Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia (...) roku organ rentowy przyznał S. L. emeryturę od (...) roku, jednocześnie odmawiając prawa do rekompensaty. Organ rentowy w uzasadnieniu decyzji wskazał, że wnioskodawca nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Decyzją z dnia (...) roku organ rentowy ponownie ustalił kapitał początkowy, który na dzień 1 stycznia 1999 roku wyniósł 136 157,23 zł.

W odwołaniu od powyższych decyzji wnioskodawca wniósł o ich zmianę poprzez zaliczenie do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów zatrudnienia od 2 stycznia 1993 roku do 31 lipca 2001 na stanowisku konserwatora wodno-kanalizacyjnego w Zespole (...) w P., tj. pracy wymienionej w wykazie A, dziale IX, poz.2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionej w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze tj. oczyszczanie ścieków i filtrów.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny w sprawie:

Wnioskodawca S. L. urodził się (...).

(okoliczność bezsporna)

W dniu (...) roku roku wnioskodawca złożył wniosek o emeryturę z rekompensatą. Do wniosku S. L. dołączył m.in. świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 3 stycznia 2024 roku wystawione przez Urząd (...) P., w którym pracodawca zaświadczył, że S. L. był zatrudniony w Zespole (...) w P. w okresie od 2 stycznia 1993 roku do 31 lipca 2001 roku na stanowisku konserwatora biologicznej oczyszczalni ścieków, wykonując stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace wymienione w dziale IX poz.2 wykazu A załączonego do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze tj. oczyszczanie ścieków i filtrów na stanowisku konserwator biologicznej oczyszczalni ścieków.

(dowód: wniosek, k.1-5, świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach k.15-akt ZUS)

Decyzją z dnia (...) roku organ rentowy ponownie ustalił kapitał początkowy, który na dzień 1 stycznia 1999 roku wyniósł 136 157,23 zł.

(dowód: decyzja ZUS 21-22 - akt kapitału początkowego)

Decyzją z dnia (...) roku organ rentowy przyznał S. L. emeryturę od (...) roku, jednocześnie odmawiając prawa do rekompensaty. Zakład wskazał, że do pracy w warunkach szczególnych zaliczył wnioskodawcy 9 lat, 3 miesiące i 19 dni. Nie uwzględnił skarżącemu okresu zatrudnienia od 2 stycznia 1993 roku do 31 lipca 2001 roku w Zespole (...) w P., ponieważ przedłożone świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 3 stycznia 2024 roku nie spełnia wymogów formalnych tj. nie zawiera podstawy prawnej zarządzenia resortowego oraz punktu ze wskazaniem zajmowanego stanowiska.

(dowód: decyzja ZUS k.16-17-akt ZUS)

W spornym okresie od 2 stycznia 1993 roku do 31 lipca 2001 roku S. L. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy w początkowo w Szkole (...) w P., a następnie w Zespole (...) w P.. Przez pierwszy rok wnioskodawca pracował na stanowisku konserwatora, a od 1 stycznia 1994 roku na stanowisku konserwatora biologicznej oczyszczalni ścieków. Od 1 grudnia 2000 roku do 31 lipca 2001 r. powierzono wnioskodawcy obowiązki konserwatora biologicznej oczyszczalni ścieków oraz szkoły i palacza C.O. w sezonie zimowym

Na terenie Szkoły (...) w P. powstała w 1993r. biologiczna czyszczalnia ścieków, oczyszczalnia zaczęła działać od lutego 1993 roku. Ponieważ szkoła dostarczała zbyt małą ilość ścieków, dowożone były do oczyszczalni 3 razy w tygodniu, ścieki odbierane od okolicznych mieszkańców i urzędów.

Na terenie oczyszczalni był budynek, w którym znajdowała się szafa sterownicza. Przy jej użyciu skarżący nastawiał ręcznie częstotliwość pracy dmuchaw.

Przed budynkiem znajdował się zbiornik pośredni (okrągły), skąd ścieki były przepompowywane do reaktora (walca zakopanego w ziemi), gdzie następowało oczyszczenie ścieków. W okrągłym zbiorniku były pompy filtracyjne obudowane siatką.

Obok zbiornika okrągłego w budynku znajdowała się oczyszczalnia mechaniczno – biologiczna. To był zbiornik kwadratowy o wymiarach 1,5 na 1,5 metra.

Między budynkiem i reaktorem znajdował się przykryty pokrywą piaskownik tj. okrągły zbiornik około 2 metrów okrągły i głębokości 3 metrów. Tam zbierał się piasek, który skarżący musiał wybierać łopatą raz dziennie;

Wnioskodawca był odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie biologicznej oczyszczalni ścieków. Do stałych obowiązków wnioskodawcy należała:

- bieżąca kontrola i konserwacja obiektów i urządzeń napowietrzających, prawidłowości działania pomp, dmuchaw, zasuw oraz całej automatyki,

- usuwanie z kratek mułu nagromadzonego w przepompowni ścieków, w odstojniku, koszu „minibloku” oraz w koszu wyłapującym większe zanieczyszczenia znajdującym się w przepompowni. Zanieczyszczenia te skarżący musiał usuwać do specjalnego pojemnika przesypując wapnem chlorowanym, następnie wywozić na wysypisko;

- wymiana części i elementów zużytych;

- jeden raz w roku całkowite opróżnienie i wyczyszczenie komory (...);

- usuwanie awarii urządzeń napowietrzających i dmuchaw, ustawianie częstotliwości pracy dmuchaw;

- sprawdzanie opadalności w leju I. osadu czynnego 1 raz na dobę, przy pobraniu próby rejestracja cyklicznych spustów;

-w przypadku przekroczenia ilości osadu- przeprowadzanie spustów ścieków oczyszczonych do odbiornika oraz spuszczenie nadmiaru osadu do osadnika, a następnie wywiezienie go wozewm asenizacyjnym;

- inne czynności wynikające z potrzeb szkoły zalecane przez dyrektora

Czyszczenie okrągłego zbiornika (studzienki) o średnicy ok. 5 metrów i głębokości 3 metrów odbywało się raz w miesiącu. Polegało na tym, że po wypompowaniu przez traktorzystę ze zbiornika szambiarką resztek ścieków, wnioskodawca wiązał się sznurem i schodził po drabinie do studzienki w celu ręcznego wybrania śmieci, które przylgnęły do siatek, którymi były obudowane pompy filtracyjne znajdujące się wewnątrz zbiornika. Te czynności zajmowały mu ok. dwóch-trzech godzin. Wyjęte śmieci wnioskodawca zawoził do wybetonowanego pojemnika na terenie oczyszczalni.

Codziennie wnioskodawca zajmował się czyszczeniem zbiornika kwadratowego. Wnioskodawca wyjmował ze zbiornika kosz, w którym zatrzymywały się folie, papiery oraz śmieci i go czyścił. Wyciągnięte śmieci z kratki wnioskodawca wywoził na kompostownik i obsypywał wapnem.

Do pozostałych obowiązków skarżącego należało koszenie trawy, rowu odprowadzającego ścieki, odśnieżanie terenu oczyszczalni zimą, konserwowanie i malowanie ogrodzenia. W ostatnim okresie zatrudnienia tj. w okresie 3 lat wnioskodawca dodatkowo wykonywał obowiązki palacza w okresie zimowym, w ramach zastępstwa.

Praca związana z czyszczeniem zajmowała skarżącemu ok. 6 godzin dziennie, a pozostałe 2 godziny zajmowały prace przy sterowaniu, obsłudze, wymianie oleju w dmuchawach oraz przeglądzie urządzeń.

Bezpośrednim przełożonym wnioskodawcy był dyrektor Szkoły (...). W 1997 roku, gdy (...) przejęła szkołę, to oczyszczalnia stała się (...). Jednak mimo tego, pracodawca wnioskodawcy nie zmienił się i nadal pozostawał nim dyrektor szkoły.

(dowód: umowa o pracę k.8, k.10, k.12, k.16, angaż k.33 świadectwo pracy k. 28, świadectwo pracy k.29zeznania świadka H. K. nagranie od minuty 00:03:18 do minuty 00:16:19, zeznania świadka M. P. nagranie od minuty 00:16:19 do minuty 00:31:31, zeznania wnioskodawcy S. L. nagranie od minuty 00:32:11 do minuty 00:54:39 protokół z rozprawy z dnia 9 stycznia 2025 roku k.86-90-akt sprawy, zakres obowiązków konserwatora biologicznej oczyszczalni ścieków- k. 66 akt, zaświadczenie z 16.02.1993r. - k. 68 -69akt)

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 w zw. z art. 2 pkt 5 ustawy z 19 grudnia 2008 roku (Dz. U. 2023 poz. 164 ze zm.) o emeryturach pomostowych, dalej ustawa, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 21 ust. 2). Przy czym rozchodzi się tu wyłącznie o emeryturę wcześniejszą, a nie w powszechnym wieku emerytalnym.

Przesłankami uprawniającymi do rekompensaty są:

1) utrata przez ubezpieczonego możliwości przejścia na emeryturę we wcześniejszym wieku emerytalnym w związku z wygaśnięciem po dniu 31 grudnia 2008 roku - w stosunku do ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, a przed dniem 1 stycznia 1969 roku - podstawy prawnej przewidującej takie uprawnienie;

2) niespełnienie przez ubezpieczonego warunków uprawniających go do emerytury pomostowej na zasadach wynikających z przepisów o emeryturach pomostowych;

3) legitymowanie się przez ubezpieczonego co najmniej 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z FUS;

4) nieuzyskanie przez ubezpieczonego prawa do emerytury według zasad przewidzianych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Wątpliwości w zakresie interpretacji co do kręgu osób uprawnionych do rekompensaty oraz ram czasowych pracy wykonywanej w warunkach szczególnych rozstrzygnął Trybunał Konstytucyjny, który w wyroku z dnia 25 listopada 2010 roku sygn. K 27/09 (OTK-A 2010, nr 9, poz. 109) przyjął, że rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które rozpoczęły pracę przed dniem 1 stycznia 1999 roku i nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. W myśl art. 23 ust. 1 w/w ustawy ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę. Rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 23 ust. 2).

Do oceny pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze konieczne jest odwołanie się do przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023r. poz. 1251), gdzie wskazano, że rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w art. 32 ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych (ust. 4 art. 32). Przepisy dotychczasowe to rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Z zestawienia § 1 i 2 tego rozporządzenia wynika, że pracą w warunkach szczególnych jest praca świadczona stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wskazanych w załączniku do tego aktu. Warunek wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy jest zaś spełniony tylko wówczas, gdy pracownik w ramach obowiązującego go pełnego wymiaru czasu pracy na określonym stanowisku pracy nie wykonuje czynności pracowniczych nie związanych z tym stanowiskiem pracy, ale stale, tj. ciągle wykonuje prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 listopada 2000 roku, II UKN 39/00, OSNAP 202/11/272).

Stosownie do § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze okresy pracy w warunkach szczególnych, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Należy jednak wskazać, że z cytowanego wyżej § 2 rozporządzenia nie wynika, aby stwierdzenie zakładu pracy w przedmiocie wykonywania przez pracownika pracy w warunkach szczególnych miało charakter wiążący i nie podlegało kontroli organów przyznających świadczenia uzależnione od wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Także brak takiego świadectwa lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy, nie wyklucza dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w toku postępowania sądowego.

S. L. domagał się zaliczenia do szczególnego stażu pracy okresu od 2 stycznia 1993 roku do 31 lipca 2001 roku na stanowisku konserwatora biologicznej oczyszczalni ścieków. Wnioskodawca legitymował się świadectwem wykonywania prac w warunkach szczególnych za ww. okres. Dokument ten został jednak zakwestionowany przez organ rentowy z uwagi na brak podstawy prawnej zarządzenia resortowego oraz punktu ze wskazaniem zajmowanego stanowiska. Z tych względów na skarżącym spoczywał ciężar wykazania prawdziwości złożonego świadectwa w zakresie wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Świadectwo pracy jest bowiem dokumentem prywatnym, które nie korzysta z domniemania prawdziwości tego co w nim zostało zaświadczone, tak jak to ma miejsce w przypadku dokumentów urzędowych.

Charakter pracy wnioskodawcy Sąd ustalił na podstawie dokumentów w szczególności zakresu obowiązków konserwatora biologicznej oczyszczalni ścieków oraz zeznań świadków H. K. oraz M. P., korespondującymi z zeznaniami skarżącego. Świadek H. K. pracował w (...) P. jako traktorzysta i dowoził ścieki do oczyszczalni, w której pracował skarżący. Natomiast świadek M. P. pracował jako kierownik administracyjny, a następnie Dyrektor Zespołu (...), a zatem był pracodawcą skarżącego.

Z zeznań świadków wynika, że do stałych obowiązków wnioskodawcy w spornym okresie należało sprawowanie nadzoru nad prawidłowym funkcjonowaniu biologicznej oczyszczalni ścieków tj. ustawiał częstotliwość pracy dmuchaw, ustawiał przepompowanie ścieków ze zbiornika rezerwowego do reaktora oczyszczalni, sterował pompami, mierzył poziom osadu w oczyszczalni, zajmował się czyszczeniem zbiornika kwadratowego (co polegało na wyciągnięciu z niego kosza i wyczyszczeniu g ze śmieci, przewiezieniu śmieci na kompostownik i obsypanie ich wapnem), czyszczenie piaskownika przez wybranie łopatą zużytego piasku. Raz w miesiącu wnioskodawca czyścił z resztek śmieci okrągły zbiornik tj. schodził do studzienki w celu ręcznego wybrania śmieci, które przylgnęły do siatki, a raz w roku komorę M..

Do stałych codziennych obowiązków skarżącego należało też koszenie trawy, konserwowanie i malowanie ogrodzenia, odśnieżanie terenu zimą. W ostatnim okresie zatrudnienia tj. w okresie 3 lat wnioskodawca dodatkowo wykonywał na zastępstwo obowiązki palacza.

Analiza obowiązków pracowniczych wnioskodawcy prowadzi do wniosku, że nie wykonywał on prac w szczególnych warunkach przy oczyszczaniu ścieków i filtrów otwartych stale i w pełnym wymiarze czasu.

Wnioskodawca taką pracę przy oczyszczaniu ścieków i filtrów otwartych wykonywał wyłącznie przy oczyszczaniu piaskownika, opróżnianiu kosza ze śmieci w kwadratowym zbiorniku oraz przy czyszczeniu krat w zbiornikach: okrągłym (raz w miesiącu) oraz komory M. raz w roku. Oprócz jednak tych prac wnioskodawca wykonywał prace przy sterowaniu, obsłudze, wymianie oleju w dmuchawach oraz przeglądzie urządzeń, które to prace nie są pracami w szczególnych warunkach zgodnie z wykazem A. Tak samo jak prace porządkowe i konserwacyjne, które skarżący każdego dnia wykonywał na terenie oczyszczalni ścieków w postaci koszenia trawy, konserwowania i malowania ogrodzenia, odśnieżania.

Skoro zatem wnioskodawca w spornym okresie nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu wyłącznie pracy w warunkach szczególnych, jak tego wymagają przepisy rozporządzenia, wykluczone jest zaliczenie spornego okresu do pracy w szczególnych warunkach.

Dodatkowo należy wskazać, że praca przy oczyszczaniu ścieków i filtrów otwartych jest wymieniona jako praca w szczególnych warunkach w dziale IX tj. w gospodarce komunalnej. Tymczasem wnioskodawca nie był zatrudniony w branży komunalnej, a w branży oświatowej.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2016r. (III UK 121/15) za przyjęciem branżowo-stanowiskowego charakteru wyodrębnienia poszczególnych prac wykonywanych w szczególnych warunkach przemawia to, iż w zależności od działu gospodarki (branży), w którym jest umiejscowione konkretne stanowisko (konkretny rodzaj pracy), jest ono narażone na ekspozycję czynników szkodliwych w stopniu mniejszym lub większym. Jeśli więc prawodawca zdecydował o umieszczeniu określonego rodzaju pracy (stanowiska pracy) w wykazie prac wykonywanych w szczególnych warunkach, przypisując go do konkretnego działu gospodarki (przemysłu, branży), to okoliczność ta bez wątpienia świadczy o narażeniu tego rodzaju pracy właśnie w tym dziale gospodarki na ekspozycję czynników szkodliwych w stopniu większym niż w innych działach gospodarki. W judykaturze Sądu Najwyższego stwierdza się, że wynikające z wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 1 ustawy emerytalnej. Wyodrębnienie poszczególnych prac ma charakter stanowiskowo - branżowy. Specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje bowiem charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Nie można zatem swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym(por. wyrok z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2012 r., I UK 406/11). Również w wyroku z dnia 3 czerwca 2008 r., I UK 381/07 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przyporządkowanie określonej pracy do określonej w wykazie branży przemysłowej ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w warunkach szczególnych, gdy uciążliwość i szkodliwość pracy dla zdrowia wynika właśnie z jej branżowej specyfiki.

Mimo, że przyporządkowanie czynności pracownika do określonej branży wiąże się z przynależnością zakładu pracy do określonego działu gospodarki bądź branży przemysłu, to zależności tej nie można przypisać bezwzględnego charakteru w tym sensie, że przynależność pracodawcy do działu gospodarki/gałęzi przemysłu, a tym samym do działu wykazu A, ze względu na realizowane podstawowe zadania, wyłącza możliwość przyporządkowania czynności pracownika do innej branży, w konsekwencji do innego działu wykazu A, jeżeli czynności te były wykonywane w narażeniu na czynniki szkodliwe w stopniu takim, jaki występował u pracodawcy, którego podstawy funkcjonowania obejmowały właśnie te czynności.

Mając na uwadze powyższe, należy wskazać, że wnioskodawca wykonując swoje obowiązki w Szkole (...) w P., z uwagi na ich specyfikę i różnorodność, nie był stale narażony na szkodliwe warunki pracy tak jak pracownik pracujący wyłącznie w gospodarce komunalnej przy oczyszczaniu ścieków.

Biorąc zatem pod uwagę, iż wnioskodawca nie spełnił podstawowego warunku, od którego zależy przyznanie prawa do rekompensaty, a mianowicie nie wykazał 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, należy uznać że wydana przez organ rentowy decyzja jest prawidłowa, a zatem brak podstaw do uwzględnienia odwołania.

Z tych też względów, Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.