgłosił roszczenie oparte na treści art. 13 ust 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych stąd za zasadniczą kwestię uznał ustalenie, na jakie cele przedmiotowa nieruchomość była dotychczas wykorzystywana, aby na tej podstawie dokonać oceny, czy nadal cele te mogą być osiągane na pozostającej przy właścicielach działce nr (...). Zwrócił uwagę, że w powyższej ustawie ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie kryteriów, według których należałoby rozpatrywać czy działka nadaje się do wykorzystania na dotychczasowe cele, przez co ocena spełnia tej przesłanki może się okazać w dużej mierze subiektywna. Sąd uznał, że jakkolwiek przepis art. 13 ust 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych nie zawiera żadnych skonkretyzowanych kryteriów oceny przydatności działki do wykorzystania na cele realizowane przed przeznaczeniem jej części pod rozbudowę drogi, to jednak można odwołać się do wskazań na tle praktyki stosowania art. 113 ust 3 ustawy z 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami, gdzie wcześniej uregulowano instytucję tzw. „wywłaszczenia na żądanie właściciela lub użytkownika wieczystego”. Odwołał się do poglądów komentatorów tej ustawy, według których przez prawidłowe wykorzystywanie nieruchomości zgodnie z jej dotychczasowym celem należy rozumieć zgodne z racjonalnymi zasadami, właściwe celom dotychczasowym, wykonywanie przysługującego prawa rzeczowego do nieruchomości. Wykonywanie tego prawa podlega ocenie według jego społeczno-gospodarczego przeznaczenia. Na potrzeby zatem komentowanego przepisu przyjmuje się, że żądanie nabycia pozostałej części nieruchomości ma miejsce wówczas, gdy - uwzględniając kryterium racjonalnego gospodarowania nieruchomością oraz społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa rzeczowego przysługującego do nieruchomości - traci ona dla właściciela albo użytkownika wieczystego swoją dotychczasową użyteczność. Faktem zaś bezspornym jest, iż E. H. (1) wraz ze swoją żoną E. H. (2) nabyli 16 listopada 1990r. nieruchomość położoną w miejscowości S. oznaczoną w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o powierzchni 0,6300 ha i że była to działka z bezpośrednim dostępem do drogi krajowej (...). Z uwagi na toczące się w 2004r. rokowania w sprawie nabycia nieruchomości pod budowę drogi ekspresowej nr (...) na odcinku B.-J. między przedstawicielem Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad - Oddział w W., a powodem w celu nabycia od powoda części jego działki o powierzchni 1015 m ^{( 2)}, działka powoda podzielona została na dwie działki: (...) o powierzchni 1015 m ^{( 2)} na której zlokalizowana była część parkingu oraz ogrodzenie - niezbędnej zarządcy drogi do przebudowy drogi krajowej (...) w drogę ekspresową i działkę (...) o powierzchni 5300 m ^{( 2)} zabudowanej budynkiem gospodarczym o powierzchni użytkowej 58 m ^{( 2)}, murowanym budynkiem sali tanecznej o powierzchni użytkowej 385,01 m ^{( 2)}, murowanym budynkiem restauracji z częścią mieszkalną i dobudowanym motelem o łącznej powierzchni użytkowej 299,23m ^{( 2)}, ogrodzeniem, parkingiem i przynależną do nieruchomości infrastrukturą techniczną. Do wydania decyzji o lokalizacji drogi krajowej tj. do dnia 2 lipca 2004r. powodowie mieli bezpośredni dojazd do swojej nieruchomości z drogi krajowej (...). Szerokość działki w granicy z drogą krajową na dzień decyzji lokalizacyjnej wynosiła około 68 m, wjazd miał szerokość 6m, parking i plac manewrowy miał powierzchnię około 1500 m ^{( 2)}. E. H. (1) już w 1990r. w Dyrekcji Okręgowej Dróg Publicznych uzyskał pozytywne uzgodnienie dla budowy obiektu produkcyjnego, a potem uzyskał od niej w 1993r. zgodę na lokalizację zjazdu przy granicy z działką nr (...) o szerokości maksymalnie 6 metrów ze względu na podjazd samochodów ciężarowych. Budowę tego obiektu ukończył w 1993r. i rozpoczął tam działalność gospodarczą w zakresie produkcji i sprzedaży cementowych wyrobów ornamentacyjnych. Oznacza to, że E. H. (1) z całą pewnością dysponował nieruchomością zabudowaną „leganie” budynkiem produkcyjnym i mieszkalnym oraz uzyskanym, w prawem przewidziany sposób, zjazdem do ruchliwej drogi krajowej G.-C., po którym mogły poruszać się samochody ciężarowe. Powód z racji chociażby wieku, nie musiał działalności produkcyjnej wykonywać osobiście, lecz zatrudniać w tym celu pracowników. Względnie mógł wynajmować taki obiekt osobom trzecim na prowadzenie tam działalności produkcyjnej i w ten sposób uzyskiwać pożytki ze swojej nieruchomości. Bezspornym bowiem było, że po powrocie z zagranicy zainwestował środki w jej nabycie, a potem zagospodarowanie, kierując się jej atrakcyjnym położeniem i traktując ją jako źródło przyszłych dochodów. Powód prowadził działalność gospodarczą od 1993r., początkowo była to działalność produkcyjna, później rozszerzył ją o prowadzenie działalności gastronomiczno-hotelarskiej. Cały okres prowadzenia działalności gospodarczej przez powoda nakierowany był na obsługę podróżnych drogi krajowej (...), ponieważ posiadł dostęp do drogi, której ranga i znaczenie komunikacyjne w rozwoju przedsięwzięcia inwestycyjnego powoda było kluczowe. Powód na przestrzeni kilkunastu lat prowadzenia działalności gospodarczej sukcesywnie rozszerzał jej zakres, mając na uwadze głównie jej atrakcyjną lokalizację tj. bezpośredni dostęp do uczęszczanej drogi publicznej o zasięgu krajowym. W 2003r. Wójt Gminy S. wydał pozwolenie na budowę budynku usługowego - sali tanecznej. Świadczy to o tym, iż działalność prowadzona na przedmiotowej nieruchomości przez powoda przynosiła dochód, który pozwalał na rozszerzanie działalności, rozwój i nowe inwestycje. Taki stan nieruchomości miał miejsce przed wybudowaniem drogi ekspresowej. W następstwie wybudowania drogi ekspresowej powód został zupełnie pozbawiony bezpośredniego dostępu do drogi krajowej. Ponadto na potrzeby budowy drogi ekspresowej zajęto znaczną część parkingu dla gości zajazdu (...). W następstwie działań związanych z budową drogi ekspresowej (...) nieruchomość powoda utraciła istotne elementy dotychczasowej atrakcyjności. Obecnie nieruchomość zlokalizowana jest przy drodze lokalnej, tzw. odbarczającej, nie ma bezpośredniego, utwardzonego zjazdu z drogi publicznej do działki numer (...), zjazd na teren nieruchomości odbywa się zjazdem urządzonym na działkę sąsiednią nr (...), a następnie niezagospodarowanym pasem, którego szerokość wynosi około 3,7 m przy granicy z działką (...), zwężającym się do szerokości około 1,5 m przy wschodniej granicy działki. Powodowie korzystają ze zjazdu w ramach tzw. dobrych stosunków międzysąsiedzkich. Wjazd na teren nieruchomości powodów przez samochody osobowe dodatkowo utrudniają dwa ostre skręty mające po 180 stopni, co z kolei zupełnie uniemożliwia wjazd na teren nieruchomości samochodów ciężarowych. Nieruchomość jest słabo widoczna, ponieważ droga obarczająca, jak również droga ekspresowa (...) usytuowana jest znacznie powyższej terenu działki (różnica poziomów od 0,80 m do 1,40 m). Dostęp do drogi ekspresowej zapewniony jest przez węzeł K. (oddalony około 4 km) i węzeł G. (ok. 1,5 km). Możliwości prowadzenia działalności gospodarczej zostały znacznie ograniczone, a w kontekście prawidłowego funkcjonowania wręcz niemożliwe. Fakt utraty bezpośredniego zjazdu z drogi krajowej do nieruchomości na której powód prowadził działalność gastronomiczno-hotelarską, której klientami byli konsumenci podróżujący tą drogą miało kluczowe znaczenie dla przedmiotowej działalności. Powód prowadził bowiem typowy zajazd przydrożny, nie była to natomiast działalność nastawiona na zaspokojenie potrzeb lokalnej społeczności. Co prawda powód próbował rozwinąć działalność w tym kierunku, czego dowodem była rozbudowa obiektu o salę taneczną. Niemniej jednak nawet wykończenie sali tanecznej nie uratowałoby działalności powoda, ponieważ głównym czynnikiem generowania dochodu nieruchomości powodów był bezpośredni dostęp do drogi krajowej. Z uwagi na odcięcie od drogi krajowej i brak zysków z dniem 31 grudnia 2006r. powód rozwiązał umowy o pracę z pracownikami Restauracji (...) z powodu likwidacji Restauracji-Motelu (...) i również z tym dniem wykreślony został z ewidencji działalności gospodarczej wpis z 31 marca 1998r. dotyczący działalności gospodarczej Restauracje. Drastycznemu pogorszeniu uległy także warunki prowadzenia działalności gospodarczej, polegającej na produkcji wyrobów cementowo-ornamentowych i sprzedaży wyrobów gotowych. Powierzchnia parkingu 1500 m ^{( 2)} zapewniała możliwości parkowania i manewru samochodu ciężarowego o długości 12 m. Dostawy zaś surowców do produkcji i odbiór wyrobów gotowych odbywały się samochodami ciężarowymi o długości do 12m. Pozostała po wywłaszczeniu część nieruchomości, brak bezpośredniego zjazdu z drogi publicznej do nieruchomości powodów, fakt że wjazd na działkę powodów z działki sąsiedniej nachylony jest pod kątem około 20 stopni w stosunku do jezdni oraz prowadzące do działki dwa ostre skręty mające po 180 stopni, uniemożliwiają wjazd na teren nieruchomości samochodów ciężarowych, co skutkowało brakiem rentowności i w rezultacie likwidacją działalności gospodarczej w tym zakresie w dniu 15 grudnia 2010r.

W ocenie Sądu Okręgowego, dokonanej w oparciu o sporządzone w sprawie cztery, zbieżne ze sobą opinie biegłych, w przypadku nieruchomości powodów wywłaszczenie spowodowało bezpośrednio skutek w postaci braku możliwości wykorzystania pozostałej części na dotychczasowe cele. Nie tylko bowiem zmieniła się obsługa komunikacyjna działki powodów, ale wywłaszczeniem objęto istotną funkcjonalnie część nieruchomości, co skutkuje brakiem możliwości jej prawidłowego wykorzystania. Wywłaszczenie objęło bowiem istotną funkcjonalnie część nieruchomości powodów, wykorzystywaną uprzednio na parking, plac manewrowy i zjazd do ich nieruchomości przeznaczony dla samochodów ciężarowych. Przy ustaleniu, że uprzednio ta istotna funkcjonalnie część nieruchomości powodów stanowiła 1500 m ² i mogła być prawidłowo wykorzystana a odjęto z niej ponad 2/3 powierzchni, tym samym bezpośrednio przez wywłaszczenie wykluczono możliwość jej prawidłowego wykorzystania. Niemożliwy jest bowiem wjazd i manewrowanie pojazdami ciężarowymi, a wjazd pojazdów osobowych jest w znacznym stopniu utrudniony. Zakład produkcyjny bez parkingu, możliwości manewrowania i możliwości dojazdu samochodów ciężarowych funkcjonować prawidłowo nie może. Brak możliwości wykorzystania całości nieruchomości na dotychczasowe cele pozostaje zatem w bezpośrednim związku przyczynowym z faktem wywłaszczenia.

W oparciu zaś o opinię biegłej A. K. Sąd przyjął, iż wartość nieruchomości powodów położonej w miejscowości (...) gmina S. stanowiącą zabudowaną działkę gruntu oznaczoną numerem (...) o powierzchni 5300 m ² wynosi 988.000 zł. Wyliczona przez biegłą wartość rynkowa, przy uwzględnieniu przeznaczenia handlowo-usługowo-produkcyjnego nieruchomości, jest najbardziej prawdopodobną jej ceną, po której można zbyć nieruchomość według stanu na dzień 2 lipca 2004r. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy orzekł jak w przywołanym na wstępie punkcie I wyroku.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach powołał art. 98 k.p.c. kierując się zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i wskazał jakie pozycje składają się na zasądzoną w punkcie III wyroku od Skarbu Państwa reprezentowanego przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. na rzecz E. H. (1) kwotę 18.117 zł. Natomiast w punkcie IV wyroku Sąd zasądził solidarnie od E. i E. małżonków H. na rzecz Skarbu Państwa - Wojewody (...) kwotę 12.617 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje (k-829-841).

Apelacje od tego wyroku wnieśli powód E. H. (1) oraz pozwany Skarb Państwa - Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad w W..

E. H. (1) zaskarżył wyrok częściowo, a mianowicie co do punktów II i IV, zarzucając mu: naruszenie przepisu art. 67 § 2 k.p.c. przez uznanie, że Wojewoda (...) nie jest legitymowany do występowania w sprawie jako statio fisci Skarbu Państwa, pomimo wydania decyzji o wywłaszczeniu części nieruchomości powoda, co de iure pozbawiło go własności części nieruchomości. Sformułował też jako ewentualny zarzut naruszenia przepisów art. 67 § 2 k.p.c., 316 § 1 k.p.c., 325 k.p.c. oraz art. 34 k.c. przez wydanie dwoistego rozstrzygnięcia, uwzględniającego i oddalającego powództwo wobec jednego pozwanego - Skarbu Państwa.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez jego uchylenie w punkcie II i IV oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu według norm przepisanych (k-844-846).

Pozwany Skarb Państwa - Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad w W. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

1)  naruszenie prawa materialnego - art.13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych (Dz.U. Nr 80, poz.721) poprzez:

a)  błędne przyjęcie tego przepisu jako podstawy prawnej wyroku a w konsekwencji błędne zastosowanie tego przepisu do ustalonego przez Sąd stanu faktycznego,

b)  niewłaściwą wykładnię tego przepisu i przyjęcie, że prawo żądania wykupu części nieruchomości jest prawem bezwzględnym, nie podlegającym ograniczeniom wynikającym z innych ustaw i zasad współżycia społecznego a ocena możliwości prawidłowego wykorzystania nieruchomości na dotychczasowe cele może być dokonywana tylko przez pryzmat subiektywnych ocen i ograniczeń osobistych powoda;

2)  naruszenie następujących przepisów prawa procesowego:

a)  art. 233 § l k.p.c. poprzez:

-

sprzeczność ustaleń Sądu z materiałem dowodowym przez przyjęcie, że działka powoda o nr (...) położona w miejscowości (...) gmina S. nie ma dostępu do drogi publicznej a działalność gospodarcza powoda stała się nierentowna na skutek wywłaszczenia części nieruchomości,

-

dokonanie dowolnej oceny przeprowadzonych w sprawie dowodów i przyjęcie, że dojazd do działki o nr (...) położonej w miejscowości (...) gmina S. nie jest możliwy dla samochodów ciężarowych i wymaga wykonania dwóch skrętów o 180 stopni;

b)  art. 328 § 2 k.p.c. przez brak uzasadnienia przyjętej w zaskarżonym wyroku wysokości wynagrodzenia w sytuacji rozbieżnych kwot wynagrodzenia wskazanych w opiniach biegłych i wysokości żądania powoda zgłoszonego w pozwie, zmodyfikowanego na rozprawie w dniu 27 stycznia 2010r. oraz pominięcie faktu, że powodowie otrzymali odszkodowanie za wywłaszczenie działki (...);

c)  art. 67 § 2 k.p.c. w związku z art. 11a ustawy z 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami, poprzez zaniechanie wezwania do udziału w sprawie właściwego starosty, którego udział uzasadnia art.113 ust.3 cyt. ustawy;

3)  sformułowanie sentencji wyroku i zobowiązanie pozwanego do zapłaty wynagrodzenia w terminie miesiąca od uprawomocnienia się przedmiotowego orzeczenia w sytuacji gdy spełnienie świadczenia przez pozwanego wobec treści tego rozstrzygnięcia winno być uzależnione od złożenia oświadczenia woli przez powodów o przeniesieniu na Skarb Państwa prawa własności działki nr (...) położonej w miejscowości (...) gmina S., niezależnie od zarzutu wadliwego określenia położenia działki nr (...) tj. (...) zamiast (...).

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania (k-853-862).

Pozwany Skarb Państwa – Wojewoda (...) w odpowiedzi na apelację powodów wniósł o jej odrzucenie ewentualnie oddalenie oraz zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa - Wojewody (...) kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym (k-869-871).

Pełnomocnik powodów, w reakcji na apelację pozwanego Skarbu Państwa - Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad wnosił o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu za postępowanie apelacyjne według norm przepisanych. Domagał się nadto sprostowania oczywistej omyłki w treści sentencji zwalczanego wyroku przez wpisanie prawidłowego adresu przedmiotowej nieruchomości - (...) zamiast (...) (k-881-887).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Dalej idąca apelacja Skarbu Państwa jest częściowo uzasadniona w zakresie zarzutów ujętych wyżej w punkcie 2 lit b oraz w punkcie 3, zaś apelujący powód trafnie zarzuca niedopuszczalność jednoczesnego uwzględnienia powództwa przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad w W. oraz jego oddalenia wobec Skarbu Państwa – Wojewody (...). Słusznie też obaj skarżący wytykają omyłkę w punkcie I zaskarżonego wyroku w oznaczeniu adresu miejsca położenia przedmiotowej nieruchomości ( (...) zamiast (...)). Sąd odwoławczy nie wydawał w tym zakresie odrębnego orzeczenia o stosownym sprostowaniu w trybie art. 351 § 1 i 3 k.p.c., lecz z uwagi na konieczność reformatoryjnego orzekania w uwzględnieniu apelacji pozwanego, zmieniając zaskarżony wyrok w punkcie I nadał mu zarazem dla większej przejrzystości właściwe brzmienie, włącznie z prawidłową numeracją adresu miejsca położenia działki (...). Natomiast w pozostałym zakresie obie apelacje jako bezzasadne podlegały oddaleniu.

W pierwszej kolejności podkreślenia wymaga, że Sąd Apelacyjny rozpoznaje niniejszą sprawę ponownie, gdyż na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Radomiu z dnia 7 kwietnia 2010r. (k-463), wyrokiem z dnia 13 października 2010r. wydanym w sprawie I ACa 407/10 uchylił w całości zaskarżony wyrok i sprawę przekazał temu Sądowi do ponownego rozpoznania (k-521). W myśl zaś art. 386 § 6 k.p.c. ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.

Sytuacja wskazana w zdaniu drugim powołanego przepisu nie zachodzi w tym sporze. Natomiast ze skutkami o jakim mowa w jego zdaniu pierwszym przesądzone zostały dwie kwestie. Po pierwsze, że sprawa podlega rozpoznaniu w płaszczyźnie art.13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych (Dz.U. Nr 80, poz.721), a nie art. 113 ust 3 ustawy o gospodarce nieruchomościami. Po drugie, że to Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad a nie Wojewoda (...) czy Starosta (...) jest właściwym staio fisci pozwanego Skarbu Państwa. Z tego względu bezprzedmiotowe jest już obecnie formułowanie w obu apelacjach zarzutu naruszenia art. 67 § 2 k.p.c., a mianowicie: przez powoda, iż jego roszczenie nie zostało uwzględnione także wobec Skarbu Państwa - Wojewody (...), a przez pozwanego, iż prawidłowo winien go reprezentować Starosta (...).

Słusznie przy tym Sąd Okręgowy rozpatrywał sprawę na gruncie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych w brzmieniu pierwotnym, gdzie Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad jest wprost wskazany jako adresat uregulowanego tam roszczenia, mając na uwadze treść art. 5 ust 2 dnia 18 października 2006r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw [Dz. U. Nr 220, poz. 1601; por. też art. 6 . ust. 1 i 2 ustawy z dnia 25 lipca 2008r. o zmianie ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych oraz zmianie niektórych innych ustaw: Dz. U. Nr 154, poz. 958, zgodnie z którymi przepisy dotychczasowe stosuje się do spraw wszczętych i niezakończonych decyzją ostateczną do dnia wejścia w życie nowelizacji (ust. 1) oraz do przedsięwzięć drogowych, dla których przed dniem wejścia w życie nowelizacji została wydana decyzja o ustaleniu lokalizacji (ust. 2)].

Zatem wobec szczególnej regulacji zawartej w art. 13 ust. 3 specustawy drogowej i treści normy kolizyjnej zawartej w art. 23 tej ustawy oraz związania wynikającego z art. 386 § 4 k.p.c. zagadnienie reprezentacji (...) nie wymaga dalszego szczegółowego omówienia.

Natomiast w związku z zarzutem ewentualnym zawartym w apelacji powoda przypomnienia wymaga, że wynikająca z art. 33 k.c. i art. 34 k.c. materialnoprawna konstrukcja zakładająca jednolitość Skarbu Państwa, jako osoby prawnej wywiera w sferze przepisów proceduralnych ten skutek, że niezależnie od wielości wskazanych w pozwie i orzeczeniu sądowym państwowych jednostek organizacyjnych lub ich organów, z których działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, stroną pozwaną jest zawsze Skarb Państwa, a nie wskazane jednostki. Tym samym oczywiście wadliwe, co słusznie zarzuca powód w swojej apelacji, odwołując się przy tym do stosownego orzecznictwa, było jednoczesne uwzględnienie powództwa przeciwko Skarbowi Państwa działającemu przez jedną jednostkę organizacyjną i oddalenia w tej samej sprawie powództwa przeciwko temu samemu Skarbowi Państwa działającemu przez inną jednostkę organizacyjną (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1970r., II CR 445/68, OSNCP 1970, nr 10, poz. 190 oraz wyroki tego Sądu: z dnia 15 października 1971 r., I CR 393/71, LEX nr 6998, z dnia 13 kwietnia 1983 r., IV CR 66/83, OSNC 1984, nr 1 poz. 5; z dnia 11 maja 1999 r., I CKN 1148/97, OSNC 1999 nr 12, poz. 205 i z dnia 23 stycznia 2003 r., II CKN 1398/00, LEX nr 109414). Konsekwencją podzielenia tego zarzutu apelacji powoda było wyeliminowanie rozstrzygnięć zawartych w punktach II i IV zaskarżonego wyroku i w związku z tym dotychczasowy punkt III tego wyroku oznaczony został jako punkt II.

Zaznaczyć przy tym wypada, że jakkolwiek powódka nie wniosła apelacji ale w sytuacji gdy żądane oświadczenie woli ma dotyczyć składnika majątkowego stanowiącego współwłasność łączną E. i E. małżonków H. są oni w tym sporze współuczestnikami materialnymi jednolitymi (art. 73 § 2 k.p.c.). Z istoty więc stosunku prawnego wyrok ma dotyczyć niepodzielnie obu małżonków (art. 72 § 2 k.p.c.) i czynność procesowa E. H. (1) jaką jest wniesienie apelacji jest skuteczna wobec E. H. (2). Dlatego z jego apelacji zapadł wyrok zmieniający także wobec powódki. Ponadto, taki charakteru współuczestnictwa wyklucza możliwość konstruowania w okolicznościach sprawy solidarności czynnej po stronie powodów. Wprawdzie żadna z apelacji tego nie zarzuca ale dotyczy to kwestii

materialnoprawnej podlegającej ocenie z urzędu. Dlatego wyprzedzając nieco tok rozważań już w tym miejscu wskazać należy, że Sąd odwoławczy z urzędu musiał w ramach apelacji pozwanego wyeliminować wadliwość zaskarżonego wyroku polegającą na przyjęciu w treści nakazanego oświadczenia woli solidarnego obowiązku zapłaty małżonkom H. ceny wykupu. Okoliczność bowiem, że powodowie pozostają w związku małżeńskim i istnieje pomiędzy nimi ustawowa wspólność majątkowa nie czyni ich wierzycielami solidarnymi pozwanego zakresie ceny wykupu, gdyż nie uzasadniają tego ani przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ani też przepisy kodeksu cywilnego.

Przechodząc do apelacji pozwanego wskazać należy, iż nie sposób zaaprobować dokonanej w niej interpretacji wyłączającej a limine stosowanie przepisu, z którego powodowie wywodzą swoje żądanie z tej tylko przyczyny, że w ustępie pierwszym art. 13 specustawy drogowej (w brzemieniu pierwotnym) wskazano na umowny sposób nabywania gruntów przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, co ma uprawniać do wnioskowania, że ustęp trzeci omawianego przepisu ma mieć zastosowanie tylko do sytuacji kiedy nabywana jest część nieruchomości pod drogę krajową na mocy umowy cywilnoprawnej, a nie w drodze wywłaszczenia – tu konkretnie decyzji wywłaszczeniowej z dnia 6 lutego 2009r., jak to miało miejsce w przypadku powodów. Według pozwanego stosowanie wykładni rozszerzającej naruszałoby prawo wziąwszy pod uwagę szczególny charakter całej omawianej ustawy.

To, że ustawodawca preferuje umowny sposób pozyskiwania gruntów pod budowę dróg nie uprawnia jednak do powyższej interpretacji. Umowne nabycie oznacza, że strony osiągnęły consensus co do warunków na jakich ono następuje i w związku z tym nie zachodzi potrzeba występowania na drogę sądową. W świetle ugruntowanego już orzecznictwa nie ulega wątpliwości, że roszczenie o wykup nieruchomości w trybie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych ma charakter cywilnoprawny i w sytuacji gdy Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad uzna, że pozostała część przejętej nieruchomości, wbrew stanowisku wnioskującego, umożliwia prawidłowe wykorzystanie na dotychczasowe cele i odmówi zawarcia umowy - wnioskującemu pozostaje możliwość skierowania sprawy na drogę postępowania cywilnego z roszczeniem o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli o nabyciu tej części nieruchomości (por. m.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 listopada 2008r., I OSK 1620/07, LEX nr 542605 oraz postanowienia tego Sądu z dnia 28 października 2005r., I OW 215/05, LEX nr 201437 i z dnia 11 maja 2007 r., sygn. akt I OSK 584/07, LEX nr 1016277).

Pozwany niezależnie od nietrafnego wykluczania a limine art. 13 ust 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach (...) formułuje jednoczenie wykluczające się zarzuty jego naruszenia poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Ponieważ zastosowanie norm prawa materialnego pozostaje każdorazowo w ścisłym związku z ustaleniami stanu faktycznego najpierw należy odnieść się do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. W kontekście zaś konkretnych zarzutów jakie pozwany sformułował na tle tego przepisu w sposób wskazany wyżej pod lit 2a przypomnienia wymaga, że sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału zachodzi jedynie wtedy, gdy powstaje dysharmonia pomiędzy materiałem zgromadzonym w sprawie, a konkluzją, do jakiej dochodzi sąd na jego podstawie. Sprzeczność ta występuje więc w sytuacji, gdy z treści dowodu wynika co innego, niż przyjął sąd, gdy pewnego dowodu nie uwzględniono przy ocenie, gdy Sąd przyjął pewne fakty za ustalone, mimo że nie zostały one w ogóle lub niedostatecznie potwierdzone, gdy Sąd uznał pewne fakty za nieudowodnione, mimo że były ku temu podstawy oraz, gdy ocena materiału dowodowego koliduje z zasadami doświadczenia życiowego lub regułami logicznego rozumowania, co oznacza, że Sąd wyprowadza błędny logicznie wniosek z ustalonych przez siebie okoliczności.

Według Sądu Apelacyjnego dysharmonia w powyższym rozumieniu występuje co do następujących elementów, które Sąd pierwszej instancji przyjął za podstawę wyrokowania.

Po pierwsze ustalenia, że powód w międzyczasie (chodzi o rok 1993r.) zmienił profil swojej działalności gospodarczej prowadząc produkcję wyrobów cementowo-ornamentowych (k-833), podczas gdy rozpoznając poprzednio sprawę Sąd odwoławczy zwrócił uwagę, że wcześniej innego profilu działalności gospodarczej E. H. (1) nie prowadził (k-547-548). Z jego wyjaśnień i zeznań wynika, że „interes kamieniarski” prowadził faktycznie już od maja 1991r. (k-92, 408v). Natomiast w 1993r. ukończył budowę obiektu produkcyjnego, w którym tę działalność w zakresie produkcji i sprzedaży cementowych wyrobów ornamentacyjnych realizował już formalnie wpisując ją w ewidencji działalności gospodarczej jako miejsce prowadzenia w tymże obiekcie (k-242).

Po drugie ustalenia, że powodowie korzystają ze zjazdu w ramach tzw. „dobrych stosunków międzysąsiedzkich” (k-837). Sformułowanie to pochodzi z opinii biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości A. K. (k-654). Z późniejszej zaś opinii biegłego geodety J. N. wynika, że obecny wjazd na działkę powodów jest z działki sąsiedniej stanowiącej własność Skarbu Państwa (k-714-716,766v).

Po trzecie ustalenia że kwota 988.000 zł jest wartością działki (...) (k-840v) , o czym będzie mowa niżej w związku z ujęciem tej kwestii w ramach zarzutu naruszania art. 328 § 2 k.p.c., a także związanego z tym zagadnienia jakim jest ustalenie miesięcznego terminu wymagalności jej płatności, o czym także będzie później mowa w ramach zarzutu ujętego wyżej w punkcie 3 apelacji pozwanego.

Za wyjątkiem powyższych trzech zastrzeżeń Sąd Apelacyjny podziela ustalenia Sądu Okręgowego jako mające oparcie w przeprowadzonych przez ten Sąd dowodach ocenionych w sposób nienaruszający kryteriów art. 233 § 1 k.p.c.

Wbrew zatem twierdzeniu pozwanego Sąd ten nie ustalił, że działka powodów nr (...) nie ma dostępu do drogi publicznej. Ma rację pozwany, że istnieje normatywna definicja dostępu do drogi publicznej przez, który należy rozumieć bezpośredni dostęp do tej drogi albo dostęp do niej przez drogę wewnętrzną lub przez ustanowienie odpowiedniej służebności drogowej ( art. 2 pkt 14 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; Dz. U. Nr 80, poz. 717 ze zm.) i w tym znaczeniu taki dostęp powodowie mają. W dokładny sposób Sąd ustalił jak wygląda jego przebieg i zbyteczne jest w tym miejscu ponowne powielanie już wcześniej przytoczonych w tym zakresie ustaleń. Rzecz jednak w tym, że organizacja tego dostępu drastycznie pogorszyła możliwości wykorzystania nieruchomości powodów w porównaniu do stanu sprzed wywłaszczenia kiedy mieli oni bezpośredni dostęp do drogi krajowej. W aktach sprawy poza opiniami biegłych zawierającymi opis przedmiotowej nieruchomości wraz z jej bogatą dokumentacją fotograficzną, znajdują się też fotografie składane przez strony z różnych momentów czasowych. Na podstawie tak bogatego materiału dowodowego i przy pomocy wiedzy specjalistycznej biegłych, a także kierując się zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania nie jest trudno wyrobić sobie pogląd o faktycznym wykorzystaniu nieruchomości powodów oraz jej obsłudze komunikacyjnej sprzed i po wybudowaniu drogi ekspresowej. W szczególności nietrudno zrozumieć to co ma najistotniejsze znaczenie dla rozpoznawanego sporu mianowicie, że sens nabycia nieruchomości przez powodów przy bardzo ruchliwej drodze krajowej, co miało miejsce na długi czas zanim powstała tam droga ekspresowa, wyrażał się w realizowanych sukcesywnie zamierzeniach inwestycyjnych (najpierw budowa obiektu na cele produkcyjne, a potem jego rozbudowa także na cele motelowo-gastronomiczne), które miały generować i generowały dochód właśnie dzięki bezpośredniej dostępności do bardzo uczęszczanej drogi krajowej G.-H.. Zrozumiała jest też determinacja powoda zabiegającego by jego nieruchomość uzyskała status tzw. miejsca obsługi podróżnych połączonego bezpośrednio z drogą ekspresową czyli polepszenia jeszcze swoich warunków, zważywszy na dotychczasowe zaangażowanie inwestycyjne. Odrębną jednak kwestią jest w efekcie nieskuteczność starań powoda o miejsce obsługi podróżnych, która to okoliczność w żaden sposób nie przekreśla trafnie dokonanego przez Sąd ustalenia i oceny, że odebranie powodom tak istotnej funkcjonalnie części ich nieruchomości czyli działki nr (...), gdzie znajdował się bezpośredni bardzo dobrze widoczny zjazd z drogi krajowej, parking oraz plac manewrowy dla pojazdów ciężarowych spowodował, że pozostała część ich nieruchomości nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na cele dotychczasowe. Jest to jedyna przesłanka, oczywiście poza samym podziałem i nabyciem części nieruchomości, wymagana przez ustawodawcę do uwzględnienia dochodzonego roszczenia. Z tego punktu widzenia to właśnie funkcjonalny związek utraconej powierzchni z resztą nieruchomości powodów, a nie wyrażony czy to procentowo czy ułamkowo stosunek ich powierzchni do siebie, ma istotne znaczenie. W świetle zgromadzonego materiału dowodowego nie ulega wątpliwości, że bezpośredni dostęp do drogi krajowej był głównym czynnikiem generującym dochód z obu profili działalności powoda czyli kamieniarskiej i hotelowo-gastronomicznej. Obiekty te, podobnie zresztą jak i inne odcięte od bezpośredniego dostępu do drogi krajowej, praktycznie upadały. Żadne działania marketingowe nie były już wstanie tej sytuacji skutecznie poprawić. W ten sposób wypełnia się dyspozycja art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych, co jak słusznie wyeksponował Sąd Okręgowy ma oparcie w zbieżnych co do oceny o nienadawania się działki (...) na cele dotychczasowe opiniach wszystkich biegłych rzeczoznawców majątkowych [por. kolejno odpowiednio: str. 29 opinii pozasądowej L. Ż. (koperta k-8); k-119v-120, 264-267 opinii M. J.; k-345-346, 406v-408 opinii I. M. oraz k-580-584, 639 i 643 opinii A. K.].

Jest też oczywiste, że utrzymywanie przez powoda tak dużego obiektu przy wykorzystaniu tylko części mieszkalnej mającej zupełnie wtórny charakter i relatywnie bardzo niewielką powierzchnię byłoby całkowicie nieracjonalne (por. k-638). Absolutnie nieuprawniona jest więc teza apelacji pozwanego podniesiona w ramach omawianego zarzutu jakoby możliwość realizowania nadal tego celu miała przemawiać za nieuwzględnieniem powództwa. Podobnie jak podtrzymywana nadal teza o rzekomej nielegalności działalności inwestycyjnej powoda, skoro nie dowiedziono bezprawności którejkolwiek z decyzji administracyjnych, w oparciu o które powód ją realizował. Wszystkie bowiem powoływane decyzje czy szerzej orzeczenia administracyjne, w tym o uzyskiwanych zjazdach czy pozwoleniach na budowę funkcjonują w obrocie i wiążą sąd cywilny, nawet gdyby wedle oceny pozwanego były materialnie wadliwe.

Reasumując, poczynione w sprawie ustalenia uzasadniały co do zasady zastosowanie art. 13 ust 3 specustawy drogowej brzmieniu pierwotnym . Ocena zaś zasadności zarzutu naruszenia tego przepisu prawa materialnego może być dokonana wyłącznie na podstawie ustalonego w sprawie stanu faktycznego, a nie stanu faktycznego, który skarżący Skarb Państwa uznaje za prawidłowy.

Zdaniem Sądu odwoławczego nie dopuścił się Sąd Okręgowy błędu subsumcji ani też zarzucanej wadliwości w wykładni powyższego przepisu. Omawiane roszczenie jest rzeczywiście realizowane niezależnie od wywłaszczenia, dopiero po ostatecznym wywłaszczeniu części nieruchomości. Powód wystąpił z nim już w 2007r., wcześniej zwolnił większość swoich pracowników, a decyzja o wywłaszczeniu powodów z działki (...) zapadła dopiero w lutym 2009r. Pozwany zresztą nie podał przyczyny tak długiego zwlekania przez Skarb Państwa z jej wydaniem. Poczynając od lipca 2005r. (k-17) nie zmieniło się też jego stanowisko co do odmowy nabycia od powodów działki (...), czego dowodzi rozpoznawana obecnie apelacja pozwanego.

Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad z wnioskiem o wszczęcie postępowania wywłaszczeniowego w odniesieniu do działki nr (...) wystąpił 13 lipca 2005r. (k-421), a decyzją z 4 listopada 2005 r. uzyskał zezwolenie na niezwłoczne zajęcie tej działki w celu przebudowy istniejącej drogi krajowej nr (...) i dostosowania jej do parametrów drogi ekspresowej, której to decyzji nadano rygor natychmiastowej wykonalności (k-10), co dawało wykonawcy uprawnienie na jej zajęcie pod realizację inwestycji. Pozwolenie na budowę tej drogi z rygorem natychmiastowej wykonalności wydano 10 maja 2006r. (k-205-213) i w tym samym roku zajęto nieruchomość powodów i rozpoczęto roboty budowlane (por. pismo z k-772 i dołączone do niego zdjęcia z 11 października 2006 r. koperta k-776). W tych warunkach jest zrozumiałe, że faktyczne odebranie powodom działki (...)nastąpiło wcześniej niż wydanie decyzji o jej wywłaszczeniu. Dalsze zatem zatrudnianie pracowników przez powoda w sytuacji nieosiągania dochodów w oczekiwaniu na decyzję wywłaszczeniową generowałoby tylko straty. Działalność o profilu hotelarsko-gastronomicznym E. H. (1) wyrejestrował z końcem 2006r. (k-21), a o profilu kamieniarskim formalnie z dniem 15 grudnia 2010r. (k-777), aczkolwiek już wcześniej przy braku bezpośredniego dostępu do drogi krajowej nie przynosiła ona dochodów. Dlatego sama data wydania decyzji wywłaszczeniowej i fakt wcześniejszego zwolnienia pracowników nie może przekreślać istnienia związku przyczynowego w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. pomiędzy odebraniem powodom części ich działki pod przebudowę drogi a brakiem możliwości wykorzystania jej pozostałej części na dotychczasowe cele.

Wobec tego, że motywy zaskarżonego wyroku nie zawierają wykładni, iż „prawo żądania wykupu części nieruchomości jest prawem bezwzględnym, nie podlegającym ograniczeniom wynikającym z innych ustaw i zasad współżycia społecznego a ocena możliwości prawidłowego wykorzystania nieruchomości na dotychczasowe cele może być dokonywana tylko przez pryzmat subiektywnych ocen i ograniczeń osobistych powoda” (punkt 2 w tekście apelacji pozwanego, odpowiednio punkt 1 lit b w części historycznej niniejszego uzasadnienia) - nie zachodzi potrzeba jego rozważania.

Jeśli chodzi o zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. dotyczący samej ceny wykupu , to wbrew zarzutowi pozwanego Sąd Okręgowy wskazał w oparciu o którą z opinii ją ustalił. Mianowicie podstawą ustalenia ceny nieruchomości była sporządzona już podczas ponownego rozpoznania sprawy, a więc najbardziej aktualna, a przy tym uwzględniająca już wytyczne Sądu odwoławczego, wycena biegłej rzeczoznawcy A. K., która dokonując jej, przyjęła jej aktualną wartość rynkową z uwzględnieniem stanu na datę lokalizacji (k-840v).

Sąd Okręgowy nie zakwestionował żadnej z opinii biegłych, ani też skarżący nie podważył w efekcie skutecznie opinii biegłej A. K.. Natomiast w toku postępowania pierwszoinstancyjnego w związku z trafnymi zarzutami pozwanego, że wyrażana procentowo suma poszczególnych wag cech przyjmowanych przy szacowaniu nie może wynosić 95% lecz 100% (por. pismo pozwanego w tym zakresie k-626, oraz błąd w opinii w/w biegłej k-608), biegła ta dokonała stosownej korekty. W związku z tym sporządziła ponownie operat szacunkowy zamieszczając w nim już prawidłowo oszacowaną (tzn. z sumą cech wynoszącą 100% k-670) wartość nieruchomości wynoszącą 973.000 zł (k-647), a nie 988.000 zł jak w opinii pierwotnej tej biegłej. Błędem zatem było posłużenie się tą ostatnią wielkością przez Sąd Okręgowy jako ceną wykupu.

Kolejną zaś wadliwością związaną z samą wartością nieruchomości powodów, którą skarżący pozwany słusznie wytyka, było nieuwzględnienie bezspornego faktu, iż wypłacił on już powodom na podstawie decyzji o wywłaszczeniu działki nr (...) kwotę 178.612 zł.

Nie ma żadnej wątpliwości, bo wynika to z treści każdej opinii rzeczoznawców majątkowych dokonujących szacunku na potrzeby tego sporu, a w tym biegłej A. K., iż przedmiotem ich wyceny była cała działka nr (...) przed jej podziałem (por. k-637, 651, 671).

Pełnomocnik E. H. (1) podczas rozprawy w dniu 27 stycznia 2010r. zmodyfikował treść żądania wnosząc o zobowiązanie pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad oraz Wojewodę (...) do złożenia oświadczenia woli następującej treści: „Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad oraz Wojewoda (...) działający w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa nabywają własność nieruchomości zabudowanej położonej w miejscowości S. nr (...) gmina S., stanowiącą działkę o nr ew. (...) o powierzchni 5300 metrów kwadratowych, dla której Sąd Rejonowy w G. Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych w B. prowadzi Księgę Wieczystą nr (...) (...) wraz ze znajdującymi się na nieruchomości budynkami i zabudowaniami za wynagrodzeniem w kwocie 728.388 złotych, które zobowiązują się zapłacić na rachunek bankowy wskazany przez powoda w terminie 30 dni od daty uprawomocnienia się wyroku”. Wyjaśnił wtedy, że kwota 728.388 zł to różnica między kwotą 907.000 zł wyliczoną przez biegłą I. M. jako wartość całej działki (...), a wartością działki nr (...), za którą powód otrzymał odszkodowanie z tytułu wywłaszczenia w kwocie 178.612 zł (k-437-437v). W tym kształcie pełnomocnik powodów popierał również powództwo do końca postępowania pierwszoinstancyjnego, a więc także przy ponownym rozpoznaniu sprawy (por. protokół rozprawy z dnia 23 sierpnia 2012r. k-812 i „głos do protokołu” z tej rozprawy k-815).

Wprawdzie przedmiotem żądania w niniejszym sporze jest świadczenie niepieniężne polegające na złożeniu określonego oświadczenia woli przez pozwanego, a nie zapłata ceny wykupu, ale treścią istotnych jego elementów sądy obu instancji są związane (art. 321 § 1 k.p.c.). Wynika to z brzmienia art. 64 k.c., który przewiduje możliwość zastąpienia orzeczeniem sądu tylko „oznaczonego oświadczenia woli”. Kwestia ceny wykupu jest zagadnieniem materialnoprawnym i jej poprawność Sąd Apelacyjny musi rozważyć z urzędu. Stąd brak w apelacji pozwanego formalnego zarzutu naruszenia art. 321§ 1 k.p.c. nie jest ku temu przeszkodą jak podnosi to pełnomocnik powoda w odpowiedzi na apelację pozwanego. Tym bardziej kiedy wadliwość w tym zakresie pozwany podniósł w swojej apelacji aczkolwiek w ramach zarzutu naruszenia innego przepisu prawa procesowego. Skoro jednak powodowie ani reprezentujący ich profesjonalny pełnomocnik nigdy formalnie nie wskazali jako ceny wykupu kwoty wyższej niż 728.388 zł, to orzekanie w zakresie obowiązku złożenia przez pozwanego oświadczenia woli o nabyciu od nich działki (...) za cenę tę kwotę przewyższającą było niedopuszczalne i skutkowało koniecznością umorzenia postępowania w tym zakresie.

Pełnomocnik powodów mając zapewne tego świadomość, z ostrożności wnosił o wydanie orzeczenia merytorycznego uwzględniającego żądanie pozwu w wersji sformułowanej na rozprawie w dniu 27 stycznia 2010r. (k-886).

Dla porządku odnotować można, że skoro wartość całej działki przed podziałem biegła A. K. prawidłowo już oszacowała na 973.000 zł, a powodom wypłacono za działkę (...) kwotę 178.612 zł (k-421), to poprawnie ustalona cena wykupu działki (...) winna wynosić 794.388 zł (973.000 zł - 178.612zł).

W rozpoznawanej sprawie orzeczenie sądu, stwierdzające obowiązek pozwanego do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje tylko oświadczenie woli strony uchylającej się od jego złożenia czyli Skarbu Państwa - Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad (art. 64 k.c. związku z art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych w brzmieniu pierwotnym i art. 1047 § 1 k.p.c.). W takim więc zakresie ma ono charakter konstytutywny. Dopiero jednak w połączeniu z oświadczeniem woli złożonym przez powodów jako wierzycieli, orzeczenie sądu wywoła zmianę w sferze stosunków cywilnoprawnych i stworzy taki sam stan prawny, jaki by powstał, gdyby złożone zostało oświadczenie woli przez stronę zobowiązaną.

Dochodzone bowiem roszczenie nie zostało uwzględnione całkowicie zgodnie z ostatecznie popieranym żądaniem pozwu.

W tym stanie rzeczy do wywołania skutku w postaci przeniesienia własności działki (...) na Skarb Państwa - Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad konieczne jest jeszcze złożenie odpowiedniego oświadczenia woli przez powodów, z zachowaniem wymaganej prawem formy aktu notarialnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967r., III CZP 32/66, OSNC 1968, nr 12, poz. 199, wyrok tego Sądu z 5 września 2002r., II CKN 1035/00, LEX nr 75263 oraz jego postanowienie z dnia 20 kwietnia 2006 r., III CSK 37/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 29).

Wobec tego, że od samych powodów zależy kiedy złożą swoje oświadczenie woli, zasadnie pozwany podnosi, że do tego czasu nie ma on obowiązku uiszczać na ich rzecz ceny wykupu, skoro skutek w postaci przejścia na niego własności działki jeszcze nie nastąpił a tym samym cena wykupu nie stała się wymagalna. Dlatego zmieniając zaskarżony wyrok i nadając mu zarazem prawidłowe brzmienie Sąd odwoławczy wyeliminował z niego sformułowanie o obowiązku zapłaty wskazanej tam kwoty 728.388 zł w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia.

Orzeczenie o kosztach postępowania odwoławczego uzasadnia przepis art. 100 k.p.c.

Z tych wszystkich względów mając na uwadze treść powoływanych wyżej przepisów oraz na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.

1 pisownia oryginalna