Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 28 grudnia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA w SO Arkadiusz Lisiecki

Sędziowie:SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSO Paweł Hochman (spr.)

Protokolant:st. sekr. sąd. Beata Gosławska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 grudnia 2018 roku sprawy z wniosku T. T. (1) z udziałem S. M. (1) o podział majątku wspólnego na skutek apelacji wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w Opocznie z dnia 22 czerwca 2018 roku, sygn. akt I Ns 65/16

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w punkcie III w ten sposób, że zasądzić od T. T. (1) na rzecz S. M. (1), tytułem spłaty, kwotę 102 368,10 zł. ( sto dwa tysiące trzysta sześćdziesiąt osiem złotych 10/100 ), płatną w dwóch ratach: pierwsza w kwocie 71750,97 zł. ( siedemdziesiąt jeden tysięcy siedemset pięćdziesiąt złotych 97/100 ) płatna w terminie do dnia 31 grudnia 2018 r., druga w kwocie 30617,13 zł. ( trzydzieści tysięcy sześćset siedemnaście złotych 13/100 ) płatna w terminie do dnia 31 grudnia 2019 r.; z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminu płatności którejkolwiek z rat;

2.  oddalić apelację w pozostałej części;

3.  ustalić, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania apelacyjnego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki

SSA w SO Grzegorz ŚlęzakSSA Paweł Hochman

Sygn. akt II Ca 813/18

UZASADNIENIE

We wniosku z dnia 25 stycznia 2016 roku T. T. (1) wnosił o dokonanie podziału majątku wspólnego stron, w skład którego wchodzi nieruchomość położona w miejscowości (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Opocznie prowadzona jest Księga wieczysta Kw (...) i (...) i przyznanie nieruchomości wnioskodawcy z rozliczeniem kredytu hipotecznego.

W uzasadnieniu wskazał, że strony pozostawały w związku małżeńskim, który został rozwiązany przez rozwód wyrokiem z dnia 27 września 2013 roku. W dniu 16 listopada 2009 roku strony uzyskały preferencyjny kredyt na dokończenie budowy domu jednorodzinnego położonego w J. K. (1) na kwotę 170.000 złotych. Wnioskodawca wnosi o przyznanie mu w/w nieruchomości na własność i rozliczenie kredytu hipotecznego.

Uczestniczka postępowania S. M. (1) w odpowiedzi na pozew przyłączyła się do wniosku o podział majątku oraz wskazała, że w skład majątku wspólnego wchodzą również rzeczy ruchome.

W piśmie procesowym z dnia 14 lipca 2016 roku pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o ustalenie nierównych udziałów i przyjęcie, ze uczestniczka przyczyniła się do powstania majątku wspólnego w 15 procentach.

Na rozprawie w dniu 8 czerwca 2018 roku wnioskodawca podtrzymał stanowisko w zakresie przyznania mu domu oraz z rzeczy ruchomych wniósł o przyznanie mu na własność: lodówki, pralki, mebli w łazience, mini aneksu kuchennego i stołu. Pełnomocnik uczestniczki wniósł o przyznanie nieruchomości wnioskodawcy oraz rzeczy ruchomych ponieważ stanowią wyposażenie domu, natomiast uczestniczka mieszka za granicą i nie ma miejsca gdzie mogłaby trzymać rzeczy. Nadto pełnomocnik uczestniczki wniósł o zasądzenie spłaty w kwocie 216.849 złotych (protokół rozprawy k. 246).

Postanowieniem z dnia 22 czerwca 2018 r. Sąd Rejonowy w Opocznie, dokonał podziału majątku wspólnego byłych małżonków T. T. (1) i S. M. (1) , w skład którego weszły: zabudowana nieruchomość położona w J. K. (1), powiat (...), woj. (...), oznaczona w ewidencji gruntów numerem działki (...) o powierzchni (...) ha, obręb (...) dla której w Sądzie Rejonowym w Opocznie urządzona jest księga wieczysta (...); oraz ruchomości w postaci: kuchni gazowo – elektrycznej I., mebli kuchennych, zlewozmywaka jednokomorowego, stołu szklanego, 4 sztuk krzeseł, lodówki (...), mikrofalówki, segmentu pokojowego, kanapy 3 osobowej, 2 sztuk foteli, mebli łazienkowych, pralni automatycznej W., żyrandola, kanapy 3 osobowej, ławy, laptopa H., garażu blaszanego, pompy do wody, agregatu prądotwórczego, kosiarki elektrycznej M., kosiarki spalinowej (...) w ten sposób, że przyznać na wyłączną własność T. T. (1) nieruchomość opisaną w punkcie 1 oraz ruchomości opisane w pkt. 2.

Sąd Rejonowy oddalił wniosek o ustalenie nierównych udziałów.

Zasądził od T. T. (1) na rzecz S. M. (1) tytułem spłaty kwotę 171.750,97 złotych płatną w dwóch ratach, pierwsza w kwocie 71.750,97 złotych płatna w terminie do dnia 31 grudnia 2018 roku, druga rata w kwocie 100.000,- złotych płatna w terminie do dnia 31 grudnia 2019 roku, obie raty płatne z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminu.

Rozstrzygając o kosztach postępowania Sąd Rejonowy stwierdził, że każdy z uczestników ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie i nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Opocznie od T. T. (1) i S. M. (1) kwoty po 335,- złotych tytułem wynagrodzenia biegłego wypłaconego tymczasowo z funduszy Skarbu Państwa.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego :

Małżeństwo T. T. (1) i S. T. z domu M., zawarte w dniu 27 września 2008 roku zostało rozwiązane przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 27 września 2013 r. w sprawie sygn. akt I C 1026/13 – z winy powódki S. T..

Po zawarciu związku małżeńskiego T. T. (1) i S. M. (1) zamieszkali w O. u rodziców S. M. (1) tj. u S. i E. małżonków M.

T. T. (1) i S. M. (1) w drodze umowy darowizny z dnia 29 czerwca 2009 roku sporządzonej w formie aktu notarialnego otrzymali od J. K. (2) ( babci T. T. (1) ) i spadkobierców K. K. nieruchomość położoną w J. K. (1), gmina O., oznaczoną w ewidencji gruntów nr (...) o (...)ha.

T. T. (1) w drodze umowy darowizny z dnia 19 października 2007 roku sporządzonej w formie aktu notarialnego otrzymał od J. K. (2) (babci T. T. (1)) i spadkobierców K. K. nieruchomość położoną w J. K. (1), gmina O., oznaczoną w ewidencji gruntów numerami działek: (...), (...), (...), (...), (...) o łącznej (...) ha.

Umową użyczenia z dnia 6 kwietnia 2009 roku R. R. użyczyła T. T. (1) na 99 lat działkę gruntu nr (...) o powierzchni (...) ha, położoną w J. K. (1), gmina O..

Umową dzierżawy z dnia 29 września 2008 roku zawartą pomiędzy J. K. (2) i spadkobiercami K. K. a T. T. (1) wydzierżawiający oddali w dzierżawę T. T. (1) grunty rolne o powierzchni (...) ha na czas nieoznaczony.

We wrześniu 2009 roku na działkach nr (...) T. T. (1) i S. M. (1) rozpoczęli budowę domu. Prace budowlane nadzorował ojciec S. S. (2) M.. To S. M. (2) organizował firmę do przeprowadzenia budowy, również wykonywał niektóre prace samodzielnie. W czasie budowy domu, która trwała do maja 2012 roku T. T. (1) i S. M. (1) pracowali zarobkowo. S. M. (1) pracowała(...), potem w (...) w O., a następnie w N.. T. T. (1) pracował w G., W. i w N.. W N. T. T. (1) i S. M. (1) pracowali w tej samej firmie. T. i S. małżonkowie T. przesyłali pieniądze na konto bankowe, do którego mieli dostęp rodzice S. M. (1). Z pieniędzy z tego konta S. i E. małżonkowie M. pokrywali koszty budowy.

Dom był wykończony na dole, górna kondygnacja nie był wykończona, nie było podłóg, drzwi. Poddasze było ocieplone. W kuchni były meble kuchenne, stół, krzesła, lodówka. W małym pokoju była wersalka i meble. Łazienka na dole była wykończona. Ściany w domu były otynkowane, pomalowane na biało.

T. M. dokonał po rozwodzie w dniu 4 maja 2015 roku zakupu krzewów na kwotę 431,48 złotych, które zostały posadzone na nieruchomości.

Biegły w dziedzinie szacowania nieruchomości Z. R. wydający opinię na potrzeby niniejszego postępowania oszacował wartość działki (...) wraz z domem mieszkalnym na kwotę 420.065 złotych. Biegły zastosował:

- dla naniesień budowlanych z uwagi na brak w obrocie rynkowym na rynku lokalnym oraz rynkach sąsiednich podobnych obiektów porównawczych przy zastosowaniu podejścia kosztorysowego, metodę kosztów odtworzenia, techniką elementów scalonych;

- dla części gruntu pod istniejącą zabudową przeznaczonego pod zabudowę, przy zastosowaniu podejścia porównawczego, metodą porównania parami;

- dla części gruntu przeznaczonego jako tereny rolne, przy zastosowaniu podejścia porównawczego, metodą korygowania ceny średniej;

- dla naniesień roślinnych przy zastosowaniu tzw. metody (...)korzystając z opracowania (...) K. Z..

Kolejny biegły z dziedziny szacowania nieruchomości K. B. wydająca opinię na potrzeby niniejszego postępowania oszacowała wartość działki (...) wraz z domem mieszkalnym na kwotę 386.699 złotych. Biegły określił wartość rynkową działek nr (...) wraz z budynkiem mieszkalnym (stan przyszły po dokończeniu budowy w 100%) określono podejściem porównawczym, metoda porównania parami. Jako jednostkę porównawczą przyjęto (...) m ² budynku mieszkalnego. Powierzchnie użytkową wycenionego budynku mieszkalnego przyjęto na podstawie danych zawartych w projekcie budowlanym wycenionego budynku. Następnie po odjęciu wartości gruntu działek na podstawie stopnia zaawansowania robót budowlanych, określono wartość rynkową budynku mieszkalnego (stan na dzień 19.10.2013r). Wartość rynkową gruntu działek nr ewid. (...), (...), (...), (...) wyceniono podejściem porównawczym, metodą porównania parami. Jako jednostkę porównawczą przyjęta (...) m ² powierzchni działek.

Biegły ds. szacowania ruchomości J. S. w opinii pisemnej wydanej na potrzeby niniejszego postępowania ustalił wartość ruchomości w postaci: kuchni gazowo – elektrycznej I., mebli kuchennych, zlewozmywaka jednokomorowego, stołu szklanego, 4 sztuk krzeseł, lodówki (...), mikrofalówki, segmentu pokojowego, kanapy 3 osobowej, 2 sztuk foteli, mebli łazienkowych, pralni automatycznej W., żyrandola, kanapy 3 osobowej, ławy, laptopa H., garażu blaszanego, pompy do wody, agregatu prądotwórczego, kosiarki elektrycznej M., kosiarki spalinowej (...) na łączną kwotę 13.633 złotych.

T. T. (1) i S. M. (1) w dniu 6 listopada 2009 roku zawarli z (...) z siedzibą w W. umowę kredytu hipotecznego (...) , na kwotę 170.000 złotych. W okresie od 6.11.2009 r. do 27.09.2013r. dokonano spłaty w kwocie 38.680,48 złotych. Od dnia 28.09.2013r. do dnia 8.06.2018 r. dokonano spłaty kredytu w kwocie 56.398,59 złotych. Spłaty kredytu dokonywał T. T. (1).

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dokumentów, opinii biegłych oraz zeznań wnioskodawcy i świadków. Podniósł, że z zeznań świadków S. M. (2) i E. M. wynika, że to S. M. (2) nadzorował budowę domu. Okoliczność tę przyznał sam wnioskodawca. Wskazał, iż w czasie małżeństwa małżonkowie pracowali zarobkowo. W czasie pracy za granicą w N. strony pracowały w tym samym zakładzie. Nadto jak wynika z zeznań rodziców uczestniczki, to małżonkowie przekazywali pieniądze na konto, z których to pieniędzy S. M. (2) prowadził budowę. Okoliczności te zdaniem Sądu nie pozwalają przyjąć, iż uczestniczka w mniejszym zakresie przyczyniała się do powstania majątku wspólnego. Zatem wniosek wnioskodawcy o ustalenie nierównych udziałów podlegał oddaleniu.

Odnosząc się zaś, do okoliczności, iż to wnioskodawcy zostały przyznane rzeczy ruchome, Sąd stwierdził, iż część wyposażenia domu strony otrzymały od rodziców uczestniczki. Natomiast wnioskodawca sam przyznał, że rozliczył się z teściami (k.246v). Zatem wbrew temu co twierdził wnioskodawca rzeczy, które otrzymali od teściów były oddane dla obojga małżonków. Stąd też S. i E. małżonkowie M. nie zabrali części rzeczy jak. np. kanapy, gdyż darowali je obojgu małżonkom. W ocenie Sądu zasadnym jest przyznanie ruchomości wnioskodawcy, gdyż stanowią one wyposażenie domu i służą do prac mających utrzymanie terenu wokół domu, uczestniczka zaś zamieszkuje za granicą.

Odnosząc się do opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego Z. R., Sąd Rejonowy przypomniał, że była kwestionowana przez pełnomocnika wnioskodawcy (k.130-132). Wskazał, że zgodzić należy się z pełnomocnikiem, iż przyjęta w opinii metoda odtworzeniowa nie uwzględnia cen rynkowych istniejących na lokalnym rynku. Dlatego też Sąd uwzględnił wniosek pełnomocnika wnioskodawcy i dopuścił dowód z opinii innego biegłego rzeczoznawcy majątkowego. Biegła K. B. w złożonej opinii dokonała oszacowania nieruchomości przyjmując metodę porównawczą. W ocenie Sadu opinia ta jest rzetelna, jasna i odnosi się do cen nieruchomości na rynku lokalny. Dlatego też Sąd swoje rozważania oparł na opinii biegłej K. B..

Opinia biegłego ds. szacowania ruchomości J. S. nie była kwestionowana przez strony.

Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 31 § 1 kro z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Strony zawarły związek małżeński w dniu 27 września 2008 roku, nie zawierając umów majątkowych, a więc z tym dniem powstała między małżonkami wspólność majątkowa, która ustała dopiero w dacie uprawomocnienia się wyroku rozwodowego Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim (tj. w dniu 19 października 2013 roku).

Zgodnie z art. 567 § 1 kpc w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym oraz o tym jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi.

Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (art. 43 § 1 kro). Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku (§ 2 zd. 1 art. 43 kro). Przy ocenie, czy zachodzą ważne powody do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku, nie bez znaczenia jest okoliczność, czy i w jakim stopniu małżonkowie wypełniali obowiązki wynikające z art. 27 kro. Zgodnie z tym przepisem oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swoich możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspakajania potrzeb rodziny, która przez swój związek założyli. Może powstać sytuacja, w której majątek wspólny pochodzi wyłącznie lub w przeważającej części z dochodów jednego małżonka, drugi zaś małżonek ze względu na ograniczone możliwości zarobkowe lub niezdolność do pracy przyczynił się do powstania tego majątku w nieznacznym stopniu lub nie przyczynił się wcale, a mimo to brak będzie podstaw do zastosowania art. 43 § 3 kro. Jeżeli jednak małżonek w sposób rażący lub uporczywie, mimo posiadanych sił oraz możliwości zarobkowych, nie przyczynia się odpowiednio do tych możliwości, do powstania majątku wspólnego, drugi małżonek może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku.

W ocenie Sądu Rejonowego, w realiach niniejsze sprawy, nie można przyjąć, że uczestniczka nie przyczyniała się do powstania majątku wspólnego. W czasie małżeństwa pracowała zarobkowo. Możliwe, że osiągała mniejsze zarobki niż wnioskodawca, jednakże nie uchylała się od pracy. Małżonkowie wspólnie zaciągnęli kredyt na budowę domu, którego poręczycielami byli rodzice uczestniczki. To ojciec uczestniczki pomagał w budowie domu, dysponował pieniędzmi nadsyłanymi przez małżonków pracujących razem w N.. Wnioskodawca nie wykazał również aby S. M. (1) trwoniła majątek. Samo zaś orzeczenie rozwodu z winy S. M. (1) nie może w ocenie Sądu stanowić podstawy do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym na korzyść wnioskodawcy T. T. (1). Wina małżonka jest elementem, który powinien być brany pod uwagę przy ocenie, czy za ustaleniem nierównych udziałów przemawiają "ważne powody" analizowane, z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Nie należy przy tym jednak tracić z pola widzenia, że wina małżonka nie została objęta hipotezą przepisu art. 43 § 2 kro. Brak jest podstaw do traktowania winy jako czynnika przesądzającego o ustaleniu nierównych udziałów "na korzyść" małżonka niewinnego bez względu na cały kontekst sytuacyjny.

Zgodnie z art. 45 § 1 kro każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspakajania potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. § 2 art. 45 kro stanowi, że zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Nadto przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego (art. 45 § 3 kro ).

Sąd Rejonowy wskazał, że wartość majątku wspólnego stanowi kwotę 400.332 zł. (wartość nieruchomości 386.699 zł., ruchomości 13.633 zł. ).

Udziały małżonków są równe, wynoszą zatem po 200166 zł. (400.332 : 2 = 200.166 zł.).

Wnioskodawca T. T. (1) otrzymał nieruchomość położoną w J. K. (1) oraz ruchomości o łącznej wartości 400.332 zł. Zatem spłata należna S. M. (1) stanowi kwotę 200.166 zł.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że dokonał również rozliczenia kredytu zaciągniętego przez małżonków. Jak wynika z treści zaświadczenia (k.249) wnioskodawca po rozwodzie dokonał spłaty w kwocie 56.398,59 złotych. Zatem należną spłatę na rzecz uczestniczki należy pomniejszyć o kwotę 28.199,29 złotych (tj. ½ z kwoty 56.398,59 złotych. Sąd nie rozliczył kredytu spłacanego przez T. T. (1) w czasie małżeństwa w kwocie 38.680,48 złotych z uwagi, iż była to spłata dokonywana z majątku wspólnego, jakim było wynagrodzenie za pracę wnioskodawcy (art. 31 § 2 ust. 1 k.r.o) dokonywana na kredyt zaciągnięty przez oboje małżonków. Sąd nie rozliczył również pozostałej do spłaty części kredytu z uwagi na to, że pełnomocnik uczestniczki nie wyraziła zgody i wniosła o zasądzenie spłaty w kwocie 216.849 zł (k.246). Zgodnie zaś ze stanowiskiem Sądu Najwyższego art. 45 k.r.o. nie stosuje się do długów, które nie zostały spłacone i nie podlegają one uwzględnieniu przy podziale. W praktyce dopuszcza się czasem za zgodą byłych małżonków obciążenie spłatą długu jednego z nich (choć w stosunku do wierzyciela zastrzeżenie to nie jest skuteczne) przy uwzględnieniu tego we wzajemnych rozliczeniach (vide postanowienie S.N. z dnia 16 września 2004 roku, sygn.. akt IV CK 703/03 Legalis nr 277769).

Nadto Sąd rozliczył nakład z majątku odrębnego wnioskodawcy, na majątek wspólny w postaci wydatków na zakup krzewów ozdobnych w kwocie 215,74 zł. (tj. ½ kwoty 431,48). Zatem należna spłata wynosi 171.750,97 zł. (200.166 – 28.199,29 – 215,74), którą to kwotę Sąd zasądził od T. T. (1) na rzecz S. M. (1), płatną w dwóch ratach pierwsza w kwocie 71.750,97 zł. płatna w terminie do dnia 31 grudnia 2018 roku, druga rata w kwocie 100.000 zł. płatna w terminie do dnia 31 grudnia 2019 roku, obie raty płatne z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminu.

Rozkładając wnioskodawcy należność na raty Sąd miał w polu widzenia okoliczność, iż wnioskodawca jest osobą która pracuje zarobkowo a spłata w ratach pozwoli mu na stopniowe zgromadzenie środków finansowych.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 kpc.

Natomiast o kosztach brakującego wynagrodzenia biegłych sądowych Sąd orzekł na podstawie art.113 ust 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. nr 167, poz. 1398 ze zm. ). Brakujące wynagrodzenie biegłego ds. szacowania ruchomości J. S. kwotę 668,51 złotych i kosztami tymi Sąd obciążył strony w kwotach po 335 złotych, gdyż opinia ta podjęta była w interesie obu stron.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł wnioskodawca, zaskarżając je w całości i zarzucając Sądowi pierwszej instancji:

- błąd w ustaleniach faktycznych polegającym na przyjęciu, że udziały stron w majątku wspólnym są równe,

- błędne rozliczenie ruchomości pomimo, iż z ruchomości rozliczył się z teściami czyli rodzicami byłej żony,

- błędne rozliczenie kredytu hipotecznego, co stanowi, że zapłaci byłej żonie spłatę i ponownie w ramach tej spłaty spłaci za nią kredyt hipoteczny czyli zapłacę podwójnie co jest niesprawiedliwe,

- rozłożenie należności wyłącznie na dwie raty, co nie daje mi możliwości dokonania spłaty w sposób rzetelny i w terminach określonych przez Sąd, a ze względu na obciążenie kredytowe, które obecnie wynosi ponad 200.000 zł., nie jest w stanie spłacić uczestniczki, gdyż posiada kredyt hipoteczny a żaden bank nie udzieli mu dalszego kredytu na spłatę należności.

Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia do ponownego rozpoznania ewentualnie rozliczenie nowym postanowieniem z uwzględnieniem nierównych udziałów, rozliczenia ruchomości jak i całości kredytu hipotecznego i oddalenie żądania uczestniczki.

Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił co następuje:

Kredyt zaciągnięty w czasie trwania małżeństwa – na podstawie umowy nr (...) z dnia 6 listopada 2009 r. jest zabezpieczony hipoteką ustanowioną na nieruchomości będącej przedmiotem podziału.

Została ustanowiona hipoteka zwykła w kwocie 170000 zł. oraz hipoteka kaucyjna w kwocie 85000 zł.

( dowód: akta księgi wieczystej nr (...) k. 37 )

Wskazany kredyt zabezpieczono również na nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), a której wyłącznym właścicielem pozostaje wnioskodawca.

( dowód: akta księgi wieczystej nr (...) k. 34 )

Według stanu na dzień 15 grudnia 2018 r. zadłużenie z tytułu kredytu wynosi 133 262,70 zł.

W okresie od października 2013 r. do listopada 2018 r. wnioskodawca spłacił z tytułu kredytu kwotę 61902,99 zł.

( dowód zaświadczenie z (...) k. 302 – 304 )

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja jest częściowo uzasadniona.

Za uzasadniony należy uznać zawarty w skardze apelacyjnej zarzut określony przez wnioskodawcę jako błędne rozliczenie kredytu hipotecznego.

Powyższy zarzut, sformułowany przez skarżącego nieprofesjonalnie, sprowadza się do konieczności rozstrzygnięcia, czy dla ustalenia wartości wchodzącej w skład majątku dorobkowego małżonków podlegającej podziałowi należy uwzględnić wartość tej nieruchomości pomniejszoną o wysokość niespłaconego kredytu zabezpieczonego ustanowioną na tej nieruchomości hipoteką.

Stanowisko zaprezentowane przez Sąd pierwszej instancji stanowi konsekwencję stanowiska zaprezentowanego przez pełnomocnika uczestniczki postępowania, który zanegował dopuszczalność rozliczenia niespłaconego kredytu oraz zostało poparte stanowiskiem Sądu Najwyższego, zgodnie z którym art. 45 k.r.o. nie stosuje się do długów, które nie zostały spłacone i nie podlegają one uwzględnieniu przy podziale.

Dodatkowo podnieść należy, że w postanowieniu z dnia 26 stycznia 2017 r. ( sygn. akt I CSK 54/16 ) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, zgodnie z którym w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej sąd – ustalając wartość wchodzącego w skład majątku wspólnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, obciążonego hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy – uwzględnia wartość rynkową tego prawa, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego. Wskazane stanowisko Sądu Najwyższego stanowiło konsekwencję rozważenia charakteru i funkcji hipoteki oraz wpływu obciążenia hipotecznego na wartość i sądowy sposób podziału nieruchomości (prawa do lokalu), a także wzajemne roszczenia z tego tytułu między małżonkami. Przytaczanie pełnej analizy powyższych zagadnień dokonanej przez Sąd Najwyższy jawi się jako zbędne, skoro treść powołanego orzeczenia jest znana pełnomocnikom uczestników postępowania. Odwołując się do najważniejszych spośród przytoczonych w nim poglądów wskazać należy, że Sąd Najwyższy przyjął, iż w ramach podziału majątku dorobkowego można dzielić jedynie tylko aktywa, nie może natomiast dokonywać podziału lub rozliczenia nie spłaconych jeszcze długów, obciążających nadal - mimo ustania ustawowej wspólności majątkowej - oboje małżonków na skutek czynności prawnych podjętych przez nich w czasie trwania wspólności. Ponadto, zdaniem Sądu Najwyższego wartością rynkową nieruchomości jest najbardziej prawdopodobna jej cena, możliwa do uzyskania na rynku, określona z uwzględnieniem cen transakcyjnych przy przyjęciu, że strony umowy były od siebie niezależne, nie działały w sytuacji przymusowej oraz miały stanowczy zamiar zawarcia umowy, a nadto upłynął czas niezbędny do wyeksponowania nieruchomości na rynku i do wynegocjowania warunków umowy (art. 151 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2147). Hipoteka umowna jest natomiast ograniczonym prawem rzeczowym, którego celem jest zabezpieczenie oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego. Funkcja zabezpieczająca hipoteki polega na możliwości dochodzenia przez wierzyciela hipotecznego zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 790 - dalej KWU).

W ocenie Sądu Najwyższego, w praktyce obrotu nieruchomościami, obciążenie hipoteką nie ma wpływu na wartość rynkową nieruchomości, lecz na sposób rozliczenia - między stronami umowy przenoszącej własność - ceny jej nabycia, odzwierciedlającej wartość rynkową. Nabycie nieruchomości obciążonej hipoteką za zapłatą na rzecz jej zbywcy pełnej ceny odpowiadającej jej wartości rynkowej przy utrzymującym się obciążeniu hipotecznym, jest związane z niebezpieczeństwem przejęcia - bez stosownego ekwiwalentu - odpowiedzialności nabywcy za dług zabezpieczony hipoteką, ponieważ nabywca nieruchomości, nie będący dłużnikiem osobistym wierzyciela hipotecznego, musi liczyć się z obowiązkiem znoszenia ewentualnej egzekucji wierzytelności z jego nieruchomości. Stąd też powszechna jest praktyka, w której nabywca przekazuje - za zgodą zbywcy - określoną część ceny nabycia bezpośrednio wierzycielowi hipotecznemu (zwykle bankowi) celem zaspokojenia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką (zazwyczaj kredytowej), skutkującego wygaśnięciem hipoteki i jej wykreśleniem z księgi wieczystej za zgodą wierzyciela.

W ocenie Sądu Okręgowego orzekającego w przedmiotowej sprawie argument zaprezentowany przez Sąd pierwszej instancji uzasadniający odmowę uwzględnienia przy ustaleniu wartości objętej podziałem nieruchomości wartości kredytu zabezpieczonego ciążącą na tej nieruchomości hipoteką odwołujący się do normy art. 45 k.r.o. jest nieprzekonywujący. Obniżenie wartości nieruchomości nie jest bowiem konsekwencją rozliczenia długów małżonków. Oczywistym pozostaje, że zobowiązanie również w przedmiotowej sprawie zobowiązanie do zwrotu zaciągniętego kredytu nadal ( solidarnie ) obciąża tak wnioskodawcę jak i uczestniczkę postępowania. Orzeczenie o podziale majątku dorobkowego co oczywiste kształtuje bowiem jedynie relacje majątkowe pomiędzy byłymi małżonkami i nie wpływa na pozycję małżonków wobec osób trzecich ( w tym banku udzielającego kredytu ).

Przedstawiona argumentacja, biorąc pod uwagę wskazane wyżej postanowienie Sądu Najwyższego nie może być jednak wystarczająca.

Ustalając skład majątku dorobkowego sąd ma obowiązek ustalenie składników tego majątku i określenie ich wartości. W przypadku gdy przedmiotem podziału jest nieruchomość określenie jej wartości odbywa się z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami ( t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2147 ) a w szczególności art. 151 ust. 1 odwołującego się do wartości rynkowej nieruchomości. Odwołanie się tylko do tego przepisu nie jest jednak wystarczające. Jak wynika z § 38 ust 1 i 2 Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego z dnia 21 września 2004 r. ( Dz.U. Nr 207, poz. 2109 ) przy określaniu wartości nieruchomości uwzględnia się obciążenia nieruchomości ograniczonymi prawami rzeczowymi, jeżeli wpływają one na zmianę tej wartości, w tym przypadku jej wartość pomniejsza się o kwotę odpowiadającą wartości tego prawa, równej zmianie wartości nieruchomości, spowodowanej następstwami ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego.

Co znamienne, wskazany przypis wprost nakazując obniżenie wartość rynkowej nieruchomości w przypadku obciążenia jej ograniczonym prawem rzeczowych nie czyni różnic w rodzaju tego prawa. Co do zasady ma on więc zastosowanie również w przypadku ustanowienia na nieruchomości hipoteki, która co oczywiste jest ograniczonym prawem rzeczowym.

Kluczowe dla omawianego zagadnienia pozostaje więc rozstrzygnięcie czy ograniczone prawo rzeczowe w postaci hipoteki wpływa na wartość nieruchomości?

W ocenie Sądu Okręgowego odpowiedź na tak postawione pytanie musi być twierdząca.

Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym na nieruchomości, skutecznym erga omnes, związanym z wierzytelnością i służącym do jej zabezpieczenia. Treść jej polega na tym, że uprawniony może dochodzić określonej sumy z nieruchomości obciążonej, niezależnie od tego, kto jest jej właścicielem, a nadto służy mu prawo pierwszeństwa zaspokojenia się z nieruchomości przed dłużnikami osobistymi. Ustanowienie hipoteki rodzi odpowiedzialność rzeczową, która może zachodzić łącznie z odpowiedzialnością osobistą lub może dość do jej oddzielenia w rezultacie bądź zbycia nieruchomości, bądź orzeczenia działowego przyznającego nieruchomość obciążoną tym prawem jednemu z uczestników postępowania.

Podział majątku dorobkowego obejmujący przyznanie prawa własności nieruchomości jednemu z byłych małżonków, skutkuje co oczywiste tym, że uczestnik, który otrzymuje wskazane prawo może nim swobodnie rozporządzać. Z punktu widzenia prawidłowej wyceny kluczowe jest więc ustalenia jaką kwotę otrzyma w przypadku decyzji o sprzedaży nieruchomości. Dla prawidłowego podziału decydująca pozostaje więc nie tyle hipotetyczna rynkowa wartość nieruchomości a jej realna wartość ustalona jako przysporzenie majątkowe. W opinii Sądu Okręgowego odwołanie się do zasad doświadczenia życiowego wystarcza do przyjęcia, że nabywca nieruchomości obciążonej ograniczonym prawem rzeczowym ( zwłaszcza hipoteką ) ustalając w drodze rokowań z właścicielem nieruchomości kwotę należną do zapłaty podejmie działania zmierzające do nabycia nieruchomości bez obciążeń oczekując tym samym od zbywcy, że ten podejmie działania mające doprowadzić do zbycie nieruchomości bez obciążeń. Sposób osiągnięcia wskazane celu może być oczywiście różnorodny, istotnym jego elementem w każdym przypadku będzie jednak spłata długu zabezpieczonego hipoteką. Powyższe prowadzi do wniosku, że kwota przekazana właścicielowi tytułem zapłaty będzie zmniejszona o zabezpieczony hipoteką ustanowioną na nieruchomości dług.

Z powyższych uwag można wysnuć jeszcze jeden wniosek. Transakcje dokonywane przypadku gdy nieruchomość jest obciążona hipoteką stanowią z pewnością źródło wiedzy co do cen rynkowych nieruchomości. Ustalając w oparcie o te transakcje wartość nieruchomości objętej podziałem należy jednak każdorazowo przyjąć założenie, że dotyczą one nieruchomości nieobciążonej żadnym ograniczonym prawem rzeczowym. Cena rynkowa nieruchomości ustalana jest w praktyce z uwzględnieniem faktu, że zobowiązanie zabezpieczone hipoteką będzie spełnione przez lub najpóźniej z chwilą zawarcia umowy sprzedaży. Przedmiotem tej umowy będzie więc zawsze nieruchomości wolna od obciążeń.

Dla uzupełnienia powyższych argumentów należy dokonać analizy jeszcze jednego hipotetycznego stanu faktycznego. Opisanie tego stanu musi poprzedzić założenie, że ustalenie wartości nieruchomości następuje przez porównanie cen transakcyjnych wynikających z umów zawieranych pomiędzy podmiotami należycie dbające o własne interesy ekonomiczne. Zakładając, że w tych warunkach nabywca nieruchomości obciążonej hipoteką decyduje się na jej nabycie bez wcześniejszego usunięcia ograniczonego prawa rzeczowego, że przejmuje na siebie odpowiedzialność za spłatę zobowiązania zabezpieczonego hipoteką - ( nie tylko jako dłużnik rzeczowy ale również wobec zbywcy nieruchomości ) nie sposób założyć, że w tych okolicznościach cena nieruchomości, którą nabywca będzie zobowiązany przekazać zbywcy nie będzie uwzględniać powyższego obowiązku.

W ocenie Sądu Okręgowego w składzie rozpoznającym niniejszą apelację, hipoteka obciążająca nieruchomość byłych małżonków będących zarówno dłużnikami osobistymi, jak i dłużnikami rzeczowymi banku ma wpływu na wartość rynkową nieruchomości, przyjmowaną przez sąd za podstawę ustalenia wysokości spłaty lub dopłaty należnej drugiemu małżonkowi, który nie otrzymuje nieruchomości.

Bez znaczenie pozostaje oczywista okoliczność, że podział majątku wspólnego, w tym przyznanie prawa do lokalu jednemu z małżonków, nie rzutuje w żaden sposób na utrzymywanie się solidarnego i osobistego zobowiązania obojga małżonków do spłaty kredytu także po dokonaniu podziału majątku wspólnego. Podkreślić należy, że bez względu na sposób rozliczenia, nie można wykluczyć, że pomiędzy byłymi małżonkami powstanie roszczenie regresowe z tytułu spłaty wspólnych zobowiązań.

Potwierdzenie powyższego stanowiska wynika z szeregu orzeczeń Sądu Najwyższego. W tym miejscu wypada zacytować jedno z nich, wskazując że w postanowieniu z dnia 26 września 2013 r. ( sygn. akt II CSK 650/12 ) wyjaśniono, że o ile należy zgodzić z poglądem, że spłata długu hipotecznego po dacie orzeczenia o podziale majątku wspólnego nie jest nakładem z majątku osobistego na majątek wspólny, to obciążenie hipoteką wpływa w sposób oczywisty na wartość nieruchomości, a zatem przy jej ustalaniu w toku podziału majątku wspólnego sąd powinien uwzględnić to obciążenie, podobnie jak obowiązany jest rozważyć obniżenie wartości z powodu obciążenia w postaci służebności czy dożywocia. Wartość tych obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczaniu wartości nieruchomości przyznanej jednemu z małżonków na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy wskazane stanowisko znajduje swoje potwierdzenie w dodatkowych jeszcze argumentach.

W ocenie Sądu Okręgowego spłata długu spoczywać będzie przede wszystkim na tym z małżonków, któremu przypadnie wskutek podziału nieruchomość obciążona i który pozostanie dłużnikiem rzeczowym. Istnieje bowiem ścisłe prawnorzeczowe powiązanie zadłużenia zabezpieczonego hipotecznie ze składnikami majątkowymi. Spłata przez tę stronę długów uwzględnionych przy ustalaniu wartości nieruchomości poprzez umniejszenie jej wartości, dokonana z majątku osobistego przez stronę, której nieruchomość obciążona została przyznana, nie rodzi natomiast roszczenia wobec drugiej strony. Oznacza to jednak w istocie obciążenie przez sąd długiem z tytułu kredytu tylko jednego z małżonków w ich wzajemnych stosunkach - tego, który otrzymał nieruchomość, mimo że oboje małżonkowie nadal są dłużnikami osobistymi banku.

Reprezentując powyższe stanowisko Sąd Okręgowy dostrzega „zawodność” tej formuły rozliczeń wynikającą z nieuwzględnienia sytuacji, w której po podziale majątku, kredyt, przy bierności małżonka - aktualnego właściciela nieruchomości lub lokalu, zmuszony jest spłacać drugi małżonek, będący nadal solidarnym dłużnikiem osobistym, który nie tylko nie otrzymał nieruchomości, ale także spłaty proporcjonalnej do jej wartości rynkowej ustalonej bez obciążenia kredytowego, a musi ponosić ciężar spłaty kredytu. Przyjęcie alternatywnej metodyki rozliczenia polegającej na pominięciu przy ustaleniu wysokości spłaty okoliczności, że nieruchomość jest obciążona hipoteką nie jest jednak również wolne od mankamentów. W takiej sytuacji gdy były małżonek, który otrzymał spłatę w pełnej wysokości nie uczestniczy w spłacie kredytu dłużnik rzeczowy chcąc uzyskać stosowny ekwiwalent będzie zmuszony wystąpić z roszczeniem regresowym. Przyjęcie natomiast, że byli małżonkowie będą pomimo podziału majątki dorobkowego wspólnie spłacać ciążące na nich zobowiązania stanowi, odwołując się do zasad doświadczenie życiowego zdecydowania bardziej wątpliwą prognozę niż pierwsze z przyjętych założeń.

Wskazane wyżej argumenty znajdują szczególne potwierdzenie w okolicznościach przedmiotowej sprawy. Przypomnieć należy, że to wnioskodawca od 2013 r. spłaca zaciągnięty przez byłych małżonków kredyt hipoteczny. Uczestniczka nie przejawia w tym zakresie żadnego zainteresowania, mieszka i pracuje za granicą. Co znamienne uczestniczka postępowania również w toku postępowania nie wyraziła gotowości partycypacji w spłacie pozostałego kredytu. Powyższe okoliczności dają dostateczną podstawę do postawienia prognozy, że po ostatecznym podziale majątku dorobkowego sytuacja powyższa nie ulegnie zmianie. Wskazać również należy, że w przedmiotowej sprawie kredyt jest zabezpieczony hipoteką ustanowioną nie tylko na majątku wspólnym uczestników postępowania ale również na nieruchomości stanowiącej odrębny majątek wnioskodawcy. Okoliczność powyższa umknęła uwadze Sądu pierwszej instancji.

Dodatkowy argument przemawiający za przyjętym przez Sąd Okręgowy stanowiskiem wynika z praktyki orzeczniczej.

Dokonanie podziału majątku dorobkowego w skład którego wchodzi nieruchomość, która nie może być podzielona fizycznie wiąże się zazwyczaj z koniecznością zasądzenia od tego z małżonków, który przejmuje nieruchomość istotnej ekonomicznie spłaty. W takich okolicznościach po stronie przejmującego nieruchomość powstaje często konieczność zaciągnięcia kredytu dla zaspokojenia drugiej strony. Jego uzyskanie na co słusznie wskazuje skarżący, w okolicznościach w których ciąży już na nim ( również jako dłużniku rzeczowym ) obowiązek spłaty kredytu zaciągniętego w czasie trwania małżeństwa bywa w praktyce trudne, jeśli nie niemożliwe.

Pozostałe zawarte w wywiedzionej skardze apelacyjnej zarzuty nie zasługują na uwzględnienie.

Nie sposób zgodzić się ze skarżącym, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd pierwszej instancji nieprawidłowo orzekł o oddaleniu żądania o ustalenie nierównych udziałów uczestników w majątku dorobkowym. Twierdzenia wnioskodawcy jakoby uczestniczka postępowania w żaden sposób nie przyczyniała się do powstania tego majątku są gołosłowne. Sąd Okręgowy w pełni podziela tym samym przedstawione wyżej rozważania Sądu pierwszej instancji odnoszące się do omawianego zagadnienia.

W uzupełnieniu powyższych rozważań stwierdzić należy, że stosownie do treści art. 6 k.c. to wnioskodawca był zobowiązany wykazać okoliczności uzasadniające ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków. Nie sposób tym samym zgodzić się, że dostatecznym argumentem przemawiającym za uwzględnieniem omawianego zarzutu apelacyjnego może być twierdzenie, że uczestniczka postępowania „w żaden sposób nie wykazała innych okoliczności, które dawałyby podstawę do stwierdzenia , iż jej zachowania gospodarcze w ramach majątku wspólnego równoważyłyby chociażby w części wkład wnioskodawcy w majątek wspólny”.

Reasumując, wydając zaskarżone postanowienie Sąd meritii nie dopuścił się naruszenia przepisu art. 43 § 2 k.r.o.

Nie można się zgodzić również z twierdzeniami wnioskodawcy jakoby dokonał już rozliczeń w związku z wchodzącymi w skład majątku dorobkowego ruchomościami, które przejął.

Wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy nie naruszył również przepisu art. 320 k.p.c.

Ocena prawidłowości rozłożenia spłaty na dwie raty musi uwzględniać istotne zmniejszenie jej wysokości. W tych okolicznościach fakt, że wnioskodawca jest obciążony kredytem hipotecznym co niewątpliwie ogranicza jego zdolności kredytową nie może powodować dalszej zwłoki w spłacie na rzecz byłej żony. Podkreślić należy, że to T. T. (1) przejął cały majątek dorobkowy i że od lat swobodnie z niego korzysta.

Z możliwości rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty sąd korzysta wówczas, gdy z okoliczności sprawy wynika, że rozłożenie świadczenia na raty umożliwi zobowiązanemu wywiązanie się z zobowiązania w możliwym do przyjęcia przez wierzyciela terminie. Uwzględnienie wniosku dłużnika jest racjonalne, gdy dłużnik wykaże, że dysponować będzie środkami umożliwiającymi wykonanie tak zmodyfikowanego obowiązku w sposób odczuwalny ekonomicznie przez wierzyciela. Taka okoliczność nie zaistniała w przedmiotowej sprawie.

Reasumując, konsekwencją powyższych rozważań, a co za tym idzie częściowego uwzględnienia apelacji jest przyjęcie, że spłata należna uczestniczce postępowania winna wynieść 102 368,10 zł.

Wskazana kwota stanowi 50 % wartości majątku dorobkowego uczestników pomniejszone o kwotę 30951,49 zł. stanowiącą nakład jaki wnioskodawca dokonał z majątku odrębnego na majątek wspólny ( objęty po rozwiązaniu związku małżeńskiego stron współwłasności ) poprzez spłatę zaciągniętego przez małżonków kredytu w kwocie 61 902,99 zł. Z oczywistych względów odliczeniu od należnej spłaty podlega połowa tej kwoty.

Majątek podlegający podziałowi odpowiada kwocie 266 639,22 zł. Wartość nieruchomości, zmniejsza wartość pozostałego do spłaty kredytu hipotecznego ustalonego według stanu na dzień 15 grudnia 2018 r. na kwotę 133 262,70 zł.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie przepisu art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie przepisu art. 520 § 1 k.p.c.

Biorąc pod uwagę nieprocesowy charakter postępowania oraz okoliczność, że jedynie część argumentów wnioskodawcy podniesionych w apelacji została uwzględniona Sąd Okręgowy przyjął, że każdy z uczestników winien ponieść koszty tego postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSO P. Hochman SSA w SO A. Lisiecki SSA w SO G. Ślęzak