Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 marca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący

Paweł Hochman

po rozpoznaniu w dniu 23 marca 2022 r. w Piotrkowie Trybunalskim

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. P.

przeciwko (...) we W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Bełchatowie

z dnia 2 listopada 2021 r. sygn. akt I C 482/20

1. uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Bełchatowie do ponownego rozpoznania, znosząc jednocześnie postępowanie przeprowadzone przez Sąd Rejonowy w Bełchatowie,

2. rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego pozostawia Sądowi Rejonowemu w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

Sygn. akt II Ca 1044/21

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 2 listopada 2021 roku Sąd Rejonowy w Bełchatowie oddalił powództwo M. P. reprezentowanej przez kuratora procesowego o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Rejonowego:

Komornik Sądowy (...) M. S. prowadzi pod sygn. (...) postępowanie egzekucyjne na podstawie tytułu wykonawczego w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego z dnia 23 lipca 2021 roku nr (...) wystawionego przez (...). we W. z klauzulą wykonalności nadaną postanowieniem Sąd Rejonowy w Bełchatowie z dnia 27 sierpnia 2012 roku w sprawie I Co 1266/12. Wymieniony bankowy tytuł egzekucyjny obejmuje zadłużenie z tytułu kredytu nr (...) udzielonego przez(...) (tj. poprzednika prawnego wierzyciela (...) we W.).

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Bełchatowie z dnia 27 maja 2020 roku w sprawie I Ns 35/20 został ustanowiony kurator procesowy dla dłużnika M. P. w sprawie (...) prowadzonej przez Komornika Sądowego (...) M. S..

Rodzice dłużniczki H. K. i W. K. oraz sama dłużniczka w dniu 5 lipca 2011 roku zaciągnęli kredyt w (...)w celu spłaty zobowiązań finansowych, w tym kredytu nr (...) udzielonego przez (...) (tj. poprzednika prawnego wierzyciela). Wypłata kredytu nastąpiła przelewem w dniu 13 lipca 2011 roku na rachunek w (...) — rachunek kredytu nr (...). W tytule przelewu, na kwotę 40.000 złotych, wskazano (...) NR (...).

Przepisy § 7 ust. 5 i 6 umowy kredytu nr (...) stanowią: Kredytobiorca może dokonać przedterminowej spłaty części lub całości kredytu, zgodnie z zasadami określonymi w Regulaminie. Spłaty kredytu dokonywane będą na rachunek kredytu nr (...), zwany rachunkiem technicznym.

Zgodnie z § 20 ust. 1 i 3 regulaminu (...) prowadzi dla Kredytobiorcy rachunek techniczny służący do rozliczania operacji związanych z zadłużeniem. Kredytobiorca może dokonywać wpłat i przelewów na rachunek techniczny. Wypłata środków z rachunku technicznego jest możliwa po zakończeniu umowy kredytu. W myśl § 22 ust. 3 regulaminu nadwyżka nad kwotą wymagalnego zadłużenia Kredytobiorcy pozostaje na rachunku technicznym do dnia, w którym przypada termin spłaty kolejnej raty. W tym dniu pozostająca nadwyżka zostaje zaliczona na poczet kolejnej raty, zgodnie z ust. I lub na poczet wcześniejszej spłaty kredytu, o ile Kredytobiorca złożył odrębną dyspozycję, o której mowa w § 39.

Stosownie do § 39:

1.  Kredytobiorca może spłacić dowolną część kapitału kredytu przed terminem jego wymagalności (spłata przedterminowa).

2.  Za spłatę przedterminową (...) pobiera prowizję określoną w tabeli.

3.  Kredytobiorca dokonuje przedterminowej spłaty kredytu wpłacając środki na swój rachunek kredytowy i składając dyspozycję spłaty kredytu.

4.  Spłata przedterminowa następuje zgodnie z odrębną dyspozycją złożoną przez Kredytobiorcę. Dyspozycja powinna zawierać:

1)  numer umowy kredytu,

2)  kwotę spłaty,

3)  wybór, czy spłata ma powodować zmniejszenie kwoty raty, czy skrócenie okresu kredytowania,

5.  W przypadku, gdy Kredytobiorca nie zamieści w dyspozycji informacji wymienionych w ust. 4 pkt 2, (...) w dniu zapadalności raty kredytu zaliczy na poczet przedterminowej spłaty kapitału całość środków znajdujących się na rachunku technicznym po potrąceniu wymagalnych zobowiązań Kredytobiorcy z tytułu kredytu, odsetek, składek ubezpieczeniowych oraz należnych(...)prowizji i opłat.

6.  (...)dokonuje rozliczenia wcześniejszej spłaty wyłącznie w terminach płatności rat bez względu na termin wpływu środków na rachunek techniczny. Po rozliczeniu wcześniejszej spłaty (...)przesyła Kredytobiorcy nowy harmonogram spłat. Jeśli Klient w dyspozycji wcześniejszej spłaty nie wybrał sposobu zmiany harmonogramu, zgodnie z zapisami ust. 4 pkt 3, to wcześniejsza spłata powoduje skrócenie okresu kredytowania.

Powódka złożyła kolejno w dniach od 14 lipca 2011 roku do 16 sierpnia 2011 roku 5 dyspozycji, by z wpłaconej na rachunek techniczny kredytu kwoty 40.000 złotych kolejne kwoty przeksięgowywać na jej rachunek oszczędnościowo rozliczeniowy. Zgodnie z dyspozycjami powódki dokonano następujących operacji:

– w dniu 14 lipca 201 roku został dokonany zwrot nadpłaty 10.000 złotych na ROR klientki,

– w dniu 19 lipca 2011 roku został dokonany zwrot nadpłaty 5.000 złotych na ROR klientki,

– w dniu 25 lipca 2011 roku został dokonany zwrot nadpłaty 5.000 złotych na ROR klientki,

– w dniu 15 sierpnia 2011 roku został dokonany zwrot nadpłaty 12.000 złotych na ROR klientki,

– w dniu 16 sierpnia 2011 roku został dokonany zwrot nadpłaty 5.500 złotych na ROR klientki.

Powódka otrzymała wymienione kwoty na ROR i rozdysponowała je.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Motywując powyższe wskazał, że podstawą prawną żądania pozwu jest art. 840 § 1 k.p.c., zgodnie z którym dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:

1)  przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;

2)  po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne;

3)  małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c. wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.

Powództwo określone w przytoczonym przepisie wytacza się przeciwko wierzycielowi, na rzecz którego był wydany tytuł egzekucyjny.

W niniejszej sprawie kurator powódki kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu. W jego ocenie kredyt będący źródłem zadłużenia wskazanego w bankowym tytule egzekucyjnym (kredyt nr (...) udzielony przez (...)) został spłacony przez wydaniem tego tytułu, a zatem nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło.

Rzeczywiście rodzice dłużniczki H. K. i W. K. oraz sama dłużniczka w dniu 5 lipca 2011 roku zaciągnęli kredyt w (...)w celu spłaty zobowiązań finansowych, w tym kredytu nr (...) udzielonego przez (...). Wypłata kwoty 40.000 złotych nastąpiła przelewem na rachunek w (...). W tytule przelewu, wskazano (...) NR (...). W konsekwencji na rachunku służącym do spłaty kredytu znalazła się kwota wystarczająca na jego spłatę. Należy jednak zwrócić uwagę, że wówczas całość kredytu nie była jeszcze wymagalna. Kredyt miał być spłacany w miesięcznych ratach. (...) nie otrzymał jednak wymaganej regulaminem dyspozycji pożyczkobiorczyni M. P. rozksięgowania tej kwoty na spłatę.

Wpłacona kwota była zatem nadpłatą, która nie została zaliczona na spłatę niewymagalnych jeszcze rat kredytu. Powódka następnie telefonicznie zleciła kilka przelewów z rachunku technicznego na swój rachunek bieżący i rozdysponowała kwotę, która pierwotnie wpłaciła na spłatę kredytu. Co istotne powódka jeszcze przed wpłynięciem kwoty 40.000 złotych na rachunek techniczny kredytu jasno deklarowała, że nie zamierza składać dyspozycji jakiejkolwiek nadpłaty rat kredytowych. Choć pracownik (...) informował ją, że w celu wcześniejszej spłaty kredytu musi złożyć stosowną dyspozycję, powódka jednoznacznie oświadczyła, że chce aby kredyt był spłacany zgodnie w zapadalnością comiesięcznych rat. Stwierdziła też, że zamierza wypłacić środki z rachunku technicznego na swój ROR. Jeżeli zatem swoich rodziców a zarazem współpożyczkobiorców kredytu refinansowego informowała o innych swoich zamiarach to oznacza to, że wprowadziła ich w błąd. Wskazać także należy, że dyspozycję wcześniejszej spłaty kredytu złożyć mogła jedynie powódka, a nie jej rodzice.

Ostatecznie zatem (...)nie otrzymał kwoty wystarczającej na spłatę kredytu wraz z dyspozycją przedterminowej spłaty. Jest w tej sytuacji oczywiste, że zobowiązanie z tytułu kredytu nie wygasło oraz że istnieje obowiązek stwierdzony tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu.

W związku z tym nie zachodzi przesłanka pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, a co za tym idzie powództwo podlegało oddaleniu.

Od powyższego wyroku wniosła w dniu 8 grudnia 2021 roku apelację powódka M. P. reprezentowana przez kuratora procesowego.

Apelująca zarzuciła wyrokowi naruszenie:

- art. 95 k.c. i art. 99 § 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji błędne ustalenie, że dyspozycję wcześniejszej spłaty kredytu mogła złożyć jedynie powódka;

- art. 60 k.c. i art. 61 § 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji błędne ustalenie, że powódka nie złożyła dyspozycji wcześniejszej spłaty kredytu;

- art. 316 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie niektórych faktów mających znaczenie dla rozstrzygnięcia, tj. udzielenia ojcu powódki umocowania do wpłacenia kwoty 40.000 złotych na rachunek przeznaczony do spłaty kredytu, postanowień umowy wyłączających możliwość wycofania środków lub przeznaczenia środków na rachunku technicznym na cel inny niż spłata kredytu.

Wskazując na powyższe apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jest uzasadniona i skutkuje uchyleniem zaskarżonego orzeczenia i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

U podstaw tak określonego rozstrzygnięcia znajdują się jednak inne niż wskazane przez skarżącego argumenty.

W przedmiotowej sprawie powództwo w imieniu powódki wniósł S. K. kurator procesowy ustanowiony do jej reprezentacji w postępowaniu egzekucyjnym. W ocenie Sądu Okręgowego wskazany kurator nie był uprawniony w ramach przyznanych mu w trybie art. 802 k.p.c. kompetencji do występowania w imieniu powódki w przedmiotowym procesie. Formułując powyższe stanowisko Sąd Okręgowy dostrzega, że jest ono odmienne od poglądów reprezentowanych przez większość przedstawicieli doktryny, którzy wśród uprawnień kuratora wyznaczonego w omawianym trybie wymieniają prawo wystąpienia w imieniu dłużnika z powództwem przeciwegzekucyjnym wniesionym na podstawie art. 840 k.p.c.

Odmienny pogląd Sądu Okręgowego uzasadniają następujące motywy.

Powództwo przeciwegzekucyjne jest co oczywiste środkiem obrony przeciwko toczącej się egzekucji. Jego wniesienie opiera się co do zasady na okolicznościach podważających istnienie tytułu wykonawczego. To, że możliwość jego wniesienia została uregulowana w Części Trzeciej Kodeksu Postępowania Cywilnego nie podważa stwierdzenia, że jest to środek obrony dłużnika odrębny od przysługujących mu w właściwym postępowaniu egzekucyjnym. Na poparcie powyższej tezy wskazać należy, że możliwość wytoczenia omawianego powództwa nie jest uzależniona od wszczęcia i prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Powyższe uwagi upoważniają do konkluzji, że określający przesłanki merytorycznej obrony dłużnika i stanowiący podstawę prawną rozstrzygnięcia, opartego na nim powództwa przeciwegzekucyjnego, przepis art. 840 § 1 pkt 2 KPC ma charakter materialnoprawny (wyr. SN z 16.5.2002 r., IV CKN 1071/00, Legalis).

Wytoczenie powództwa w tym również powództwa przeciw-egekucyjnego rodzi nie tylko skutki procesowe ale również materialnoprawne. Skutki materialnoprawne związane z wytoczeniem powództwa wynikają ze szczegółowych przepisów prawa materialnego i w tym miejscu mogą być zasygnalizowane jedynie przykładowo. Często wiążą się one z przypozwaniem (art. 84 KPC). Dotyczą często nałożonego przez prawo materialne na pozwanego obowiązku powiadomienia określonych osób o wytoczeniu powództwa (np. art. 241, 576 § 1, art. 665, 884 § 1 KC). Niekiedy prawo materialne wiąże określone skutki z "dowiedzeniem się o wytoczeniu powództwa". Ma to miejsce np. w art. 224 § 2 KC – "dowiedzenie się" powinno być tu rozumiane jako "doręczenie pozwu". Pozew może być traktowany jako pismo zawierające oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli (wyr. SN z 28.4.1967 r., I CR 563/66, OSNC 1967, Nr 12, poz. 227), jako wezwanie do zapłaty (orz. SN z 31.1.1962 r., III CR 524/61, OSNC 1963, Nr 3, poz. 66), może wreszcie zawierać oświadczenie o potrąceniu.

Wytoczenie powództwa jest jednocześnie decyzją co do zasady mogącą rodzić skutki majątkowe po stronie powoda. Wymienić tu należy nie tylko ryzyko poniesienia kosztów procesu, ale również wynikającą z zasady powagi rzeczy osądzonej utratę możliwości ukształtowania jego sytuacji w innym postępowaniu. Również z tych przyczyn czynność ta w ocenie Sądu Okręgowego wymaga co do zasady osobistego udziału powoda a jej dokonanie przez inny podmiot, w jego imieniu i na jego rzecz winno być poddane ścisłej reglamentacji.

Przepisy prawa procesowego przewidują jednocześnie, że w toku procesu strony mają możliwość podejmowanie nie tylko czynności stricte procesowych ale również takich, które powodują skutki materialnoprawne. Wskazując tytułem przykładu na możliwość zawarcia ugody przywołać należy stanowisko wyrażone w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 16 października 2008 r. ( sygn. akt II CSK 261/07), zgodnie z którym kurator uprawniony jest więc do składania oświadczeń woli w imieniu reprezentowanej strony, ale tylko oświadczeń mających charakter procesowy. Natomiast ugoda, której istotą jest czynienie wzajemnych ustępstw także w zakresie prawa materialnego (art. 917 KC), przekracza zakres ochrony praw osoby reprezentowanej, zatem zawarcie ugody przez kuratora procesowego należy uznać za niedopuszczalne ze względu na sprzeczność z jego ustawowymi uprawnieniami wynikającymi z art. 143 KPC.

Powyższe uwagi upoważniają do stwierdzenia, że możliwość wytoczenia powództwa i prowadzenia sprawy w imieniu innej osoby nie może być uznana za jedną z kompetencji kuratora procesowego powołanego dla potrzeb innego postępowania.

Przedmiotowe stanowisko ma zastosowanie również do kuratora ustanowionego w trybie art. 802 KPC.

Jak wynika z treści powołanego przepisu, jeżeli miejsce pobytu dłużnika nie jest znane, sąd ustanowi dla niego kuratora z urzędu, gdy egzekucja ma być wszczęta z urzędu, w innych zaś sprawach - na wniosek wierzyciela. Jego treść, ani tym bardziej inne normy części III Kodeksu Postępowania Cywilnego nie określają zakresu kompetencji kuratora ustanowionego dla dłużnika w postępowaniu egzekucyjnym. Powyższe oznacza, że na mocy art. 13 § 2 KPC dla określenia tych kompetencji należy sięgnąć do reguł ogólnych.

Ustanowienie kuratora dla osoby nieobecnej przewidują tak przepisu prawa materialnego jaki i prawa procesowego. Instytucje te różni co oczywiste zakres przysługujących kuratorowi kompetencji.

Przepisy prawa materialnego przewidują ustanowienie kuratora dla osoby nieobecnej, której prawa wymagają ochrony, a która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika (art. 184 § 1 KRO). Natomiast w sytuacji przewidzianej w art. 143 KPC czynności objęte upoważnieniem kuratora wiążą się z reprezentowaniem danej osoby tylko w oznaczonej sprawie cywilnej. Ustanowenie kuratora Kodeks postępowania cywilnego uzależnia od powstania sytuacji procesowej wywołującej potrzebę podjęcia obrony praw strony. Sytuacja taka powstaje zaś w następstwie podjęcia przez sąd decyzji o konieczności doręczenia stronie odpisu pozwu lub innego pisma procesowego, z doręczeniem którego zaistnieje potrzeba podjęcia obrony jego praw w procesie. Z racji, że jest to instytucja związana z potrzebą z doręczania pism sądowych, które wywołuje potrzebę podjęcia obrony praw strony, jej zastosowanie jest skierowane w zasadzie do ochrony interesów podmiotu który nie inicjuje postępowania (pozwanego, uczestnika postępowania). Jeśli zaś dla ochrony praw strony w procesie konieczne są czynności szersze, wykraczające również poza ramy toczącego się procesu (postępowania nieprocesowego) powołany kurator winien posiadać uprawnienie pozwalające na dokonywania czynności w imieniu i na rzecz strony. Podstawą takiego działania może być albo oświadczenie strony albo przepis ustawy, co określa art. 96 KC w zw. z art. 95 § 1 i 2 KC. Oznacza to, że właściwy zakres upoważnienia, pozwalający na wytoczenie powództwa w imieniu strony nieobecnej może uzyskać tylko kurator ustanowiony w trybie art. 184 KRO. Upoważnienie to nie ogranicza bowiem się tylko do aktywności procesowej, i to jeszcze do oznaczonego postępowania cywilnego. Ochrona osoby nieobecnej może bowiem obejmować ochronę sądową poprzez dochodzenie roszczeń, obronę przed skutecznym dochodzeniem roszczeń, zabezpieczenie roszczeń.

Jak wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Białystoku w wyroku z 29 kwietnia 2020 r. wydanym w sprawie sygn. akt I ACa 918/19, o ile kurator ustanowiony w trybie art. 143 KPC dokonuje czynności procesowych, o tyle kurator ustanowiony na podstawie art. 184 § 1 KRO dokonuje wszelkich czynności dotyczących osoby i majątku nieobecnego, kierując się ochroną jego praw. Kurator ten powoływany jest do dokonywania czynności materialnoprawnych i procesowych w imieniu nieobecnego. Umocowanie tego kuratora ma swe źródło w orzeczeniu sądu opiekuńczego wydanym na podstawie ustawy, a jego czynności stosownie do treści przepisu art. 95 § 2 KC wywierają skutki bezpośrednio dla zastąpionego. Warto przytoczyć również pogląd wyrażony w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 7 grudnia 2021 r. (sygn. akt I SA/Gd 1284/21), zgodnie z którym kurator absentis dokonuje wszelkich czynności dotyczących osoby i majątku nieobecnego, kierując się ochroną jego praw. Kurator nie powinien być ograniczony w reprezentowaniu nieznanego z miejsca pobytu. Może działać tak, jak działałaby strona, którą zastępuje, dlatego o zakresie wymaganych od niego czynności nie decyduje wniosek o ustanowienie kuratora kierowany do sądu opiekuńczego. Legitymacja do działania przez kuratora za stronę nie wynika tylko z wniosku i jego zakresu, lecz z decyzji sądu, która z kolei nie może być niezgodna z ustawowym uregulowaniem instytucji kuratora. Jednocześnie zdaniem tego Sądu, dopuszczalne jest wniesienie skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego przez kuratora ustanowionego w trybie art. 34 KPA. Podstawę ustanowienia takiego kuratora stanowi art. 184 § 1 KRO, który wyraźnie określa cel jego ustanowienia, to jest "dla ochrony praw osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich praw".

Reasumując powyższe rozważania, Sąd Okręgowy orzekając o uchyleniu zaskarżonego wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania uznał, że pozew został wniesiony przez osobę nie posiadającą upoważnienia do tej czynności.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowi przepis art. 386 § 2 k.p.c. Stanowiąca konsekwencję braku właściwej reprezentacji nieważność postępowania datuje się od chwili wniesienia pozwu.

O kosztach postepowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

Na koniec już tylko na marginesie wskazać należy, że jak wynika z art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. sąd może zawiesić postępowanie jeżeli na skutek braku adresu powoda nie można nadać sprawie dalszego biegu. Powstały w konsekwencji okres spoczywania sprawy winien zostać wykorzystany dla ewentualnego ustanowienia dla powódki kuratora na podstawie powołanych wyżej przepisów prawa materialnego.

Paweł Hochman