Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 marca 2025 roku

Sąd Apelacyjny w Lublinie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący - Sędzia

SA Mariusz Tchórzewski

Protokolant starszy sekretarz sądowy Dorota Twardowska

po rozpoznaniu w dniu 13 marca 2025 roku w Lublinie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. A.

przeciwko K. R.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w R.

z dnia 24 października 2023 r. sygn. akt (...)

oraz na skutek zażalenia pozwanego na postanowienie w przedmiocie zwrotu kosztów procesu zawarte w pkt II. tego wyroku

I. oddala apelację;

II. oddala zażalenie;

III. nie obciąża powoda M. A. kosztami postępowania odwoławczego poniesionymi przez pozwanego K. R.;

IV. należnymi kosztami sądowymi obciąża Skarb Państwa.

I ACa 615/24, I ACz 456/24

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 24 października 2023 r. wydanym w sprawie I C (...)Sąd Okręgowy w R. oddalił powództwo M. A. przeciwko K. R. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli i nie obciążył powoda kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego.

Pisemne uzasadnienie orzeczenia zawarto na kartach 110 – 112 akt sprawy.

Apelację od powyższego wyroku złożył powód, zaskarżając orzeczenie w części, w zakresie punktu I orzeczenia.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił:

1. obrazę przepisu postępowania mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie błędnej oceny materiału dowodowego, zwłaszcza zeznań powoda, który wskazywał, iż: natężenie, uporczywość a także czasookres negatywnych zachowań pozwanego wobec M. A., nie daje asumptu do tego, aby uznać , iż doszło rażącej niewdzięczności ze strony obdarowanego;

2. obrazę przepisu postępowania mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne dokonanie oceny materiału dowodowego i uznanie za wiarygodne twierdzenia pozwanego, iż sprawa odwołania darowizny ma go upokorzyć oraz pozbawić 30 lat pracy, pomimo iż zeznania te stoją w sprzeczności z faktem, iż sam K. R.wskazuje, iż „ zaczęło się psuć już od 2000 r." , a także z zeznaniami świadków: N. K. (córki pozwanego), D. R. (syna pozwanego) oraz M. A. (córki powoda);

3. obrazę przepisu postępowania mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia tj. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie dlaczego Sąd pominął w swoich rozważaniach dowód z dokumentu w postaci nagrania znajdującego się na płycie cd w aktach sprawy, na którym pozwany przyznaje się do dyskredytowania M. A., co stoi także a contrario do dyspozycji art. 233 § 1 k.p.c.;

4. błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że z treści umowy darowizny zawartej (...)r. w formie aktu notarialnego, M. A. darował córce M. R. i jej mężowi K. R. poza prawem własności nieruchomości zabudowanej domem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi, stanowiącej działkę oznaczoną w ewidencji numerem (...) o powierzchni (...)ha, dla której Sąd Rejonowy w K.prowadził księgę wieczystą nr KW (...) także ruchomości, choć prawidłowe ustalenia zwłaszcza w zakresie wykładni językowej wskazują, iż przedmiotem przywołanego aktu nie było gospodarstwo rolne (w tym ruchomości), a sama nieruchomość;

5. naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 889 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, kiedy zostały spełnione praktycznie wszystkie przesłanki rażącej niewdzięczności, bowiem pozwany wobec powoda dopuścił się: czynu przestępczego skierowanego przeciwko jego majątkowi, naruszył jego nietykalność osobistą, wystąpił przeciwko zdrowiu fizycznemu oraz psychicznemu powoda, dopuścił się naruszenia czci i godności osobistej powoda, bezpodstawnie zerwał więzi rodzinne, w sposób kierunkowy pozwany dopuścił się także ciężkiego naruszenia obowiązków rodzinnych wskutek niedostarczenia środków utrzymania powodowi, nieudzielenia pomocy osobistej powodowi oraz odmawianiu mu pomocy w okresie choroby i starości.

Mając powyższe na uwadze powód wniósł o:

1. zmianę zaskarżonego wyroku (wskazując, że wnosi o zmianę postanowienia, co należy poczytać jako oczywistą niedokładność) i odmienne orzeczenie co do istoty sprawy poprzez zobowiązanie K. R. do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na rzecz powoda nieodpłatnie udziału do 1/2 części w prawie własności zabudowanej nieruchomości rolnej położonej w J. gmina K., stanowiącej działkę oznaczoną na mapie numerem (...) o powierzchni (...) ha, dla której Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę wieczystą nr KW (...);

2. zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych;

3. w trybie art. 380 kpc w zw. z art. 205 ³ § 2 kpc dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z oświadczenia powoda.

Pozwany wniósł zażalenie na postanowienie zawarte w pkt II wyroku, zaskarżając je w całości, zarzucając:

1. naruszenie prawa procesowego mającego istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a mianowicie:

a) art. 102 § 1 k.p.c. poprzez błędną wykładnię wskazanego przepisu i w konsekwencji jego zastosowanie poprzez nieobciążenie powoda kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego wskutek błędnego przyjęcia, że w niniejszej sprawie wystąpiły ważne powody, podczas gdy faktycznie takie powody odstąpienia od generalnej zasady zwrotu kosztów przez stronę przegrywającą proces nie wystąpiły, zwłaszcza w sytuacji wniesienia powództwa przez powoda reprezentowanego przez fachowego pełnomocnika;

b) art. 98 § 1 i 3 oraz art. 109 § 2 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji błędne nie zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu poniesionych przez pozwanego z tytułu wydatków dotyczących ustanowienia zastępstwa procesowego w osobie adwokata.

Z uwagi na powyższe, pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt II przez zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu z tytułu poniesionych kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest niezasadna.

W pierwszej kolejności należy się ustosunkować do zarzutów niewłaściwej oceny dowodów oraz błędu w ustaleniach faktycznych, ponieważ ustalenia faktyczne są miarodajne do oceny, czy doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego.

Przepis art. 233 k.p.c. określa zasady oceny dowodów przez sąd. Naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. może polegać na błędnym uznaniu, że przeprowadzony w sprawie dowód ma moc dowodową i jest wiarygodny albo że nie ma mocy dowodowej lub nie jest wiarygodny. Uchybienie tego rodzaju może być skutkiem nieuwzględnienia przez sąd przy ocenie poszczególnych dowodów zasad logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego lub całokształtu zebranego materiału dowodowego, bądź też przeprowadzenia określonych dowodów niezgodnie z zasadami procedury cywilnej. Dla skutecznego postawienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. konieczne jest wskazanie, jakie konkretnie zasady lub przepisy naruszył sąd przy ocenie poszczególnych dowodów oraz jaki wpływ dane uchybienie miało na wynik sprawy. Kwestionowanie dokonanej przez sąd oceny dowodów nie może natomiast polegać jedynie na zaprezentowaniu przez skarżącego ustalonego przez siebie, na podstawie własnej oceny dowodów, stanu faktycznego (tak też Sąd Najwyższy m.in. w wyrokach z dnia 18.01.2002 r., I CKN 132/01; z dnia 28.04.2004 r., V CK 398/03; z dnia 13.10.2004 r., III CK 245/04; z dnia 18.06.2004 r., II CK 369/03; w postanowieniu z dnia 10.01.2002 r., II CKN 572/99).

Ogólnie należy wskazać, że poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia zostały poczynione w oparciu o powołane dowody, ocenione przez ten Sąd zgodnie z kryteriami przewidzianymi w art. 233 § 1 k.p.c.

Niezasadne są twierdzenia skarżącego dotyczące błędnej oceny zeznań stron.

W kwestii oceny zeznań pozwanego apelujący podnosi, że sąd I instancji niezasadnie uznał za wiarygodne jego twierdzenia, że sprawa niniejsza ma go upokorzyć i pozbawić 30 lat pracy. Wbrew twierdzeniu apelującego, Sąd Okręgowy nie czynił takich ustaleń faktycznych ani nie podzielił stanowiska pozwanego w tym zakresie, stąd zarzut skarżącego nie znajduje uzasadnienia.

W odniesieniu natomiast do zarzutu dotyczącego wadliwej oceny zeznań powoda, uprzedzając rozważania merytoryczne co do zasadności powództwa wskazać należy, że z uwagi na datę złożenia przez powoda oświadczenia o odwołaniu darowizny ((...)) oraz roczny termin wskazany w art. 899 § 3 k.c., w jakim darowizna może być odwołana od momentu, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego, dla rozstrzygnięcia sprawy istotne są wyłącznie te okoliczności mające świadczyć o rażącej niewdzięczności pozwanego, które miały miejsce w okresie między (...) r., a (...)r. i powód o nich wiedział, bądź takie, które miały miejsce wcześniej, a powód dowiedział się o nich w tym okresie. Uzasadniając zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zeznań powoda apelujący podnosi, że powód wskazywał na natężenie, uporczywość i czasookres negatywnych zachowań pozwanego. W uzasadnieniu apelacji wymienione zostały okoliczności, na które powód wskazywał w swoich zeznaniach, a mianowicie okoliczności zawarcia umowy darowizny oraz późniejsze zachowania pozwanego, które w ocenie powoda stanowiły wyraz rażącej niewdzięczności, w tym odmowę pomocy finansowej i wykupu recept oraz naruszenie nietykalności cielesnej w 2020 r., a także próbę potrącenia powoda samochodem w (...).

Mając na uwadze wskazany powyżej zakres istotnych okoliczności, wspomniane przez powoda okoliczności związane z zawarciem umowy darowizny, mające miejsce w (...)r., nie mogły mieć żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. W odniesieniu do podniesionej przez powoda okoliczności odmowy wykupu mu recept przez pozwanego zauważyć należy, że w pozwie - jako datę zdarzenia - powód wskazywał 2019 r., co potwierdziła świadek M. A., zatem okoliczność ta również nie była istotna dla rozstrzygnięcia sprawy. Ustalenie natomiast, że pozwany odmówił powodowi pomocy finansowej w remoncie płotu i wymianie okien zostało przez Sąd Okręgowy dokonane, zatem w tym zakresie podnoszony zarzut nie znajduje uzasadnienia, przy czym powód podnosi, że doszło wówczas do naruszenia jego nietykalności cielesnej, nie precyzując jednak kiedy zdarzenie to miało miejsce (około(...)roku).

W odniesieniu natomiast do wskazanych przez powoda okoliczności związanych próbą potrącenia go samochodem przez pozwanego, na podstawie zeznań powoda oraz zeznań świadka N. K. Sąd Apelacyjny dokonał dodatkowego ustalenia, że w wakacje (...) r. doszło do zdarzenia, w którym pozwany kierując samochodem minął powoda w bardzo bliskiej odległości. Powód wybiegł wówczas z podwórka zobaczyć kto przyjechał (zeznania powoda – k. 54v, zeznania świadka N. K. – k. 84v, 87). Sąd Apelacyjny nie dał jednak wiary zeznaniom świadka N. K. w tej części, w której córka pozwanego wskazała, że pozwany chciał powoda potrącić, gdyż z jednej strony świadek oceniła zachowanie pozwanego jako celowe, z drugiej zaś w swobodnej wypowiedzi wskazała, że pozwany nie spodziewał się zastać [na swej drodze] należącego do niej zaparkowanego samochodu, który chciał [i musiał] ominąć (zeznania N. K. - k. 87 w zakresie czasowym 00:52:50 – 00:53:10).

W ramach zarzutu procesowego powód podnosi także naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. Treść uzasadnienia tego zarzutu wskazuje jednak, że skarżący w istocie podnosi naruszenie art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c., stanowiącego, że uzasadnienie wyroku powinno zawierać m.in. wskazanie dowodów, na których sąd się oparł oraz przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Obraza art. 327 ¹ k.p.c. może być skutecznym zarzutem apelacji zmierzającym do zmiany zaskarżonego wyroku tylko wtedy, gdy jego uzasadnienie nie posiada wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera tak kardynalne braki, że praktycznie niemożliwa jest jego kontrola instancyjna. Tylko bowiem w wyjątkowych sytuacjach, w których braki w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych i oceny prawnej są tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej ocenie instancyjnej, naruszenie przepisu określającego wymagania, jakim winno odpowiadać uzasadnienie wyroku sądu, może być ocenione jako mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7.02.2001 r., V CKN 606/00). Jednocześnie art. 327 ¹ § 1 k.p.c. nie zobowiązuje sądu rozpoznającego sprawę by ten w uzasadnieniu wyroku odniósł się osobno do każdego dowodu, okoliczności i argumentu podnoszonego przez strony (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 9 lutego 2022 r., I ACa 151/21, Lex 3566084). Z tego względu podnoszony przez powoda zarzut naruszenia art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c. jest nieskuteczny.

Na marginesie należy jedynie wskazać, że dowód z nagrania rozmowy między pozwanym, a jego synem, załączony na płycie CD, został przedstawiony przez powoda na ogólnie wskazaną okoliczność rzeczywistego stosunku pozwanego do powoda i jego aroganckiego zachowania, zaś istnienie podstaw odwołania darowizny powód powinien wykazać poprzez udowodnienie konkretnych działań lub zaniechań pozwanego (obdarowanego), których dopuścił się on przeciwko powodowi (darczyńcy), jednoznacznie identyfikowanych pod względem przedmiotowym, jak również w aspekcie czasowym. Wnosząc o przeprowadzenie tego dowodu powód nie wskazał, na jakie konkretne zachowania dowód ten ma zostać przeprowadzony (k. 66-67).

W zarzutach apelacji powód podnosi także błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że na podstawie umowy darowizny darował on na rzecz córki i zięcia także ruchomości w sytuacji, gdy przedmiotem umowy nie było gospodarstwo rolne, a sama nieruchomość. Błąd w ustaleniach faktycznych jest konsekwencją naruszenia przez sąd zasad postępowania dowodowego, zatem zarzut błędu w ustaleniach faktycznych musi zostać powiązany z zarzutem naruszenia przez sąd orzekający konkretnego przepisu prawa procesowego, normującego postępowanie dowodowe. Zarzut podniesiony przez pozwanego skutecznie tego nie czyni.

Ponadto zauważyć należy, że w ramach ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy dokonał prawidłowego ustalenia, że umową z dnia (...) r. powód darował prawo własności nieruchomości. Dokonana natomiast w ramach rozważań prawnych ocena, że sprzedane przez pozwanego maszyny rolnicze nie należały do powoda, gdyż weszły w skład gospodarstwa rolnego pozwanego i jego żony, jest sprzeczna z tak dokonanymi ustaleniami i będzie przedmiotem dalszych rozważań, nie świadczy jednak o dokonaniu przez Sąd Okręgowy wadliwych ustaleń faktycznych w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy z uzupełnieniem wskazanym powyżej.

Przechodząc do oceny merytorycznej zarzutów apelacji podkreślić należy, że w myśl art. 900 k.c. odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie darczyńcy złożone obdarowanemu na piśmie, choć stosownie do art. 73 § 1 k.c. wskazana forma jest zastrzeżona wyłącznie ad probationem, zatem darowizna może być skutecznie odwołana nawet ustnie. Ocena skuteczności odwołania darowizny dokonywana jest natomiast wg stanu z daty oświadczenia, a nie z daty wyrokowania (wyroki SA w Krakowie z 28.01.2014 r. I ACa 1461/13 i SA w Szczecinie z 9.04.2015 r. I ACa 820/14). W konsekwencji, w razie ustalenia, że nie wystąpiły okoliczności przywołane przez darczyńcę na uzasadnienie oświadczenia, sąd nie jest uprawniony do oparcia rozstrzygnięcia na innych podstawach, jeśli zostały pominięte przez samego uprawnionego. Oczywistym jest przy tym, że darczyńca może złożyć oświadczenie o odwołaniu darowizny nie wskazując konkretnych przyczyn tej decyzji, ale niesie to dla niego ważkie, negatywne konsekwencje. W toku przyszłego procesu ciążył będzie na nim ciężar dowodu nie tylko, że istniały przyczyny charakteryzujące się rażącą niewdzięcznością obdarowanego, ale również że oświadczenie złożono obdarowanemu w rocznym terminie (art. 899 § 3 k.c.) od dnia, w którym uprawniony do odwołania darowizny dowiedział się o kwestionowanym zachowaniu obdarowanego (wyrok SN z 30.10.2020 r. II CSK 792/18).

Rażąca niewdzięczność obdarowanego może przejawiać się zarówno w formie działania, jak i zaniechania w wykonywaniu obowiązków wobec darczyńcy, ale w polskim systemie prawa cywilnego nie przyjęto konstrukcji jednego „czynu ciągłego” w postaci niewdzięcznych zachowań (działań) obdarowanego. Jedynie w odniesieniu do zaniechań obdarowanych możemy mówić o formie „ciągłej” w kontekście normy art. 898 § 3 k.c. Każde działanie (akt czynnej postawy obdarowanego), mogące być uznanym za przejaw „rażącej niewdzięczności”, może stanowić odrębną podstawę do skorzystania przez darczyńcę z instytucji art. 898 § 1 k.c. (por. red. E.Gniewek „Kodeks cywilny. Komentarz” C.H.Beck, Warszawa 2011, s.1440, t.4 i 5). Z tego względu, dla wykazania istnienia rażącej niewdzięczności konieczne jest udowodnienie konkretnych zachowań obdarowanego, mających miejsce w czasie przed złożeniem oświadczenia o odwołaniu darowizny, bądź takich, o których w tym czasie darczyńca się dowiedział, spełniających przesłanki uznania ich za przejaw rażącej niewdzięczności. Roczny termin prekluzji wskazany w art. 899 § 3 k.c. biegnie osobno wobec każdego nagannego zachowania pozwanego, które może być traktowane jako rażąca niewdzięczność (por. wyrok SN z 25.11.2004 r., III CK 601/03, LEX nr 1084555).

W oświadczeniu o odwołaniu darowizny z dnia (...) r. powód, jako przejawy rażącej niewdzięczności pozwanego wskazywał jego naganne zachowanie polegające na obrażaniu, wyzywaniu, dyskredytowaniu, grożeniu pozbawienia życia i uszkodzenia ciała, a nadto dopuszczenia się wykroczenia z art. 119 § 1 k.w. poprzez sprzedaż, bez wiedzy powoda, maszyn rolniczych mających dla niego wartość sentymentalną i historyczną. W uzasadnieniu pisma nie sprecyzował jednak konkretnych zachowań pozwanego, które w ocenie powoda stanowiły przejaw rażącej niewdzięczności, za wyjątkiem sprzedaży maszyn, co do której to okoliczności nie sprecyzował natomiast kiedy miała ona miejsce ani kiedy się o tym fakcie dowiedział.

Następnie, w uzasadnieniu pozwu powód wskazał naganne zachowania pozwanego, które miały miejsce w (...) r. oraz w latach(...). Wśród nich, jako okoliczności mające miejsce w okresie między (...). przytoczył zdarzenie z przełomu czerwca/lipca(...) r., kiedy to pozwany ubliżał powodowi, popychał go oraz wykonywał obraźliwe gesty w ramach retorsji za skierowanie wniosku o ściganie, a także bez sprecyzowania daty dziennej wskazał, że w sierpniu(...) r. pozwany napluł mu do zupy. Pozostałe zdarzenia powód umiejscawiał poza okresem czasowym wskazanym powyżej (25.08.2020 r. – 25.08.2021 r.), bądź nie precyzował kiedy dane zachowanie pozwanego miało miejsce.

Kolejno, w złożonych na rozprawie wyjaśnieniach informacyjnych (potwierdzonych następnie w toku zeznań) powód wskazywał na okoliczności, które miały miejsce w (...) r. („koło 20 roku”), nie precyzując jednak choćby ich przybliżonej daty. Przytoczył zdarzenie z (...) r., kiedy to pozwany niemal potrącił go samochodem.

Mając powyższe na uwadze wskazać ponownie należy, że z uwagi na datę złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny, celem udowodnienia skuteczności złożonego oświadczenia o odwołaniu darowizny, powód powinien był wykazać, że w okresie między (...)r. miały miejsce zdarzenia stanowiące przejawy rażącej niewdzięczności pozwanego, bądź takie, które zaistniały wcześniej, a powód w tym okresie się o nich dowiedział.

Nie miały, zatem znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy wszelkie wskazane przez powoda okoliczności, które zaistniały przed datą (...)., których był bezpośrednim uczestnikiem. Okoliczności, co do których powód wskazywał, że miały miejsce w (...)r., ale nie wykazał daty w jakich nastąpiły, nie mogły natomiast stanowić podstawy przyjęcia skuteczności odwołania darowizny wobec nie wykazania, że zachowany został roczny termin między ich zaistnieniem a złożeniem oświadczenia, zgodnie z art. 899 § 3 k.c. (a to powoda właśnie, z mocy art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. obciążał ciężar udowodnienia tej okoliczności).

Jako zdarzenia mające miejsce w okresie między (...). powód wymienił zdarzenie z przełomu czerwca/lipca (...) r., kiedy to pozwany ubliżał powodowi, popychał go oraz wykonywał obraźliwe gesty w ramach retorsji za skierowanie wniosku o ściganie (pozew) oraz próbę potrącenia go samochodem (wyjaśnienia informacyjne).

Pierwszej z wymienionych okoliczności powód nie wykazał. Żaden ze świadków nie wskazał na ww. zachowanie pozwanego, które miałoby być konsekwencją złożenia przez powoda przeciwko pozwanemu zawiadomienia do organów ścigania. Sam powód w swoich zeznaniach o powyższym fakcie nie wspominał.

W odniesieniu natomiast do zachowania pozwanego, który prowadząc samochód przejechał obok powoda w bardzo bliskiej odległości, co powód poczytał jako próbę potrącenia nie wykazano, by to zachowanie pozwanego było celowe, intencjonalne. O rażącej niewdzięczności można mówić, kiedy mamy do czynienia z nasileniem złej woli, skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej, przy wysoce nieprzyzwoitym zachowaniu kierowanym do darczyńcy (SA w Szczecinie w wyroku z 04.06.2008 r. I ACa 108/08). Podstawę odwołania darowizny stanowi, zatem zachowanie obdarowanego polegające na kwantyfikowanym działaniu lub zaniechaniu skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i rażąco krzywdzące darczyńcę (wyrok SN z 7.05.2003 r. IV CKN 115/01). Ponadto, zachowanie obdarowanego musi być wyraźnie nacechowane złą, kierunkową wolą (wyrok SA w Katowicach z 8.06.2018 r. V ACa 487/17). Powód nie udowodnił by zachowanie pozwanego było wyraźnie nakierowane na wyrządzenie mu krzywdy, a nie było zdarzeniem przypadkowym w sytuacji, gdy jak zeznała świadek N. K., pozwany wjeżdżając na posesję nie spodziewał się jej zaparkowanego samochodu i chciał go ominąć. Powód nie wykazał zatem, by zachowanie to stanowiło przejaw rażącej niewdzięczności pozwanego.

Silnie akcentowany przez powoda był także fakt dokonania przez pozwanego sprzedaży ruchomości w postaci maszyn rolniczych mających dla powoda wartość sentymentalną i historyczną. Słusznie podnosi skarżący, że przedmiotem umowy darowizny była nieruchomość, a nie gospodarstwo rolne, w związku z czym umowa darowizny nie stanowiła podstawy nabycia przez pozwanego prawa własności przedmiotowych ruchomości. Dla rozstrzygnięcia sprawy znaczenie ma jednak fakt, że zdarzenie to miało miejsce w dniu (...)r., a zatem ponad rok przed datą złożenia oświadczenia o odwołaniu darowizny, zaś powód nie wywodził, że dowiedział się o tym fakcie dopiero w dniu(...) r. lub później. Nie mogło ono zatem stanowić skutecznej podstawy odwołania darowizny oświadczeniem z dnia (...)wobec niezachowania rocznego terminu z art. 899 § 3 k.c. Na marginesie należy również zauważyć, że także w tym zakresie powód nie wykazał, by zachowanie pozwanego było nakierowane na wyrządzenie mu krzywdy lub szkody majątkowej. Strony wskazały, że zamiarem pozwanego było urządzenie warsztatu w budynku, w których ruchomości te się znajdowały, a nie intencjonalne dokuczenie powodowi.

Darowizna jest wyrazem woli darczyńcy, podobnie jak i jej odwołanie, jednakże skuteczność tego odwołania nie jest już wyrazem swobodnej woli darczyńcy. Ustawodawca związał tę skuteczność z przesłanką rażącej niewdzięczności, a ustalenie jej wystąpienia powierzył sądowi w procesie. Niedookreślony zwrot o „rażącej” niewdzięczności został użyty przez ustawodawcę właśnie po to, by chronić obdarowanego przed nadmiernym subiektywizmem darczyńcy. Nie każde bowiem zachowanie obdarowanego wobec darczyńcy, które obiektywnie rzecz biorąc można uznać za nieodpowiednie bądź naganne, może stanowić podstawę odwołania darowizny, ale jedynie takie, które przekracza określony stopień natężenia. Oceny tej przesłanki należy dokonać z uwzględnieniem całokształtu okoliczności konkretnej sprawy, w tym okoliczności dotyczących obydwu stron spornego stosunku prawnego (wyrok SA w Łodzi z 11.05.2018 r. I ACa 40/18). Nawet hipotetyczna (nieustalona w sprawie) długotrwałość i powtarzalność pewnych postaw obdarowanego nie przesądza o „rażącej niewdzięczności” wobec darczyńcy (wyrok SN z 04.02.2005 r. I CK 571/04), o ile w całokształcie okoliczności można przyjąć, że działania te nie wykraczają poza ramy zwykłych konfliktów i nieporozumień rodzinnych, w określonym środowisku (wyrok SA w Szczecinie z 14.04.2005 r. I ACa 60/05 OSA 2006/10/35).

Dla powyższej oceny nie bez znaczenia pozostaje tło niniejszej sprawy, związane z konfliktem małżeńskim między pozwanym, a jego żoną – córką powoda. Sąd I instancji słusznie zauważył, że pogorszenie relacji między stronami nastąpiło wraz z narastaniem konfliktu małżeńskiego pozwanego i dopiero wówczas pojawiły się między stronami kłótnie na tle majątkowym. Istniejący między małżonkami konflikt nie pozostał obojętny dla relacji łączącej powoda z pozwanym. Nie wykazano jednak, by działania pozwanego względem powoda wykraczały poza ramy zwykłych konfliktów i nieporozumień rodzinnych występujących w ramach takiego konfliktu.

W świetle powyższych uwag o charakterze generalnym stwierdzić należy za Sądem Okręgowym, że w przedmiotowej sprawie nie została wypełniona przesłanka „rażącej niewdzięczności”, stanowiąca warunek prawny złożenia przez powoda skutecznego oświadczenia o odwołaniu darowizny nieruchomości, zatem Sąd Okręgowy nie naruszył art. 64 k.c. w zw. z art. 898 k.c.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. i przywołanych przepisów oddalił apelację powoda, jako bezzasadną.

Zażalenie pozwanego także podlegało oddaleniu.

Ocena sądu, czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, o którym mowa w art. 102 k.p.c., ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem sądu oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy. W związku z tym może być podważona przez sąd wyższej instancji tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa (postanowienie SN z dn. 26.01.2012 r., III CZ 10/12, Lex 1144747), a taka sytuacja nie zachodzi w niniejszej sprawie.

Orzekając w przedmiocie nieobciążania powoda kosztami procesu Sąd Okręgowy miał na uwadze m.in. sytuację majątkową powoda oraz charakter sprawy.

Wskazać należy, że powód utrzymuje się z emerytury w wysokości 1850 zł miesięcznie. Z uwagi na wiek nie jest w stanie uzyskać dodatkowych dochodów. Fakt, że zamieszkuje na jednej nieruchomości z córką, która uzyskuje wyższe dochody, nie zmienia oceny w zakresie jego sytuacji finansowej.

Nieobciążanie powoda zwrotem kosztów procesu poniesionych przez pozwanego w toku postępowania przed sądem I instancji jest ponadto uzasadnione charakterem sprawy. W świetle ustalonych okoliczności sprawy powód dowiódł, że pozwany dopuścił się wobec niego nagannych zachowań, które co prawda nie uzasadniały przyjęcia zaistnienia niewdzięczności obdarowanego w stopniu rażącym, jednak nie sposób pominąć, że takie zachowania miały miejsce, a zatem mogły uzasadniać subiektywne przekonanie powoda o słuszności jego żądań. Oceny tej nie zmienia fakt, że powód był reprezentowany przez fachowego pełnomocnika. Podkreślić ponadto należy, że na skutek braku reakcji pozwanego na złożone mu oświadczenie o odwołaniu darowizny powód mógł domagać się realizacji żądania o złożenie oświadczenia woli wyłącznie na drodze postępowania sądowego.

Wobec prawidłowego zastosowania art. 102 k.p.c. nie mają znaczenia podnoszone przez pozwanego argumenty dotyczące braku sprawdzenia przez sąd I instancji wartości przedmiotu sporu.

Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie pozwanego.

Jednocześnie, z uwagi na przedmiot procesu, Sąd Apelacyjny widział podstawy do dalszego zastosowania art. 102 k.p.c. na etapie postępowania apelacyjnego. W orzecznictwie sądów ugruntowany jest pogląd, zgodnie z którym możliwość zastosowania art. 102 k.p.c. doznaje ograniczeń w postępowaniu odwoławczym, bowiem w oparciu o uzasadnienie wyroku sądu I instancji strona skarżąca ma możliwość zweryfikowania swojego stanowiska, zatem decyzja związana z zaskarżeniem wyroku Sądu Okręgowego powinna uwzględniać możliwość ponoszenia konsekwencji procesowych w postaci nałożenia obowiązku zwrotu kosztów poniesionych przez stronę przeciwną (por. postanowienie SN z dnia 23 maja 2013 r., I CZ 161/12, Lex nr 1353087 i z dnia 18 czerwca 2014 r., V CZ 40/14, Lex nr 1504594). Tym nie mniej złożony przez wniosek nie zasługiwał jednak na uwzględnienie. Sprawa niniejsza niewątpliwie stanowi przykład „szczególnego wypadku” opisanego w przepisie. Mimo zaczepnej i niezasadnej końcowo czynności procesowej powoda, pozwany winien zachować szczególną więź wdzięczności wobec teścia, z powodu bezspornie znaczącego ekonomicznie przysporzenia pod tytułem darmnym i umożliwienia mu de facto uzyskania samodzielności materialnej. Po stronie obdarowanego winna w takim przypadku mieć miejsce daleko posunięta tolerancja i wyrozumiałość, nawet wobec potencjalnie wrogich zachowań i postaw darczyńcy. W tym aspekcie stosunków wzajemnych, nie można zakładać symetrii postaw i dopuszczalnych zachowań, darczyńcom „wolno więcej” i w ocenie Sądu obowiązkiem pozwanego jest znosić nawet tak niekomfortowe zdarzenia, jak wytoczenie powództwa w niniejszej sprawie i inicjowanie postępowania odwoławczego. Nawet w sytuacji, gdy negatywny stan emocjonalny teścia nie znajdowałby uzasadnienia w zachowaniu samego obdarowanego, winien on godzić się z tym faktem i nie podejmować działań, które mogłyby wiązać się z niewystarczającą wdzięcznością wobec swego dobroczyńcy. Z tych względów, potencjalne obciążanie powoda kosztami procesu poniesionymi przez pozwanego w postępowaniu odwoławczym, byłoby niezasadne w świetle więzi koniecznych do uznawania przez obdarowanego zięcia nawet wtedy, gdy druga strona tych stosunków rodzinnych podobnych więzi nie chce utrzymać.