Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych

POSTANOWIENIE

Dnia 18 grudnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:	SSA w SO Grzegorz Ślęzak (spr.)
Sędziowie:	SSO Paweł Hochman SSR del. Przemysław Maciejewski
Protokolant:	st. sekr. sąd. Anna Owczarska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 grudnia 2017 roku

sprawy z wniosku M. W., W. W., D. W., J. W.

z udziałem (...) w L.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji uczestnika

od postanowienia Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim z dnia 11 kwietnia 2017 roku, sygn. akt I Ns 1144/12

postanawia:

1.  zmienić zaskarżone postanowienie w punktach: IV (czwartym) i V (piątym) w ten sposób, że oddalić wniosek o ustanowienie służebności przesyłu dotyczący linii energetycznej wysokiego napięcia na działce nr (...),

2.  oddalić apelację w pozostałej części,

3.  ustalić, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSO Paweł Hochman SSR Przemysław Maciejewski

Sygn. akt II Ca 696/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2017r. Sąd Rejonowy w Tomaszowie Mazowieckim po rozpoznaniu sprawy z wniosku M. W., W. W., J. W. i D. W. z udziałem (...) z siedzibą w L. (...) w Ł. o ustanowienie służebności przesyłu postanowił:

I.  na nieruchomości położonej w T., przy ul. (...) oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), stanowiącej współwłasność M. W. i W. W. w częściach równych po ½ części ustanowić na czas nieoznaczony służebność przesyłu na rzecz (...) z siedzibą w L., której treścią jest znoszenie i prawo do korzystania wraz z prawem przedsiębiorcy przesyłowego, osób i podmiotów, którymi posługuje się przy wykonywaniu swoich zadań do wejścia i wjazdu, wyjścia i wyjazdu - wraz z niezbędnym sprzętem - na teren obciążonej nieruchomości, celem usunięcia awarii, dokonania kontroli, przeglądu, konserwacji, remontów, modernizacji i rozbudowy sieci elektroenergetycznej i ustalić obszar oddziaływania służebności przesyłu na w/w działce na (...) m ^{( 2)} (po 2,5 m od osi linii x 8,00 dla linii NN 04kv);

II.  zasądzić od uczestnika na rzecz wnioskodawców M. W. i W. W. kwoty po 1.020,50 złotych tytułem jednorazowego wynagrodzenia, płatną w terminie 14 dni od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności;

III.  zasądzić od uczestnika na rzecz wnioskodawców M. W. i W. W. kwotę 297.00 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania,

IV.  na nieruchomości położonej w T., przy ul. (...) oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), stanowiącej własność J. W. i D. W. ustanowić na czas nieoznaczony służebność przesyłu na rzecz (...)z siedzibą w L., której treścią jest znoszenie i prawo do korzystania wraz z prawem przedsiębiorcy przesyłowego, osób i podmiotów, którymi posługuje się przy wykonywaniu swoich zadań do wejścia i wjazdu, wyjścia i wyjazdu - wraz z niezbędnym sprzętem - na teren obciążonej nieruchomości, celem usunięcia awarii, dokonania kontroli, przeglądu, konserwacji, remontów, modernizacji i rozbudowy sieci elektroenergetycznej i ustalić obszar oddziaływania służebności przesyłu na w/w działce na 215 m ^{( 2)} (po 5 m od osi linii w obu kierunkach tj. 10 m x 21.50 dla linii WN 110kv);

V.  zasądzić od uczestnika na rzecz wnioskodawców J. W. i D. W. kwotę 36.434,76 złotych tytułem jednorazowego wynagrodzenia, płatną w terminie 14 dni od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie uchybienia terminowi płatności;

VI.  zasądzić od uczestnika na rzecz wnioskodawców J. W. i D. W. kwotę 997,00 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania

VII.  nakazać pobrać na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim tytułem zwrotu poniesionych wydatków od uczestnika postępowania (...) z siedzibą w L. kwotę 1.959,85 złotych.

Podstawę powyższego orzeczenia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

Wnioskodawcy M. oraz W. W. są właścicielami niezabudowanej nieruchomości położonej w T. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji numerem działki (...) i pow. (...) m ², dla której to nieruchomości w Sądzie Rejonowym w Tomaszowie Maz. V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzona jest księga wieczysta nr (...).

Przedmiotowa nieruchomość położona jest na krańcówce autobusowej, w sąsiedztwie domków jednorodzinnych i kompleksu leśnego. Do nieruchomości nie są doprowadzone media, a cześć działki od ul. (...) stanowi chodnik. Nad działką przebiega linia NN 0,4kv oraz posadowiony jest słup A-owy, zlokalizowany w odległości 25 cm od granicy działki. Dla przedmiotowej nieruchomości w dniu 03.07.2012r. została wydana decyzja o warunkach zabudowy - budowy budynku usługowo- handlowego.

Długość linii NN na działce Nr (...) wynosi 8 m, a pas gruntu trwałego zajęcia, pozbawiony racjonalnego wykorzystania wynosi 16,50 m ² (2,5 m x 8,00m).

Szerokość pasa służebności pod linią wynosi natomiast 2,5 m tj. 0,5 m od słupa + 2 x 1 m od skrajnego przewodu.

Pas strefy ochronnej pod linią elektroenergetyczną niskiego napięcia 0,4 kV w układzie płaskim nie może być węższy niż 7,14 mb, a pod przyłączem niskiego napięcia 0,4 kV nie może być węższa niż 6,43 mb.

Wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na przedmiotowej nieruchomości wynosi 2.041,00 zł.

Uczestnicy postępowania J. W. i D. W. są właścicielami niezabudowanej nieruchomości położonej w T. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji numerem działki (...) i pow.(...)m ², dla której to nieruchomości w Sądzie Rejonowym w Tomaszowie Maz. V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzona jest księga wieczysta nr (...).

Przedmiotowa nieruchomość jest zabudowana budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym i jest ogrodzona. Położona jest na przeciwko krańcówki autobusowej, w sąsiedztwie domków jednorodzinnych i kompleksu leśnego. Do nieruchomości doprowadzone są media.

Przez działkę na ukos przebiega linia napowietrzna WN 110kV o długości 21,50m. Szerokość od skrajnego przewodu do skrajnego przewodu wynosi 5 m z tym, że dla linii WN przyjmuje się 10 m tj. 5 + 2,5 m z każdej strony ze względu na wymagania eksploatacyjne.

Pas gruntu podlegający wyłączeniu spod zabudowy, który pozostanie pozbawiony możliwości racjonalnego wykorzystania wynosi 215 m ² (21,50 m x 10 m).

Pas strefy ochronnej pod linią elektroenergetyczną wysokiego napięcia 110kV nie może być węższy niż 36,4 mb.

Wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu na przedmiotowej nieruchomości wynosi 36.435,00 zł.

Powyższy stan faktyczny, w zasadzie bezsporny, Sąd Rejonowy ustalił na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów m.in. w postaci odpisów z księgi wieczystej, zeznań świadka G. D. oraz opinii biegłych.

Oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy Sąd dał wiarę dokumentom, gdyż nie były one kwestionowane przez zainteresowanych, a Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu. Sąd również dał wiarę zeznaniom przesłuchanego w sprawie świadka G. D. z uwagi na spójność i logiczność tych zeznań.

Opinie biegłych Sąd uznał za w pełni wiarygodne i przydatne dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż zostały sporządzone w sposób rzetelny, jasny i spójny, przez osoby posiadające odpowiednie kompetencje.

Sąd odstąpił od przeprowadzenia oględzin przedmiotowych nieruchomości w oparciu o art. 626 §2 k.p.c., albowiem fakt istnienia linii przesyłowych i ich przebieg był pomiędzy stronami bezsporny.

Sąd zważył, iż zgodnie z treścią art. 305 ¹ k.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu). Nadto stosownie do treści art. 305 ² §2 k.c. właściciel nieruchomości obciążonej może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Żądanie odpowiedniego wynagrodzenia jest zatem ściśle związane z żądaniem ustanowienia służebności przesyłu, bowiem przysługuje w zamian za ustanowienie tego typu służebności. Tym samym wnioskodawcy M. i W. W. oraz J. D. W. jako właściciele przedmiotowych nieruchomości posiadają legitymację czynną do wystąpienia z tego rodzaju wnioskiem w niniejszej sprawie.

Odnośnie zgłoszonego przez pełnomocnika uczestnika postępowania zarzutu zasiedzenia sprowadzającego się istocie do zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej obecnej służebności przesyłu, Sąd uznał, iż podniesiony zarzut zasiedzenia nie może być uwzględniony i odnieść zamierzonego skutku.

Podkreślić bowiem należy, iż jeżeli przedmiotem postępowania jest żądanie ustanowienia służebności przesyłu, a zgłoszony został zarzut nabycia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu (przez zasiedzenie), to przede wszystkim konieczne jest zidentyfikowanie przestrzennego zakresu obu tych służebności, a więc zarówno tej będącej przedmiotem wniosku, jak i tej, która miałaby być przedmiotem zasiedzenia. Aby uznać brak podstaw do ustanowienia służebności z uwagi na uprzednie nabycie tego prawa, muszą istnieć ku temu czytelne podstawy faktyczne. Precyzyjnie wyrażone stanowiska samych zainteresowanych (ich żądania) są tylko punktem wyjścia dla poczynienia dalszych ustaleń co do okoliczności faktycznych ilustrujących przestrzenny zakres służebności. Aby doszło do stwierdzenia zasiedzenia służebności, sąd musi określić i znać granice przebiegu tejże służebności.

Zdaniem Sądu nie można uznać, iż uczestnik postępowania zasiedział służebność odpowiadającą treści służebności przesyłu, która de facto nie wiadomo na czym polega i jak duży jest jej zasięg i zakres, skoro nie zostało to w żaden sposób sprecyzowane przez uczestnika reprezentowanego przez profesjonalnego pełnomocnika. Zgłoszony zarzut zasiedzenia został sformułowany tak ogólnikowo, iż brak jest jakiekolwiek możliwości jego oceny.

Nie zostały również złożone jakiekolwiek dokumenty potwierdzające czasokres wybudowania przedmiotowych linii energetycznych NN i WW napięcia jak i też posiadania i użytkowania przez poprzednika prawnego uczestnika postępowania.

Wreszcie, nie został również wskazany przez uczestnika postępowania konkretny termin, w którym miałoby dojść do zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

Z tych też względów, zgłoszony przez uczestnika postępowania zarzut zasiedzenia służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu, nie zasługiwał na uwzględnienie jako nieprecyzyjny, jak i też jako nieudowodniony.

Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie wskazuje natomiast, iż wnioskodawcy M. i W. W. są właścicielami nieruchomości położonej w T. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) przez którą przebiega napowietrzna linia energetyczna NN 0,4 kV, natomiast J. D. W. są właścicielami nieruchomości położonej w T. przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka nr (...) przez którą przebiega napowietrzna linia energetyczna wysokiego napięcia 110 kV, stanowiąca własność uczestnika postępowania, będąca fragmentem sieci dystrybucyjnej energii elektrycznej.

Stwierdził zatem, iż zostały spełnione przesłanki do ustanowienia służebności przesyłu na rzecz każdoczesnego właściciela przedmiotowych urządzeń przesyłowych, która uregulowałaby wzajemne prawa i obowiązki właściciela nieruchomości oraz przedsiębiorcy przesyłowego w zakresie niezbędnego korzystania przez takiego przedsiębiorcę z nieruchomości wnioskodawczyni. W związku z tym, że treścią służebności przesyłu jest korzystanie przez przedsiębiorcę przesyłowego w oznaczony sposób z cudzej nieruchomości w zakresie niezbędnym dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych, koniecznym jest umożliwienie przedsiębiorcy energetycznemu wstępu na część nieruchomości wnioskodawcy w celu bieżącej eksploatacji, naprawy i konserwacji, zlokalizowanej na jego gruncie infrastruktury przesyłowej.

Z tego też względu Sąd orzekł jak:

-

w punkcie I postanowienia ustanawiając na nieruchomości położonej T., przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji numerem działki (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Tomaszowie Maz. w Wydziale Ksiąg Wieczystych prowadzona jest księga wieczysta Nr (...), stanowiącej współwłasność M. W. i W. W. w częściach równych po 14 (jednej drugiej) części na czas nieoznaczony służebność przesyłu na rzecz (...)z siedzibą w L., której treścią jest znoszenie i prawo do korzystania wraz z prawem przedsiębiorcy przesyłowego, osób i podmiotów, którymi posługuje się przy wykonywaniu swoich zadań do wejścia i wjazdu, wyjścia i wyjazdu - wraz z niezbędnym sprzętem - na teren obciążonej nieruchomości, celem usunięcia awarii, dokonania kontroli, przeglądu, konserwacji, remontów, modernizacji i rozbudowy sieci elektroenergetycznej i ustalić obszar oddziaływania służebności przesyłu na w/w działce na 16 m ^{( 2)} (po 2,5 m od osi linii x 8,00 dla linii NN 04kv);

-

w punkcie IV postanowienia ustanawiając na nieruchomości położonej w T., przy ul. (...), oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Tomaszowie Maz. w Wydziale Ksiąg Wieczystych prowadzona jest księga wieczysta Nr (...) i stanowiącej własność J. W. i D. W. na czas nieoznaczony służebność przesyłu na rzecz (...)z siedzibą w L., której treścią jest znoszenie i prawo do korzystania wraz z prawem przedsiębiorcy przesyłowego, osób i podmiotów, którymi posługuje się przy wykonywaniu swoich zadań do wejścia i wjazdu, wyjścia i wyjazdu - wraz z niezbędnym sprzętem - na teren obciążonej nieruchomości, celem usunięcia awarii, dokonania kontroli, przeglądu, konserwacji, remontów, modernizacji i rozbudowy sieci elektroenergetycznej i ustalić obszar oddziaływania służebności przesyłu na w/w działce na 215 m ^{( 2)} (po 5 m od osi linii w obu kierunkach tj. 10 m x 21.50 dla linii WN 110kv).

W rozpoznawanej sprawie, pomiędzy stronami sporna pozostawała kwestia zakresu obszaru służebności przesyłu dla linii NN 0,4 kV i linii WN wysokiego napięcia 110 kV oraz wysokości należnego wynagrodzenia.

Ustanowienie służebności wiąże się bowiem z określeniem pasa tej służebności, a więc takiego obszaru gruntu, który jest niezbędny z jednej strony właścicielowi urządzenia przesyłowego do korzystania z cudzego gruntu, a z drugiej strony dla właściciela gruntu wiąże się z ograniczeniami w możliwości korzystania z tej części gruntu w pełnym zakresie. Od szerokości tego obszaru zależy wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności, gdyż im większy obszar ograniczonego użytkowania gruntu przez jego właściciela tym większe wynagrodzenie, które ma rekompensować te ograniczenia.

W celu ustalenia powyższych okoliczności Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości oraz biegłego z zakresu elektroenergetyki instalacji i urządzeń elektroenergetycznych.

Biegły sądowy z zakresu szacowania nieruchomości w sposób rzetelny i spójny, w ocenie Sądu, wydał opinię w przedmiotowej sprawie. Wskazał przy tym na jakich przesłankach oparł się ustalając zakres służebności zarówno dla linii NN 0,4 kV i linii WN 110 kV.

W tej sytuacji, zdaniem Sądu, biegły prawidłowo ustalił szerokość strefy służebności jak również jej wartość. Nie ulega bowiem wątpliwości, że powyższe ograniczenie korzystania przez właścicieli z nieruchomości i wynikająca stąd utrata wartości tych nieruchomości, ściśle przecież związana z przebiegiem infrastruktury przesyłowej, powinny mieć swoje odzwierciedlenie w wysokości wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu, które to świadczenie ma za zadanie wynagrodzić właścicielowi skutki ingerencji w sferę jego prawa własności poprzez eksploatację urządzeń przesyłowych przez przedsiębiorcę przesyłowego.

W ocenie Sądu wyznaczenie strefy służebności zgodnie z opinią biegłego z zakresu szacowania nieruchomości B. O. pozwala na wywarzenie interesu obu stron. Uwzględnia zarówno potrzeby przedsiębiorstwa przesyłowego rozumiane w kontekście odpowiedniego dostępu do urządzeń przesyłowych, korzystania z nich w niezbędnym zakresie, potrzeby ich naprawy, konserwacji czy bieżącej eksploatacji. Z drugiej strony uwzględnia też interes właściciela gruntu, który został ograniczony w możliwości rozbudowy, czy zadrzewiania, a więc pełnego wykorzystania przedmiotu swojego prawa zgodnie z przeznaczeniem. Ustalenie strefy służebności nie może ograniczyć się wyłącznie do uznania, że odpowiada ona rzutowi poziomemu szerokości linii przesyłowych na powierzchnię gruntu.

Z powyższych względów Sąd uznał, że wysokość jednorazowego wynagrodzenia z tytułu służebności przesyłu powinna uwzględniać ograniczenia występujące na obszarze oddziaływania służebności przesyłu. W związku z tym, że uczestnik postępowania (...) z siedzibą w L. Oddział (...) jest obecnie właścicielem urządzeń przesyłowych zlokalizowanych na przedmiotowych nieruchomościach, oznaczonych w ewidencji numerami działek (...), to obowiązany jest on na podstawie art. 305 ^{( 2)}§ 2 k.c., zapłacić na rzecz:

-

M. W. i W. W. kwoty po 1.020,50 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, płatne w terminie 14 dni od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w racie uchybienia terminowi płatności;

-

J. W. i D. W. kwotę 36.434,76 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, płatną w terminie 14 dni od uprawomocnienia się postanowienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w racie uchybienia terminowi płatności.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. uznając, iż obowiązek zwrotu kosztów w niniejszej sprawie powinien w całości spoczywać na uczestniku postępowania.

Z powyższych względów Sąd orzekł jak w punkcie III postanowienia zasądzając od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawców M. W. i W. W. kwotę 297 złotych, a na rzecz wnioskodawców J. W. i D. W. kwotę 997 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Nadto uczestnik postępowania, stosownie do treści art. 520 § 2 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, jest zobowiązany do uiszczenia na rzecz Skarbu Państwa kwoty 1.959,85 zł tytułem zwrotu poniesionych wydatków na opinie biegłych, tymczasowo wydatkowanych z budżetu tutejszego Sądu.

Z tych wszystkich względów, Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.

Powyższe postanowienie zaskarżył apelacją uczestnik postępowania (...), wskazując, iż skarży je w całości.

Apelacja zaskarżonemu orzeczeniu zarzuca:

I.  naruszenie prawa materialnego, tj. przepisów:

1.  art. 292 k.c. w zw. z art. 305 ⁴ k.c. oraz art. 172 k.c. poprzez ich niezastosowanie i nieuprawnione przyjęcie, iż w ustalonym w sprawie stanie faktycznym nie doszło do nabycia przez poprzednika prawnego uczestniczki prawa odpowiadającego treścią służebności przesyłu na nieruchomości wnioskodawców w drodze zasiedzenia,

2.  art. 305 ¹ k.c. w zw. z art. 305 ² §2 k.c. przez błędne zastosowanie i ustanowienie służebności przesyłu w sytuacji, gdy nie jest ona konieczna do korzystania z urządzeń zlokalizowanych na nieruchomości wnioskodawców, bowiem uczestniczka posiada już tytuł do korzystania z nieruchomości wnioskodawców, który to tytuł poprzednik prawny uczestniczki nabył w drodze zasiedzenia.

3.  art. 305 ² §2 k.c. przez niezastosowanie i zasądzenie na rzecz wnioskodawców wynagrodzenia, które nic jest wynagrodzeniem odpowiednim za ustanowienie służebności przesyłu.

II.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 k.p.c. przez brak wszechstronnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego, a w konsekwencji błędne ustalenie stanu faktycznego polegające na zaniechaniu ustalenia, iż odcinek linia wysokiego napięcia (...) zlokalizowany na nieruchomości wnioskodawców istniała co najmniej od 31 grudnia 1969r. .

Apelujący wnosił o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia i oddalenie wniosku w całości,

2.  ewentualnie o uchylenie postanowienia Sądu I instancji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz pozostawienie mu rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej,

3.  dopuszczenie dowodów wskazanych w apelacji i doń załączonych - na wskazane w niej okoliczności,

4.  zasądzenie od wnioskodawców na rzecz uczestniczki zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych za obie instancje.

Pełnomocnik wnioskodawców wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania za II instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo uzasadniona albowiem podniesione w niej zarzuty: naruszenia prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c. i dokonania niepełnych ustaleń faktycznych odnośnie zarzutu zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu oraz obrazy prawa materialnego , tj. przepisów art. 292 k.c. w zw. z art. 305 ze zn.4 k.c. i art. 172 k.c. oraz art. 305 ze zn. 1 k.c. i art. 305 ze zn. 2 k.c., przez ustanowienie za wynagrodzeniem służebności przesyłu w zakresie linii energetycznej WN na działce nr (...) w sytuacji gdy doszło do zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu w zakresie tejże linii, należy uznać za trafne.

Istotne w sprawie jest, że uczestnik (...) podniósł w sprawie zarzut zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu i ocena tegoż zarzutu stanowiła zagadnienie kluczowe dla rozstrzygnięcia, gdyż ewentualne uwzględnienie tegoż zarzutu zasiedzenia (art. 292 w zw. z art. 172 k.c.) wykluczało możliwość ustanowienia wnioskowanej służebności przesyłu na podstawie art. 305 ze zn. 1 k.c.

Faktem też jest, że uczestnik nie wykazał się inicjatywą dowodową w tym zakresie ale wynikało to z sytuacji jaka miała miejsce w postępowaniu, w którym to wnioskodawcy nie kwestionowali podnoszonego przez niego kilkudziesięcioletniego posiadania jego i jego poprzedników prawnych przynajmniej w zakresie linii WN na działce nr (...), a wręcz okoliczność ta została przyznana, o czym będzie mowa poniżej.

W tych okolicznościach, jeśli zważy się, że zgłoszony zarzut wynikał z prawa materialnego przewidującego deklaratoryjne stwierdzenie zasiedzenia z mocy przepisów art. 292 w zw. z art. 172 k.c. przy wykazaniu oczywiście przesłanek do zasiedzenia w tych przepisach przewidzianych Sąd nie powinien poprzestać na biernej postawie uczestnika lecz zobowiązać go do złożenia stosownych dowodów wskazujących na datę początkową biegu terminu zasiedzenia pod rygorem ujemnych dla niego skutków procesowych.

Nie do zaakceptowania jest zatem stanowisko Sądu I instancji, że uczestnik (...) nie określił na czym miałoby polegać posiadanie w zakresie służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu, zakresu tej służebności, czasokresu posiadania nieruchomości wnioskodawców w zakresie takiej służebności oraz początku tego posiadania i nie przedstawił w tym zakresie żadnych dowodów, co uniemożliwiało ocenę podniesionego zarzutu.

Jeśli bowiem chodzi o sposób korzystania z linii energetycznych - i w tym celu z nieruchomości wnioskodawców - oraz zakres służebności, która miałaby podlegać zasiedzeniu to przecież została ona przez Sąd Rejonowy ustalona i jest tożsama z tą która została przez Sąd ten ustanowiona zaskarżonym orzeczeniem.

Długoletnie posiadanie prowadzące do zasiedzenia zostało natomiast wprost przyznane przez wnioskodawców. W piśmie bowiem procesowym z dnia 23 lutego 2016 r, znajdującym się na karcie 341 akt sprawy, pełnomocnik wnioskodawców przyznał, że przedmiotowe linie energetyczne zostały posadowione na działkach wnioskodawców około 50 lat temu. Ponadto sam wnioskodawca D. W. na rozprawie odwoławczej przyznał, że jak sięga pamięcią do lat kiedy był dzieckiem to już linia wysokiego napięcia była a nie pamięta od kiedy jest linia niskiego napięcia.

Wnioskodawcy nie kwestionowali też następstwa prawnego uczestnika (...) po (...) skoro wskazali go właśnie jako uczestnika postępowania, uważając, że jest właścicielem przedmiotowych linii.

Powyższy materiał upoważniał uczestnika (...) do ograniczenia inicjatywy dowodowej i dopiero w postępowaniu apelacyjnym wobec treści niekorzystnego dla niego rozstrzygnięcia powstała potrzeba dalszego dowodzenia zarzutu dokumentami, których wcześniej – jak twierdzi - nie mógł uzyskać i przedłożyć do sprawy.

Zatem stanowisko samych wnioskodawców oraz załączone do apelacji dowody z dokumentów, znajdujących się na kartach 438 – 456 akt, w tym karta inwentaryzacyjna linii wysokiego napięcia 110 Kw (k. 438), charakterystyka linii 110 Kw (...) (k.439) oraz dokumenty dotyczące przekształceń podmiotowych i własnościowych poczynając od (...) do obecnego uczestnika, z których to dowód Sąd dopuścił na ostatniej rozprawie odwoławczej, wskazują jednoznacznie, że poprzednik prawny uczestnika (...)przejął do eksploatacji linię energetyczną wysokiego napięcia 110 kw na działce nr (...) w dniu 1 maja 1971 r i od tego czasu należy liczyć początek biegu terminu do zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu przez Skarb Państwa a następnie kolejnych jego następców prawnych aż do uczestnika, co przy domniemanej i niepodważonej ciągłości posiadania ( linią tą przez cały ten czas przesyłano przecież energię elektryczną ) oraz treści przepisu art. 176 k.c. prowadzić musi do wniosku, że doszło do nabycia przez zasiedzenie z dniem 1 maja 2001 r, tj. z upływem 30 – letniego terminu wymaganego dla posiadacza w złej wierze, służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu przez poprzednika prawnego uczestnika (...) (na podstawie art. 292 k.c. w zw. z art. 172 § 2 i art. 176 k.c.).

Co najmniej bowiem od 1971 r linia energetyczna WN eksploatowana była przez przedsiębiorstwo państwowe(...)w Ł.. Uczestnik postępowania udowodnił zarówno następstwo prawne po swoich poprzednikach jak też przeniesienie posiadania urządzeń przesyłowych, a zatem, że zgodnie z art. 176 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. mógł zaliczyć do okresu swojego posiadania okres posiadania służebności przez swych poprzedników prawnych.

Przeniesienie posiadania oraz ciągłość posiadania mogą być wykazywane wszelkimi innymi dowodami a także domniemaniami oraz wynikać z wiedzy notoryjnej.

W tym względzie należałoby dodatkowo przywołać liczne już orzecznictwo Sądu Najwyższego, z którego wynikają następujące wnioski:

Do 1 lutego 1989 r. przedsiębiorstwo państwowe nie mogło nabyć na swoją rzecz służebności przez zasiedzenie z uwagi na obowiązujący do tego czasu przepis art. 128 k.c. wyrażający zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, zgodnie z którą własność ogólnonarodowa przysługiwała niepodzielnie państwu, zaś państwowe osoby prawne wykonywały względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia wynikające z własności państwowej. Przedsiębiorstwo państwowe było zatem dzierżycielem, natomiast posiadaczem pozostawał Skarb Państwa i to na jego rzecz biegło zasiedzenie. Z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. 1989 r. Nr 3 poz. 11) zniesiona została zasada, że jedynie Skarbowi Państwa może przysługiwać prawo własności mienia państwowego, w wyniku czego państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność. Zmiana art. 128 k.c. dokonana tą ustawą nie spowodowała przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie wymienionej ustawy. Przekształcenie zarządu, w odniesieniu do gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa lub gminy, w prawo użytkowania wieczystego, a w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach w prawo własności, nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. 1990 r. Nr 79 poz. 464). Zgodnie z dominującym stanowiskiem judykatury art. 2 ust. 2 przywołanej ustawy obejmował także własność urządzeń służących do wykonywania służebności.

Z powyższych rozważań wynika, że państwowe osoby prawne, w niniejszej sprawie (...) w Ł., nabywały z mocy prawa własność urządzeń przesyłowych i ich posiadanie od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości tj. od dnia 5 grudnia 1990 r., a zatem mogły one do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po tej dacie zaliczyć okres wcześniejszego posiadania Skarbu Państwa.

Dalsze przekształcenia podmiotowe (...) w Ł., a w efekcie fakt następstwa prawnego wnioskodawcy wynikają z załączonych do apelacji dokumentów przywołanych wyżej przez Sąd II instancji.

Niezależnie od powyższego Sąd uprawniony jest uwzględnić fakty powszechnie znane oraz skutki wynikające bezpośrednio ze źródeł powszechnie obowiązującego prawa (art. 87 Konstytucji). Oznacza to, że można uznać za wykazane, bez konieczności udowadniania, zakres, sposób dokonywania i następstwa zmian strukturalnych przedsiębiorstw energetycznych wynikających z ustawy z dnia 5 lutego 1993 r o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa (Dz. U. Nr 16, poz. 69 z późn. zm.), ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r Prawo energetyczne (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r, poz. 1059 z późn. zm.). Pierwszy z tych aktów prawnych określał zakres następstwa prawnego spółek akcyjnych powstałych w wyniku przekształcenia przedsiębiorstw państwowych, wyznaczając w ten sposób także treść i skutki aktów administracyjnych w postaci zarządzeń Ministra Przemysłu i Handlu, wydawanych na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 2 oraz art. 5 ust. 3. Przekształcenia na jego podstawie dokonywane były z wyjątkami wskazanymi w ustawie, na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 13 lipca 1990 r o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, po. 498 z późń. zm.). Nie ulega wątpliwości, że następstwem prywatyzacji państwowych przedsiębiorstw energetycznych, dokonanej w oparciu o wskazane akty prawne, a polegającej na powstaniu w miejsce przedsiębiorstw państwowych jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu Państwa, które wstępowały w ich prawa i obowiązki, wszelkie prawa majątkowe i niemajątkowe była sukcesja uniwersalna częściowa. W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że skutek ten dotyczył wszystkich praw składających się na przedsiębiorstwo, choćby nie były wskazane w czynności (akcie administracyjnym) jako jego składniki, także jeżeli strony nie uświadamiały sobie ich istnienia czy przynależności do przedsiębiorstwa. Wyłączenie części z nich wymagało wyraźnego wskazania w akcie przekształcenia (podziału) przedsiębiorstwa państwowego. Konsekwentnie oznacza to konieczność przyjęcia powyższych zasad także do służebności gruntowych zbliżonych do służebności przesyłu. Służebności gruntowe oraz służebności zbliżone do służebności przesyłu, jako prawa związane z własnością nieruchomości władnącej lub przedsiębiorstwa, nie mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu. Wskazane służebności jak i posiadanie w zakresie treści takich służebności przechodzą na następcę albo nabywcę przedsiębiorstwa lub nabywcę urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. ( art. 305 ³ § 1 k.c.) (vide : post. Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2014 r w sprawie IV CSK 252/13 – Biul. SN 2014/5/12, uchw. SN z dnia 19 maja 1992 r w sprawie III CZP 49/92 – OSNC 1992/11/200, wyrok SN z dnia 8 grudnia 2000 r w sprawie I CKN 342/00 – OSNC 2001/6/96, wyrok SN z dnia 12 lutego 2004 r w sprawie V CK 212/03, nie publ. czy też uchw. SN z dnia 25 czerwca 2008 r w sprawie III CZP 45/08 – OSNC 2009/7-8/97).

Powyższe wystarcza już zatem do wykazania przeniesienia posiadania przez Skarb Państwa na rzecz poprzednika prawnego uczestnika postępowania a dalsze następstwa prawne, w wyniku których sukcesorem (...) stał się uczestnik nie budzą wątpliwości w świetle przytoczonych powyżej uwag oraz złożonych przez uczestnika dokumentów.

Te same uwagi, dotyczące udowodnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy należy odnieść do faktu eksploatacji przedmiotowej linii energetycznej, korzystania z nieruchomości wnioskodawców w celu dokonywania napraw oraz konserwacji i modernizacji przez poprzedników uczestnika oraz jego samego od 1971 r.

Także stanowisko apelującego co do samej możliwości nabycia przez zasiedzenie służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu przed 3 sierpnia 2008 r jest słuszne. Dopuszczalność takiego nabycia wynika z utrwalonego już w tym zakresie stanowiska Sądy Najwyższego.

Dopuszczalność nabycia w drodze zasiedzenia służebności gruntowej przez przedsiębiorstwo przesyłowe została potwierdzona w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. uchwała z dnia 17.01.2003 r. , III CZP 79/02, OSNC z 2003 r., nr 11, poz. 142, wyrok z 31.05.2006 r., IV CKS 149/05, LEX nr 258681, postanowienie z dnia 8.09.2006 r., II CSK 112/06, LEX nr 193240, postanowienie z dnia 4 października 2006 r., II CSK 119/06, LEX nr 196515, uchwała z 7.10.2008 r., III CZP 89/09, LEX nr 458125, postanowienie z 5.06.2009 r., I CSK 495/08, LEX nr 511975) i w doktrynie.

Posiadacz służebności nie włada nieruchomością jak właściciel, ale korzysta z niej w zakresie prawa służebności, czyli korzysta z nieruchomości np. celem przeprowadzenia kontroli linii energetycznej, jej konserwacji, naprawy czy też wymiany, a wykonując te czynności uważa, że ma prawo w takim zakresie korzystać z cudzej nieruchomości. W takim przeświadczeniu było przez cały okres biegu zasiedzenia państwowe przedsiębiorstwo energetyczne. Przedsiębiorstwo korzystało z nieruchomości będącej obecnie własnością wnioskodawców celem naprawy czy też konserwacji linii. Należy podkreślić, że odpowiednie stosowanie przepisów o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie oznacza między innymi ocenę zakresu posiadania z uwzględnieniem specyfiki służebności. Posiadanie służące do nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia ma bowiem inny zakres niż posiadanie prowadzące do nabycia przez zasiedzenie własności. Posiadanie służebności nie musi bowiem być wykonywane w sposób ciągły, lecz stosownie do potrzeb (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 r., II CSK 119/06, LEX nr447190).

W takim zakresie nieruchomością wnioskodawców, tj. działką nr (...), w zakresie korzystania z linii WN władało państwowe przedsiębiorstwo – poprzednik prawny odkąd na przedmiotowej nieruchomości wybudowało sporną linię.

Urządzenia przesyłowe wymagały bieżących napraw i konserwacji, co było realizowane od daty ich wybudowania.

Państwowe przedsiębiorstwo energetyczne faktycznie korzystało więc z działki nr (...) w taki sposób, jak to czyni osoba, której przysługuje służebność (konserwacja i naprawa linii, okresowe przeglądy linii).

Nie budzi też wątpliwości, że dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej oraz budowa i konserwacja urządzeń do tego służących było wykonywane w ramach działalności gospodarczej państwa, a więc w ramach dominium, a nie imperium (por. uzasadnienia postanowień Sądu Najwyższego z dnia: 17 grudnia 2008 r., I CSK 171/08, OSNC 2010, Nr 1, poz. 15 I z dnia 13 października 2011 roku, V CSK 502/10 Legalis).

Nabycie służebności gruntowej w drodze zasiedzenia jest akceptowane od dawna i dotyczy to również innych porządków prawnych.

U podstaw tej instytucji leżą względy natury gospodarczej, którym należy dać pierwszeństwo przed przesłankami etycznymi. Społeczno- gospodarcza rola zasiedzenia, w zakresie zapewnienia porządku prawnego, polega przede wszystkim na usunięciu niezgody pomiędzy stanem posiadania, a stanem prawnym. Fakt, że właściciel nie korzysta przez długi czas z przysługującej mu ochrony, pozwala przyjąć, że aprobuje istniejący stan faktyczny. Dążenie do wzmocnienia i niewzruszalności powstałych stosunków oraz umożliwienie realizacji przysługujących praw wszystkim podmiotom, uzasadnia wprowadzenie pewnych ograniczeń prawa własności (por. wyrok TK z 25 lipca 1999 roku, SR 9/98, OTK 1999/4/78).

Reasumując wszystkie powyższe rozważania uznać należy, iż słuszne jest stanowisko apelującego, iż zaskarżone orzeczenie ustanawiające służebność przesyłu za wynagrodzeniem w zakresie linii energetycznej wysokiego napięcia 110 kw na działce nr (...) wydane zostało z obrazą prawa materialnego, a w szczególności przepisami art. 292 w zw. z art. 172 i 176 k.c., których zastosowanie w sprawie i przestankowe stwierdzenie zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu odnośnie tej linii wyklucza możliwość ustanowienia służebności przesyłu na podstawie art. 305 ze zn.1 k.c. i skutkować musi oddaleniem przedmiotowego wniosku o ustanowienie służebności w zakresie tejże linii.

Dlatego też, uwzględniając apelację w tej części, należało na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienić zaskarżone postanowienie w punktach IV-ym i V-ym i wniosek w części dotyczącej żądania ustanowienia służebności przesyłu na działce nr (...) oddalić.

Oddaleniu natomiast na podstawie art. 385 k.p.c. podlegała apelacja w części dotyczącej linii niskiego napięcia na działce nr (...).

W tym bowiem zakresie apelujący nie przedstawił żadnych dowodów wskazujących na datę, od której należałoby liczyć początek biegu terminu zasiedzenia.

Sam z resztą apelujący aczkolwiek wskazuje w apelacji, że skarży postanowienie w całości to jednak wszystkie przywołane zarzuty odnosi do linii wysokiego napięcia na działce nr (...) i cała treść apelacji odnosi się wyłącznie do tej linii. W żadnym miejscu skargi apelacyjnej apelujący nie odnosi się do linii niskiego napięcia na działce nr (...).

Dlatego też, apelacja w powyższym zakresie nie mogła zasługiwać na uwzględnienie.

O kosztach postępowania apelacyjnego między zainteresowanymi Sąd II instancji orzekł na podstawie art. 520 §1 k.p.c. z uwagi na to, że apelacja uwzględniona została jedynie w części i aczkolwiek znaczniejszej to brak jest podstaw do obciążenia wnioskodawców, obowiązkiem zwrotu tychże kosztów na rzecz uczestnika.

W ocenie Sądu Okręgowego , jeśli zważy się na fakt, że uczestnik korzysta z nieruchomości wnioskodawców od wielu lat w zakresie przedmiotowej służebności i to nieodpłatnie, co niewątpliwie stanowi znaczną uciążliwość dla właścicieli i ograniczenia w korzystaniu z własnej nieruchomości bez jakiejkolwiek rekompensaty, zachodzą też przewidziane w art. 102 k.p.c. szczególne okoliczności przemawiające za nieobciążaniem ich obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania na rzecz uczestnika, który jest potężnym przedsiębiorcą czerpiącym duże zyski z dostawy prądu, czemu służą także przedmiotowe linię energetyczne.

Mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania oraz powołane w nich przepisy Sąd Okręgowy orzekł jak w postanowieniu.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSO Paweł Hochman SSR Przemysław Maciejewski