Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

UZASADNIENIE

Niezależnie od podniesionych w apelacjach zarzutów stwierdzić należy, iż w odniesieniu do oskarżonego zaistniała tzw. bezwzględna przyczyna odwoławcza opisana w art. 439 § 1 pkt 10 kpk – oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy pomimo istnienia okoliczności, o jakich mowa w art. 79 § 2 kpk.

Stosownie do treści art. 79 § 2 kpk oskarżony musi mieć obrońcę, jeśli sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę. Przepis ten rozszerza przypadki obrony obligatoryjnej na okoliczności inne, niż wymienione w art. 79 § 1 kpk, które powodują, iż oskarżony z uwagi na swoją nieporadność lub stan, w jakim się znajduje, nie jest w stanie bez pomocy obrońcy należycie realizować swojej obrony ( por. komentarz do art. 79 kpk w: Kodeks postępowania karnego. Komentarz do art. 1 – 296, Tom I, red. prof. dr hab. Piotr Hofmański, Elżbieta Sadzik, dr hab. Kazimierz Zgryzek, rok wydania: 2011, wydawnictwo: C.H.Beck, wydanie: 4 ). „ Okoliczności utrudniające obronę ”, w rozumieniu art. 79 § 2 kpk należy więc wiązać z takimi właściwościami osobistymi oskarżonego, które co prawda nie uniemożliwiają, ale w znaczący sposób utrudniają realizację przez niego prawa do obrony materialnej samodzielnie. Chodzić może tak o właściwości fizyczne ( wiek, stan zdrowia, sprawność poszczególnych narządów zmysłów ), jak i intelektualne konkretnego oskarżonego ( stopień sprawności umysłowej, zaradność lub nieporadność ) – por. postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z 2004-02-17, II KK 277/02, opubl. Legalis.

W toku postępowania przygotowawczego w odniesieniu do oskarżonego powzięto wątpliwości co do jego poczytalności w rozumieniu art. 79 § 1 pkt 3 kpk. W związku z powyższym oskarżonemu wyznaczono obrońcę z urzędu oraz dopuszczono dowód z opinii biegłych psychiatrów co do jego poczytalności w chwili czynu, jak i aktualnego stanu zdrowia psychicznego i zdolności do udziału w toczącym się postępowaniu.

W stosunku do oskarżonego biegli stwierdzili, że:

- nie jest on chory psychicznie,

- jest upośledzony umysłowo,

- jednak w chwili popełnienia zarzuconego czynu, jak i w toku postępowania jego poczytalność nie budziła wątpliwości,

- jest zdolny do udziału w postępowaniu oraz do podjęcia „ obrony samodzielnej przed sądem” ( k. 41 - 43 ).

Kierując się treścią w/w opinii Sąd Rejonowy cofnął wyznaczenie obrońcy z urzędu ( k. 158). Na rozprawę oskarżony się nie stawił, Sąd procedował pod jego nieobecność i przy braku obrońcy ( k. 172).

Rzecz jednak w tym, iż oskarżony jest całkowicie ubezwłasnowolniony z uwagi na swoją nieporadność życiową, co było już wiadome na etapie postępowania przygotowawczego ( zeznania opiekuna prawnego J. M. (1) k. 58 i zaświadczenie k. 61), a co dodatkowo potwierdzono na etapie postępowania międzyinstancyjnego ( odpis postanowienia Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim w sprawie I Ns 24/02 z dnia 5 września 2002 roku k. 223). Ponadto okazało się, że oskarżony ma zaniki pamięci, nie radzi sobie nawet w codziennym życiu, nie bardzo wie co się dzieje w jego sprawie ( k. 203 ).

Przypomnieć należy, iż „ okoliczności utrudniające obronę ” w rozumieniu art. 79 § 2 kpk to okoliczności inne od tych, o jakich mowa w § 1 tego przepisu. Stwierdzenie zatem, iż oskarżony nie ma tak daleko idących deficytów w sferze zdrowia psychicznego, by jego poczytalność i zdolność do samodzielnej obrony budziła wątpliwości, nie niwelowało obowiązku badania, czy nie występują inne, aniżeli mankamenty zdrowia psychicznego, okoliczności, które utrudniałyby prowadzenie samodzielnej obrony. W ocenie Sądu Okręgowego za takie okoliczności uznać niewątpliwie należy upośledzenie umysłowe oskarżonego i jego nieporadność życiową, a przede wszystkim fakt jego całkowitego ubezwłasnowolnienia. Trudno tego rodzaju okoliczności nie uznać za takie, które utrudniają samodzielną obronę. Choćby tylko fakt całkowitego ubezwłasnowolnienia powoduje, że oskarżony nie jest w stanie zawrzeć skutecznej umowy cywilno – prawnej chociażby z obrońcą z wyboru. Nie może się bronić skutecznie i sprawnie.

Jeśli w grę wchodzą okoliczności wymienione w art. 79 § 2 kpk, obrona winna mieć charakter obligatoryjny już od chwili stwierdzenia okoliczności, które ją uzasadniały, tzn. od chwili, gdy okoliczności utrudniające obronę stały się organom prowadzącym postępowanie znane. W odniesieniu do oskarżonego istniały one od początku postępowania i winny być wiadome organom ścigania co najmniej od momentu pojawienia się wspomnianej opinii psychiatrycznej i od złożenia zeznań przez J. M. (2), która załączyła do protokołu zaświadczenie potwierdzające, że jej brat ( oskarżony T. M.) jest całkowicie ubezwłasnowolniony. Na etapie postepowania sądowego oskarżony aż do wydania wyroku nie miał obrońcy ( ustanowiono go dopiero na etapie postepowania międzyinstancyjnego). Tymczasem w warunkach uzasadniających ustanowienie obrońcy z urzędu na podstawie art. 79 § 2 kpk obrońca musi uczestniczyć w całej rozprawie ( art. 79 § 3 kpk ). Uchybienie tym unormowaniom stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą, o jakiej mowa w art. 439 § 1 pkt 10 kpk. Dlatego zaskarżony wyrok należało uchylić do ponownego rozpoznania, a orzeczenie reformatoryjne nie było możliwe ( art. 437 § 2 kpk w zw. z art. 439 § 1 kpk).

Co do zarzutów zawartych w apelacji prokuratora – ich merytoryczne rozpoznanie jest obecnie przedwczesne z powodu konieczności ponownego rozpoznania sprawy z powodów wyżej opisanych, więc nie będą one omawiane ( art. 436 kpk).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien wszystkie wymienione wyżej uchybienia konwalidować, a w szczególności:

- przeprowadzić przewód sądowy w całości od początku z udziałem obrońcy z urzędu;

- powiadamiać o terminach rozpraw i doręczać odpisy decyzji procesowych przedstawicielowi ustawowemu całkowicie ubezwłasnowolnionego oskarżonego, tj. J. M. (2);

- przy wyrokowaniu mieć na uwadze argumenty zawarte w apelacji prokuratora i pamiętać o zakazie reformationis in peius wyznaczonego treścią wyroku i zarzutami apelacji prokuratora.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu przez adwokata oskarżonemu na rozprawie apelacyjnej Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 618§ 1 pkt 11 kpk oraz § 2 pkt 1 w zw. z § 4 ust. 1 i 3 w zw. z § 17 ust. 2 pkt 4 i Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 3 października 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1714.).

Wobec powyższego orzeczono jak w wyroku.