Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 marca 2017 r.

Sąd Rejonowy w Ciechanowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSR Lidia Grzelak

Protokolant st. sekr. sąd. Elżbieta Marciniak

po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 2017 r. w Ciechanowie

na rozprawie

sprawy z powództwa H. S.

przeciwko M. S. (1)

o zachowek w kwocie 38600,00 zł

oraz z powództwa L. S.

przeciwko M. S. (1)

o zachowek w kwocie 60000,00 zł

I uchyla wyrok zaoczny z dnia 3 listopada 2015 r.;

II zasądza od pozwanego M. S. (1) na rzecz powoda H. S. kwotę 27835,94 zł ( dwadzieścia siedem tysięcy osiemset trzydzieści pięć złotych dziewięćdziesiąt cztery grosze ), z tym że:

- kwotę 20000,00 zł ( dwadzieścia tysięcy złotych ) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 13 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty;

- kwotę 7835,94 zł ( siedem tysięcy osiemset trzydzieści pięć złotych dziewięćdziesiąt cztery grosze ) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 marca 2017 r. do dnia zapłaty;

III w pozostałym zakresie powództwo H. S. oddala;

IV zasądza od pozwanego M. S. (1) na rzecz powoda H. S. kwotę 930,00 zł ( dziewięćset trzydzieści złotych ) tytułem zwrotu kosztów procesu;

V nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od pozwanego M. S. (1) kwotę 462,00 zł ( czterysta sześćdziesiąt dwa złote ) tytułem uzupełnienia opłaty sądowej od pozwu;

VI zasądza od pozwanego M. S. (1) na rzecz powódki L. S. kwotę 37114,58 zł ( trzydzieści siedem tysięcy sto czternaście złotych pięćdziesiąt osiem groszy ), z tym że:

- kwotę 20000,00 zł ( dwadzieścia tysięcy złotych ) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 sierpnia 2016 r. do dnia zapłaty;

- kwotę 17114,58 zł ( siedemnaście tysięcy sto czternaście złotych pięćdziesiąt osiem groszy ) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 2 marca 2017 r. do dnia zapłaty;

VII umarza postępowanie w zakresie żądania powódki L. S. do kwoty 22885,42 zł ( dwadzieścia dwa tysiące osiemset osiemdziesiąt pięć złotych czterdzieści dwa grosze );

VIII w pozostałym zakresie powództwo L. S. oddala;

IX zasądza od pozwanego M. S. (1) na rzecz powódki L. S. kwotę 1500,00 zł ( jeden tysiąc pięćset złotych ) tytułem zwrotu kosztów procesu;

X nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od pozwanego M. S. (1) kwotę 356,00 zł ( trzysta pięćdziesiąt sześć złotych ) tytułem uzupełnienia opłaty sądowej od pozwu;

XI nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od pozwanego M. S. (1) kwotę 4207,00 zł ( cztery tysiące dwieście siedem złotych ) tytułem uzupełnienia kosztów opinii biegłego sądowego orzeczonych prawomocnym postanowieniem z dnia 25 maja 2016 r.;

XII nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od powoda H. S. kwotę 879,00 zł ( osiemset siedemdziesiąt dziewięć złotych ) tytułem uzupełnienia kosztów opinii biegłego sądowego orzeczonych prawomocnym postanowieniem z dnia 25 maja 2016 r.;

XIII nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od powódki L. S. kwotę 1192,89 zł ( jeden tysiąc sto dziewięćdziesiąt dwa złote osiemdziesiąt dziewięć groszy ) tytułem uzupełnienia kosztów opinii biegłego sądowego orzeczonych prawomocnym postanowieniem z dnia 25 maja 2016 r.;

XIV przyznaje r. pr. I. K. wynagrodzenie za pełnienie obowiązków pełnomocnika z urzędu powódki L. S. w wysokości 4800,00 zł ( cztery tysiące osiemset złotych ) wraz z podatkiem VAT w wysokości 23 % od tej sumy;

XV przyznane w pkt XIV wynagrodzenie nakazuje Skarbowi Państwa wypłacić r. pr. I. K. z sum budżetowych;

XVI koszty pełnomocnika z urzędu powódki L. S. przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

Sygn. akt I C 513/15

UZASADNIENIE

Powód H. S. wnosił o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego M. S. (1) kwoty 38600,00 zł tytułem zachowku należnego mu po zmarłym A. S. (1) wraz ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tj. 11 maja 2015 r. do dnia zapłaty. Wnosił ponadto o zasądzenie od pozwanego M. S. (1) zwrotu kosztów procesu.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 27 maja 2015 r. powód H. S. został zwolniony częściowo od kosztów sądowych tj. od kwoty 1000,00 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu.

Wyrokiem zaocznym z dnia 3 listopada 2015 r. Sąd uwzględnił powództwo w całości i zasądził od pozwanego M. S. (1) na rzecz powoda kwotę 38600,00 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 maja 2015 r. do dnia zapłaty oraz 930,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Sąd nakazał ponadto ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa od pozwanego (...) (...) kwotę 1000,00 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu. Wyrokowi w pkt I Sąd nadał rygor natychmiastowej wykonalności.

Od powyższego wyroku zaocznego pozwany M. S. (1) wniósł w ustawowym terminie sprzeciw, wnosząc o zasądzenie na rzecz powoda H. S. kwoty 20000,00 zł płatnej w terminie jednego roku od uprawomocnienia się wyroku. Wniósł ponadto o zasądzenie na swoją rzecz od powoda H. S. zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Powódka L. S. wnosiła o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego M. S. (1) kwoty 60000,00 zł tytułem zachowku należnego jej po zmarłym A. S. (1) wraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu tj. 14 marca 2016 r. do dnia zapłaty. Wnosiła ponadto o zasądzenie od pozwanego M. S. (1) zwrotu kosztów procesu. Sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą I C 413/16.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2016 r. powódka L. S. została zwolniona częściowo od kosztów sądowych tj. od kwoty 1500,00 zł tytułem opłaty sądowej od pozwu oraz ustanowiono dla nie pełnomocnika z urzędu w osobie radcy prawnego.

Postanowieniem z dnia 17 czerwca 2016 r. Sąd połączył do wspólnego rozpoznania sprawy przeciwko M. S. (1) o zachowek z powództwa H. S. I C 513/15 oraz z powództwa L. S. I C 413/16.

Na rozprawie w dniu 11 października 2016 r. pełnomocnik z urzędu powódki L. S. wniósł o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego M. S. (1) tytułem zachowku po A. S. (1) kwoty 37114,58 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu tj. 14 marca 2016 r. do dnia zapłaty; w pozostałym zakresie cofnął pozew. Powód H. S. wnosił jak dotychczas.

Sąd zawiadomił pozwanego M. S. (1), że powódka L. S. cofnęła pozew ponad kwotę 37114,58 zł. W zakreślonym terminie nie złożył oświadczenia czy wyraża zgodę na cofnięcie pozwu, co Sąd, zgodnie z doręczonym mu pouczeniem, potraktował jako wyrażenie zgody na cofnięcie pozwu.

Pozwany M. S. (1) ostatecznie wnosił o zasądzenie na rzecz powodów H. S. i L. S. po 20000,00 zł płatne w terminie 2 lat od uprawomocnienia się wyroku oraz zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pełnomocnik powódki L. S. ustanowiony z urzędu wnosił ponadto o przyznanie kosztów wynagrodzenia i nieobciążanie powódki L. S. kosztami procesu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

A. S. (2) zmarła dnia 17 stycznia 1988 r. W chwili śmierci pozostawała w związku małżeńskim z A. S. (1). A. S. (1) zmarł dnia 17 lipca 2013 r. W chwili śmierci by żonaty z L. S.. A. S. (2) i A. S. (1) mieli trzech synów Z., H. i Z.. Z. S. (1) zmarł dnia 31 maja 2009 r. W chwili śmierci był żonaty z W. S.. Miał trzech synów R., K. i R. ( bezsporne ).

Spadek po A. S. (2), w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne nabyli mąż A. S. (1) oraz synowie Z. S. (2), Z. S. (1) i H. S. po 1/4 części ( bezsporne ).

Spadek po A. S. (1) na podstawie testamentu notarialnego rep. A nr 7057/2011 z dnia 1 sierpnia 2011 r. sporządzonego przed notariuszem A. P. prowadzącym Kancelarię Notarialną w C., otwartego i ogłoszonego w dniu 8 stycznia 2014 r. w Sądzie Rejonowym w Ciechanowie nabył wnuk M. S. (1), syn Z., w całości ( bezsporne ).

A. S. (1) przysługiwał udział w wysokości 5/8 części we współwłasności gospodarstwa rolnego położonego w R. gmina C., dla którego Sąd Rejonowy w Ciechanowie VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgi wieczyste KW (...), KW (...), KW (...) o wartości 356300,00 zł. Wartość udziału A. S. (1) w gospodarstwie rolnym wynosi 222687,50 zł ( odpisy z księgi wieczystej k. 10 - 15, 16 - 20, 21 - 25, opinia biegłego sądowego w zakresie wyceny nieruchomości mgr inż. J. J. k. 90 - 148 ).

Gospodarstwo rolne położone w R. gmina C., nie jest zamieszkane od śmierci A. S. (1). Nie jest również obecnie przez nikogo prowadzone ( bezsporne ).

M. S. (1) prowadzi działalność gospodarczą w zakresie handlu częściami do maszyn rolniczych. Jego żona pracuje jako kasjer w (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W.. Mają na utrzymaniu małoletnie dziecko. M. S. (1) z rodziną zamieszkuje wspólnie ze swoimi rodzicami; rodziny wspólnie ponoszą koszty utrzymania nieruchomości. M. S. (1) jest właścicielem samochodu dostawczego marki M. oraz w 1/2 części współwłaścicielem samochodu osobowego marki V. (...) ( bezsporne ).

L. S., wdowa po A. S. (1), w chwili otwarcia spadku miała 84 lata. L. S. ma ustalony znaczny stopień niepełnosprawności od 10 października 2013 r., przy czym nie można ustalić od kiedy niepełnosprawność istnieje ( orzeczenie k. 225 ).

Pismem z dnia 26 marca 2015 r. H. S. wezwał M. S. (2) do zapłaty tytułem zachowku kwoty 39000,00 zł w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Wezwanie to M. S. (1) otrzymał 30 marca 2015 r. ( wezwanie wraz z zpo k. 27 - 30 ).

W sprawie I Co 181/16 toczyło się postępowanie z wniosku L. S. z udziałem marka (...) o zawezwanie do próby ugodowej o zachowek po A. S. (1). M. S. (1) nie stawił się na posiedzenie w dniu 27 września 2016 r.; do ugody nie doszło ( akta I Co 181/16 ).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie akt spraw I Ns 423/14 oraz I Co 181/16, zebranych w sprawie dokumentów, a w szczególności: odpisów z księgi wieczystej ( k. 10 - 15, 16 - 20, 21 – 25 ), orzeczenia ( k. 225 ), wezwania wraz z zpo ( k. 27 - 30 ), opinii biegłego sądowego w zakresie wyceny nieruchomości mgr inż. J. J. ( k. 90 – 148 ) oraz zeznań pozwanego M. S. (1) ( k. 85 – 86, 228 ).

Wartość spadku po A. S. (1) Sąd ustalił na podstawie opinii biegłego sądowego w zakresie wycen nieruchomości mgr inż. J. J., przy uwzględnieniu wysokości przysługującego mu udziału w gospodarstwie rolnym.

Sąd zważył co następuje:

Zgodnie z art. 991 § 1 kc zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

W związku z powyższym uznać należy, że H. S. jako synowi spadkodawcy A. S. (1) oraz L. S. jako żonie A. S. (1) przysługuje, co do zasady, uprawnienie do żądania zachowku.

Z § 2 art. 991 kc wynika, że ustawa daje spadkodawcy wybór co do sposobu zapewnienia uprawnionemu należnego mu zachowku. Spadkodawca może bowiem powołać takiego uprawnionego do dziedziczenia po sobie, ustanowić na jego rzecz zapis, albo też – jeszcze przed swoją śmiercią – dokonać na jego rzecz darowizny. Dopiero w sytuacji, gdy uprawniony nie otrzymał – w żadnej postaci należnego mu zachowku, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do jego pokrycia. W sprawie niniejszej bezspornym jest, że H. S. i L. S. nie otrzymali należnego im zachowku w żaden z wyżej wymienionych sposobów, albowiem nie zostali przez A. S. (1) powołani do spadku, nie został na rzecz któregokolwiek z nich ustanowiony przez spadkodawcę zapis, ani też nie otrzymali od spadkodawcy żadnej darowizny, która podlega zaliczeniu na poczet zachowku.

Z powyższych względów Sąd uznał roszczenie powodów H. S. i L. S. o zachowek za usprawiedliwione co do zasady.

W sprawie niniejszej spadkobiercą testamentowym jest wnuk spadkodawcy M. S. (1).

Powodom H. S. i L. S., jako spadkobiercom ustawowym po A. S. (1) przysługiwałby co do zasady udział spadkowy po ¼ części.

W związku z powyższym uznać należy, że powodowi H. S. przysługuje zachowek w wysokości 1/8 spadku tj. udział spadkowy ¼ części x ½. Wartość zatem przysługującego powodowi H. S. zachowku wynosi 27835,94 zł ( (...),50 x 1/8 ).

Sąd ustalił, że powódce L. S. przysługuje zachowek w wysokości 2/3 części udziału spadkowego, a zatem w wysokości 1/6 spadku ( udział spadkowy ¼ części x 2/3 ). Wartość zatem przysługującego powódce L. S. zachowku wynosi 37114,58 zł ( (...),50 x 1/6 ).

Dokonując ustaleń w zakresie wysokości przysługującego powódce L. S. zachowku Sąd miał na uwadze, że większy zachowek ( 2/3 ) należy się m. in. temu, kto jest trwale niezdolny do pracy. Niezdolność do pracy ustala samodzielnie sąd w procesie o zachowek, biorąc pod uwagę m.in. wiek czy niepełnosprawność uprawnionego. Sąd podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 11 stycznia 2013 r. w sprawie V ACa 989/12, że już sam bardzo zaawansowany wiek może uzasadniać zaliczenie danej osoby do osób trwale niezdolnych do pracy w rozumieniu art. 991 kc, a jak wskazano powyżej, powódka L. S. w dacie otwarcia spadku miała 84 lata. W wyroku z dnia 21 lutego 2014 r. w sprawie I ACa 698/13 Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyraził pogląd, że wystarczające jest tu osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego. Dla ustalenia niezdolności do pracy lub małoletniości miarodajna jest chwila otwarcia spadku. W niektórych wypadkach, np. w razie całkowitej utraty zdolności do pracy niedługo po otwarciu spadku, sąd może jednak – niezwiązany treścią przepisu – przyjąć za miarodajną chwilę późniejszą. Sąd ustalił ponadto, że powódka L. S. ma ustalony znaczny stopień niepełnosprawności od 10 października 2013 r., przy czym nie można ustalić od kiedy niepełnosprawność istnieje. Niewątpliwie, wydanie decyzji nastąpiło po upływie trzech miesięcy od śmierci spadkodawcy, jednakże uznać należy zdaniem Sądu, że już wówczas powódka była osobą o znacznym stopniu niepełnosprawności, gdyż z decyzji wynika, że powstała ona wcześniej niż ustalono stopień tej niepełnosprawności.

W związku z powyższym Sąd zasądził od pozwanego M. S. (1) na rzecz powoda H. S. kwotę 27835,94 zł, zaś na rzecz powódki L. S. kwotę 37114,58 zł.

Odnosząc się szczegółowo do problemu ustalenie daty wymagalności roszczenia z tytułu zachowku wskazać należy, że w judykaturze pojawiły się dwa zasadnicze poglądy w tej kwestii: jeden, że do określenia terminu spełnienia świadczenia z tytułu należnego uprawnionemu zachowku stosuje się art. 455 kc, a zatem że ustalenie terminu spełnienia świadczenia następuje więc w wyniku wezwania dłużnika ( spadkobiercy ) do zapłaty oraz drugi, że ustalenie terminu wymagalności roszczenia z tytułu zachowku powinno nastąpić według daty orzekania i zasądzanie od tej daty odsetek za opóźnienie. Niewątpliwie, pierwsza z określonych reguł nie uwzględnia dwóch istotnych okoliczności. Po pierwsze, zwykle ustalenia wymaga - przy zastosowaniu dość skomplikowanych kryteriów - sama wysokość zachowku, a wierzyciel nie ma kompetencji do ustalenia tej wysokości w drodze jednostronnego oświadczenia woli ( wezwania do zapłaty ). Po drugie, sama wysokość roszczenia może być pomiędzy stronami sporna, na przykład istnieje spór co do składu lub wartości spadku, zasadności wydziedziczenia, czy też zobowiązany spadkobierca stawia zarzut nadużycia prawa podmiotowego przez osobę dochodzącą zachowku, tj. zarzut z art. 5 kc. Tym, niemniej, zdaniem Sądu, pierwszy z tych poglądów może mieć zastosowanie w niniejszej sprawie. Sąd podziela pogląd, że opóźnienie może powstać przed datą wydania wyroku, jeżeli zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość roszczenia z tytułu zachowku.

Sąd podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2013 r. w sprawie II CSK 403/12, zgodnie z którym termin, od którego zobowiązany z tytułu zachowku popadł w stan opóźnienia - warunkujący zasądzenie odsetek ustawowych - należy ustalić indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy. O stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. Może to nastąpić także w dacie poprzedzającej chwilę wyrokowania. Należy mieć bowiem na uwadze, że roszczenie o zachowek jest od początku długiem pieniężnym. Przepisy nie określają terminu wymagalności roszczenia z tytułu zachowku, wobec czego powinno ono zostać spełnione przez zobowiązanego, zgodnie z art. 455 kc, niezwłocznie po wezwaniu przez uprawnionego do zachowku. Ustalenie jego wysokości w postępowaniu na podstawie cen obowiązujących w chwili wyrokowania nie przesądza o tym, że w każdym przypadku, od tej daty dopiero będą dopiero przysługiwały odsetki na rzecz uprawnionego. W związku ze stabilizacją stosunków ekonomicznych, odsetki ustawowe pełnią w mniejszym niż dawniej - w okresie transformacji i niestabilności cen - funkcję waloryzacyjną, a w większym stopniu funkcję swego rodzaju zryczałtowanego wynagrodzenia za korzystanie przez dłużnika ze środków pieniężnych należnych wierzycielowi oraz funkcję motywującą dłużnika do spełnienia świadczenia pieniężnego. O stanie opóźnienia można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. W wyroku z dnia 6 marca 2014 r. w sprawie V CSK 209/13 Sąd Najwyższy podkreślił, że w zobowiązaniu łączącym uprawnionego do zachowku i spadkobiorcę należy dostrzec elementy zobowiązania bezterminowego. Oznacza to, że określenie terminu spełnienia świadczenia pieniężnego w tym zobowiązaniu następuje w wyniku wezwania dłużnika ( spadkobiercy ) do zapłaty ( art. 455 kc ), a nie dopiero od dnia wyrokowania w przedmiocie uprawnienia do zachowku. Obowiązek spadkobiercy zapłaty sumy pieniężnej odpowiadającej wysokości zachowka powstaje wobec uprawnionego już z chwilą otwarcia spadku i spadkobierca powinien liczyć się ze skierowaniem wobec niego odpowiedniego roszczenia pieniężnego. Orzeczenie o zachowku ma charakter deklaratoryjny i stanowi tylko potwierdzenie przysługującego uprawnienia do uzyskania sumy pieniężnej w wysokości określonej ex lege.

Sąd zasądził zatem odsetki ustawowe za opóźnienie od powyższych należności, z tym że:

- w przypadku H. S. kwotę 20000,00 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 sierpnia 2015 r. do dnia zapłaty, zaś od kwoty 7835,94 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 marca 2017 r. do dnia zapłaty;

- w przypadku L. S. kwotę 20000,00 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 18 sierpnia 2016 r. do dnia zapłaty, zaś od kwoty 17114,58 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 marca 2017 r. do dnia zapłaty.

Sąd w stosunku do obojga powodów zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty 20000,00 zł od dnia doręczenia pozwanemu M. S. (1) odpisów pozwów. Sąd miał na uwadze, że, powództwo było usprawiedliwione co do zasady, czego pozwany M. S. (1) nie kwestionuje, nie kwestionowany był również skład spadku po A. S. (1), a jedynie jego wartość. Tym niemniej, pozwany M. S. (1) przyznał, że powodom przysługuje zachowek w wysokości 20000,00 zł.

W pozostałym zakresie tj. od należności ponad kwotę 20000,00 zł w stosunku do każdego z powodów, Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia wyrokowania w sprawie, mając na uwadze, że wartość spadku po A. S. (1) była sporna.

W pozostałym zakresie Sąd powództwa co do żądania odsetek ustawowych za opóźnienie oddalił. Sąd oddalił ponadto powództwo H. S. w zakresie roszczenia głównego ponad kwotę 27835,94 zł.

Sąd umorzył postępowanie w zakresie żądania powódki L. S. do kwoty 22885,42 zł, mając na uwadze, że powódka cofnęła pozew co do kwoty ponad 37114,58 zł za zgodą pozwanego ( art. 203 § 1, 3 i 4 kpc ).

Odnosząc się do wniosku pozwanego M. S. (1) o miarkowanie zachowku na podstawie art. 1082 kc w zw. z art. 216 kc i odroczenie terminu płatności na okres dwóch lat, uznać należy, że wniosek ten nie zasługuje na uwzględnienie. Niewątpliwie, pozwanemu M. S. (1) przysługuje udział w gospodarstwie rolnym w wysokości 5/8 części. Pozostałymi współwłaścicielami nieruchomości są powód H. S. w 1/8 części, Z. S. (2) – ojciec pozwanego M. S. (1) w 1/8 części oraz spadkobiercy Z. S. (1), których łączny udział wynosi 1/8 części.

Wskazać należy, że – jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 czerwca 2013 r. w sprawie V CSK 385/12, instytucja zachowku służy ochronie interesów majątkowych najbliższych członków rodziny spadkodawcy, wymienionych w art. 991 § 1 kc, przez zapewnienie im, niezależnie od woli spadkodawcy, a nawet wbrew jego woli, roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu w powołanym przepisie ułamkowi wartości ich udziału w spadku, który by im przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Roszczenia uprawnionego do zachowku przysługują mu ze względu na szczególny, bardzo bliski stosunek rodzinny, istniejący między nim a spadkodawcą, służący urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma względem swoich najbliższych oraz realizacji zasady, iż nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić swoim majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem swoich najbliższych.

W ocenie Sądu, miarkowanie, na które powołuje się pozwany M. S. (1), a zwłaszcza żądanie odroczenia terminu płatności na okres dwóch lat, nie może udaremniać celów przepisów o zachowku, Powód H. S. ma obecnie 63 lata, zaś powódka L. S. ma 88 lat. Odroczenie zapłaty należności na okres dwóch lat, może, zwłaszcza w przypadku powódki L. S., spowodować, że wyrok w tym zakresie nie zostanie wykonany. Pozwany M. S. (1) nie wykazał, do czego jest zobowiązany z mocy art. 6 kc, że wykonanie uprawnienia do zachowku naraziłoby go na skrajny niedostatek bądź wręcz niesprawiedliwość. W niniejszej sprawie taka sytuacja jednak nie zachodzi.

Każda osoba fizyczna ma przynajmniej moralny obowiązek wspierania rodziny, w tym też pozostawienia im korzyści ze spadku. Celem realizacji powyższych założeń prawo spadkowe ukształtowało instytucję zachowku. Obniżenie zatem wysokości zachowku może mieć miejsce tylko w przypadkach zupełnie wyjątkowych, albowiem już samo pozbawienie uprawnionego do zachowku korzyści ze spadku w drodze dziedziczenia jest dla niego okolicznością krzywdzącą i dolegliwą, a stanu tego nie powinno jeszcze pogłębiać ograniczenie możliwości realizacji roszczeń z tytułu zachowku.

W związku z powyższym Sąd orzekł jak w pkt II i VI wyroku.

Sąd miał na uwadze, że pierwotnie Sąd uwzględnił roszczenie powoda H. S. wyrokiem zaocznym z dnia 3 listopada 2015 r.

Zgodnie z art. 347 kpc, po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd wydaje wyrok, którym wyrok zaoczny w całości lub części utrzymuje w mocy albo uchyla go i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też pozew odrzuca lub postępowanie umarza.

W związku z powyższym Sąd w pkt I uchylił wyrok zaoczny z dnia 3 listopada 2015 r., orzekając ponownie w dalszej kolejności o żądaniu pozwu.

Orzekając o kosztach niniejszego procesu Sąd miał na uwadze, że prawomocnym postanowieniem z dnia 27 maja 2015 r. powód H. S. został zwolniony od opłaty sądowej od pozwu w kwocie 1000,00 zł, zaś prawomocnym postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2016 r. powódka L. S. została zwolniona od opłaty sądowej od pozwu w kwocie 1500,00 zł oraz ustanowiono dla niej pełnomocnika z urzędu.

Sąd uwzględnił nadto, że powództwo zostało uwzględnione w znacznej części; powód H. S. wygrał proces w 72 %, zaś powódka L. S. w 62 %. Podstawą zatem rozstrzygnięcia w zakresie kosztów procesu i stosunkowym ich rozdzieleniu był art. 100 zd. 1 kpc, zgodnie z którym, w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.

Sąd ustalił, że opłata sądowa od pozwu H. S. od uwzględnionej części powództwa wynosi 1392,00 zł. Powód uiścił opłatę sądową w kwocie 930,00 zł. Sąd zasądził zatem od pozwanego M. S. (1) na rzecz powoda H. S. kwotę 930,00 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej. W pozostałym zakresie nakazał ściągnąć od pozwanego M. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa tytułem uzupełnienia tej opłaty kwotę 462,00 zł ( art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ).

Sąd ustalił, że opłata sądowa od pozwu L. S. od uwzględnionej części powództwa wynosi 1856,00 zł. Powódka uiściła opłatę sądową w kwocie 1500,00 zł. Sąd zasądził zatem od pozwanego M. S. (1) na rzecz powódki L. S. kwotę 1500,00 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej. W pozostałym zakresie nakazał ściągnąć od pozwanego M. S. (1) na rzecz Skarbu Państwa tytułem uzupełnienia tej opłaty kwotę 356,00 zł ( art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ).

W niniejszej sprawie postanowieniem z dnia 25 maja 2016 r. Sąd przyznał biegłemu sądowemu w zakresie wycen nieruchomości wynagrodzenie w wysokości 6278,89 zł, wypłacone tymczasowo z sum budżetowych. Sąd obciążył kosztami tej opinii po połowie oba połączone procesy i w ich ramach strony przy uwzględnieniu wskazanego powyżej procentowego stopnia uwzględnienia powództwa. Sąd przyjął, że w sprawie z powództwa H. S. koszt opinii wynosi 3139,00 zł, a zatem powód H. S. powinien uiścić tytułem uzupełnienia tych kosztów kwotę 879,00 zł, zaś pozwany M. S. (1) kwotę 2260,00 zł. Sąd przyjął, że w sprawie z powództwa L. S. koszt opinii wynosi 3139,89 zł, a zatem powódka L. S. powinna uiścić tytułem uzupełnienia tych kosztów kwotę 1192,89 zł, zaś pozwany M. S. (1) kwotę 1947,00 zł. A zatem łącznie pozwany M. S. (1) powinien uiścić tytułem uzupełnienia tych kosztów kwotę 4207,00 zł ( art. 83 ust. 1 w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ).

W niniejszej sprawie powódka L. S. korzystała z pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Sąd przyznał pełnomocnikowi z urzędu powódki L. S. wynagrodzenie w wysokości 4800,00 zł wraz z podatkiem VAT od tej sumy stosownie do przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu. Koszty procesu w tym zakresie Sąd przejął na rachunek Skarbu Państwa ( pkt XIV - XVI wyroku ).